Transcript

ölçme vedeğerlendirme

konu anlatımlıayrıntılı çözümlü

örnekleruyarılar

pratik bilgilerçıkmış sorular ve

açıklamaları

tarzına en yakınözgün sorular

ve açıklamaları

ÖSYM

2014 kpss’de68 soruyakaladık

2015kpss

Komisyon

KPSS ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

ISBN 978-605-364-845-1

Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir.

© Pegem AkademiBu kitabın basım, yayın ve satış hakları

Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti. ne aittir.Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıtya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.

Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında

yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınlarısatın almamasını diliyoruz.

“Bu kitapta yer alan geçmiş yıllarda ÖSYM'nin yapmış olduğu sınavlardaki ÇIKMIŞ SORULAR'ın her hakkı ÖSYM'ye aittir. Hangi amaçla olursa olsun, tamamının veya bir kısmının kopya edilmesi, fotoğraflarının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması ya da kullanılması, yayımlanması ÖSYM'nin yazılı izni olmadan yapılamaz. Pegem Akademi Yayıncılık telif ücreti ödeyerek bu izni almıştır.”

5. Baskı: Eylül 2014, Ankara

Yayın-Proje Yönetmeni: Demet TamerDizgi-Grafik Tasarım: Şermin Demirhan

Kapak Tasarımı: Gürsel AvcıBaskı: Tuna Matbaacılık Sanayi ve Ticaret A.Ş.

Bahçekapı Mahallesi 2460. Sokak No: 7Şaşmaz/ANKARA(0312-278 34 84)

Yayıncı Sertifika No: 14749Matbaa Sertifika No: 16102

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51

Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60

İnternet: www.pegem.netE-ileti: [email protected]

SUNU

Değerli Öğretmen Adayları,

Bu kitap Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Eğitim Bilimleri Testinde önemli bir yer tutan “Ölçme ve Değerlendirme” kapsamındaki yaklaşık 12 soruyu etkili bir şekilde çözebilmeniz amacıyla hazırlanmıştır.

Kitap, sorulmuş ve sorulması olası soruların titizlikle incelenmesiyle meydana getirilmiş olup;

Ölçme ve Değerlendirmede Temel Kavramlar,

Ölçme Araçlarında Bulunması Gereken Nitelikler,

Eğitimde Kullanılan Ölçme Araçları,

Test ve Madde İstatistikleri bölümlerinden oluşmaktadır.

Kitapta; bölümlerin sınav formatına uygun ve soru çözümünü kolaylaştıracak bir şekilde ele alın-masına ve bilgilerin açık ve anlaşılır bir dille ifade edilmesine, bilginin resim ve şekillerle somut-laştırılmasına ve tablolarda akılda kalıcı biçimde sunulmasına özen gösterilmiştir.

Her ünitenin sonunda;

özet, bulmaca, doğru - yanlış testi, boşluk doldurma, çözümlü test, cevaplı test ve çıkmış sorulara;

yer verilmiştir.

Bu kitabın hazırlanmasında yardım, destek ve katkılarını esirgemeyen meslektaşlarımıza, PEGEM AKADEMİ yayınevi ve dershanesi çalışanları ile öğrencilerine teşekkürü bir borç biliriz.

Bu kitap, uzun bir birikimin ve yoğun bir emeğin ürünüdür. Kitapla ilgili görüş ve önerile-riniz bu ürünün niteliğini daha da arttıracaktır. Değerli görüş ve önerilerinizi lütfen bizimle [email protected] aracılığıyla paylaşınız.

Kitabın çalışmalarınızda yararlı olması dileğiyle, KPSS’de ve meslek hayatınızda başarılar.

Komisyon

1. BÖLÜMÖlçme ve Değerlendirmede

Temel Kavramlar

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMENİN EĞİTİM SİSTEMİNDEKİ YERİ VE ÖNEMİ ..............4

EĞİTİM PROGRAMI VE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................5

EĞİTİMDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMEDEN HANGİ AMAÇLAR İÇİN YARARLANILABİLİR? ......5

ÖLÇME ...................................................................6

Ölçme Tanımından Çıkarılabilecek Sonuçlar .......6

Ölçme İşlemi Ögeleri ............................................6

Değişken .............................................................7

Özelliklerine Göre Değişkenler.............................7

Yapılarına Göre Değişkenler ................................8

Araştırmaya Konu Oluşlarına Göre Değişkenler ...8

Ölçme Kuralı .......................................................9

Birim ....................................................................9

Doğal Birim.........................................................10

Yapma / Standart birim .......................................10

Tanımlanmış/Türetilmiş Birim .............................10

Birimin Taşıması Gereken Nitelikler .................. 11

Ölçme Türleri ..................................................... 11

Doğrudan Ölçme ................................................ 11

Dolaylı Ölçme .....................................................12

Türetilmiş Ölçme ................................................12

Ölçmede Ölçek...................................................14

Sınıflama Ölçeği .................................................14

Sıralama Ölçeği..................................................15

Eşit Aralıklı Ölçekler ...........................................16

Eşit Oranlı Ölçek ...............................................18

DEĞERLENDİRME ...............................................19

Değerlendirme Türleri ........................................20

Ölçütüne Göre Değerlendirme Türleri ................20

Mutlak Değerlendirme ........................................20

Bağıl Değerlendirme ..........................................21

Amacına Göre Değerlendirme Türleri ...............23

Tanıma Yerleştirme (Diagnastik) Değerlendirme ...23

Biçimlendirme Yetiştirme Değerlendirmesi (İzleme, Formative Değerlendirme)....................23

Düzey Belirleme Değerlendirmesi (Değer Biçme Sonuç ya da Summative Değerlendirme) .........24

BİLİMSEL ARAŞTIRMA VE ÖLÇME .....................27

Bilimsel Araştırmalarda Evren ve Örneklem ......28

Evren ..................................................................28

Örneklem............................................................28

Korelasyon .........................................................29

Korelasyon Grafikleri ..........................................29

ÖZET .....................................................................31

BULMACA .............................................................33

DOĞRU - YANLIŞ TESTİ ......................................34

BOŞLUK DOLDURMA ..........................................35

ÇÖZÜMLÜ TEST ...................................................36

ÇÖZÜMLER ..........................................................38

CEVAPLI TEST .....................................................39

ÇIKMIŞ SORULAR ................................................43

ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ ......................48

2. BÖLÜMÖlçme Araçlarında Bulunması

Gereken NiteliklerÖ ı

ÖLÇME ARAÇLARINDA BULUNMASI GEREKEN NİTELİKLER .......................................54

GEÇERLİLİK .........................................................54

GEÇERLİK TÜRLERİ ............................................55

Kapsam Geçerliği ..............................................55

Kapsam Geçerliğini Belirleme Yolları .................56

Görünüş Geçerliği ..............................................58

Ölçüt Geçerlikleri ................................................59

Yordama Geçerliği .............................................59

Uygunluk Geçerliği (Mevcut durum, eş zaman, zamandaş geçerlik) ..........................61

İÇİNDEKİLER

vi

Yapı Geçerliği .....................................................61

Sonuçsal Geçerlik ..............................................63

Geçerliği Etkileyen Faktörler ..............................63

GÜVENİRLİK .........................................................65

Ölçmede Hata ve Güvenirlik ..............................66

Ölçmede Hata Kaynakları ..................................67

Hata Türleri ........................................................68

Güvenirlik Belirleme Yolları ................................70

Test - Tekrar Test Yöntemi (Kararlılık Katsayısı) ...........................................70

Eş Değer Formlar Yöntemi (Paralel Testler Yöntemi - Eş Değerlik Katsayısı ya da Tutarlılık Katsayısı) ...................72

Eş Değer Yarılama (Testin iki yarıya bölünmesi) (İç Tutarlılık Katsayısı) Yöntemi .........................73

İç Tutarlılık Katsayıları Yoluyla Güvenirliğin Belirlenmesi....................................73

Standart Hata .....................................................75

GÜVENİRLİĞİ ARTTIRMAK İÇİN YAPILMASI GEREKENLER ..................................77

GEÇERLİLİK VE GÜVENİLİRLİK ARASINDAKİ İLİŞKİ ..............................................79

KULLANIŞLILIK .....................................................81

ÖZET ...................................................................... 82

BULMACA .............................................................. 84

DOĞRU - YANLIŞ TESTİ ....................................... 85

BOŞLUK DOLDURMA ........................................... 86

ÇÖZÜMLÜ TEST .................................................... 87

ÇÖZÜMLER ........................................................... 90

CEVAPLI TEST ...................................................... 92

ÇIKMIŞ SORULAR ................................................. 95

ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ ....................... 97

3. BÖLÜMEğitimde Kullanılan

Ölçme Araçları

TESTLERİN SINIFLANMASI ...............................102

**Ölçtükleri Özelliklere Göre Testlerin Sınıflanması ...................................102

Tipik Davranış Testleri .................................102

Maksimum Performans Testleri ...................103

**Cevaplama Tepkisine Göre Testler................104

**Ayrılan Zamana Göre Testler ........................104

Hız Testleri ....................................................104

Güç Testleri ..................................................105

**Puanlama Biçimine Göre Testler ...................105

**Testi Alan Birey Sayısına Göre Testler ..........105

Test Planı ......................................................105

KLASİK ÖLÇME ARAÇLARI ...............................107

Yazılı Yoklama ..................................................107

Yazılı Yoklamalarda Geçerlik ve Güvenirlik ...... 112

Yazılı Yoklamalarda Puanlama......................... 112

Kısa Cevaplı Testler ......................................... 115

Kısa Cevaplı Testlerde Geçerlik ve Güvenirlik ... 117

Eşleştirmeli Testler ........................................... 117

Doğru - Yanlış Testleri ...................................... 119

Çoktan Seçmeli Testler ....................................120

Çoktan Seçmeli Testlerde Geçerlik ve Güvenirlik .........................................................123

Çoktan Seçmeli Testlerin Puanlanması............125

Sözlü Sınavlar ..................................................126

Sözlü Sınavlarda Geçerlik, Güvenirlik ve Kullanışlılık .......................................................127

