U N I T E D K I N G D O MO F G R E AT B R I TA I N A N D N O RT H E R N I R E L A N D

WIELKA BRYTANIA

POŁOŻENIE I PODZIAŁ ADMINISTRACYJNY

• W skład Wielkiej Brytanii wchodzą: Anglia, Walia i Szkocja położone na wyspie Wielka Brytania oraz Irlandia Północna leżąca w północnej części wyspy Irlandia.

• Na wyspie tej znajduje się jedyna granica lądowa Zjednoczonego Królestwa z innym państwem – Irlandią. Poza nią Wielka Brytania otoczona jest przez Ocean Atlantycki na zachodzie i północy, Morze Północne na wschodzie, kanał La Manche na południu i Morze Irlandzkie na zachodzie.

• Wielka Brytania posiada kilkanaście terytoriów zależnych, niewchodzących w skład Zjednoczonego Królestwa:• Dependencje Korony brytyjskiej (Guernsey, Jersey i Wyspa Man)• Brytyjskie terytoria zamorskie: Akrotiri, Anguilla, Bermudy, Brytyjskie

Terytorium Antarktyczne, Brytyjskie Terytorium Oceanu Indyjskiego, Brytyjskie Wyspy Dziewicze, Dhekelia, Kajmany, Falklandy, Georgia Południowa i Sandwich Południowy, Gibraltar, Montserrat, Pitcairn, Turks i Caicos oraz Wyspa Świętej Heleny, Wyspa Wniebowstąpienia i Tristan da Cunha.

GEOGRAFIA – POŁOŻENIE I POWIERZCHNIA

Kraj zajmuje przeważającą część archipelagu Wysp Brytyjskich, który liczy łącznie ok. 5500 wysp, z czego 140 zamieszkanych. Największe z nich to: Wielka Brytania, Irlandia, Hebrydy, Szetlandy, Orkady, Anglesey oraz Wight. Znaczna część powierzchni kraju leży na głównej wyspie o powierzchni 230 tys. km², oddzielonej od kontynentu europejskiego kanałem La Manche i Cieśniną Kaletańską.

Wielka Brytania ma powierzchnię około 245 tys. km²Rozciągłość południkowa kraju wynosi 1224 km, a równoleżnikowa 865 km. Sama wyspa Wielka Brytania ma około 950 km długości, a jej średnia szerokość wynosi 300 km.Linia brzegowa całkowita wynosi 12 429 km. Długość granicy lądowej z Irlandią to 360 km.

UKSZTAŁTOWANIE POWIERZCHNIWybrzeża są przeważnie klifowe, strome, zwłaszcza po

zachodniej stronie Półwyspu Kornwalijskiego, gdzie sięgają 200 m wysokości, podobnie w Szkocji i w północno-zachodniej Anglii. We wschodniej i południowej Anglii wybrzeża są płaskie, akumulacyjne.

Amplituda pływów u wybrzeży Wielkiej Brytanii wynosi: 14 m w Kanale Bristolskim, ponad 8 m przy ujściu rzeki Mersey do Zatoki Liverpoolskiej, ok. 6 m w estuarium Tamizy i 1 m u północnych wybrzeży Irlandii Północnej.

Wielką Brytanię można podzielić na dwie strefy: nizinną na południu i wyżynno-górzysta na północy, z tym że obszary górskie znajdują się także w Walii i Kornwalii. Najwyższy szczyt całego kraju to położony na północy, w paśmie Grampianów, Ben Nevis (1343 m n.p.m.) Środkowa i południowa Anglia to kraina nizinna poprzecinana licznymi pasmami wzgórz. Półwysep Kornwalijski cechuje się rozległymi wzniesieniami kopulastymi, z których najwyższy szczyt – Dartmoor osiąga 621 m n.p.m.

KLIMATWielka Brytania ma klimat umiarkowany ciepły, wybitnie morski.

Średnia temperatura w styczniu w Wielkiej Brytanii jest nieco wyższa od zera: waha się od 1-2 °C w centrum Szkocji do 5 °C w Kornwalii. W wyniku działania adwekcji morskiej temperatura zimą może dojść nawet do 17-18 °C w północnej Walii, natomiast w wyniku działalności fenów w północnej Szkocji temperatura może wynieść nawet 22 °C.Temperatura w lipcu wynosi na ogół od 15 °C w Szkocji przez 16-17 °C na wybrzeżach do 20 °C w centrum wyspy.

