Verbeteren belangrijker
dan winnen
Op zoek naar de high performance organization (hpo)
54
slow management presteren zomer 2010
Het wordt wel ‘de heilige graal’ van het management genoemd, maar voor de meeste organisaties is het toch vooral een hulpmiddel om beter te presteren: de high performance organization, in het jargon vaak aangeduid met de af korting hpo. Wat is het en hoe word je er een? De goeroe: ‘Wantrouw elke goeroe die zegt: Als je dit doet, dan ben je succesvol.’
M
door ben kuiken
illustraties aad goudappel
WordthetNederlandsvoetbalelftalditjaarwereldkampioen?Onzejongens hebben hun eerstewedstrijdeninZuid-Afrikaach-ter de rug, dus de resultatenspreken voor zich. De zelfbe-noemdedeskundigenenaldie
anderemiljoenenstuurluidieaanwalstaan,zullenhunmeninginmiddelswelhebbengevormd.Watzijzichech-ter niet realiseren, is dat de kansen op de eindzegeslechtsvooreendeelophetveldwordenbepaald.Netzobelangrijk,zonietveelbelangrijker,iswaterzichachterde schermenallemaal afspeelt en de afgelopen jarenheeftafgespeeld.Watzijndelangetermijndoelstellingenvandeknvbmethetnationaleelftal?HeeftzijmetBert
vanMarwijkdejuistemanopdejuisteplekgezet?Krijgtdebondscoachvoldoenderuimteomzijnstempelophetteamenopdespeelstijltedrukken?Maakthijdaarbijvol-doende gebruik van de eigen ideeën van de spelers?Heeft Van Marwijk de juiste spelers geselecteerd enspreekthijzeaanophunprestaties?Zijndetrainingeneropgerichtomhetelkedageenstukjebetertedoen?
Flinke zak geldDetails,daardraaithetominhetmodernevoetbal.
Johanhadhetkunnenzeggen,maardezewijzewoordenwordennuookgestaafddoorwetenschappelijkonder-zoek. Dat wil zeggen: als je de organisatie rond hetNederlandselftalalseenechtevoetbalorganisatiekuntbeschouwen.Wanthetbetreffendeonderzoekrichtte
55
zichineersteinstantieopzevenclubsuitdeNederlandseeredivisie.Omaanhetonderzoekdeeltekunnennemen,moestendievoetbalorganisatiestenminstevijfjaaropdathoogstenationalepodiumhebbengeacteerd,indieperi-odeeenredelijkstabielepositieopderanglijsthebbeningenomenenfinancieelgezondzijn.Deonderzoekersgingenvervolgenspratenmetbestuursleden,managersentrainersvandeclubsomteachterhalenofersprakewasvaneenhigh performance voetbalorganisatie.Of,metanderewoorden,hetgedachtegoedvandehighperfor-manceorganization(hpo)ooktoepasbaarisoporganisa-tiesinhetbetaalvoetbal.
Datbleek,gelukkigvoorAndrédeWaal,hetgeval.Gelukkig,omdatAndrédeWaal,directeurvanhetHPOCenterenassociatehoogleraaraandeMaastrichtSchoolofManagement,altijdheeftgeroependatdedoorhemontdektekenmerkenvaneenhpotoepasbaarzijnopomhetevenwelkeorganisatie.Ofhetnouomeenbedrijfgaatdatwinstmoetmaken,eenzorginstellingzonderwinstoogmerk,eenoverheidsorganisatieofeenvoetbal-organisatie:alszeovereenlangereperiodesuccesvollerzijndanhunpeers,scorenzehoogopde35aspectendieeenuitstekendpresterendeorganisatiekenmerken.
DeWaalhadnogietsandersomverheugdovertezijn:hoewelhijgeennamenmochtnoemenvandedeel-nemendeclubs,konhijhettochnietlatenomtemeldendatdewinnaarvandecompetitieregelmatigeenhpvblijkttezijn.Nietdatditbepalendis,overigens.DeWaal:
‘Eenclubdieelkjaargelijkmatigpresteertindemid-denmootkannetzogoedeenhpvzijnalseenclubdieelkjaarmeedoetvoordeprijzen.Enandersom:eenclubdiealtijdboveninstaat,hoeftgeenhpvtezijn.NeemRealMadrid,dattochvooralovereindwordtgehoudendooreenflinkezakgeld.Ikhebhetnietgemeten,maarvolgensmijisdatgeenhpv.’