TAMAMLAYICI ÖLÇME ANLAYIŞI ......................128

Kavram Haritaları .............................................130

Tanılayıcı Dallanmış Ağaç (TDA) .....................131

Kelime İlişkilendirme Tablosu (KİT) ..................132

Yapılandırılmış Grid ..........................................133

Performans Değerlendirme ..............................134

Performans Ödevleri .......................................136

Proje Ödevleri ..................................................136

Ürün Seçki Dosyası (Portfolyo) ........................137

Portfolyo Türleri ................................................138

Portfolyoların Sınırlılıklarını Ortadan Kaldırmak İçin Yapılması Gerekenler ...............141

vii

TAMAMLAYICI ÖLÇME ANLAYIŞINDA PERFORMANSI PUANLAMA ARAÇLARI ..........142

Kontrol Listesi...................................................142

Dereceli Puanlama Ölçeği (Rubric) ..................143

Gözlem Formları ..............................................147

Anekdot Kayıtları ..............................................148

Görüşmeler (Mülakatlar) ..................................148

ÖĞRENCİNİN DEĞERLENDİRME SÜRECİNE KATILIMINI SAĞLAMA ARAÇLARI .....................148

Öz Değerlendirme Formları..............................149

Akran Değerlendirme Formu ............................149

Grup Değerlendirme Formu .............................150

ÖZET ...................................................................152

BULMACA ...........................................................154

DOĞRU - YANLIŞ TESTİ ....................................155

BOŞLUK DOLDURMA ........................................156

ÇÖZÜMLÜ TEST .................................................157

ÇÖZÜMLER ........................................................160

CEVAPLI TEST ...................................................161

ÇIKMIŞ SORULAR ..............................................164

ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ ....................169

4. BÖLÜMTest ve Madde İstatistikleri

TEST VE MADDE İSTATİSTİKLERİ ....................176

MERKEZÎ YIĞILMA - TOPLANMA - MERKEZÎ EĞİLİM ÖLÇÜLERİ ............................176

Aritmetik Ortalama ...........................................176

Medyan ............................................................180

Mod (Tepe Değer) ...........................................183

MERKEZÎ YAYILIM (DEĞİŞİM, FARKLILAŞMA, DAĞILIM) ÖLÇÜLERİ..........................................186

Ranj ..................................................................186

Çeyrek Sapma ................................................188

Standart Sapma ...............................................189

Varyans (Değişkenlik) ......................................191

Bağıl Değişkenlik Katsayısı ..............................191

Çarpıklık Katsayısı ...........................................192

Normal ya da Simetrik Dağılım ........................192

Sağa Çarpık Pozitif Kayışlı Dağılım ................193

Sola Çarpık Negatif Kayışlı Dağılımlar .............193

STANDART PUANLAR (Z VE T PUANI) ............197

Z Puanı.............................................................197

T Puanı.............................................................198

MADDE İSTATİSTİKLERİ ...................................202

Basit Yöntemle Madde Analizi .........................204

Madde Güçlük İndeksi......................................204

Madde Ayırt Edicilik İndeksi .............................205

Korelasyon Yöntemi ile Madde Ayırt Ediciliğinin Hesaplanması ........................ 211

Diğer Madde İstatistikleri ..................................212

Madde Varyansı ve Madde Standart Sapması ....212

Madde Güvenirlik Katsayısı .............................213

ÖZET ...................................................................216

BULMACA ...........................................................219

DOĞRU - YANLIŞ TESTİ ....................................220

BOŞLUK DOLDURMA ........................................221

ÇÖZÜMLÜ TEST .................................................222

ÇÖZÜMLER ........................................................225

CEVAPLI TEST ...................................................227

ÇIKMIŞ SORULAR ..............................................230

ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ ....................234

BULMACA CEVAPLARI ......................................236

DOĞRU - YANLIŞ TESTİ CEVAPLARI ...............237

BOŞLUK DOLDURMA CEVAPLARI ...................238

KAYNAKÇA .........................................................239

1 PEGEM AKADEMİ

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMEDE

TEMEL KAVRAMLAR

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMENİN EĞİTİM SİSTEMİNDEKİ YERİ VE ÖNEMİ

EĞİTİM PROGRAMI VE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

EĞİTİMDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMEDEN HANGİ AMAÇLAR İÇİN YARARLANILABİLİR?

ÖLÇME

DEĞERLENDİRME

Ölçemediğinizi değerlendiremez, ölçüp değerlendiremediğinizi geliştiremezsiniz.

2012

2011

2010

2010-2

2009

2008

2007

2006

2005

2013

20144

2

3

3

3

5

4

7

3

3

3

KAVRAM HARİTASI

Eğitim sistemine

Eğitim programına

Öğrenciye

Öğretmene

Doğrudan

Dolaylı

Türetilmiş

İşlem olarak

Ölçüm Değişken

Aldığı değere göreÖzelliklerine göreAraştırmaya konu

oluşlarına

Bağıl

ÖlçekBirim

Aralıkları eşit

Genel

Kullanışlı

Doğal Yapma Türetilmiş

SüreksizNicel

SınıflamaSıralama

Eşit aralıklı Eşit oranlı

Bağımlı

SürekliNitelBağımsız

Mutlak

Ölçütüne göre

Amacınagöre

Tanımayerleştirme

Düzeybelirleme

Biçimlendirmeyetiştirme

Test yönergelerinde

Ölçme aracı

Değerlendirme

Ölçüm

Eğitim programısınama

durumları

Ölçüt

Karar

Türleri

Dönüttür.

Gözlemdir.

Sonucudur.

Üç türlüdür.

Dört türlüdür.

Ölçmekuralı

bulunur.

İşlemlerindekullanılır. Ölçmeye

konu olanözelliklerdir.

Değerlendirmeişleminden önceyapılır.

Ölçmeişleminden önceyapılır.

Türleri

En küçükparçasıdır.

Yapısındadır.

Olmalıdır.

Ögeleridir.

Ögesidir.

Gruplanır.

Ölçme

Ölçme ve Değerlendirme

Bölüm Öncesi

Bu bölüm ölçme ve değerlendirme iki ana kav-

ramının anlaşılmasına dönük olan temel kavram-

lardan oluşmaktadır. Bu bölümde öncelikle ölçme,

ölçmenin öğeleri, türleri üzerinde durulacaktır.

Ölçme işlemi tanımlandıktan sonra ölçülen özel-

lik (değişken), ölçek, ölçme aracı, birim, ölçek

kavramları incelenecektir. Daha sonra değer-

lendirme, değerlendirmenin öğeleri ve değerlen-

dirmenin türleri ele alınacaktır. Değerlendirme

öğeleri ölçüm, ölçüt, karar öğeleri üzerinde du-

rulduktan sonra, ölçütüne göre mutlak ve bağıl

değerlendirme, amacına göre tanıma yerleştir-

me, biçimlendirme yetiştirme ve düzey belirleme

değerlendirme yaklaşımları incelenecektir. Bu

bölümde ayrıca bilimsel araştırma yöntemleri ve

korelasyon konusu da ele alınacaktır. Bu bölü-

mün anlaşılması diğer bölümlerin anlaşılmasına

temel oluşturacaktır. Bu bölümden her yıl orta-

lama 4 soru gelmektedir.

Hayatta bütün kararlarımız (değerlendirmelerimiz) ölçme sonuçlarına dayanır. Verile-

cek kararların doğruluğu, ölçme işleminin doğruluğu ve ölçütlerin uygunluğu ile doğru

orantılıdır. “Ne güzel kadın” dediğimizde ya da “90-60-90 manken gibi” dediğimizde

önce bir gözlem yani ölçme sonra bir karar verip değerlendirme yapmış oluruz. Ve-

receğimiz kararlarla;

İş bulur çalışır ya da işi bırakırız…

Evlenir çocuk sahibi olur ya da boşanırız…

Normal ölçütlerin dışında kalanlara âşık olur, onu kendi ölçütlerimize uygun hale ge-

tirmeye çalışırız…

Ev, araba vb. alır, satar, şehir değiştiririz…

Peki, bütün kararlarımız doğru mudur? Bazen yanlış ölçeriz… Bazen doğru ölçer,

yanlış ölçüt kullanırız… Sonuçta kararlarımız bunlardan etkilenir. Bazen ölçme de

doğrudur, ölçütler de uygundur… Ama zaman yanlıştır. Sonuçta verdiğimiz her karar

bir değerlendirmedir. Her değerlendirme de ölçme işlemine dayalıdır. Hayatın kendisi

de bir sınav bir değerlendirme değil midir? Mutlak ölçütlere dayalı… Bir o kadar da

bağıl değil midir hayat, herkesin kendi “Güzel”ini aradığı… Hayat bir ölçmedir. Ben

O’nu yazdıkça anladım… Sonuç olarak diyorum ki: Doğru ölçümler, uygun ölçütlerle

verdiğiniz kararlara bağlı olarak “Hayat”ınız “Güzel” olsun….

Kaynak: Erkuş, 2006:4 ten esinlenerek oluşturulmuştur.

YAŞAMDAN

ÖLÇME VE

DEĞERLENDİRMEDE

TEMEL KAVRAMLAR

1. BÖLÜM

4

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMENİN EĞİTİM

SİSTEMİNDEKİ YERİ VE ÖNEMİ

Eğitim belli uzak, genel ve özel amaçlara ulaşmak üzere oluşmuş bir sistemdir. Eğitim sistemi girdiler, işlemler, çıktılar ve dönüt ögelerinden oluşmaktadır. Eğitim sisteminin belli noktalarında dönütleri olan ve başka sistemlerle de ilişkileri olan açık bir sistemdir.

Ölçme ve değerlendirme;

Girdilerin niteliklerinin belirlenmesi,

İşlemlerin, etkinlikle ve yöntemlerin etkileri ve eksiklerinin belirlenmesi

Hedeflere ve belirlenen yeterliklere ulaşma düzeyinin belirlenmesi yolu ile eği-tim sistemine dönüt sağlamaktadır.

Ölçme ve değerlendirmeden dönüt alan unsurlar ve aldıkları dönütün niteliği aşa-ğıdaki gibi tablolaştırılabilir:

ÖĞRENCİYE

Hazır oluş ve ön öğrenme düzeyi, İlgi ve yetenekleri, Öğrenme eksiklikleri, Güçlü ve zayıf yönleri, Hedef ve yeterliklere ulaşma düzeyi hakkında dönüt sağlar.

ÖĞRETMENE

Öğrencilerin gelişimi ve nitelikleri, Öğrencilerini tanıma, gelişimlerini izleme ve öğrenme düzeylerini

belirleme, Kendi mesleki yeterlikleri, Öğretimi planlama, uygulama ve değerlendirme konusundaki ye-

terlikleri hakkında dönüt sağlar.

ÖĞRETİM YÖNTEM-TEKNİK, ARAÇ GEREÇ VE ORTAMINA

Etkili öğrenme sağlayıp sağlamadığı, Aksayan, eksik kalan yönleri olup olmadığı, Biçimlendirilmesi ve değiştirilmesi gereken yönlerinin olup olma-

dığı yönünde dönüt sağlar.