Opady są obfite i występują w ciągu całego roku, jest to cecha wyróżniająca Wielką Brytanię. Deszcz jest zjawiskiem występującym niemal codziennie, zwłaszcza na górskich terenach Szkocji. Średnia roczna suma opadów wynosi od powyżej 3000 mm w górach Szkocji do 1000 mm w zachodniej Anglii i około 700 mm we wschodniej Anglii. Około 60% opadów przypada na okres od października do stycznia, najsuchszą porą roku jest wiosna.

Części Wielkiej Brytanii dzielą sięna własne jednostki administracyjne:

Anglia – 9 regionów, 83 jednostki administracyjne poziomu hrabstwa (hrabstwa metropolitalne, hrabstwa niemetropolitalne i unitary authorities) Szkocja – 32 jednostki administracyjne (council areas) o statusie unitary authority Walia – 22 jednostki administracyjne (hrabstwa, miasta i county boroughs) o statusie unitary authority

Irlandia Północna – 11 dystryktów o statusie unitary authority.

HERB I HYMN WIELKIEJ BRYTANII

HYMN: God Save The Queen

God save our gracious Queen,Long live our noble Queen,God save the Queen:Send her victorious,Happy and glorious,Long to reign over us:God save the Queen.

O Lord, our God, arise,Scatter thine enemies,And make them fall.Confound their politics,Frustrate their knavish tricks,On thee our hopes we fix,God save us all.

UNION JACK

STREFY CZASOWE W EUROPIE

LUDNOŚĆ

Liczba ludności Wielkiej Brytanii w 2011 r. wynosiła 63 182 000.83,9% ludności (53 012 456) zamieszkiwało Anglię,8,4% (5 295 000) Szkocję,4,8% (3 063 456) Walię,2,9% (1 810 863) Irlandię Północną

Współcześni Brytyjczycy wywodzą się przede wszystkim z różnych ludów, które osiedliły się w Wielkiej Brytanii przed XII wiekiem – Celtów, Rzymian, Anglosasów i Normanów. W Wielkiej Brytanii mieszkają także liczne grupy stosunkowo niedawnych imigrantów z Afryki, Azji i Europy Wschodniej. Ogólną liczbę obcokrajowców szacuje się na ok. 7-8 mln.

Największe miasta:

1. Londyn 8 372 0912. Birmingham970 8923. Glasgow 629 501

4. Liverpool 469 017

5. Leeds 443 247

6. Sheffield 439 866

7. Edynburg 430 082

8. Bristol 420 556

9. Manchester394 269

10. Leicester 330 574

RELIGIAW badaniu British Social Attitudes Survey respondenci określili następującą przynależność do grup wyznaniowych:

chrześcijaństwo – 45%, w tym:anglikanizm (Kościół Anglii) – 21%katolicyzm – 8%prezbiterianizm (Kościół Szkocji) – 2%metodyzm – 1%

islam – 3,5%hinduizm – 2%judaizm – 0,8%sikhizm – 0,4%brak religii – 46%

Zaledwie 7% Brytyjczyków uczestniczy w nabożeństwach co najmniej raz w tygodniu, a 60% nigdy lub prawie nigdy nie odwiedza kościołów. Liczne świątynie i kościoły są odsprzedawane państwu, instytucjom publicznym lub prywatnym przedsiębiorcom, a następnie przerabiane na sale konferencyjne, galerie, hotele lub dyskoteki. Bardzo wyraźny jest również systematyczny spadek chrztów i małżeństw sakramentalnych.

USTRÓJ POLITYCZNYWielka Brytania jest monarchią parlamentarną z rządem odpowiedzialnym przed parlamentem. Stolicą państwa jest Londyn. Obecnym monarchą brytyjskim jest królowa Elżbieta II, która zasiadła na tronie w 1952 i została koronowana w 1953. Dzisiaj jej funkcje są głównie ceremonialne, a rzeczywiste rządy spoczywają w rękach premiera.

Wielkiej Brytanii nie ma konstytucji w sensie formalnym. System prawny dzieli się na prawo ustawowe oraz prawo precedensowe.