BuitenbandWatkenmerktdanzo’nhpv?Debelangrijksteont-
dekkingdiedeonderzoekersdedenwasmisschienweldatnietzozeerdeprestatiesophetveldbepalendzijn,maarmetnamedekwaliteitvandeorganisatiedaar-achter.Eenvandegeïnterviewdenverwoorddehetaldus:‘Heteersteelftaliseenbuitenband.Daarbinnenzitdevelgendiezorgtervoordatdebandkanrollen.Dezevelgisdeorganisatievanmensenomhetteam
kenmerken van een hpo
Eenhigh performance organization(hpo)isvolgensdedefinitievanAndrédeWaaleenorganisatiediegedurendeminimaalvijfjaarzowelfinancieelalsniet-financieelbeterpresteertdanzijnpeergroup.VolgensDeWaalhebbenhpo’sdevolgendegemeenschappelijkekenmerken:1 Hetmanagementisvanhogekwaliteit.Hetcombineertintegriteitencoachendleiderschapmet
snellebesluitvorming.2 Decultuurisopenenactiegericht.Denadrukligtophetcreërenvanbetrokkenheidenop
dialoog.3 Gerichtopdelangetermijn,zowelinderelatiemetklanten,partnersalsmetmedewerkers.4 Hetpersoneelisdivers,vanhogekwaliteitenbereidverantwoordelijkheidtedragenvoorhet
verbeterenvanhetresultaat.5 Deorganisatieverbetertenvernieuwtzichzelfcontinu.
M
Echtehpo’skomenbijnavanzelfbovendrijvenin
economischmoeilijketijden.
56
slow management presteren zomer 2010
57
heen.Dezemensenmoetenallemaalkwalitatieftopzijn.’Zo,daarkunnenaldiespelersmethunsterallureshet
welweermeedoen.Wantookalspelenzijeenkeereenslechtewedstrijdofpresterenzewekenachtereenonderhunniveau,het isdusuiteindelijkdekwaliteitvandeorganisatiediemaaktofdeclubopdelangeretermijnsuccesvolisofniet.Raaktdeleidingnaéénofeenpaarmindere wedstrijden al in paniek en ontslaat zij
onmiddellijkdetrainer,dankunjeergevoeglijkvanuit-gaandatergeenduurzaamsuccesinhetnabijeverschietligt.Nogmaals:Johanhadhetkunnenzeggen.Entochzijnervoorbeeldenteovervanvoetbalclubswaardezewijshedenregelmatigindewindwordengeslagen.Metalledesastreuzegevolgenvandien.
Watvoorvoetbalorganisatiesgeldt,geldtdusookvoor‘gewone’organisaties:wieblijvendsucceswilhebben,
‘Hetgaateromdatjehetmetz’nallenbeter
wiltdoendanjeconcurrenten.’
58
slow management presteren zomer 2010
M
dientzichterichtenopdelangetermijnresultaten.Enzichdusniet te latenafleidendooreentijdelijkedip indeomzetofwinst.Deechtehpo’skomendanookbijnavanzelfbovendrijvenineconomischmoeilijketijden,zoalsnu.EenvoorbeeldishetbedrijfGrohe,wereldberoemdvanwegezijnwaterkranen.DezezomerondergaatdeNederlandsetakvanhetbedrijfvoordetweedekeereendiagnose,eenenquêtediedoorhetvoltalligepersoneelwordtingevuld.MaarDeWaalweetnualvrijwelzekerdatGrohedaarbeteruitnaarvorenkomtdanuitdeeer-stetestdiezo’ntweejaargeledenisgedaan.Waarom?DeWaal:‘Zehebbenmarktaandeelgewonnenendewinstverhoogd.Endatineenmarkt,debouwmarkt,diezogoedalsstilligt.Dandoejetochietsgoed.’
Ongelooflijke energieRobvandenMaagdenberg,deenthousiastealge-
meendirecteurvanGroheNederland,bevestigtditbeeld.Bijdeeerstetestscoordezijnbedrijf‘tussendezevenendeacht’,waarmeehetvolgensdedefinitievanDeWaalnoggeenechtehpowas,wantdiescoortminimaaleen8,5.NuhooptVandenMaagdenbergopeenachtof
hoger,waarmeedesterrenstatusbinnenbereikkomt.Maardaargaathethemeigenlijkhelemaalnietom.‘Hetgaateromdatjehetmetz’nallen,methetheleteam,beterwiltdoendanjeconcurrenten.Datjewiltwinnen,datjeelkekeerdingenbeterwiltdoen.Alsjedaarmetz’nallen‘ja’opzegt,danmaaktdatzo’nongelooflijkeenergielos,datisfantastisch.Ikweetnietofudeontwikkelingenopkranengebieddelaatstetijdeenbeetjeheeftgevolgd,maardeGroheRed,waarzowelkoud,warmalskokendwateruitkomt;dieishierbedacht.Enookdekraanwaargefilterdwateruitkomt:madeinHolland.InDuitsland,waarhetmoederbedrijfvanGrohezit,wordternaaronsgeluisterd,omdatzeookwelziendatwehierheelgoedbezigzijn.Deenergiespateralshetwarevanaf.’