ÖĞRETİM PROGRAMINA İstenilen öğrenmeleri saptamadaki araçsal ve yapısal değeri hak-kında dönüt sağlar.

5

EĞİTİM PROGRAMI VE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

Ölçme ve değerlendirme (sınama durumları) eğitim programları ögelerinden biri-dir. “Ne kadar öğrettik?” sorusu temelinde desenlenir. Ölçme ve değerlendirmenin hangi ölçme araçları ile nasıl yapılacağı programların sınama durumları ögesinde uygulayıcılara açıklanır.

Eğitim programı ögeleri

Hedefler / Kazanımlar

İçerik

Eğitim Durumları

Sınama Durumları

Uzun Cevaplı ve Kısa Cevaplı Testler Performans Ödevleri

Sözlü sınavlar Öğrenci Ürün Dosyaları(Portfolyo)

Rubric, Gözlem Formları, Akran Değerlendirme Form-

ları, Grup Değerlendirme Formları, vs.

Çoktan Seçmeli, Doğru Yanlış, Eşleştirme Tipi Testler

Proje Ödevleri

Tamamlayıcı Ölçme Anlayışı Ölçme AraçlarıKlasik Ölçme Araçları

ÖLÇME

DEĞERLENDİRME

EĞİTİMDE ÖLÇME VE

DEĞERLENDİRMEDEN HANGİ

AMAÇLAR İÇİN YARARLANILABİLİR?

Eğitim gereksinimlerinin saptanması,

Belli bir dersle ilgili davranışları kazanabilmeleri için gerekli olan davranışlara önceden sahip olup olmadıklarının belirlenmesi,

Öğretme - öğrenme sürecinde oluşan eksikliklerin belirlenmesi, sürecin biçimlendirilmesi ve iyileşti-rilmesi,

Öğrencilerin kazanımlara ulaşma düzeylerinin be-lirlenmesi,

Öğretim programlarının değerlendirilmesi,

Rehberlik ve yönlendirme amacıyla (ilgi ve yete-neklerin değerlendirilmesi) yararlanılabilir.

Ölçme değerlendirmeden;

Tanıma,

Seçme,

Yöneltme,

Yerleştirme,

İzleme,

Düzey belirleme,

Dönüt alma,

Program değerlendirme,

İhtiyaç saptama

Rehberlik ve yönlendirmeamacıyla yararlanılmaktadır.

Not

6

ÖLÇME

Ölçme, en geniş anlamı ile “belli bir nesnenin ya da nesnelerin belli bir özelliğe sahip olup olmadığının gözlenerek sonuçlarının sayılarla ya da başka sem-bollerle gösterilmesidir.”

Ölçme tanımı aşağıdaki gibi şemalaştırılabilir:

Ölçmeye konu olan özellikler Gözlem

Gözlem sonucu

Ölçme Tanımından Çıkarılabilecek Sonuçlar Ölçme işlemine en az bir özellik konu edilir. Ölç-

meye konu edilen bu özelliklere değişken denir. Ölçme işlemi bir gözlemdir. Ölçme işleminin sonucu gözlenilenlerin sayı ve

sembolle ifade edilmesi gerekir. Sayı ve sembolle ifade edilen bu sonuca ölçüm

denir. Ölçme ne kadar sorusuna yanıt aramaktadır.

Ölçme İşlemi Ögeleri Ölçülen özellik (Değişken), Ölçme kuralı, Ölçme aracı, Birim, Ölçen (gözlemi yapan), Ölçüm.

Fark kavramı ölçme için temeldir. Çünkü ölçme farktan doğ-muştur. Ölçmenin yapılış gerekçesini aynı varlıkların farklı derecelerde özelliklere sahip olmasıyla açıklayabiliriz.

Ölçme işlemi bu farklılıkları; miktara dönüştürme, puanlama, sayma, sıralama, niteleme, adlandırma, gruplama

şeklinde yapılabilir.

Not

Ölçmenin ögeleri aşağıdaki tablodaki gibi örneklenebilir:

Ölçülen Özellik(Değişken)

Akademik Başarı(matematik dersi için)

Ölçme Kuralı Testte 25 soru vardır.Her soru 4 puandır.

Ölçme Aracı Çoktan Seçmeli Matematik Testi

Birim 4 puan

Gözlemi Yapan Matematik öğretmeni

Ölçüm Ali 80 aldı.80 puan

Ölçme işlemine örnekler

Deniz, bu dönem 8 gün devamsızlık yaptı.

Çağdaş, Türkçe dersinde 4 kez söz aldı.

Kaan’ın yazdığı kompozisyonda 6 yerde yazım yanlışı var.

Matematik testinde en yüksek puanı Zeynep aldı.

Kız öğrencilerin en uzunu Merve’dir.

Feyza’nın göz rengi kahverengidir.

Aşağıdakilerden hangisi ölçmenin ögelerin-den biri değildir?A) Ölçülecek nitelik

B) Birim

C) Ölçme aracı

D) Ölçüt

E) Ölçen kişi ya da makine

Çözüm: Ölçme ögeleri arasında ölçüt, yorum ve karar bulunmaz. Bunlar değerlendirme ile ilgili kavramlardır. Cevap D

HOCA SORUSU

7

Değişken

Bir ölçümden diğerine farklılık gösterirler.

Gözlemden gözleme farklı değer alabilirler.

Ölçmeye konu olan özelliklerdir.

Cinsiyet, yaş, boy uzunluğu, akademik başarı, zekâ, yetenek puanları bir bireyden diğerine fark-lılık gösterdiğinden her biri bir değişkendir.

Değişkenleri aşağıdaki gibi sınıflandırabiliriz:

Özelliklerine göre

Nitel

Nicel

Sürekli

Süreksiz

göre

Özelliklerine göre değişkenler

Nitel değişken

Kalite, kategori, adlandırma ve çeşit yönünden ifade edilebilirler (Cinsiyet, kan grubu, medeni du-rum, meslek, doğum yeri, ilgi, öğrenme stili gibi).

Sembol ve sıfatlarla gösterilirler.

Gruplama (kategorilendirme), sıralama ve dere-celemeye uygun düşerler.

Nicel değişken

Sayısal olarak gösterilen değişkenlerdir. (Boy uzunluğu, kilo, sınav puanı, sınıftaki öğrenci sa-yısı vb.)

Bu değişkenleri göstermede kullanılan sayılar ma-tematiksel olarak miktar belirtir.

Eşit aralıklı ve eşit oranlı ölçekle elde edilen de-ğişkenlerdir.

Nicel olarak ifade edilen bir değişken nitel olarak da ifadelendirilebilir.

Deniz’in boyu 187 cm’dir.

Ölçülen özellik (değişken) boy uzunluğudur. Sayısal (187 cm) olarak ifade edil-diği için değişken niceldir.

Deniz uzun boyludur.

Ölçülen özellik yine boy uzunluğudur. Ancak so-nuç sıfatla ifade edildiği için değişken niteldir.

Bunun tersi de söz konusu olabilir. Nitel bir de-ğişken uygun bir ölçme aracı ile gözlenerek sa-yısallaştırılıp nicel değişken haline getirilebilir. Ancak bu durum her nitel değişken için söz ko-nusu değildir. Örneğin bir anketin kişisel bilgiler bölümünde;Cinsiyetiniz: (1) Erkek (2) Kadınbiçiminde 1 ve 2 ile adlandırılsa da bu cinsiyet ni-tel değişkenini nicel hale getirmez. Burada 1 ve 2 rakamları miktar belirtmek için değil adlandırmak için kullanılmıştır.

Deniz uzun boyludur. Ölçülen özellik yine boy uzunlu-ğudur. Ancak sonuç sıfatla ifade edildiği için değişken niteldir.

Yapılarına göre değişkenlerSürekli (kesiksiz) değişkenler

İki ayrı ölçüm arası kuramsal olarak sonsuz par-çaya bölünebilir.

Değişken değerleri her zaman tam değeri alma-yabilir. Örneğin boy uzunluğu 180 cm olabileceği gibi, 177,5 cm de olabilir.

Boy uzunluğu, akademik başarı, zekâ, yetenek puanları sürekli değişkendir.

Süreksiz (kesikli) değişkenler Miktar yönünden değişiklik yerine tür yönünden

değişiklik gösterir. Dolayısıyla bir obje ya da birey bir özelliğe sahiptir

ya da değildir. Yani kesin değerler alırlar. Nitel değişkenlerin he-

men hepsi süreksiz değişkendir. Cinsiyet, medeni durum ölçüldüğünde birinin di-ğerine göre daha çok veya az olması mümkün değildir.

Temel saymaya dayalı ölçmelerde de sadece tam sayılı değer alınabileceği için (kardeş sayısı, sa-hip olunan kitap sayısı vb. değişkenler 1.5 kardeş, 44.2 kitap şeklinde belirlenemeyeceği için sürek-siz değişkenlerdir.)

8

Araştırmaya konu oluşlarına göre değişkenler

Bazı değişkenler başka hiçbir değişkene bağlı olma-dan değişebilirken bazıları başka bir veya birkaç de-ğişkene bağlı değerler alabilirler. Başka bir değişkene bağlı olmadan değerler alabilen değişkenlere bağım-sız, başka bir değişkene veya değişkenlere bağlı ola-rak değerler alabilen değişkenlere de bağımlı değiş-ken denir (Baykul, 2000:11).

Bağımsız değişken Bağımlı değişken

Araştırmacı tarafından belirlenir.

Etkilenme düzeyi araştırılır.

Neden olan ve etki eden değişkendir.

Sonuç değişkenidir.

Diğer değişkenlerden bağımsızlaştırılır ve araştırma sürecinde etkileri gözlenir.

Araştırmanın sonunda bağımsız değişkenden etkilenme düzeyi ölçülür.