Wielka Brytania jest bardzo scentralizowanym państwem, w którym Parlament Westminsterski zajmuje się większością spraw politycznych. W ostatnich latach jednak każdy z krajów, wchodzących w skład Wielkiej Brytanii poza Anglią, otrzymał własne organy rządowe, zajmujące się sprawami lokalnymi.

Brytyjska scena polityczna jest zdominowana przez dwa ugrupowania polityczne: Partię Konserwatywną i Partię Pracy.

Królowa Elżbieta II Książe Filip Mountbatten (Elżbieta Aleksandra Maria Windsor) Aut. Joel Rouse/ Ministry of Defence Aut. Allan Warren

WIELKA BRYTANIA W UNII EUROPEJSKIEJ

W 1946 w Zurychu Winston Churchill przedstawił koncepcję powrotu idei Kalergiego i Brianda, które zakładały instytucjonalizację procesu integracji europejskiej. Według pomysłu Churchilla pierwszym krokiem do utworzenia Stanów Zjednoczonych Europy miało być powołanie swego rodzaju Rady Europy.

W związku z niechęcią do oddawania części suwerennych uprawnień na szczebel ponadnarodowy Wielka Brytania nie przystąpiła do nowych struktur integracyjnych (Euratom i EWG) powołanych w 1957 przez traktaty rzymskie.

3 maja 1960 z inicjatywy Wielkiej Brytanii doszło do powołania Europejskiego Stowarzyszenie Wolnego Handlu.

Rozwój gospodarczy w państwach EWG w latach 1957–1960 okazał się szybszy niż w Wielkiej Brytanii. Skłoniło to premiera Harolda Macmillana do złożenia w 1961 wniosku o przyjęcie do Wspólnot. Spotkało się to z przychylnym przyjęciem państw Beneluksu, jednak napotkało na opór prezydenta de Gaulle’a. Obawy francuskie wiązały się z inną strukturą rolnictwa w Wielkiej Brytanii, silnymi wpływami proamerykańskimi w brytyjskiej oraz potencjalną konkurencją o przywództwo polityczne we Wspólnotach

Negocjacje nad włączeniem nowych państw do kontynentalnych struktur integracyjnych rozpoczęły się w czerwcu 1970, 1 stycznia 1973 roku Wielka Brytania, wraz z Danią i Irlandią, stała się członkiem Wspólnot.

Wielka Brytania nie przystąpiła do strefy Schengen. Jest także jednym z trzech państw dawnej piętnastki, które nie weszły do strefy euro. Mieszkańcy dwunastu brytyjskich terytoriów zamorskich posiadają obywatelstwo Unii Europejskiej. Całkowicie poza UE znajdują się natomiast dependencje Korony brytyjskiej – Wyspa Man oraz leżące u wybrzeży Francji Wyspy Normandzkie.

23 czerwca 2016 w referendum część brytyjskich obywateli opowiedziało się za opuszczeniem Unii Europejskiej przez Zjednoczone Królestwo. Proces stopniowego wychodzenia z Unii ma rozpocząć się w marcu 2017 roku.

JĘZYK ANGIELSKI

• Angielski jest językiem zachodniogermańskim, który wziął swój początek z anglo-fryzyjskich dialektów przyniesionych do Brytanii przez germańskich osadników i rzymskie wojska z terenu obecnych północnych Niemiec i Holandii.

• Na początku, język staroangielski był mieszaną grupą dialektów, obrazującą różnorodne źródła anglosaskiej ludności ówczesnej Anglii. Jeden z tych dialektów, późny zachodniosaski, w końcu zyskał przewagę. Pierwotny staroangielski następnie był pod wpływem obcym ze względu na dwie fale inwazji. Pierwsza to inwazja wikingów, zdobyli oni i skolonizowali części Brytanii w ósmym i dziewiątym wieku. Druga to inwazja Normanów w XI wieku. Mówili oni językiem starofrancuskim i rozwinęli anglo-normańską odmianę języka angielskiego. Te dwie inwazje spowodowały, że angielszczyzna stała się do pewnego stopnia językiem mieszanym.