Natuurlijkzijnervelemethodesomdeprestatiesvaneenorganisatieteverbeteren,erkentVandenMaagden-berg.‘Maardezemethodeheefthetvoordeeldathetheelpraktisch isenmakkelijk te implementeren.Doorhetonderzoekziejeheelsnelaanwelkeknoppenjemoetdraaienomdeprestatiesteverbeteren.Hetiseenhelesimpelemethodiekdiegoeddevingeropdezerepleklegt.’Maar,waarschuwtVandenMaagdenberg,hetis
SindshetberoemdeboekvanTomPetersenRobertWaterman,In search of excellenceuit1982,isereenwarezoektochtopganggekomennaardesuccesfactorenvanexcel-lenteondernemingen,bedrijvendiesignificantbeterpresterendanver-gelijkbareorganisaties.PetersenWatermanidentificeerdenachtthe-ma’s,waaronderactiegerichtheidenautonomieopdewerkvloer.In2001dedenJimCollinsenzijnteamdiep-gaandonderzoeknaardesuccesfac-torenvanbedrijvendieovereenlangereperiodeaanzienlijkbeterpresteerdenopdebeurs.Zijkwa-mentotzevenfactoren,zoals‘level-5leiderschap’enzorgendatje
dejuistemensenaanboordkrijgt.AndrédeWaalgooidedezeenveleandereonderzoeken(intotaalmaarliefst290)opeenhoopendestil-leerdedaaruit190factorendiemogelijkeenrolspelenbijhetsuc-cesvandezeorganisaties.Vervol-genslegdehijeenvragenlijst,waar-indezefactorenwarenverwerkt,vooraanmeerdan3500profit,non-profitenoverheidsorganisaties.Daaruitdestilleerdehij35aspecten,verdeeldovervijffactoren.Tevenskonhijbepaaldefactoren,zoalsdehoogtevandesalarissenenbonus-senvandedirectieofdekwaliteitvande ict,uitsluitenalszijndeniet-relevant.Hijhadhemgevonden,
jubeldeDeWaalindemedia,‘deheiligegraalvanhetmanagement.’IneenkritischartikelinhetTijd-schrift voor Management & Organisatie,plaatstorganisatieadviseurSteventenHavedenodigekanttekeningen.Volgenshemwordtervooralgeke-kennaarorganisatiesdiealsucces-volzijnenwordendefactorendieditsucceszoudenkunnenverklarenwataltegemakkelijkgegenerali-seerd.Grondvoorweernieuwemanagementhypeswaarorganisa-tiesnietzoveelmeeopschieten.
heilige graal of hype?
59
nietzodatjemetdezemethodeevensnelkuntscoren.‘Om een hpo te worden, moet je continu dingenverbeteren.Datmoetindecultuurvanjebedrijfgaanzit-ten,hetmoeteenautomatismeworden.Datdoejenietinéénoftweejaar,daarhebjewelwatmeertijdvoornodig.’
Geen kookboekAndrédeWaal,diemetzijnuitgebreideonderzoek
naardesuccesfactorenvanhighperformanceorganiza-tionshetbegripdelaatstejarenstevigopdekaartheeftgezet,ismogelijknogvoorzichtiger.‘Ikkanjenietvertel-lenhoejeeenhpowordt.Dathangtvanzoveelverschil-lendefactorenaf,daarisgeeneenduidigantwoordopte
‘Watkunjelerenvanandereorganisaties,ofzelfsvanandereafdelingenbinnendezelfdeorganisatie?’
60
slow management presteren zomer 2010
geven.Wantrouwelkegoeroediezegt:“Alsjeditdoet,danbenjesuccesvol.”Datispurenepperij.Watikwelkanzeggen,is:“Alsjeditdoet,hebjeeengroterekansomblijvendsuccesvoltezijn.”Eenkans,geengarantie!Jemoeterwelzelfmeeaandeslaggaan.’