Bağımsız değişken Bağımlı değişkenSigara KanserDers çalışma saati Ders başarısıSpor Sağlık

Bir fen ve teknoloji öğretmeni performans ödevlerinin öğ-rencilerin öğrenme düzeylerine etkisini araştırmak istedi-ğinde, bu araştırmada en son öğrenme düzeyini ölçecek ve araştırma sonucunu öğrenme düzeyindeki artma ya da azalmadan alacaktır. Dolayısı ile öğrenme düzeyi sonuç değişkeni yani bağımlı değişkendir. Öğrenme düzeyi üze-rinde etkisi araştırılan yani bağımsız değişkendir. Öğret-men bu araştırmayı deneysel yapacaktır. Araştırmada iki örneklem grubu oluşturacak, bunların biri deney biri kont-rol grubu olacaktır. Bu iki grubu oluştururken öğrenme dü-zeyini etkilemesi olası diğer değişkenler bakımından öğ-rencilerin hazır oluş düzeyleri, sosyo ekonomik düzeyleri vb. bakımından aynılaştıracak, performans ödevi uygu-lamasını bu diğer değişkenlerden bağımsızlaştıracaktır. Sonrasında deney grubuna performans ödevi uygulaması ile ders yaparken diğer kontrol grubuna geleneksel araş-tırma ödevleri ile ders yapacaktır. Araştırmanın sonunda her iki grubun da öğrenme düzeyini ölçecektir. Eğer per-formans ödevi uygulaması yaptığı grupta öğrenme düze-yini yüksek bulursa öğrenme düzeyinde performans ödevi uygulamasının etkili olduğu, anlamlı bir fark oluşmaz ise etkili olmadığı sonucuna ulaşacaktır.

Ahmet Öğretmen matematik dersinde sınıfta demokratik tutum sergilediğinde öğrencile-rinin daha fazla derse katıldıklarını, otoriter tutum sergilediğinde ise öğrencilerinin derse katılımlarının azaldığını gözlemlemiştir. Ahmet Öğretmen’in bu gözlemine göre bağımlı ve bağımsız değişkenler aşağı-dakilerin hangisinde doğru verilmiştir?

Bağımsız değişken Bağımlı değişkenA) Matematik dersi Öğretmen tutumlarıB) Öğretmen tutumları Matematik dersiC) Öğretmen tutumları Derse katılımD) Matematik dersi Derse katılımE) Demokratik tutum Otoriter tutumCevaba Ulaştıran Anahtar Kelimeler: Bağımsız değişken etkileyen, neden; bağımlı değişken etkilenen, sonuçtur.Çözüm: Bağımsız değişken etkileyen neden değişkenidir. Bağımlı değişken bağımsız de-ğişkenden etkilenerek artan ya da azalan so-nuç değişkenidir. Araştırmada sonuç veren de-ğişken bağımlı değişkendir. Bağımlı değişken sonuç verici olduğu için araştırmacının artma, azalma veya etkilenme derecesini merak etti-ği gözlediği ve ölçtüğü değişkendir. Bağımsız değişken bağımlı değişkenin nedenidir. Soruda sonuç olarak arttığı ya da azaldığı gözlenen durum “derse katılım”dır, öğretmen tutumları bunun nedenidir. Bu durumda “öğretmen tu-tumları” bağımsız, “derse katılım” bağımlı de-ğişkendir. Cevap C

HOCA SORUSU

KPSS Çıkmış SoruBir Türkçe öğretmeni, 8A sınıfındaki öğrencilerden kendi-lerine verilen konuyla ilgili bir kompozisyon yazmalarını; 8B sınıfındaki öğrencilerden ise kendilerine verilen iki konudan birini seçip seçtikleri konuyla ilgili bir kompozisyon yazma-larını istemiştir. Öğretmen; öğrencilerin dönem boyunca okudukları kitap sayısı, kompozisyonu yazma süresi, konu seçme imkânı ve cinsiyet değişkenlerinin yazılı anlatım beceri düzeyini yordama gücünü incelemiştir.Bu araştırmadaki bağımlı değişken aşağıdakilerden hangisidir?A) Dönem boyunca okudukları kitap sayısıB) CinsiyetC) Kompozisyonu yazma süresiD) Konu seçme imkânıE) Yazılı anlatım beceri düzeyi

Çözüm: Bu soruda paragrafın son cümlesi olan “Öğretmen; öğ-rencilerin dönem boyunca okudukları kitap sayısı, kompozisyonu yazma süresi, konu seçme imkanı ve cinsiyet değişkenlerinin ya-zılı anlatım beceri düzeyini yordama gücünü incelemiştir.” ifadesi bağımlı değişkeni tespit ederken anahtar ifade olarak beliriver-mektedir. İlgili ifadede öğretmenin yordamak istediği davranış yazılı anlatım beceri düzeyidir. Ancak bu davranışın üzerinde öğ-rencilerin dönem boyunca okudukları kitap sayısı, kompozisyon yazma süresi, konu seçme imkanı ve cinsiyet değişkenleri bu be-ceriyi etkileyen değişkenler olarak dikkate alınmıştır. Dolayısıyla soruda bağımlı değişken, yazılı anlatım beceri düzeyidir. Çünkü bağımlı değişken deneysel bir araştırmada bağımsız değişkenin etkilediği değişken olarak bilinir. Bir başka deyişle bağımsız de-ğişken araştırmanın etkilenenidir. Cevap E

9

KPSS Çıkmış SoruBir araştırmacı özel öğretim yöntemleri dersinde bir sınıfta öğrenci merkezli yöntem ve teknikleri, diğer sınıfta ise öğretmen merkezli yöntem ve teknikleri uygulamış ve her iki sınıftaki öğrencilerin uygulama öncesi ve sonrasındaki başarı ve tutum puanları arasındaki farkları incelemiştir.Bu araştırmadaki bağımsız değişken aşağıdaki-lerden hangisidir? A) Öğrencilerin hazırbulunuşluk düzeyleriB) Başlangıçtaki başarı ve tutum puanlarıC) Başarı ve tutum puanları arasındaki farklarD) Uygulanan öğretim yöntem ve teknikleriE) Öğrencilerin sosyo-ekonomik düzeyleri

KPSS Çıkmış Soru

Matematik dersinde bilgisayar programlarından yarar-lanmanın öğrencilerin matematik başarısına etkisini ölçmeyi planlayan bir öğretmen, bir sınıfında gelenek-sel öğretim yöntemini kullanırken diğer bir sınıfında ise işlenen her konudan sonra bilgisayar programıyla alıştırmalar yaptırmaktadır.Bu araştırmadaki bağımsız değişken aşağıdakiler-den hangisidir? A) Öğretmen özellikleri B) Matematik notlarıC) Öğretim yöntemleri D) Sınıf mevcutları E) Öğrenci nitelikleri

Cevaba Ulaştıran Anahtar Kelimeler: Bağımsız değişken neden (etkileyen), bağımlı değişken sonuç (etkilenen) de-ğişkendir.

Çözüm: Bağımlı değişken araştırmacı tarafından kontrol edilen bağımlı, yani sonuç değişkenini etkileme gücünde olan değişkendir. Bağımsız değişken ise etkilenen araş-tırmacının araştırma sonucunda artacak mı ya da aza-lacak mı diye en son ölçtüğü sonuç veren değişkendir. 2010 sorusundaki araştırmada en son öğrenci merkezli “yöntem ve teknikleri kullanma” durumu sonunda “başarı ve tutumları” ölçecektir. Bu durumda başarı ve tutumlar sonuç yani bağımlı değişken, öğretim yöntemleri de ne-den yani bağımsız değişken olacaktır. Bağımsız değişken sonuçlar üzerinde etkisi araştırılan değişkendir. Bağımsız değişken araştırmacı tarafından kontrol edilen bağımlı yani sonuç değişkenini etkileme gücünde olan değişkendir. Bağımsız değişken ise etkilenen araştırma-cının araştırma sonucunda artacak mı ya da azalacak mı diye en son ölçtüğü sonuç veren değişkendir. 2010 so-rusundaki araştırmada en son öğrenci merkezli “yöntem ve teknikleri kullanma” durumu sonunda “başarı ve tu-tumları” ölçecektir. Bu durumda başarı ve tutumlar sonuç yani bağımlı değişken, öğretim yöntemleri de neden yani bağımsız değişken olacaktır. Bağımsız değişken sonuçlar üzerinde etkisi araştırılan değişkendir. 2008 sorusundaki araştırmada ise en son “bilgisayar programlarından yararlanmaya dayalı öğretim yöntemi” sonucunda “matematik başarısını” ölçecektir. Bu durum-da matematik başarısı sonuç, yani bağımlı değişken, bilgisayar programlarından yararlanmaya dayalı öğretim yöntemi de neden yani bağımsız değişken olacaktır.Cevap: 2010/2 sorusu için D, 2008 sorusu için C

Ölçme Kuralı

Ölçme işlemleri belli kurallar çerçevesinde yapılır. Ölçme kuralı test yönergelerinde yer alır. Test yöner-gesinde yer alan soru sayısı, test cevaplama süresi, her sorunun kaç puan olacağı, cevaplamanın nasıl yapılacağı, düzeltme formülü kullanılıp kullanılmaya-cağı vb. durumların her biri bir ölçme kuralıdır.

1. Eğitim Bilimleri Testi için verilen toplam cevap-lama süresi 150 dakikadır (2,5 saat).

2. Bu testte 120 soru vardır.

3. Cevaplamaya istediğiniz sorudan başlaya-bilirsiniz. Her soru ile ilgili cevabınızı, cevap kâğıdında o soru için ayrılmış olan yere işaretle-meyi unutmayınız.

4. Sınavda uyulacak diğer kurallar bu kitapçığın arka kapağında verilmiştir.

5. Bu test puanlanırken testteki doğru cevapları-nızın sayısından yanlış cevaplarınızın sayısının dörtte biri düşülecek ve kalan sayı testle ilgili ham puanınız olacaktır.

• ÖSYM KPSS Eğitim Bilimleri Testi Yönergesinden Bir Bölüm

Birim Bir ölçme aracının en küçük parçası olarak tanım-

lanmaktadır.

Ölçme işlemlerinin anlaşılır olmasına ve sayısal-laştırılmasına katkı sağlayıcıdır.

Eğitimde geliştirilen ölçme araçlarında soru başı-na verilmiş puandır.

Dolayısı ile en temel ölçme kuralıdır.

Birimler doğal, tanımlanmış ve türetilmiş olmak üzere üç şekilde olabilir.

Doğal Birim

Yapma/Standart Birim

TüretilmişBirim

BirimTürleri

10

Birim ölçme sonuçlarının anlaşılması ve sayısallaştı-rılmasına katkı sağlayıcı olduğu gibi ölçme araçlarının duyarlılığının da temel belirleyicisidir. Ölçme araçların-da birim küçüldükçe duyarlılık artar. Duyarlılık artması ölçme araçlarına güvenirlik kazandırmada önemlidir.

Not

Doğal birim Kendi bütünlükleri ve varlıkları ile doğal olarak bi-

rim niteliği gösteren kavramlardır. Eşit, tanımlanmış ve standart değildir.

