MUSICOLOGICA BRUNENSIA 49, 2014, 2
UNDINE WAGNER
VOM DRAMMA PER MUSICA ZUR KIRCHENMUSIKALISCHEN PRAXIS – GEISTLICHE LATEINISCHE KONTRAFAKTUREN
ITALIENISCHER OPERNARIEN IN MÄHRISCHEN KLÖSTERN UND KIRCHEN
1. Zur Musikpflege in böhmischen und mährischen Kirchen und Klöstern im 18. und 19. Jahrhundert
Neben den Adelskapellen bildeten im 18. Jahrhundert vor allem die Kirchen und Ordensklöster wichtige Musikzentren in den böhmischen Ländern. Bekannt-lich erfolgte nach der Schlacht am Weißen Berg eine vehemente Rekatholisie-rung. Bis zu den Josefinischen Reformen gelang es der katholischen Kirche, ihre Machtposition zu stärken und auszubauen. Charakteristisch für die Länder der böhmischen Krone ist, dass die Musik in den Kirchen, Klöstern und Ordensstif-ten auch noch in der zweiten Hälfte des 18. Jahrhunderts den Schwerpunkt des Musiklebens bildete. Die Stärke dieser Institutionen bestand vor allem in ihrem Vermögen, ihrer langjährigen Tradition und ihrer kontinuierlichen Entwicklung. In den Händen der Ordenskonvente lag die gesamte höhere Musikausbildung; Gymnasien wurden von den Orden unterhalten, es gab Seminare, Instrumental-unterricht und anderes mehr. Führend waren hierbei die Jesuiten und Piaristen, aber auch in anderen Ordensstiften wie beispielsweise bei den Prämonstratensern oder den Augustinern wurde Wert auf gediegene Ausbildung und eine reichhalti-ge, niveauvolle Musikpflege gelegt.
Eine wichtige Rolle spielten die Fundationen zur Erhaltung der Chormusik; viele Knaben bekamen hierdurch eine unentgeltliche Ausbildung und wurden gleichzeitig als Chorknaben eingesetzt. In den Ordenskonventen erhielten zahl-reiche Musiker Anstellungen und ein reiches Betätigungsfeld unter günstigen Bedingungen, zumal die Fundationen über ein reichhaltiges Instrumentarium verfügten. Auch die Pflege weltlicher Musik fand dort einen festen Platz. Durch die enge Verbindung der Ordensorganisationen zu Italien gelangten italienische Kompositionen schnell nach Böhmen; doch es gab auch andere Verbindungen, etwa nach Dresden oder Wien. Die italienische Musik bereicherte das Reper-toire der Kirchenmusik und verlieh dem einheimischen Musikschaffen wichtige
DOI: 10.5817/MB2014-2-10
140 UNDINE WAGNER
Impulse. Der oft erwähnte und häufig zitierte Bericht Über den Zustand der Mu-sik in Böhmen, der 1800 in der Leipziger Allgemeine[n] musikalische[n] Zeitung erschien, enthält auch eine aufschlussreiche Schilderung der Kirchenmusikpflege in den böhmischen Ländern im 18. Jahrhundert:
„Die Pracht des Gottesdienstes sollte den Glanz des Triumphes erhöhen, den die katholische Religion über den Protestantismus erhielt, und ihr die Anhänglichkeit des Volkes sichern. Bey jedem Kloster und Stifte, bey jeder größeren Pfarrkirche befanden sich entweder gestiftete Fonds zur Unterhaltung der Chormusik, oder reiche Abteyen unterhielten sie selbst aus Liebe und Wetteifer mit freygebiger Hand.