EenveranderingkostvolgensDeWaalbovendientijd:‘Jehebtmetmensentemaken,metgedragenattitude.Omdatteveranderen,duurzaamteveranderenzonderterugval,kostjeminimaaldrietotvijf jaar.Erzijndusgeenquick wins.’OokheeftDeWaalhetlievernietoverbest practices,maaroverbest ideas.‘Watkunjelerenvanandereorganisaties,ofzelfsvanandereafdelingenbin-nendezelfdeorganisatie?Als jebijvoorbeeldeentestdoetendeverschillendeafdelingenvanhetzelfdebedrijfscorenanders;waarligtdatdanaan?Praatdaareensovermetelkaar.Danblijkteropeensheelveelkennisindeorganisatietezittendieeigenlijknooitmetelkaarwordtgedeeld.Hetisnatuurlijkgeweldigalsjedataanboortmetzo’nonderzoek.’
Hier kan Thed van Kempen over meepraten. VanKempen is lid van de raad van bestuur van StichtingGroenhuysen,eenorganisatieinWest-Brabantdiezichbezighoudtmetouderenzorg.‘Uitdeeerstetestbleekdat het management en de raad van bestuur hoog
scoorden,maardatdescorevanhetverzorgendperso-neeldaarbijachterbleef.Dankrabjejetochwelevenach-terjeorenwaardatdanaankanliggen.Omeenhpotezijn,moetjetochoverdeheleliniegoedscoren.Debij-behorendeaanpakbiedtjedanhandvattenomdaarmeeaan de slag te gaan.’ Ook voor Van Kempen is hetgedachtegoedopzichnietheilig.‘Hetisgeenkookboekmetreceptenhoejeeensuccesvolbedrijfwordt.Wenoe-menhetzelfsgeenhpo.Maarhetisvooronswelheelinspirerendomcontinubezigtezijnmetonzeontwikke-ling.Methoejehetiederekeerweerbeterkuntdoen.Enbeterbetekentvooreenorganisatiealsdeonzedannietbetereprestatiesofmeerwinst,maarmensen,ofdatnoumedewerkerszijn,cliëntenoffamilie,gelukkigmaken.’
NormatiefGroheenStichtingGroenhuysenzijnmaartweevoor-
beeldenvanorganisatiesdiemethetgedachtegoedvanDeWaalaandeslagzijngegaan.ErisinNederlandzelfssprakevaneenkleine‘hpo-rage’,diemedewordtgevoeddoorpublicatiesvanmedewerkersuitdeschoolvanDeWaal.VoorbeeldenhiervanzijnJandenBreejenmetzijnboekDe high performance organisatieenhetduoMarcoSchreursenSimonvanderVeermetAnimal firm.EnookinhetbuitenlandkrijgtDeWaalvoetaandegrond;zozouhijincontactzijnmeteenAmerikaanseuitgevervoordepublicatievaneenstandaardwerk.
MaardeideeënvanDeWaalcsroepenhierendaartochookbedenkingenop.Diewordenondermeerver-woorddoorLeoKerklaan,schrijvervandeevergreenDe cockpit van de organisatie en oprichter van de FranekerManagementAcademie.‘Ikgeloofeigenlijknietzoineenuniverseelsuccesmodel’,zegtKerklaandoordetelefoonvanuit Maastricht waar hij deze week college geeft.‘Andréhoudtweliswaardenodigeslagenomdearm,maarhetgevaarisaltijddatzo’nmodelnormatievewaar-dekrijgt.Alsjedaneenvijfscoortopleiderschap,hebjevolgensdieinsteekeigenlijktochweleenprobleem.Ikgeloofeigenlijkmeerineendenkmodel,eenmodeldatjeaanhetdenkenzet.Daarbeginnendemeestemodellenookmee,ookdatvanAndré.Maardankomendevragen-lijstenenvoorjehetweetwordtdeuitkomstdaarvanver-absoluteerdentotnormverheven.Dangaanwedepres-tatiesvandepolitieopeensmetenaandehandvanzo’nvastschema.Maar:watisdevisieachterdatmodel,wat
ErisinNederlandsprakevaneenkleine‘hpo-rage’.
M
61
62
slow management presteren zomer 2010
wiljebereiken?Isdatmeerveiligheidopstraat,ofisdatzoveelmogelijkbonnenschrijven?Daarmoetjeheelvoorzichtigmeezijn.’