Temel saymalara dayalı ölçmelerde bi-rim doğaldır. Sayılan varlığın kendisibirim yerine geçer.

Yazım yanlışı sayısı Birim 1 yanlış

Sınıftaki öğrenci sayısı Birim 1 öğrenci

5 / A şubesinin proje yarışmasına

5 proje ile katılması Birim 1 proje

Oya bu dönemde 12 kitap okudu. Birim 1 kitap

Yine insanların fiziksel parçaları ile yaptıkla-

rı ölçmelerde de biri doğaldır.

Masanın boyu 5 karış Birim bir karış

Kitabın kalınlığı 4 parmak Birim bir parmak

Sınıf kapısı ile öğretmen masası arası 19 adım

Birim bir adım

Yazı tahtasının boyu 1 kulaç Birim 1 kulaç

Yapma / Standart birim İnsanlar tarafından tanımlanmıştır.

Standart ve eşit hâle getirilmiştir.

Yapma, yapay ya da standart birim olarak da bi-linir.

Uzunluk, ağırlık, zaman, sıcaklık vb. gibi özellikle-rin ölçülmesinde insanlar tarafından tanımlanmış birimler kullanılır.

Her doğru sorunun 1, yanlış ve boş soruların 0 şeklinde puanlandığı 20 soruluk testten Ayşe 18 aldı.

Birim 1 puan

Bugün hava sıcaklığının 27 0C ölçülmesi

Birim 1 0C

Ayşe sınavdan 110 dakika-da çıktı.

Birim 1 dakika

Gülcan’ın diyetisyene gitmeden önceki kilosu 89 kg’dı.

Birim 1 kg

Tanımlanmış /Türetilmiş birim

Doğal veya yapma/standart iki birimden matematik-sel, formüler bir ilinti ile yeni bir birim üretilmiştir.

Hız, yoğunluk, direnç, nüfus yoğunluğu gibi ölçmeler-de birim türetilmiştir.

1 Ohm 1 Volt / 1 amper

Ankara-Eskişehir arasında YHY trenin en yüksek hızının 270 km / saat ölçülmesi

Birim 1 km/saat

İlyas dakikada 200 kelime okudu.

Kelime / dk

11

Birimin taşıması gereken nitelikler

Ölçme aracında her birim aralığının birbirine eşit olmasıdır. Birimde aranan en önemli özelliktir. Bir metrede 0-1, 1-2, 2-3, her cm arasının eşit olması.

Eşitlik

Genellik Kullanışlılık

Birimin taşımasıgereken nitelikler

Birimin kolay işlem yapmaya uygun olması, pratik sonuç-lara dönük olması ile ilgilidir. Büyük ağırlıkların birim ola-rak ton ile, küçük ağırlıkların kg ile, daha küçük ağırlıkla-rın ise gr ile ölçülmesi daha kullanışlıdır.

Birimin tanınan, bilinen yaygın kullanılan birim olması ile ilgilidir. Birimin herkesçe anlaşılmasını kolaylaştırır. Sıcaklık ölçmede; Celsius (C), Fahrenheit (F), Kel-vin (K), Römür (R), Delisle (°De) birimleri kullanılmaktadır. Günlük hayatta sıcaklık birimi olarak en çok derece celcius (°C) yani san-tigrat daha çok bilinir ve kullanılır.

Ölçme Türleri

Her nesnenin birçok farklı özelliğe sahiptir ve bu özellikler fiziksel özellikler ve fiziksel olmayan özellikler şeklinde gruplanabilir. Gerçekten insan sahip olduğu ağırlık, boy, renk gibi fiziksel özelliklerinin yanında kişilik, zekâ, başarı, kaygı gibi fiziksel olmayan çok daha karmaşık özelliklere de sahiptir (Tekin, 1991:32). Fiziksel özelliklerin ölçülmesi, özelliğin miktarını ortaya çıkaracak biçimde geliştirilmiş ölçme aletleri ile kolaylıkla doğ-rudan gözlemlenirken insanın sahip olduğu zekâ, kişilik, başarı, kaygı gibi özelliklerin miktarını belirlemek sanıldığı kadar kolay değildir. Bu özellikler doğrudan gözlemlene-mezler. Doğrudan gözlemlenen ve doğrudan gözlemlenemeyen özelliklerin ölçülmesine paralel olarak bu farklı özelliklerin ölçülmesinde de doğrudan ve dolaylı ölçme olarak nitelendirilen ölçme yöntemleri kullanılır.

Doğrudan ölçme, ölçme konusu olan özelliğin kendisiyle aynı türden bir araçla, bir birimle doğrudan ölçülmesidir.

Ölçülen değişkeni kendisine ben-zer bir değişkenle doğrudan kar-şılaştırma olanağı olmadığı için değişkenin bir göstergesi olduğu kabul edilen başka bir değişken ya da tanımlanan bir bağıntı yardı-mıyla ölçülmesidir.

DoğrudanÖlçme

Dolaylı Ölçme

Türetilmiş Ölçme

Ölçme Türleri

İki ya da daha fazla ölçme iş-leminin belli bazı matematiksel formüller ya da oranlamalar yoluyla elde edilen ölçme tü-rüdür.

Doğrudan ölçme

Doğrudan ölçme, ölçme konusu olan özelliğin kendisiyle aynı türden bir araçla bir birimle doğrudan ölçülmesidir.

Özelliğin kendisi ölçülür.

Ölçülen özellikle ölçme aracının yapısı birbiri ile aynıdır.

Örneğin uzunluklar metre ile ölçülür, aslında metrenin kendisi de bir uzunluktur.

Bu ölçmelere temel ölçme de denir.

Doğrudan ölçülen özellikler

Uzunluk, mesafe ve yükseklik,

Eşit kefeli terazi ile kütle, Temel saymalar, Psikomotor beceriler, Fiziksel özellikler.

hoca notu

ABD’de uzunluk için mil, sıcaklık için Fahrenheit biriminin kullanılıyor olması, dünya gene-linde kullanılmakta olan Celcius (C) ve kilometrenin genelliğini bozmaz.

hoca notu

12

Doğrudan ölçme örnekleri Öğrencilerin boy uzunluklarının belirlenmesi,

Sınıftaki öğrenci sayısının belirlenmesi,

Eşit kefeli terazi ile bir nesnenin kütlesinin belir-lenmesi,

Öğrencilerin bir dönemde okudukları kitap sayısı-nın belirlenmesi,

Bir öğretim yılında hazırlanan performans ödevi sayısının belirlenmesi,

Bir yazılı anlatım çalışmasında öğrencilerin yazım yanlışı sayısının belirlenmesi.

Doğrudan ölçme işleminde değişkenler doğrudan karşılaştırma yoluyla ölçüldüğü için ölçmeye daha az hata karışır. Dolayısı ile ölçme işleminin geçerlik ve güvenirliği dolaylı ölçmeye göre daha yüksektir.

Not

Dolaylı ölçme

Ölçülen değişkeni kendisine benzer bir değişken-le doğrudan karşılaştırma olanağı yoktur.

Ölçülecek değişken; değişkenin bir göstergesi ol-duğu kabul edilen başka bir değişken ya da tanım-lanan bir bağıntı yardımıyla ölçülmesidir.

Hava sıcaklığı hava sıcaklığının cıva üzerinde-ki etkisi üzerinden ölçülür. Burada hava sıcak-lığının cıva üzerindeki etkisi hava sıcaklığının göstergesi kabul edilerek sıcaklık buna göre tasarlanmış ve birimleştirilmiş bir ölçme aracı olan termometre ile ölçülür.

Dolaylı ölçme işlemlerine karışan hata doğrudan ölçmeye göre daha fazladır.

Öğrencilerin başarı, zekâ, ilgi ve yetenekleri doğ-rudan karşılaştırma olanağı olmadığı için öğren-cilerin bu özelliklerini ölçtüğü varsayılan test so-rularına verdikleri cevaplar gözlenerek ölçülür. Burada öğrencilerin test sorularına verdikleri ce-vaplar öğrencinin yukarıda sayılan özelliklerinin göstergesi sayılmaktadır.

Dolaylı ölçme örnekleri

Öğrencilerin ağırlıklarının baskül yardımı ile belir-lenmesi,

Derslerde öğrencilerin akademik başarılarının öl-çülmesi,

Öğrencilerin ilgi, tutum, kişilik, kaygı vb. psikolojik özelliklerinin belirlenmesi,

Öğrencilerin zekâ ve yeteneklerinin ölçülmesi,

Hava sıcaklığının termometre ile ölçülmesi,

Zamanın saatle ölçülmesi,

Türkçe dersinde öğrencilerin yazdıkları kompozis-yonun gözlenerek puan verilmesi,

Resim dersinde öğrencilerin çizimlerinin gözlene-rek puan verilmesi.

Dolaylı ölçülen özellikler

Baskül, elektronik tartı ve yaylı kantarla ağırlık ölçülmesi,

Termometre ile hava sıcaklığının ölçülmesi,

Akademik başarı,

Yetenek,

İlgi,

Tutum,

Kişilik,

Kaygı.

Not

Türetilmiş Ölçme İki ya da daha fazla ölçme işleminin belli bazı

matematiksel formüller ya da oranlamalar yoluyla elde edilen ölçme türüne türetilmiş ölçme denir.

Türetilmiş ölçmeler gözlem yoluyla değil formüller ya da oranlamalar yoluyla elde edilir.

Bu ölçme işleminde ölçülecek değişken için önce bir bağıntı tanımlanır. Sonra bu bağıntı kapsamı-na giren değişkenler gözlenerek elde edilen öl-çümlerden yeni bir ölçme türetilir.

Örneğin ölçülecek değişken yoğunluk ise bir cis-min kütlesinin (ağırlığının), hacminin ölçülmesi için iki ayrı ölçme işlemi yapılır. Daha sonra cismin kütlesi hacmine bölünerek yoğunluğu bulunur.