Das Chor bestand nun aus Sängern und Instrumentalmusikern. Sechs bis acht Singeknaben, welche im Kloster ernährt und gekleidet wurden, standen in der Aufsicht und Unterweisung des Kapellmeisters, den man den regens Chori nann-te. Sie kamen schon korrekt, d. h. taktfest, und im Stande, vom Blatte die Noten zu lesen, in die Stiftung, und wurden nun in den Feinheiten der Kunst eingeweiht, und fortgebildet. Sie hatten überdies bey den vielen Kirchenfesten Gelegenheit zur Uebung und Auszeichnung; und da sie auch nach dem Verluste ihrer Stimme, wenn sie sonst Talente zeigten, in dem Kloster als Korrepetitoren oder Instru-mentalisten Unterhalt und Versorgung fanden, so mußte nothwendig ein großer Wetteifer entstehen, und die Entwicklung der musikalischen Talente ungemein er-leichtert werden. In den Jesuiten- und anderen Seminaren war Musik der Haupt-theil der Erholungen, der Unterhaltungen.“1
In den Gottesdiensten erklangen kunstvoll angelegte Kompositionen a cappel-la oder für vokal-instrumentale Besetzung mit größtenteils lateinischen Texten. Dies führte in wachsendem Maße dazu, dass das Musikerlebnis vom eigentli-chen Gottesdienst ablenkte – für Komponisten, Interpreten und Zuhörer wurde die musikalisch-ästhetische Komponente wichtiger als die textlich-liturgische. Darüber hinaus übernahmen die Kirchenchöre durch Oratorienaufführungen und Konzerte, die als Veranstaltungen in der Kirche breitesten Kreisen zugänglich waren, in gewissem Sinne die Funktion des öffentlichen Konzertlebens. Das Repertoire der Kirchenchöre umfasste auch einen beträchtlichen Teil an Kon-trafakturen (weltlich – geistlich), was vor allem auf die damals übliche Praxis, erfolgreiche Opernarien und -ensembles mit liturgischen Texten zu versehen und so auf die Kirchenchöre zu übertragen, zurückzuführen ist. Auf diese Weise und in dieser Gestalt gelangte die Musik der italienischen Oper sehr schnell auch in die Kirchen kleinerer Städte und in Dorfkirchen.
Das bereits in den späten 1760er Jahren unter Maria Theresia begonnene und durch die Josefinischen Reformen verstärkt durchgeführte Programm religiöser Toleranz mit dem Ziel, die gewachsene Macht der katholischen Kirche zu be-grenzen, wirkte sich spürbar auf das Musikleben in Böhmen und Mähren aus. Der Jesuitenorden wurde 1773 aufgelöst. Auch die zu Beginn der 1780er Jahre vollzogenen Klosteraufhebungen bedeuteten einen gravierenden Einschnitt für
1 Über den Zustand der Musik in Böhmen. Allgemeine musikalische Zeitung, Jg. 2, 1799/1800, Sp. 490ff. (in Fortsetzungen), Zitat Sp. 490f.
141VOM DRAMMA PER MUSICA ZUR KIRCHENMUSIKALISCHEN PRAXIS
die Musikausbildung und -pflege. Vor 1781 hatten in den böhmischen Ländern 268 Ordenskonvente existiert, davon in Böhmen 181, in Mähren 76, im österrei-chischen Teil Schlesiens 11. Infolge der Josefinischen Reformen wurden davon 151 Konvente vor allem solcher Orden, die sich eher kontemplativer als nützli-cher Tätigkeit widmeten, aufgehoben. In weiteren Ordenshäusern erfolgte eine Reduzierung der Zahl der Ordensbrüder um mehr als die Hälfte.2 Damit einherge-hend sank die Zahl der Ordensmusiker, und die günstigen Bedingungen für eine Musikausbildung waren stark eingeschränkt.
Mit dem Ziel, die Musik nicht länger über den liturgischen Zweck des Gottes-dienstes dominieren zu lassen, und aus Sparsamkeitsgründen, proklamierte Josef II. 1783 im Zuge seiner Reformen auch eine neue Gottesdienstordnung, die den Stellenwert der Musik in der Kirche genau festlegte. Figuralmusik und Instrumen-talbegleitung waren lediglich an Sonn- und Festtagen erlaubt, ansonsten herrsch-te Norma-Gesang, also der einstimmige Gemeindegesang mit Orgelbegleitung. Die Verordnungen wurden allerdings nicht überall konsequent befolgt. Trotz der durch die Josefinischen Reformen bedingten Einschnitte und Einschränkungen gab es in den verbliebenen Klöstern und Kirchen der böhmischen Länder auch weiterhin eine reiche Musikpflege, die weit bis in das 19. Jahrhundert reichte.
