NO FONDO DOS
ESPELLOSX.L. M~NDEZ FERRtN
S oe decerse que Ram6n delValle-lnclfin, ao rev6s dosseus
contemporfineos espa-fiois da"Generaci6n de198",partede posici6n
polfticas reacciona-rias para adoptar actitudes de es-querda
revolucionaria e repu-blicana na madurez.En realida-de o Valle
mozo, o alumno daUniversidade de Santiago e oautor de Fdminas
(1895), non fi-gura nos rexistros tradicionalis-tas.
Velar o pr61ogo de Murgufa ea sfia frecuentaci6n do
cfrculopontevedr6s de Xesfis Muruais,na 6rbita do progresismo,
repu-blicanismo e, desde logo, proto-nacionalismo
galego.Constituiapara Valle un modelo o pai, es-critor, historiador
e politico re-volucionario, e republicano, Ra-m6n Valle Bermfidez
(1823-1890),ainda que,co seu insepa-r~bel Montero Rfos, a quen
Cu-rros veneraba, terminaseengordando as fileiras dos libe-rais que
aceptaron finalmentea Restauraci6n. O noso Valle,pot parte, estaba
moi orgullosodun lonxano parente: o cate-drfitico, bibliotecario e
enciclo-pedista Francisco del Valle-In-clan y de los Santos
(1736-1808). Non provifiaValle dunhaestirpe caflista e non
destacouna sfia xuventude como lexiti-mista. Non sabemos cando
seincorporou o noso autor for-malmente fi Comuni6n Tradi-cionalista
pero temos noticiade que, en 1910, no curso da sfiaviaxe fi
Arxentina, mantivo unhareuni6n co cfrculo cadista emi-grado en
Buenos Aires.
Ao ano seguinte, en 1911,Vallesenta na mesa presidencial,
conVfizquez de Mella e outros diri-xentes, dun banquete politico
or-ganizado pola Comuni6n Tradi-cionalista nun front6n de
Madrid,contra a chamada"Lei Candado".Non tefio noticias de queValle
lo-se nunca recibido en audienciapolo Pretendente, e o seu
lexiti-
Valle e polfticaDurante os anos da Reptiblica, mesmo no tempo no
que estivo enRoma e acollido aos coidados do doutorVillar Iglesias,
Valle-Inclfinmultiplicou as stias adhesi6ns aos m iis importantes
organismosculturais espafiois e internacionais de esquerda e
pro-comunistas
m]smo parece irse di-fuminando at6 desa-parecer. Xa nuncamfiis
se declararfiValle"cat61ico monfirqui-co" como fixo en 1911 en El
Co-rreo Espa~ol.
Si recibiu Aristide Briand, presi-dente do Consello
franc6s,aValle-Incl~n en 1916,cando o noso au-tot visitaba, mesmo
en avi6n, osfrentes occidentais da GrandeGuerra. Mentres os
carlistas toma-ban posici6n a favor dos imperios
Debuxo do artista arxentinoMariano Montesinos: Valle Incldn
coa paipa de "substanciasestimulantes".
cen-trais,Va-lie, corepubli-canis-
mo espafiol, adheriase aos Alia-dos, especialmente a Francia.A
vi-sita a M6xico do ano 1917 serviul-le aValle para intimar co
presiden-te xeneral Obreg6n, con DiegoRivera e cos artistas de
esquerdadaquel pals, e para se identificarcoa Revoluci6n Mexicana.
Xa en1923 lie plantou cara Valle ~ Dic-
tadura de Primo de Rivera, o queo levou a sofrir algunhas
sanci6nse unha prisi6n sustitutoria. No c~r-cere Modelo, segundo
confesi6npropia,Valle intimou con comu-nistas,socialistas e
anarquistas.
Certamente, Valle-Incl~n en1931 saudou a vinda da Repfibli-ca
declarfindolle a Sender en ElSol a sfia admiraci6n por Lenin,nome
que habefia que pronun-ciar con frecuencia varias veces oMestre.A
xuventude do Centro Re-publicano de Santiago, segundo
informa Luis Seoane, incluiu aVa-lle nunha lista electoral para
oparlamento: non saiu elixido e isoincomodouno dabondo.
Durante os anos da Repfiblica,mesmo no tempo no que estivo
en Roma e acollido aos coi-dados do doutorVillar Igle-sias en
Compostela,Valle-ln-clfin multiplicou as sfias ad-hesi6ns aos mfiis
importan-tes organismos culturais es-pafiois e internacionais
deesquerda e pro-comunistas:Amigos da Uni6n Sovi6tica,Socorro
Vermello -secci6nespafiola-, Congreso Mun-dial contra a Guerra,
Congre-so eAsociaci6n Mundial deEscritores pola Cultura,e ou-tros.