13

Türetilmiş ölçme örnekleri

Ölçülecek değişken Türetme kapsamına göre değişken ve oranlamalar

Nüfus yoğunluğu Kişi sayısı ölçmesi / Coğrafi alan ölçmesi

Kişi başına düşen millî gelir

Millî gelirin belirlenmesi / Kişi sayısı ölçmesi

Hız Yol (mesafe) ölçmesi / Yol-da geçen zaman ölçmesi

Boy kilo indexiKilo ölçmesi / Boy ölçme-sinin metre cinsinden karesinin belirlenmesi

Yılsonu geçme notu

1. yazılı sınavın % 20’si, 2. yazılı sınavın % 40’ı performans ödevinin % 40’ı biçiminde belirlenmesi

KPSS Çıkmış SoruAşağıdakilerden hangisi dolaylı ölçmedir?A) Bir arabanın bir yolculuktaki ortalama hızının belir-

lenmesiB) Bir öğrencinin bir dakikada okuduğu kelime sayısı-

nın belirlenmesiC) Bir öğrencinin, zekâ düzeyinin belirlenmesiD) Bir ülkenin, nüfus yoğunluğunun hesaplanmasıE) Bir öğrencinin yazdığı metinde kaç yazım hatası

yaptığının belirlenmesi

Çözüm: Ölçme işlemi doğrudan, dolaylı ve türetilmiş olmak üzere üç farklı şekilde yapılabilir.Eğer ölçülmek istenen özellik doğrudan gözlemlenemiyorsa onunla ilgisi olduğu tahmin edilen ya da bilimsel olarak is-patlanmış başka özellikler aracılığıyla ölçülür. Bu durumda yapılan ölçme işlemine “dolaylı ölçme” denir.Seçenekler incelendiğinde; A ve D seçeneğinde birden faz-la özellik arasında matematiksel işlem yapılarak bir özelliğe dair ölçme sonuçları elde edilmiştir. Bu iki seçenek türetil-miş ölçmeye örnektir. B ve E seçeneklerinde sayma işlemi yapılarak yine bir özelliğe ait ölçme sonuçları elde edilmiştir. Bu seçenekler doğrudan ölçmeye örnektir.Ancak C seçeneğinde yer alan bir öğrencinin zekâ düzeyi-nin belirlenmesi işleminde özelliğin doğrudan gözlemleme şansı bulunmamakta olup özelliğin kendisiyle ilişkili olan testler kullanılarak dolaylı bir ölçme işlemi yapılır. Cevap C

KPSS Çıkmış SoruBir Türkçe öğretmeni, 8A sınıfındaki öğrencilerden kendilerine verilen konuyla ilgili bir kompozisyon yaz-malarını; 8B sınıfındaki öğrencilerden ise kendilerine verilen iki konudan birini seçip seçtikleri konuyla ilgili bir kompozisyon yazmalarını istemiştir. Öğretmen; öğrencilerin dönem boyunca okudukları kitap sayısı, kompozisyonu yazma süresi, konu seçme imkânı ve cinsiyet değişkenlerinin yazılı anlatım beceri düzeyini yordama gücünü incelemiştir.Bu araştırmadaki değişkenlerden hangisi dolaylı olarak ölçülür?A) Dönem boyunca okudukları kitap sayısıB) Kayıtlı oldukları şubeC) Kompozisyonu yazma süresiD) Konu seçme imkânıE) Yazılı anlatım beceri düzeyi

Çözüm: Dolaylı ölçme, ölçülecek özelliğin doğrudan göz-lemlenemediği durumlarda ölçülecek özelliğin ilgili olduğu bilimsel olarak ispatlanmış ya da tahmin edilen bir başka özellikle ölçülmesidir. Seçenekler incelendiğinde A, B ve D seçenekleri doğrudan ölçme olarak görülmektedir. Bura-da C seçeneği zihninizde karışıklığa neden olabilir. Ancak “kompozisyon yazma süresi” doğrudan olarak ölçülür. Çün-kü bu sürenin hesaplanmasında kronometre kullanılır ve bu ölçmede kullanılacak sıfır gerçek sıfırdır. Ancak bilindiği üzere eğitimde yapmış olduğumuz sınavlardan elde edilen puanlar ve bu puanların ilgili beceriyi yansıtma düzeyi do-laylı olarak ölçülür. Cevap E

KPSS Çıkmış SoruAşağıdakilerden hangisi dolaylı ölçülebilen bir özelliktir?A) Öğrencinin görev aldığı proje sayısıB) Öğrenci velisinin ekonomik geliriC) Bilgi yarışmasında doğru cevaplanan soru sayısıD) Öğrencinin temel yetenekleriE) Öğrencinin boy, kilo vb. fiziksel özellikleri

Çözüm: A ve C seçeneğinde verilenler temel saymaya da-yalı ölçme, E doğrudan gözlenebilen fiziksel özellikler oldu-ğu için, ekonomik gelir de bir çeşit temel sayma olduğundan bu seçeneklerde verilenler doğrudan, D seçeneğinde veri-len temel yetenekler ise öğrencilerin yetenek testine verdik-leri cevaplar gözlenerek yapıldığı için dolaylı ölçmeye örnek olacaktır. Cevap D

14

KPSS Çıkmış SoruAşağıdakilerden hangisi ölçülürken dolaylı ölçme yapılır? A) Park yerindeki araçların sayısıB) Bilgisayar masasının yüksekliğiC) Bir sepet elmanın kütlesiD) Öğrencilerin dört işlem becerileriE) Koridorun uzunluğu

Cevaba Ulaştıran Anahtar Kelimeler: Temel sayma, uzunluk, mesafe ve kütle doğrudan ölçülür.

Çözüm: Temel sayma, uzunluk, mesafe ve kütle doğrudan ölçülür. Bu durumda A, B, C ve E seçenekleri doğrudan öl-çülen fiziksel özelliklere işaret etmektedir. Ancak dört işlem becerisi doğrudan gözlenemeyecek bilişsel bir süreçtir. Bu beceriyi ölçen testler üzerinden gözlenebilir. Dolayısı ile do-laylı ölçülür. Cevap D

Ölçmede Ölçek

Ölçmede sınıflama, sıralama, eşit aralıklı ve eşit oranlı olmak üzere dört ölçek kullanılır.

Ölçek ölçmede ölçme sonuçlarını gösteren sayı ve sembollerin matematiksel ya da istatistiksel özellikleri anlamına gelir.

Ölçme işlemleri üzerinde yapılabilecek matema-tiksel ya da istatistiksel işlemler ölçeğin türüne göre değişkenlik gösterir. Nesnelere verilen sayı-ların anlamlarını ya da nesnelere sayılar verme-de ve nesnelere verilen sayıların kullanılmasında uyulması gereken kurallar ve kısıtlamalar ölçek türüne göre belirlenir. Örneğin sınıflama ve sırala-ma ölçekleri matematiksel işlem yapmaya uygun değildir. Bu ölçekler sınırlı bazı istatistiksel işlem-lere izin verir. Bu işlemler bakımından en sınırlı ölçek sınıflama ölçeğidir. Eşit aralıklı ölçeklerde matematiksel işlem olarak toplama ve çıkarmaya izin verse de çarpma, bölme ve oransal ilişkilere izin vermez. Eşit oranlı ölçek ise matematiksel ve istatistiksel bir kısıtlaması olmayan bir ölçektir.

Ölçekler ölçmede bir sıfır noktası ve eşit aralıklı birim verip vermeme durumuna göre de farklılaş-maktadırlar. Örneğin sınıflama ölçeklerinde bir sı-fır noktası ve birim yoktur. Sıralama ölçeklerinde sıfırıncı gibi bir başlangıç noktası anlamsızdır. Yine sıralama ölçeklerinde 1. ile 2. arasında, 2. ile 3. arasında bir aralık var gibi görünse de bu aralık-lar eşit olmadığı için birim olarak kabul edilemez. Eşit aralıklı ölçekler bağıl (tanımlanmış) bir sıfır noktası ve eşit birim aralıkları verirken eşit oranlı

ölçeklerde sıfır noktası gerçek (mutlak) ve birim aralıkları eşittir.

Eğitim ve psikolojide en çok kullanılan ölçekler sı-ralama ve eşit aralıklı ölçekleri sınıflama ve oranlı ölçeklere göre daha çok kullanılan ölçeklerdir.

Ölçek Türleri

Sınıflama Sıralama Eşit aralıklı Eşit oranlı

Sıfır

Birimlerde eşitlik

Tanımlanmış Gerçek

Dört işlem Toplama ve

çıkarmaDört işle-min hepsi

İstatiksel işlem

Frekans, mod, yüzde

Medyanyüzdelikler

ve sıra farkı

korelasyon katsayısı

Ortalama, standart

sapma ve Pearson

Momentler Çarpımı

Korelasyonu hesaplama

Her tür istatistiksel teknik kul-lanılabilir.

Özellik

Ölçek

Sınıflama ölçeği

Sınıflama, gruplama, adlandırma, kategorilendir-me ve nominal ölçek isimleri ile bilinir.

Sınıflama ölçeklerinde sıfır noktası ve birim yok-tur.

Sınıflama ölçeğinden elde edilen ölçme sonuçları üzerinde matematiksel işlem yapılamaz. istatis-tiksel olarak da frekans, mod ve yüzdelik hesabı yapılabilir.

İki temel işlevi vardır:

1. Benzerlik ve farklılıklarına göre gruplamak,

2. Adlandırmak ve numaralandırmak.

15

Benzerlik ve farklılıklarına göre gruplama örnekleriÖğrencileri;

Cinsiyetlerine göre kız, erkek şeklinde gruplamak,

Öğrenme stillerine göre görsel, işitsel ve kinestetik öğrenenler olarak gruplamak

Sosyal, fen, matematik, sanat alanlarına ilgi duyanlar biçiminde sınıflamak.

Adlandırma ve numaralandırma ile ilgili örneklerİllere;

Trafik plaka kod numarası verilmesi, Telefon alan kod numaralarının verilmesi.

Öğrencilerin; Sınavlardaki aday numaraları, T.C. kimlik numaraları, Okul numaraları.

Sınıflama, Gruplama,

Kategorilendirme, Adlandırma,

Numaralandırma, En sınırlı ölçek,Matematiksel işlemler anlamsız

anahtar kelİmeler

Sınıflama ölçeklerinde sayı kullanılsa da bu sayıların azlık-çokluk, büyüklük- küçüklük gibi miktara dayalı değerleri yoktur.

Örneğin bir araştırma anketinde demografik verilerin toplanması sırasında;

Cinsiyetiniz: (1) Kadın (2) Erkek

şeklinde 1 ve 2 ile numaralandırılmasında bu sayılar bir miktar belirtmez. Bu numaralar yalnızca cinsiyetleri birbirinden ayırmak ve adlandırmak için kullanılmışlardır. Sınıflama ölçeklerinde sayıların miktarsal değeri olma-yınca bu sayılarla yapılacak matematiksel işlemlerin bir anlamı yoktur. Bireylerin T.C. kimlik numaralarının birbirine göre büyüklüğü küçüklüğü anlamlı değildir. Bizim T.C. kimlik numaramız anne ve babamızın T.C. kimlik numaraları toplamının ikiye bölümü değildir.Ancak ayakkabı numarası, giysilerde beden numaralarının bir büyüklüğe karşılık geldiği ve bunların sıralama ölçeği olduğu unutulma-malıdır.

