Leki wpływające na układ
przywspółczulny
Acetylocholina Powstaje z choliny, która przy użyciu
nośników jest transportowana przez błonę neuronalną
W neuronie: cholina jest acetylowana do acetylocholiny (Ach) pod wpływem acetylotransferazy cholinowej (ChAT). Grupa acetylowa pochodzi z acetylo-coA
ChAT jest wydzielana w ciele neuronu, transportowana wzdłuż aksonu do zakończeń nerwowych, gdzie zachodzi synteza Ach.
Acetylocholina – c.d.
Rodzaje receptorów muskarynowych M1 – OUN, neurony obwodowe, komórki
okładzinowe żołądka M2 – m. sercowy, zakończenia
presynaptyczne OUN i ObUN M3 – gruczoły wydzielnicze (ślinowe,
potowe, oskrzelowe), m. gładkie narządów wewnętrznych i naczyń krwionośnych
M4 – czynnościowo odpowiadają M2 M5 – czynnościowo odpowiadają M3
Receptory muskarynowe M1, M3, M5
Receptory muskarynowe M2, M4
Zwiększenie przewodnictwa przez kanały K+ i zmniejszenie aktywacji kanałów wapniowych zależnych od potencjału
Pobudzenie receptora M2 w mięśniu sercowym może też prowadzić do: Uwolnienia kwasu arachidonowego Aktywacji cyklazy guanylowej
Receptory nikotynowe
Receptory nikotynowe Nn – neuronalny – rdzeń nadnerczy, OUN
Depolaryzacja i wyładowania w neuronach pozazwojowych
Uwalnianie amin katecholowych z rdzenia nadnerczy
Nm – mięśniowy – połączenia nerwowo – mięśniowe Depolaryzacja płytki nerwowo – mięśniowej i
skurcze mięśni szkieletowych
Leki pobudzające receptory
muskarynowe
(synonimy: leki parasympatykomimetyczne,
cholinomimetyki)
Cholino-mimetyki
Bezpo-średnie
Pośrednie – inhibitory
Acetylocholinesterazy (ChAT)
Estry choliny
karbachol
nieodwracalne
odwracalne
fluostigmina ekotiopatmetacholina
betamechol
pilokarpina
Krótkodziałające
b. krótkodziałające
fizostigmina
neostygmina
ambenonium
galantamina
edrofonium
Mechanizm działania leków pobudzających receptory muskarynowe M2 – (-) tropowo na serce
Zwiększają prąd potasowy w komórce w SA i AV, w komórkach m. sercowego następuje zmniejszenie wolnego prądu wapniowego. Zjawiska te prowadzą do zmniejszenia przewodnictwa
M3 – naczynia krwionośne Rozkurcz naczyń za pośrednictwem NO
(pobudza cyklazę guanylową i zwiększa poziom cGMP w kom. m. gładkich) obniżenie ciśnienia
Mechanizm działania leków pobudzających receptory muskarynowe Depolaryzacja błon komórkowych m. gładkich i
zwiększenie napływu Ca2+ do komórek gruczołów wydzielania gruczołów ślinowych, potowych, łzowych
Oko - napięcia więzadła grzebieniastego kąta tęczówkowo – rogówkowego, co ułatwia odpływ cieczy wodnistej z komory przedniej oka
oraz skurcz zwieracza źrenicy Zwiększenie kurczliwości mięśni
poprzecznie prążkowanych
Mechanizm działania leków pobudzających receptory muskarynowe Przewód pokarmowy:
Rozkurcz zwieraczy Skurcz mięśni gładkich Zwiększenie wydzielania gruczołów Zwiększenie wydzielania soku żołądkowego
Układ oddechowy: Skurcz mięśni gładkich Zwiększenie wydzielania gruczołów śluzowych
Wskazania do stosowania cholinomimetyków Napady częstoskurczu nadkomorowego
(masaż zatoki) Zespól Sjögrena / kserostomia po radioterapii Jaskra Atonia pęcherza moczowego i jelit (też
pooperacyjne) miastenia
Przeciwwskazania do stosowania cholinomimetyków Astma oskrzelowa Parkinsonizm Padaczka Choroba wrzodowa Choroba niedokrwienna serca Nadczynność tarczycy Hipotonia
Działania niepożądane cholinomimetyków Nadmierne pocenie Ślinotok Skurcze jelit Skurcze oskrzeli Nudności, wymioty, biegunka
Receptura szczegółowa leków
parasympatykomimetycznych
Cholinomimetyki o działaniu bezpośrednim Działają jak Ach. Karbachol
Carbachol roztwór 1,5%, 3% Podawany dospojówkowo w jaskrze
Pilokarpina Pilocarpinum hydrochloricum roztwór 1 i 2 %,
maść 2%, amp. 0.01/ml dospojówkowo w jaskrze (dodatkowo
zapobiega zrostom tęczówki i soczewki) Doustnie (5-10mg) lub podskórnie (10-15mg)
po radioterapii, czy w zesp. Sjögrena
Inhibitory acetylocholinesterazy (ChAT) Fizostygmina
Physostigminum salicylicum amp. 0,5mg/ml Czas działania: ½ - 2 h Dospojówkowo w jaskrze Zatrucia cholinolitykami, pochodnymi fenotiazyny
oraz TLP (łatwo przenika do OUN) Neostygmina
Polstigminum tabl. 0.015, amp. 0.5 mg/ml Czas działania: ½ - 2 h Działa głównie na mięśnie szkieletowe Miastenia Odwrócenie działania leków zwiotczających m.