Kontakty ze Skandynawami zaowocowały zauważalnym gramatycznym uproszczeniem i leksykalnym wzbogaceniem anglo-fryzyjskiego rdzenia angielszczyzny; późniejsza normańska okupacja prowadziła ku przeszczepieniu do rdzenia germańskiego bardziej wyszukanej warstwy słów z romańskiej gałęzi języków europejskich. Ten wpływ normański wprowadził angielszczyznę do sądów i urzędów. W ten sposób angielszczyzna rozwinęła się w "pożyczający" język o wielkiej elastyczności i bogatym słownictwie.

GRAMATYKA

Język angielski jest językiem pozycyjnym i analitycznym (duże znaczenie odgrywają czasowniki posiłkowe), choć występują też pewne elementy fleksji. Odmiana przez przypadki dotyczy zaimków, rzeczowniki posiadają tylko dopełniacz, tworzony z końcówką –s.W języku angielskim występują dwa czasy morfologiczne – teraźniejszy i przeszły. Łącznie z konstrukcjami gramatycznymi można wyróżnić szesnaście czasów gramatycznych i konstrukcji osadzających czynności w odpowiednim czasie. Wyróżnia się cztery kategorie czasowe:czas teraźniejszy, czas przeszły, czas przyszły, czas przyszły w przeszłości.Każdy występuje w czterech aspektach precyzujących usytuowanie czynności w czasie: prostym, ciągłym (zwanym niekiedy postępującym), przeszłym i przeszłym ciągłym.

Kolor ciemnoniebieski – państwa, gdzie językiem angielskim posługuje się większość społeczeństwa. Kolor jasnoniebieski – państwa, w których angielski jest językiem oficjalnym mimo posługiwania się nim przez mniejszość społeczeństwa

KULTURA

Kultura Wielkiej Brytanii ukształtowana została przez wiele czynników, takich jak wyspiarski status państwa, jego historia jako zachodniej demokracji liberalnej i mocarstwa, jak również unię czterech krajów, z których każde pielęgnuje własne tradycje, obyczaje i symbole.

Za sprawą imperium brytyjskiego, brytyjskie wpływy można zauważyć w języku, kulturze oraz porządku prawnym wielu z jego byłych kolonii, włączając w to Australię, Indie, Irlandię, Kanadę, Nową Zelandię, Republikę Południowej Afryki i Stany Zjednoczone.

Znaczny wpływ kulturalny Wielkiej Brytanii doprowadził do określania jej mianem „kulturowego mocarstwa”

LITERATURAAngielski dramaturg i poeta William Szekspir jest przez wielu literaturoznawców uważany za najwybitniejszego pisarza dramaturga wszech czasów.

Do znaczących przed-współczesnych angielskich pisarzy należą takie osoby jak: Geoffrey Chaucer, Thomas Malory , sir Thomas More. W XVIII wieku Daniel Defoe (autor Robinsona Crusoe) i Samuel Richardson byli pionierami współczesnych powieści.

W XIX wieku powstały kolejne innowacje za sprawą takich pisarzy jak:Jane Austen, pisząca gotyckie powieści Mary Shelley, dziecięcy pisarz Lewis Carroll, działacz społeczny Charles Dickens, naturalista Thomas Hardy, realista George Eliot, wizjonerski poeta William Blake i romantyczny poeta William Wordsworth. Szkocki wkład w literaturę brytyjską obejmuje m.in. twórczość detektywistyczną pisarza Arthura Conana Doyle’a (twórca Sherlocka Holmesa), literaturę romantyczną sir Waltera Scotta, powieści przygodowe Roberta Louisa Stevensona i słynnego poety Roberta Burnsa.

LITERATURA WSPÓŁCZESNA

Do XX-wiecznych angielskich pisarzy należą:

- autor science-fiction H.G. Wells,- pisarz klasycznych bajek dla dzieci Rudyard Kipling,- A.A. Milne (twórca Kubusia Puchatka),- proroczy powieściopisarz George Orwell,- twórczyni powieści kryminalnych Agatha Christie (najlepiej

sprzedający się autor wszech czasów),- Ian Fleming (twórca Jamesa Bonda);- poeci: T.S. Eliot, Philip Larkin i Ted Hughes;- pisarze fantasy: J.R.R. Tolkien, C.S. Lewis i J.K. Rowling

MUZYKASławni kompozytorzy, w tym twórcy muzyki filmowej: William Byrd, John Barry, Clint Mansell, Mike Oldfield, John Powell, Craig Armstrong, Georg Friedrich Händel, (naturalizowany obywatel brytyjski).Andrew Lloyd Webber uzyskał ogromny światowy sukces komercyjny oraz jest płodnym kompozytorem muzyki teatralnej, dzieł, które zdominowały londyński West End na wiele lat oraz powędrowały na Broadway w Nowym Jorku.