2. Zu den lateinischen Kontrafakturen aus italienischen Opern und Oratorien
Mit Recht wertete Milada Jonášová die Transformation von italienischen Opernarien in lateinische Kirchenarien als ein „Phänomen […], das für die Län-der der böhmischen Krone im 18. Jahrhundert besonders bezeichnend ist“.3 La-teinische geistliche Kontrafakturen nach Vorlagen aus italienischen Opern ent-standen jedoch auch noch im 19. Jahrhundert, wurden abgeschrieben und aufge-führt. Zeugnisse dieser Bearbeitungspraxis im 18. und 19. Jahrhundert sind auch aus anderen Ländern des Habsburgerreiches und beispielsweise aus Süddeutsch-land, aus dem Elsass, aus Schlesien und weiteren Gebieten im heutigen Polen oder auch aus der Schweiz überliefert. Allerdings spricht vieles für die Annahme, dass solche Kontrafakturen in der Kirchenmusikpflege der böhmischen Länder besonders beliebt und verbreitet waren.
Ein möglichst vollständiger Überblick über die in Mähren und mährisch Schlesien überlieferten geistlichen lateinischen Kontrafakturen aus italienischen
2 Vgl. PILKOVÁ, Zdeňka. Doba osvícenského absolutismu (1740–1810) [Die Zeit des auf-geklärten Absolutismus (1740–1810)]. In ČERNÝ, Jaromír et al. Hudba v českých dějinách od středověka do nové doby [Musik in der tschechischen Geschichte vom Mittelalter bis zur Neuzeit]. Praha: Editio Supraphon, 1983, S. 211–284 , insbes. S. 225.
3 JONÁŠOVÁ, Milada. Italienische Opernarien im Dom zu St. Veit in Prag. In Italian Opera in Central Europa 1614–1780, vol. 2: Italianità: Image and Practice, hrsg. von Corinna Herr, Herbert Seifert et al., Berlin: BWV Berliner Wissenschafts-Verlag, 2008, S. 163–206, Zitat S. 163.
142 UNDINE WAGNER
Opern und gelegentlich auch Oratorien kann gegenwärtig noch nicht gegeben werden. Unabdingbare Voraussetzungen dafür wären intensive Recherchen vor Ort in Archiven und Bibliotheken – eine Arbeit, die von einer Einzelperson in Vorbereitung auf ein Referat nicht zu leisten ist.
Wenn dennoch der Versuch unternommen wurde, die Ergebnisse einer ersten Bestandsaufnahme der bisher nachweisbaren Kontrafakturen vorzulegen (siehe die Tabellen 1–3), so geschah das in dem Bewusstsein, dass dies nur das Resultat einer vorläufigen, unvollständigen und eher zufälligen Auswahl sein kann. In gewisser Weise spiegelt der jetzige Arbeitsstand auch die Möglichkeiten und Grenzen bei der Nutzung des Internationalen Quellenlexikons der Musik (RISM) wider. Denn die Recherchen für den vorliegenden Beitrag erfolgten anhand der RISM-Datenbank, so dass natürlich nur die Sammlungen der Archive und Bibliotheken in Mähren (einschließlich des mährischen Teils von Schlesien) berücksichtigt werden konnten, deren Handschriften bei RISM erfasst sind – und zwar komplett mit Notenincipits (Stand bis Oktober 2013). Innerhalb dieser Bestände wurde Vollständigkeit ange-strebt. In den RISM-Titelaufnahmen sind viele Kontrafakturen bereits als solche ausgewiesen. Dank der Notenincipit-Suche wurden weitere lateinische, teils mit Komponistennamen versehene, teils anonym angegebene Stücke, als geistliche Kontrafakturen erkannt und deren italienische Vorlagen ermittelt.