poprzecznie prążkowane Atonia jelit i pęcherza moczowego
Inhibitory acetylocholinesterazy (ChAT) Ambenonium
Mytelase tabl. 0.01, dawkowanie: 10-25 mg/3x Czas działania: 6-7 godzin Miastenia Pooperacyjne atonie jelit i pęcherza
moczowego Galantamina
Nivalin amp. 0.025, 0.005 Czas działania: do 24 h Miastenia Pooperacyjne atonie pęcherza moczowego i
jelit
Inhibitory ChAT stosowane w chorobie Alzheimera: Donepezil
Aricept tabl. 5, 10mg Działania niepożądane:
Biegunka Kurcze mięśniowe Uczucie zmęczenia Nudności, wymioty
Riwastygmina Exelon tabl. 1,5; 3, 4,5; 6 mg
Galantamina Nivalin
Inhibitory ChAT nieodwracalne Estry kwasu fosforowego (np. sarin)
Broń chemiczna, pestycydy Fluostygmina
Podawana dospojówkowo w jaskrze. UWAGA: po podaniu wymaga uciśnięcia na
ok.1 min przewodów łzowych – zapobieganie przedostaniu się leku do jamy nosowo – gardłowej i wystąpieniu objawów ogólnych:
Pobudzenie perystaltyki Skurcze oskrzeli Spadek ciśnienia Zwiększenie wydzielania gruczołów
Leki cholinolityczne
CholinolitykiCholinolityki
syntetycznesyntetyczne wybiórczewybiórczenaturalnenaturalne
atropinaatropina
skopolaminaskopolamina
IIIIII IVIV
Oksy-fenonium
Oksy-fenonium
benzotropinabenzotropina
Butyolo-skopolamina
Butyolo-skopolamina
IpratropiumIpratropium
pirenzepinapirenzepina
telenzepinatelenzepina
Atropina Pokrzyk wilcza jagoda (Atropa belladonna) Nieselektywnie blokuje wszystkie
receptory muskarynowe Agonista rec. muskarynowego bez
aktywności wewnętrznej (skuteczniej znosi wpływ leków cholinomimetycznych niż pobudzenie układu przywspółczulnego)
Atropina – mechanizm działania Układ sercowo – naczyniowy:
Serce Małe dawki (blokada rec.M1, Ach działa przez
M2) niewielkie zwolnienie czynności Duże dawki (blokada M2 w węźle SA)
przyspieszenie czynności sercaNaczynia
Duże dawki skurcz naczyń skóry
Atropina – mechanizm działania Gruczoły:
Hamowanie wydzielania gruczołów ślinowych, oskrzelowych, potowych
Zmniejszenie wydzielania kwasu solnego i pepsyny w żołądku
Mięśnie gładkie: Zmniejszenie kurczliwości przewodu
pokarmowego, zmniejszenie napięcia i zwolnienie perystaltyki
Skurcz zwieraczy Rozkurcz pęcherza moczowego i moczowodów
Atropina – mechanizm działania Oko:
Rozszerzenie źrenicy Zwiększenie ciśnienia śródgałkowego
OUN: Dawki terapeutyczne – bez wpływu Dawki toksyczne: niepokój, omamy, majaczenia,
depresja) Układ oddechowy:
Rozkurcz mięśni oskrzeli Rozkurcz przepony i mięśni międzyżebrowych
Mięśnie szkieletowe: Zmniejszenie kurczliwości
Wskazania do stosowania atropiny Premedykacja chirurgiczna Zapobieganie odruchowemu zwolnieniu
czynności serca Blok przedsionkowo – komorowy Zatrucia glikozydami naparstnicy, 1 –
blokerami Bradykardia zatokowa w przebiegu zawału Zmniejszenie wydzielania śliny
(Parkinsonizm) Choroba wrzodowa żołądka
Wskazania do stosowania atropiny Choroba lokomocyjna Biegunki (wywołane agonistami rec.