Muzyka popularna:The Beatles sprzedali ponad miliard pozycji płytowych na świecie, będąc najlepiej sprzedającym i wpływowym zespołem w historii muzyki popularnejInne czołowe brytyjskie zespoły to m.in. The Rolling Stones, Led Zeppelin, Pink Floyd, Queen, the Bee Gees, i Elton John, wszyscy mający sprzedaż płyt na poziomie powyżej 200 milionów.Inni znani twórcy to: The Who, David Bowie, Eric Clapton, Rod Stewart i The Police, Coldplay, Radiohead, Oasis, Spice Girls, Adele i One Direction.

ŚWIĘTA W WIELKIEJ BRYTANII

New Year's Day - Nowy Rok obchodzony 1 stycznia.St Valentine's Day - Dzień świętego Walentego, obchodzony 14 LutegoPancake Day Shrove Tuesday (Pancake Day) - TŁUSTY WTOREK. Święto obchodzone w przeddzień Środy Popielcowej. Częstym elementem obchodów tego święta, oczywiście poza jedzeniem, są zawody w podrzucaniu naleśników i wyścigi z naleśnikami. Ash Wednesday - ŚRODA POPIELCOWASt Patric's Day- Obchodzony 17 marca. Państwowe święto obchodzone w Irlandii Północnej. Mother's Day - DZIEŃ MATKI, obchodzony w czwartą niedzielę Wielkiego Postu.May Day - obchodzony 1 Maja. W tym dniu odbywają się tradycyjne tańce zwane "Maypole dances" oraz następuje koronacja "Królowej Maja". Dla brytyjczyków dzień ten jest symbolem pożegnania zimy i nadejścia lata.

Halloween - obchodzony 31 października. W tym dniu wszyscy przebierają sie za upiory, a dzieci chodzą od drzwi do drzwi z pytaniem "Trick or Treat?" spodziewajac się słodyczy.Guy Fawke's Night - angielskie święto ludowe znane także pod nazwą Bonfire Night, obchodzone 5 listopada w rocznicę wykrycia spisku prochowego Guya Fawkesa, będącego próbą wysadzenia w powietrze Parlamentu, czyli Izby Lordów w 1605r. Tradycjnie tego dnia dzieci palą kukły wyobrażające Guya Fawkesa, organizowane są ogniska. Nieodzownym elementem tego święta są pokazy sztucznych ogni oraz festyny. Rememberance Day - święto obchodzone 11 listopada, ustanowione ku czci osób poległych podczas I i II Wojny Światowej oraz podczas innych działań wojennych. W tym dniu groby poległych ozdabiane są kwiatami maków.

EDUKACJA IEdukacja przedszkolna:15 godzin tygodniowo przez 38 tygodni w roku.Nursery class (żłobek, przedszkole) 3-latki / 4-latkiReception class (zerówka) 5-latki (przed pierwszą klasą)

Primary School – szkoła podstawowa:Infant schools – szkoła dla dzieci w wieku od lat 5 do 7;Junior schools – szkoła dla dzieci od lat 7 do lat 11;Combined infant and junior schools – szkoły dwupoziomowe nauczające dzieci w wieku od 5 do 11 lat.

High School / Secondary School – gimnazjum:Trwa od 11 do 16 roku życia.około 13 roku życia dziecka – egzaminy SAT, kończący 3 etap nauki (Key stage 3). Skala ocen od 8 (najlepszy) do 1 (uczeń nie zdaje).key stage 4 – egzaminy General Certificate of Secondary Education, Egzamin ten kończy obowiązkową naukę w Wielkiej Brytanii. Skala ocen to: A* (ocena najlepsza), A, B, C, D, E, F, G (najniższa) oraz U (uczeń nie zdaje).