Nestas tarefas o nomede Valle-lncl~.n aparece uni-do aos de Henri
Barbusse,Romain Rolland, os dousMann, John Dos Passos, An-dr~
Malraux, M~.ximo Gorki,Aldous Huxley, ou BernardShaw. I~ traducido
ao ruso.
A todo isto, a Real Acade-mia Espafiola segufa senaceptar no seu
seo a don Ra-m6n Mafia delValle-Incl~n eneg~.balle o premio de
nove-la Fasternath.
O 5 de xaneiro de 1936Valle-lncl~n morre. Foi ente-rrado
civilmente en Boisaca,nunha manifestaci6n multi-tudinaria de dot,
afecto e re-cofiecemento na que desta-cou a presenza das
organi-
zaci6ns obreiras e culturais de es-querda. Son varios os que
conta-ton aquel acontecemento. Undeses relatores, Arturo
Cuadrado,precisa que foron os dirixentes doPartido Galeguista os
que se fixe-ton cargo do cadaleito, levfindooao hombreiro nunha
tarde e noi-te tormentosa e de chuva fechei-ra. (En 1938,o goberno
fascista deBurgos oficiaba fi guarda civil epolicia de Galicia para
que Valle-Incl~n lose preso. Non poideronasasinalo).
CAIXA POSTALChegounos, e limos decontado, este li-
bro: Carlos G. Reigosa, Javier del Valle-In-clfin,Jos6 Monle6n:A
morte de Valle-Incldn.0 dltimo esperpento, Xerais,Vigo, 2016.
Trfi-tase dunha versi6n corrixida e aumentadadoutro anterior
publicado por l~zaro.
O libro versa sobre a derradeira volta nocamifio da vida
deValle. Ou sexa, o tempoque pasou don Ram6n Mafia en
Compos-tela,doente dun cancro de vixiga, no"Sana-torio
m6dico-quirOrgico para tratamientosdel aparato g6nito-urinario y
aplicacionesdel radium",antes de morrer, sen confesi6n,arrodeado de
amigos e admiradores, o 5 dexaneiro de 1936.Trata tam6n o libro do
en-terro civil deValle.
Foi negado o distanciamento do carlis-mo e o republicanismo
final de Valle-In-clfin, asf como que este tivese unha vidamoi
afectada polas estreituras econ6micas.Tam6n se negou que o
nacionalismo nosoadmirase a obra de Valle-lncl~n e que elamase a
sfia patria orixinaria. Este libro, en-tre outras, ten a virtude de
deixar sen efec-to tal negacionismo. Jos6 Monle6n, a quentanto lie
debe a revalorizaci6n, durante ofranquismo, doValle dramaturgo
conta,conelegancia e sentimento, unha sfia viaxe aGalicia en
procura da pantasma de don Ra-m6n. Javier del Valle-Incl~n entra a
bucfoen arquivos e hemerotecas para describir enarrar moi ben
escenarios, acontecemen-
tos e movementos de persoas varias.CarlosG. Reigosa usa da sfia
pluma experiente emorixerada na evocaci6n daqueles
tristesatmosferas postrimeiras nas que expirou ode Vilanova e mais
dalgfin episodio quechegou a se converter en mito t6trico e
su-mamente polimorfo no proceso de tradi-cionalizaci6n. Lean
vostedes; lean.
Conv6n que eu diga que, nesta obra, apa-rece contado de forma
diferente a comoeu o fixen no Fondo dos Espellos o casodos ultraxes
a aquel monumento aValle-In-clan que esculpiron os alumnos de
PrietoCoussent no Instituto Local (republicano)de Tui.A narraci6n
que eu fago bas6ase enfontes orais: varios dos que foran
alumnos
artistas e Xesfis Ferro Couselo, director, aotempo, do centro no
que se executou o tra-ballo.Todos estfin mottos! En calquera ca-so,
estou disposto a revisar o meu relato da-queles sucesos e axustalo
~. verdade hist6-rica no caso de serme dado cofiecer novasfontes
que dicten facet tal cousa.
T0dos aqueles que quixeren colaborar coa s0a opini6n enNO FONDO
DOS ESPELLOS poden escdbir por correo ordi-nario a:
X. L. M6ndez FerrinFARO DE VIGOPolicarpo Sanz, 22
Aptdo. Correos 91. VIGO
30 Abril, 2016