opioidowych) Stany skurczowe jelit Stany skurczowe dróg moczowych,
bezmocz Okulistyka (badanie dna oka) Choroba Parkinsona (zmniejsza sztywność
i drżenie) Astma oskrzelowa i POCHP
Przeciwwskazania do stosowania atropiny Przerost gruczołu krokowego Jaskra zapalna Zwężenie odźwiernika Atonia jelit Niedrożność porażenna jelit Przebywanie w wysokich temperaturach
Działania niepożądane po atropinie Tachykardia Kserostomia Wzrost temperatury ciała (głównie u
dzieci) Zaparcia Trudności w oddawaniu oczu Fotofobia i zaburzenia akomodacji Jaskra Hamowanie procesów uczenia i pamięci
Objawy zatrucia atropiną Po ok. 10mg alkaloidu (kilka owoców wilczej
jagody) – nawet zgon Suchość w jamie ustnej Suchość w górnych drogach oddechowych Suchość i zaczerwienienie skóry Przyspieszenie rytmu serca i oddechu Zatrzymanie moczu Zaburzenia pamięci, omamy, objawy splątania,
drgawki, śpiączka Znaczne zwiększenie temperatury ciała Należy redukować dawki leków
cholinolitycznych w wysokich temperaturach – wzrasta ryzyko przedawkowania
Receptura szczegółowa leków cholinolitycznych
Cholinolityki naturalne Atropina:
Atropinum sulfuricum amp. 0.0005, 0.001/ml, roztwór do oczu – 1%;
roztwór doustny 0,1% Skopolamina:
Scopolaminum hydrobromicum amp. 0,5mg/ml Stosowana w chorobie lokomocyjnej,
pobudzeniu psychoruchowym Podskórnie, doustnie, miejscowo w ok. zausznej
Bellapan Extractum Belladonnae siccum tabl. 0,25mg,
subst. Farmaceutyczna 0,015, amp. 0,5mg/ml
Pochodne trzeciorzędowe Oksyfenonium
Spasmophen tabl. 0.005 Wchłania się po podaniu dospojówkowym Przechodzi przez barierę krew – mózg Doustnie: w stanach spastycznych jelit, dróg
moczowych, dróg żółciowych, w chorobie Parkinsona
Pochodne czwartorzędowe Butyloskopolamina
Butylobromek hioscyny Scopolan (tabl. 0.01, czopki 0.01), Buscopan (tabl.0.01, amp. 0.02)
Hamuje skurcze przewodu pokarmowego, dróg moczowych, żółciowych
Stosowana w diagnostyce radiologicznej chorób przewodu pokarmowego
Pirenzepina Gastrozepin Stosowana w chorobie wrzodowej żołądka
Pochodne trzeciorzędowe Ipratropium
Atrovent aerozol, tabl. 0.01, amp. 0.5mg Prep. złożony Berodual (ipratropium +
fenoterol) W formie dożylnej i doustnej zmniejsza
wydzielanie śliny, ale powoduje tachykardię Po podaniu drogą wziewną działa ok. 4 h
hamuje skurcz oskrzeli, bez hamowania odruchu rzęskowego w oskrzelach.
Stosowany w astmie oskrzelowej i POCHP
Recepty do domu:1. Magistralna maść o działaniu keratolitycznym o
składzie: 20% kwasu salicylowego, 5% rezorcyny2. Czopki magistralne doodbytnicze o składzie:
chlorowodorek papaweryny, 1% chlorowodorku lidokainy, fenobarbital w dawce uspokajającej
3. Roztwór magistralny do dawkowania łyżkami o składzie: benzoesan sodu, jodek potasu z dowolnym syropem
4. Roztwór magistralny atropiny do oczu5. Mieszanka nalewek z kozłka lekarskiego i
konwalii majowej.
Recepty do domu – c.d.6. Czopki zawierające butylobromek
hioscyny7. Lorazepam p.o.8. Bromek ipratropium w preparacie
złożonym9. Pilokarpina do oczu10. Riwastygmina