EDUKACJA II

Further Education / College – szkoła średnia:Nauka do 19 roku życia.Po pierwszym roku odbywa się egzamin Advanced Subsidiary (AS level). Skala ocen to A (najlepsza) do F (nie zdaje).College kończy się egzaminami A-levels (odpowiednik polskiej matury), które zdaje się z 3 wybranych przedmiotów (często kontynuowanych z egzaminu AS). Skala ocen to od A (najlepsza), B, C, D, E, F, G oraz U (nie zdaje).Egzamin General Certificate of Education Advanced Level (A-levels) pozwala na rozpoczęcie edukacji wyższej lub edukacji profesjonalnej.

Higher Education – szkoła wyższastudia w Wielkiej Brytanii są dwustopniowe, 3–4 letnie studia licencjackie (undergraduate) oraz 1–2 letnie studia magisterskie (postgraduate).

Obiekty w UK wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO:* 1986 - Wyspa Świętej Kildy (Hebrydy) na Oceanie Atlantyckim, z rezerwatem ptaków* 1986 - Grobla Olbrzymów (Giant's Causeway) i bazaltowe wybrzeże północnej Irlandii * 1986 - Zamek oraz klasztor z katedrą w Durham z XI-XII wieku * 1986 - Stonehenge, Avebury i pobliskie miejsca kultowe * 1986 - Park Studley Royal i ruiny opactwa w Fountains * 1986 - Wąwóz Ironbridge - pierwszy most żeliwny w Anglii nad rzeką Severn* 1986 - Warowne zamki i mury obronne króla Edwarda I w dawnym księstwie Gwynedd * 1987 - Pałac i Opactwo Westminsterskie oraz kościół Św. Małgorzaty w Londynie * 1987 - Granice Cesarstwa Rzymskiego - Wał Hadriana* 1987 - Pałac w Blenheim * 1987 - Zabytkowe miasto Bath * 1988 - Wyspa Hendersona (Pitcairn), bezludna wyspa pochodzenia wulkanicznego * 1988 - Katedra, opactwo Św. Augustyna i kościół Św. Marcina w Canterbury * 1988 - Twierdza Tower w Londynie* 1995 - Rezerwat przyrody na Wyspie Gough - ptactwo i endemiczne gatunki roślin* 1995 - Stare i Nowe Miasto w Edynburgu * 1997 - Zabytki Greenwich, łącznie z królewskim obserwatorium * 1999 - Neolityczne stanowiska archeologiczne na Orkadach - Skara Brae, Maes Howe* 2000 - Krajobraz przemysłowy Blaenavon w Walii * 2000 - Miasto zabytkowe St. George's i związane z nim fortyfikacje na Bermudach* 2001 - Wschodnie wybrzeże klifowe hrabstwa Devon i hrabstwa Dorset * 2001 - Osada przemysłowa z XIX wieku w Saltaire (West Yorkshire)* 2001 - New Lanark w Szkocji, osada związana z działalnością Roberta Owena* 2001 - Zakłady przemysłowe w dolinie rzeki Derwent w środkowej Anglii * 2003 - Królewskie Ogrody Botaniczne Kew * 2004 - Liverpool - wybrzeże handlowe * 2006 - Krajobraz górniczy Kornwalii i zachodniego Devonu

HRABSTWO DEVON

EXETER

• Ośrodek administracyjny hrabstwa Devon, siedziba uniwersytetu, port nad rzeką Exe, w pobliżu jej ujścia do kanału La Manche. Liczy 117 tys. mieszkańców.

• Rzymska nazwa Exeter, Isca Dumnoniorum, sugeruje, że Exeter było kiedyś celtyckim oppidum (średnie miasto), istniejącym na brzegach rzeki Exe, zanim Rzymianie założyli swoje miasto ok. roku 50 p.n.e.

• Zabytki: Katedra romańsko – gotycka z XII – XVw., pozostałości romańskiego klasztoru św. Mikołaja

• W mieście swoją siedzibę ma Royal Albert Memorial Museum, w którego zbiorach znajduje się ponad milion eksponatów z dziedziny archeologii, etnografii, historii naturalnej i sztuki, pochodzących z całego świata.

DARTMOOR (COMBESTONE TOR)

JURASSIC COAST(SIDMOUTH & LADRAM BAY)

EXMOOR

TINTAGEL CASTLE

EDEN PROJECT (ST AUSTELL)

ST MICHAEL’S MOUNT (MARAZION)