Die Rechercheergebnisse sind nicht repräsentativ, da wichtige mährische Sammlungen, wie zum Beispiel die Bestände der Augustiner in Brünn oder die Sammlung Raigern (Raihrad) noch nicht für RISM erfasst wurden und somit hier fehlen. Dennoch ermöglicht auch der jetzige Forschungsstand einige Aussagen zu den lateinischen Kontrafakturen in Mähren und den angrenzenden Gebieten.
Zu den Provenienzen der bisher ermittelten Handschriften, die Kontrafakturen enthalten, lässt sich folgendes konstatieren: Als vorläufig am ergiebigsten erwies sich die Wallfahrtskirche St. Marien im mährischen Dub an der March (heute: Dub nad Moravou), wo Pavel Petr Benda von 1740 bis 1768 als Regens chori wirkte. Auch die Notensammlung der Kirche St. Prokop in Saar (Žďár nad Sáza-vou) aus der Region Vysočina4 weist einige Kontrafakturen auf. Die Sammlungen beider genannter Kirchen befinden sich heute in der Musikaliensammlung des Mährischen Landesmuseums in Brünn. Ein Manuskript aus der Pfarrkirche Jo-hannes des Täufers in Bistrau (Bystré u Poličky) belegt, dass es auch dort lateini-sche Kontrafakturen gab. Von den ermittelten Quellen im Ostrauer Museum (Ost-rava) stammen zwei Handschriften vermutlich aus Holleschau (Holešov). Für Mährisch Schlesien ist ein Manuskript aus dem Minoritenarchiv Toppau (Opava) nachweisbar; weitere Quellen, die heute im Schlesischen Landesmuseum Trop-pau aufbewahrt werden, haben unterschiedliche Provenienzen – zum Teil sind Schreiber oder Vorbesitzer angegeben.
Die italienischen Vorlagen der bisher ermittelten Kontrafakturen stammen von folgenden Komponisten: Opern: Felice Alessandri, Pasquale Anfossi, Ferdinando Gasparo Bertoni, Antonio Boroni, Giuseppe Carcani, Baldassare Galuppi, Carl
4 Da ein Teil der Region Vysočina zu Mähren gehört, wurde sie hier mit einbezogen.
143VOM DRAMMA PER MUSICA ZUR KIRCHENMUSIKALISCHEN PRAXIS
Heinrich Graun, Johann Adolf Hasse, Vincente Martín y Soler, Wolfgang Amade-us Mozart, Josef Mysliveček, Antonio Gaetano Pampani, Rinaldo da Capua, An-tonio Salieri und Domingo Terradellas; Oratorien und Kantaten: Joseph Haydn, Leonardo Leo und Giovanni Battista Pergolesi. Es ist offensichtlich (siehe Tabel-le 1), dass die meisten Komponisten nur vereinzelt auftreten, mit Ausnahme von Carl Heinrich Graun, Johann Adolf Hasse und Wolfgang Amadeus Mozart. Arien dieser Komponisten erfreuten sich besonderer Beliebtheit; auch in böhmischen Sammlungen sind sie stark vertreten.5
Sofern in den Quellen Komponistenangaben vorliegen, treten des öfteren Fehl-zuweisungen auf. Das Offertorium Laeta surgit aurora, auch mit der Textvariante Ave Maria aus dem Bestand der Kirche St. Prokop in Saar (Žďár nad Sázavou) wurde Skraup zugewiesen – allerdings erst nachträglich mit Bleistift und ohne Angabe von Vornamen.6 Als Vorlage diente jedoch die italienische Arie Nel mio seno ch’è agitato von Felice Alessandri. Die als Duetto Canto et Tenore Solo bezeichnete Kontrafaktur Tremendum et venerabile trägt im Titel die Angabe „Del Sig. Misliveczek“,7 es handelt sich aber um eine Bearbeitung des Duetts Non temer, non son più amante aus der Oper Antigono von Anfossi. Und schließ-lich noch ein Beispiel für eine Kontrafaktur, deren Vorlage nicht aus einer Oper stammt: Hinter dem Titel Septiformis Gratia ditissimi Cargitoris ad est Divini Spiritus | Canto solo, Violonis 2, Alto Viola con Organo. | Del Sig: Galuppi mit dem Textincipit „Tu hospes grate, tu nobis dona“8 verbirgt sich die Arie Cadrò contento dal duolo oppresso aus einer Kantate von Pergolesi.