KPSS Çıkmış Soru

İş birliğine dayalı bir öğrenme uygulamasında gruplar öğrencilerin soyadlarının baş harfleri kullanılarak oluş-turulmuştur.Bu uygulamadaki gruplara ayırma, bir ölçme işlemi olarak kabul edilirse kul-lanılan ölçek türü aşağıda-kilerden hangisidir?A) Sıralama B) Eşit oranlıC) Sınıflama D) DerecelemeE) Eşit aralıklı

Cevaba Ulaştıran Anahtar Kelimeler: Alfabetik ve sözlük sırası miktara dayalı olmadığından sınıflama ölçeği düze-yindedir.

Çözüm: Alfabetik ve sözlük sırası miktara dayalı olmadı-ğından sınıflama ölçeği düzeyindedir. Bir kişinin isminin “A” harfi ile başlaması herhangi bir özelliğinin miktar olarak di-ğerlerinden fazla olduğu için ilk sırada yer aldığı anlamına gelmez. Sıralama ölçekleri mutlaka miktara dayalı sıralama ve derecelendirme yapar. Burada yapılan durum soyadı “A” ile başlayanlar, “B” ile başlayanlar şeklide bir gruplamanın ötesine geçmez. Dolayısı ile ölçek türü sınıflamadır. Cevap C

Sıralama ölçeği

Ölçülen özellikleri belli bir özelliğe sahip oluş mik-tarı bakımından sıraya koymak amacıyla kullanı-lır. Ordinal ölçek diye de adlandırılmaktadır.

Sınıflama ölçeğinin bir üst düzeyidir.

Bu ölçekte nesneler, bir özelliğe en az sahip olan-dan, en çok sahip olana ya da en çoktan en aza doğru sıralanır ve her sıraya bir sayı veya sembol verilir.

Sıralama ölçeği ile yapılan ölçme sonuçları birinci, ikinci, üçüncü….. gibi sayılarla ya da sembollerle gösterilir.

Bu ölçeklerde sınıflama ölçeğinden fazla olarak sıralar arasındaki büyüklük-küçüklük ilişkisi var-dır. Sıraları farklı olan iki ölçüm sıralamaya konu olan miktar ya da boyut bakımından birbirinden farklıdır.

Miktara göre bir derecelendirme söz konusudur.

Sıralama ölçeğinde sıfırıncı anlamsızdır. Yine bu öl-çekte birinci ile ikinci, ikinci ile üçüncü arasında bir aralık olsa da bu aralıklar eşit değil ve birim olarak kabul edilemez.

16

Sıralama ölçeği ile elde edilen ölçümler üzerinde matematiksel işlem yapılmaz. 3.’den 1. çıkarılınca 2. kalmaz, 6. olanı, 2. olana bölünce 3. bulunmaz. Bu tür işlemler anlamsızdır.

İstatiksel olarak medyan, yüzdelikler ve sıra farkı korelasyon katsayısı hesaplanabilir.

Miktara dayalı, derecelendirme,

1., 2., 3. şeklinde sıraya koyma,

Matematiksel işlem anlamsız,

0 noktası anlamsız, Birim yok ,

Medyan, yüzdelikler ve sıra farkı korelasyon katsayısı.

anahtar kelİmeler

Sıralama ölçeği örnekleri

Oya’nın İngilizce sınavında birinci olması,

Öğretmenin öğrencileri boy sırasına koyması,

Öğretmenin öğrencileri matematik sınavından al-dıkları puanlara göre sıralaması,

Öğretmenin performans ödevlerini pekiyi-iyi-orta-zayıf şeklinde derecelendirerek puanlaması,

Türkçe öğretmeninin öğrencileri kompozisyon yazma uygulamasında yazım yanlışı az olandan çok olana doğru sıralaması.

Alfabetik ve sözlük sıralamaları miktara da-yalı olmadığı için sıralama ölçeği grubuna girmez. Bir öğretmen sınıfındaki öğrencileri isimlerinin baş harflerine göre listelerse sıra-lama yapmış olmaz. Çünkü ismi “A” ile baş-layan bir öğrencinin listenin ilk başında yer alması bu öğrencinin herhangi bir özelliğinin diğer öğrencilerden miktar ya da boyut olarak az ya da fazla olduğu anlamına gelmez. Bu durumda öğretmen öğrencilerini ismi “A”, “B” …. ile başlayanlar şeklinde öğrencilerini grup-lamış, yani sınıflama ölçeği kullanmış olur.

Eşit aralıklı ölçekler

Ölçülen değişkenin belli bir başlangıç noktasına göre ve belli bir özelliğe sahip oluş derecelerine göre eşit aralıklarla sıralandıkları ölçek tipidir.

Bu tür ölçeklerde keyfi olarak tanımlanmış bir baş-langıç (sıfır) noktası ve değişmez ya da eşit ara-lıklı bir birim vardır.

Eşit aralıklı ölçekte pratik amaçlara uygun olarak tanımlanmış olan sıfır noktası gerçek sıfır değil-dir. Yok ya da hiç anlamına gelmez. Bu sıfır; bağıl, tanımlanmış, bağıl, göreli, itibari ve izafi sıfır gibi isimlerle de anılmaktadır. Bu sıfır sadece bir baş-langıç noktasına işaret etmektedir.

Eşit aralıklı ölçekle ölçülen özellikler

Takvimle tarih,

Saatle zaman,

Meridyen,

Enlem,

Termometre ile hava sıcaklığı,

Yükselti (rakım) ölçmesi,

Eğitimde başarı, yetenek, zekâ, ilgi, tutum, kişi-lik, kaygı vb özelliklerin ölçülmesi.

Not

Eşit aralıklı ölçek örnekleri

İzafi (bağıl) sıfıra sahip özellikler aşağıdaki gibi örnek-lenir:

Günün tarihinin 21.04.2011 ya da doğum tarihinin 08.07.1974 olarak belirlenmesi (Bu tarihler tak-vimle belirlenir ve miladın 0 yani başlangıç nokta-sından itibaren sayılır.)

Saatin belirlenmesi, saate bakıldığında 14:40 göz-lenmesi (Bu belirleme bir günün bitişi, yeni günün başlangıcını ayarlamak üzere tanımlanmış, 24:00 ya da 00:00’dan itibaren sayılmaktadır.

Meridyenlerin belirlenmesi ve enlemlerin belirlen-mesi (başlangıç meridyeni kabul edilen Green-wich meridyeninden, enlemler de başlangıç para-lelinden - Ekvator’dan - başlanarak sayılmaktadır.)

Hava sıcaklığının 28 santigrat derece belirlenmesi (Yok anlamına gelmeyen bir 0 santigrat derece-den başlanılarak ölçülmektedir.)

17

Bir yerin deniz seviyesinden yüksekliğinin (yük-selti ya da rakımının) belirlenmesi (deniz seviyesi başlangıç noktası kabul edilip ölçüldüğü için.)

Eğitimde başarı, yetenek, zekâ, ilgi, tutum, kişi-lik, kaygı vb. özelliklerin ölçülmesi (Bir öğrencinin matematik testinden 0 alması hiç matematik bil-mediği anlamına gelmeyen, sadece o matema-tik testine göre sıfır aldığı anlamına gelen ve hiç matematik bilmediği değil de testteki tüm soruları yanlış yanıtladığı anlamına gelen bir sıfıra göre yapıldığı için.)

Bu ölçeklerden elde edilen ölçümlerle toplama, çı-karma yapılabilir. Bu ölçümler aralarındaki farklara göre sıralanabilir. Ancak bu ölçekten elde edilen ölçümlerle sıfır gerçek yokluğa karşılık gelmediği için çarpma ve bölme işlemi yapılamaz ve ölçüm-ler birbirine oranlanamaz. Örneğin; termometre ile ölçülen hava sıcaklığı 10 santigrat dereceden 20 santigrat dereceye çıktığında 10 santigrat derece artmıştır ancak 2 kat artmıştır. denilemez.

KPSS Çıkmış Soru

Bingöl’de bir kış günü saat 12.00’de hava sıcaklığı -15°C ölçülürken aynı gün ve saatte Eskişehir’de sı-caklık -5°C olarak ölçülmüştür. Son nüfus sayımlarında Bingöl’ün nüfusu yaklaşık 250 000, Eskişehir’in nüfusu yaklaşık 750 000 olarak tespit edilmiştir. Bingöl’ün yüz ölçümü 8277 km2, Eskişehir’in yüz ölçümü ise 13 925 km2 olarak ölçülmüştür.

Bu ölçümler ve kullanılan ölçekler düşünüldüğün-de, aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

A) Bingöl’de hava Eskişehir’in üç katı soğuktur.

B) Eskişehir’de sıcaklık Bingöl’den 10°C daha yük-sektir.

C) Eskişehir’in nüfusu Bingöl’ün nüfusunun yaklaşık üç katıdır.

D) Bingöl’ün nüfusu Eskişehir’in nüfusundan 500.000 daha azdır.

E) Eskişehir’de birim alana düşen kişi sayısı Bingöl’den daha fazladır.

Cevaba Ulaştıran Anahtar Kelimeler: Hava sıcaklığı eşit aralıklı ölçekle ölçüldüğü için ölçümler birbirine oranlana-maz.

Çözüm: Hava sıcaklığı sıfırı izafi sıfır olduğu ve eşit aralıklı ölçekle ölçüldüğü için ölçümler birbirine oranlanamaz. Eşit aralıklı ölçekler toplama ve çıkarma yapmaya uygun ola-cağından B seçeneğindeki durum söylenebilir. Nüfus temel sayma olduğu için eşit aralıklı ölçekle ölçüleceğinden tüm matematiksel işlemlere açıktır. Buna dayalı olarak C, D ve E seçeneklerinde verilenler doğrudur. Cevap A

KPSS Çıkmış SoruAşağıdaki örneklerin hangisinde sözü edilen ölçme işleminde bağıl (keyfî, itibari) sıfır söz konusu değildir? A) Ankara ili Çankaya ilçesinin deniz seviyesinden

yüksekliği 870 metredir. B) Öğrencilerin felsefe dersine karşı tutum puanları

ortalaması 207’dir. C) Tarih sorularından en az dört tanesine doğru ce-

vap veremeyenler sıfır puan almıştır. D) Bugün hava sıcaklığı 15 ºC’dir. E) Bu kitabın ilk 4 sayfasında kitabın kapsamı tanıtıl-

maktadır.