PrestatiebegripKerklaan schreef eerder samen met De Waal het
boekDe resultaatgerichte overheid,waarinzijpleitenvoordeinvoeringvanprestatiemanagementbijdeoverheid.Sindsdienwerkenzesamenophetgebiedvanperfor-mancemanagement,waarbijDeWaalzichvooralgingtoespitsenophethpo-gedachtegoedenKerklaandichterbijhetprestatiebegripprobeertteblijven.‘Andrébaseertzichsterkopzijnstatistischeanalyseendevijfbepalendefactoren.Alsikdiebekijk,denkik:ja,eigenlijkwistikdatwel.Zebevattenvoormijweinignieuws.Degrotevraagisechter:hoekrijgjemensendaarinmee?Andrézoekthetantwoordopdievraagvooralinhetuitvoerenvandiagnoses,terwijl ikvooralgeïnteresseerdbeninhetbusinessmodelvaneenorganisatie:hoewiljejegeldgaanverdienen?Vervolgens:hoebeweeglijkisjeclubjeeigenlijk?Benjeinstaatomdatmodelteverbeterenofaantepassenaanveranderendeomstandigheden?Datheeftweertemakenmetwateraandebinnenkantvandeorganisatiezit:welkestructurenhebjevoorallignmentontwikkeld,hoewordtergedelegeerdenafgestemd?Entenslottehebjedanooknoggoedecijfersnodigomtewetenwaarjestaat.Alsdatallemaalklopt,danhebjevolgensmijeenhpo.Datisvoormijduseenorganisatiedieoptimaalinteracteertmetzijnomgeving.’
Eigenlijkmaakthethelemaalnietzoveeluitofjealdannieteenhpobent,zegtDeWaal.‘Dedefinitiedieikhanteerisvooraleenwerkdefinitie:eenhpoiseenorga-nisatiediebeterpresteertdanzijnpeergroup,zowelfinan-cieelalsniet-financieel,overeenperiodevanvijftottienjaar.Maardanhebjemeteenaleenprobleem,wantwatisjepeergroup?Organisatieszijnnauwelijksmetelkaartevergelijken.Bovendien:welkeresultatenvergelijkjemetelkaar?Kijkjealleennaardefinanciëlecijfers,ofvindjeklanttevredenheidbelangrijker?Wijomzeilenditpro-bleemdoordedeelnemersaandetesttevragenomzichzelftevergelijkenmetdeorganisatiesdiezijzelfalshunpeersbeschouwen.Hetgrotevoordeeldaarvanisdatzijinhunhoofddanalledingenmeenemendiezij-zelfbelangrijkvinden.Datisstatistischverantwoord.Maareigenlijkdoetdaternietzoveeltoe.Hetgaaternietomhoejescoortopdetestoftenopzichtevanjeconcurrenten.Alsjehetvolgendjaarmaarbeterdoet.Hetconceptisheelergverbeteringsgericht.Hetisnetals met die topsporter: natuurlijk gaat hij altijd voorgoud,maarhetbelangrijksteistochdathijelkekeerweerzijnpersoonlijkerecordverbetert.’
WereldkampioenOverhpoishetlaatstewoorddusnognietgezegd
ofgeschreven.Terwijldeherennogevenverderdiscus-siëren,kijkenwijnogevennaardeprestatiesvanhetNederlandselftal.Hoedebalookrolt,erzijnaltijdtweezekerhedenwaardeOranje-fanzichindezeenvolgendebangedagenaanvastkanklampen.DeeersteisdathettoernooivoorOranjealgeslaagdzoumoetenzijnalshetNederlandselftalzichplaatstbijdelaatsteacht.Danver-beterthetteamdeprestatietenopzichtevanhetwkinDuitslandvier jaargeleden,toenhetbijdelaatstezestien eindigde. Nog een hele opgave, trouwens,maarinelkgevaleenstukminderambitieusdanwereld-kampioenworden.
DetweedezekerheidisdathetNederlandselftalaleenhpvis.Hetteamheeftnamelijksindsderoemruchtejarenzeventigabsoluutbetergepresteerddanzijnpeers.Tweekeertweedeenéénkeervierde,éénkeerbijdelaatste acht en tweekeerbij de laatste zestien:welkanderlandvanvergelijkbareomvangdoetonsdatna?Precies. Maar één keer wereldkampioen, ja, dat zounatuurlijkwelheelergleukzijn!r
‘Eenhpoiseenorganisatiediebeterpresteertdanzijnpeergroup.’
63