Cevaba Ulaştıran Anahtar Kelimeler: Temel saymaya daya-lı ölçümlerde sıfır gerçektir.

Çözüm: E seçeneğinde verilen durum kitap sayfa sayısı temel saymaya dayalı bir ölçmedir. Temel saymalarda sıfır gerçektir. Ancak diğer seçeneklerde verilenler yok anlamı-na gelmeyen izafi sıfıra sahiptir. Cevap E

Aşağıdaki şekilde gösterildiği gibi 0-10 santig-rat derece arası bir kat, 10-20 santigrat derece arası ikinci kat alınıp 2 katı şeklinde bir oran ilişkisi kurulduğunda; -10 ile 0 derece arası 1. kat, 0-10 derece arası 2. kat, 10-20 derece ara-sı da 3. kat olarak alınırsa bu kez hava sıcaklığı -10 dereceden 20 dereceye yükseldiğinde 3 kat artmış olur. Bu durumda da 20 derece -10 de-recenin 3 katı olmuş olur. Ama bu matematiksel açıdan açıklanabilir bir şey değildir.

18

Türkçe testinden Deniz 90, Çağdaş 30 puan aldığında Deniz ile Çağdaş’ın puanları ara-sında 60 puanlık bir fark olduğu söylenebi-lir. Ancak Deniz’in Çağdaş’ın 3 katı kadar, Çağdaş’ın da Deniz’in üçte biri kadar Türk-çe bildiği söylenemez. Çünkü Türkçe testi Türkçe ile ilgili her şeyi ölçmediğinden testin 0’ı yok anlamı taşımaz, teste göre sıfırdır. Bu sıfıra dayalı oran ilişkisi kurulamaz.

Bu ölçekten elde edilen ölçümler negatif değer de alabilir. Bu ölçek interval ölçek diye de anılmaktadır.

-20

-101.kat

1.kat 2.kat

2.kat 3.kat

0

10

20

Eşit oranlı ölçek

Eşit oranlı ölçek, birimlerde eşitliğin sağlandığı ve sıfırın gerçek (mutlak, doğal) sıfır olduğu ölçek tü-rüdür.

Diğer ölçek türlerinden üstünlüğü sıfırın gerçek ol-masıdır. Bu durum, bu ölçek ile elde edilen ölçüm-lerin birbirine oranlanmasına olanak tanımaktadır.

Bu ölçek ile elde edilen ölçümler üzerinde sınıfla-ma, sıralama, farkları ve toplamları bulma, çarpma ve bölme gibi tüm matematiksel işlemler yapılabi-leceği gibi her türlü istatiksel işlem de yapılabilir.

Bu ölçeği eğitim alanındaki ölçmelerde sıkça kul-lanmak olanaklı değildir.

Sıfırı doğal ve gerçek, Birim aralıkları eşit,

Her türlü matematiksel ve istatiksel işleme açık,

Ölçümler arasında oran ilişkisi kurulabilir.

Temel saymaya dayalı ölçümler, kütle, uzunluk ve mesafeler bu ölçekle ölçülür.

anahtar kelİmeler

Ali’nin 25 soruluk Türkçe testinde 7 yanlışı var.

Mehmet derste 4 kez söz aldı.

Ayşe’nin boyu 162 cm’dir.

Oya 54 kg ağırlığındadır.

Okul ile kültür merkezi arası 6 km’dir.

Hasan 100 m’yi 19 sn’de koştu.

Kemal 14 yaşındadır.

Ölçeklerin temel özellikleri aşağıdaki gibi özetlenebilir (Özçelik, 2010:144):

Ölçek Tipi

Ölçeğin Yapısal Özellikleri

Elde Edilecek Ölçme Sonuçlarının Anlamlılık

Derecesi

Başlangıç Noktası

Birimi (Aralığı)

Nitelik Göster-

me Gücü

Nicelik Gösterme Gücü

Sıra Fark Oran

Sınıflama Yok Yok Var - - -

SıralamaVar ama değişir

Yok Var Var - -

Eşit Aralıklı

Var ama keyfi

Var ve eşit

Var Var Var -

OranlıVar ve mutlak

Var ve eşit

Var Var Var Var

19

DEĞERLENDİRME

Ölçme sonuçlarının uygun bir ölçüt ile karşılaştırılarak karara varılması sürecidir. Değerlendirme bir karar ve yorum sürecidir. Değerlendirme yapılabilmesi için ölçme işleminin tamamlanmış olması ve uygun

bir ölçütün belirlenmiş olması önemli iki ön koşuldur. Değerlendirme ölçüm (ölçme sonucu), ölçüt ve karar olmak üzere üç ögeden

oluşmaktadır.

Ölçme ve değerlendirme süreci aşağıdaki gibi tablolaştırılabilir.

Ölçülen Özellik (Değişken)

Ölçme Kuralı Ölçme Aracı BirimGözlemi Yapan

Ölçüm

Akademik başarı

(Matematik dersi için)

Testte 25 soru vardır.

Her soru 4 puandır.

Çoktan Seçmeli Matematik Testi

4 puanMatematik Öğretmeni

Ali 80 aldı.

80 puan

Ölçüm

Ölçme sonucu elde edilen değerdir.

Ölçüt

Ölçme verilerini (ölçümleri) karşılaştırmaya temel olan nesne veya ölçüdür.

Karar

Ölçüte göre ölçme ile ilgili bir değer yargısına ulaşılmasıdır.

Ali 80 aldı.

80 puanDers geçme barajı 60’tır. Ali matematik dersinden

geçmiştir.

Ölçme Süreci

Değerlendirme Süreci

Ölçme ve değerlendirmenin karşılaştırılması

Karşılaştırma başlığı Ölçme Değerlendirme

Süreç Gözlem Yorum ve karar verme

İşlem Miktar belirlemeMiktarın belli ölçütlere uygunluğunu

karara bağlamaSonuç Sayı ya da sembol Karar

Yapılış zamanı Değerlendirmeden önce Değerlendirmeden sonra

İşlem özelliğiKarar ya da yorum olmadığı için

objektifYorum ve karar olduğu için subjektif

olabilir.

Değerlendirme sonunda ulaşılacak kararın isabetli olmasının iki önemli ön ko-şulu vardır. Bunlardan biri ölçme işleminin doğru, hatasız, yansız ve yanlışsız yapılması diğeri ise değerlendirme ölçütünün uygun olmasıdır. Ölçme işlemi doğru yapılsa da birim ve yapı olarak uygun bir ölçüt belirlenememesi kararın isabetli olmamasına neden olabilir.

20

KPSS Çıkmış SoruAşağıdaki işlemlerin hangisi ölçme sonuçlarının bir ölçütle karşılaştırılarak bir yargıya varma sürecine örnektir?A) Bilim şenliği jüri üyelerinin seçimi için kullanılacak

özelliklerin belirlenmesiB) Performans görevlerinin puanlarına göre sıralan-

masıC) Bilgi yarışmasında okulu temsil edecek öğrencile-

rin seçilmesiD) Kompozisyon sınavı için dereceli puanlama anah-

tarı oluşturulmasıE) Sözlü sınavların genel ortalamadaki ağırlığının be-

lirlenmesi

Cevaba Ulaştıran Anahtar Kelimeler: Ölçme sonuçlarının bir ölçütle karşılaştırılarak bir yargıya varma sürecine de-ğerlendirmedir ve karar verme ile sonuçlanmalıdır.

Çözüm: A seçeneğinde verilen durum jüri üyeleri seçimi için bir ölçüte, B seçeneğinde verilen durum sıralama ölçeği ile ölçmeye, D ve E seçeneğinde verilen durumlar ölçme kura-lına işaret edicidir. C seçeneğinde verilen durumda öğrenci seçimi yönünde bir karara dönüklük bulunduğundan C se-çeneğindeki işlem değerlendirmeye örnektir. Cevap C

KPSS Çıkmış Soru

I. Matematik sorularının %75’ini, fizik sorularının da %60’ını doğru cevaplayan öğrenciler bu dersleri başarmış sayılır.

II. İlk iki sorudan alınabilecek en yüksek puan 25’tir.III. Sınavda 65’in altında puan alan öğrenciler dersi

tekrar ederler.IV. Türkçe ve matematik derslerinden başarısız olan

öğrenciler bir sonraki döneme devam edemezler.Yukarıdakilerden hangileri birer değerlendirme ölçütünü ifade etmektedir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) II ve III D) III ve IV E) I, III ve IV

Cevaba Ulaştıran Anahtar Kelimeler: Ölçme verilerini (öl-çümleri) karşılaştırmaya temel olan nesne veya ölçü niteli-ğinde bir sınırdır.

Çözüm: Birinci öncülde başarı sınırları yüzdelerle belirlen-miş, üçüncü öncülde 65 puan gibi kesin bir sınır konulmuş, dördüncü öncülde ise Türkçe ve matematik dersleri bir son-raki döneme geçme ölçütü olarak belirlenmiştir. Ancak ikinci öncüldeki durum ölçüt olmaktan çok iki sorunun toplam pu-anını ve ölçme kuralını çağrıştırmaktadır. Cevap E

Değerlendirme Türleri

Ölçütüne göre değerlendirme türleri

Mutlak Değerlendirme

Ölçüt dayanaklı ya da kriter referanslı değerlendir-me olarak da bilinir.

Gruptan gruba ya da bireyden bireye değişmeyen önceden belirlenmiş kesin ölçütlere dayalı yapılır.

Değerlendirme ölçütü programın kazanımlarına, kapsamına dayandırılır.

Özellikle aşamalılık ilişkisi yüksek olan derslerde öğrencilerin bir aşamadan diğerine geçmesine da-yalı değerlendirmeler mutlak ölçütle yapılmalıdır.

Önceden belli kesin ölçütlere dayalı yapılır.

Ölçüt sınav yapılmadan önce bellidir.

Ölçütler prgramın; hedeflerine ve kapsamına dayandırılır.

Not

Mutlak değerlendirme yapılmasının uygun olacağı durumlar

Ön bilgi, hazır oluş, giriş davranışlarının belirlen-mesinde ölçüt olarak hazır olunacak öğrenme biri-minin hedefleri ve kapsamı alınmalıdır. Çünkü bu amaçla yapılan değerlendirmelerin bağıl yapılma-sı halinde bireylerin grup ortalaması üstünde puan almaları ya da diğer bireylere göre daha yüksek puan almaları ön öğrenmelerinin tam olduğu an-lamına gelmez.


Recommended