Als Vorlagen, die aus italienischen Opern stammen (noch nicht alle konnten ermittelt werden), dienten vor allem Arien; es finden sich aber auch Duette sowie ein Terzett darunter. Die Kontrafakturen sind vorwiegend als Einzelhandschriften überliefert; gelegentlich wurden zwei unterschiedliche Stücke zu einem Manuskript zusammengefasst und im Titel als Ariae Duae bezeichnet. In den Originaltiteln der Kontrafakturen, aus denen zumeist auch die liturgische Bestimmung hervorgeht, überwiegen Angaben wie: De Omni tempore, De Venerabili Sacramento, De Beata Virgine Maria, de Martyre, manchmal steht lediglich: Offertorium.
Einige Handschriften aus der Marienkirche in Dub an der March sind mit Auf-führungsdaten versehen, so dass sich dort für das letzte Drittel des 18. Jahrhun-derts folgende Aufführungen nachweisen lassen:
04.05.1773 Te invocamus teque rogamus (CZ-Bm, A 14969, RISM ID no. 553001035) Vorlage: Di questo cuore soave, aus Graun: Iphigenia in Aulide I/6
5 WAGNER, Undine. Von der Bühne in die Kirche. Geistliche Kontrafakturen aus italieni-schen Opern von Georg Friedrich Händel und Johann Adolf Hasse in den böhmischen Län-dern. In Händel-Jahrbuch, Bd. 58, Kassel et al.: Bärenreiter, 2012, S. 219–251.
6 CZ-Bm, Signatur: A 5865 (RISM-ID no. 553004214). 7 CZ-OP, Signatur: A 316 (RISM-ID no. 550032980).8 CZ OSm, Signatur: A 1671 (RISM-ID no. 550265445).
144 UNDINE WAGNER
21.05.1778 Te invocamus teque rogamus (CZ-Bm, A 14969, RISM ID no. 553001035) Vorlage: Di questo cuore soave, aus Graun: Iphigenia in Aulide I/619.02.1781 Te amplector sponse care veni (CZ-Bm, A 14974, RISM ID no. 553004087) Vorlage: Tremo per l’idol mio, aus Ipermestra [?], Komponist nicht ermittelt11.08.1781 Dulces sunt catenae (CZ-Bm, A 14782, RISM ID no. 553001043) Vorlage: D’atre nubi è il sol ravvolto, aus Hasse: Il Natal de Giove I/514.08.1781 Te invocamus teque rogamus (CZ-Bm, A 14969, RISM ID no. 553001035) Vorlage: Di questo cuore soave, aus Graun: Iphigenia in Aulide I/602.07.1782 Te amplector sponse care veni (CZ-Bm, A 14974, RISM ID no. 553004087) Vorlage: Tremo per l’idol mio, aus Ipermestra [?], Komponist nicht ermittelt18.11.1782 Aurora spargit jam spargit polum (CZ-Bm, A 14676, RISM ID no. 553001158) Vorlage: Mentra dormi Amor fomenti, aus: Galuppi: L’Olimpiade I/816.01.1783 Eia gentes amoenas aptate (CZ-Bm, A 14788, RISM ID no. 553001134) Vorlage: Fra l’ombre del timore, aus Terradellas: Sesostri I/530.01.1783 Te invocamus teque rogamus (CZ-Bm, A 14969, RISM ID no. 553001035) Vorlage: Di questo cuore soave, aus Graun: Iphigenia in Aulide I/601.02.1783 Laetus jam Deo laudes cantabo (CZ-Bm, A 14777, RISM ID no. 553003003) Vorlage: Il mio fedele zelo, aus Graun: Coriolano III/210.02.1783 Ave virgo gratia plena (CZ-Bm, A 14551, RISM ID no. 553003004) Vorlage: Quest’oh dio lugubre aspetto, aus Graun: Rodelinda III/3 12.02.1783 O Jesu mi dilecte (CZ-Bm, A 14682, RISM ID no. 553001167) Vorlage: Conducilo se puoi chieda pietà perdona, aus Graun: Rodelinda I/403.05.1795 Maria salve mater beata (CZ-Bm, A 14553, RISM ID no. 553001036) Vorlage: In mezzo a questi amplessi, aus Graun: Lucio Papirio III/11 17.04.1796 Maria salve mater beata (CZ-Bm, A 14553, RISM ID no. 553001036) Vorlage: In mezzo a questi amplessi, aus Graun: Lucio Papirio III/1114.05.1797 Maria salve mater beata (CZ-Bm, A 14553, RISM ID no. 553001036) Vorlage: In mezzo a questi amplessi, aus Graun: Lucio Papirio III/11
Bei den meisten Kontrafakturen wurden Stimmgattung und Tonart der Origi-nalarie bzw. des Ensemblestückes beibehalten (Ausnahmen sind in den Tabellen angegeben). Manche Eingriffe in die musikalische Struktur, die über marginale, textbedingte Abweichungen hinausgehen, lassen sich bereits an den Incipits erken-nen. Das betrifft eine Verkürzung oder Ausdehnung des Ritornells, ein früheres oder späteres Einsetzen der Singstimme, Veränderungen in Rhythmus und Metrum usw. Doch Art und Umfang der jeweiligen musikalischen Bearbeitung können nur durch sorgfältige Vergleiche der Kontrafakturen mit den Originalfassungen der Opern-arien bestimmt werden – eine Aufgabe, die die künftige Forschung leisten muss.
Weitere Untersuchungen auf diesem Gebiet sind notwendig und durchaus loh-nend, denn die Beeinflussung und Bereicherung des kirchenmusikalischen Re-pertoires in den böhmischen Ländern durch die italienische Oper offenbart sich nicht nur in der formalen Anlage und Stilistik vieler Werke einheimischer Kom-ponisten, sondern auch besonders deutlich anhand der zahlreichen überlieferten geistlichen Kontrafakturen, denen italienische Opernarien als Vorlage dienten.
145VOM DRAMMA PER MUSICA ZUR KIRCHENMUSIKALISCHEN PRAXIS
Bemerkungen zu den Tabellen:Die nachfolgenden Tabellen dienen einer übersichtlichen Darstellung der bishe-rigen Untersuchungsergebnisse:Tabelle 1: Geistliche Kontrafakturen und ihre Vorlagen (geordnet nach Kompo-nisten und Werken, soweit ermittelbar).Tabelle 2: Übersicht über die Kontrafakturen (alphabetisch geordnet nach lat. Textincipits, mit Originaltiteln der Handschriften).Tabelle 3: Konkordanzen der Kontrafakturen (gleiche Vorlage, mit gleicher oder unterschiedlicher Textunterlegung).
Die angegebenen RISM-Identifikationsnummern beziehen sich jeweils auf die Titelaufnahmen der Kontrafakturen, nicht auf die konkordanten Quellen, nach denen die Vorlagen identifiziert wurden.
In den Tabellen verwendete Abkürzungen:AD AufführungsdatumB Bass (vokal)KF KontrafakturLit.: Jonášová Literatur: JONÁŠOVÁ, op. cit.Ms. ManuskriptOG OriginalSr SchreiberSt. StimmeVb Vorbesitzer
146 UNDINE WAGNERTa
belle
1: G
eist
liche
Kon
traf
aktu
ren
und
ihre
Vor
lage
n (g
eord
net n
ach
Kom
poni
sten
und
Wer
ken,
sow
eit e
rmitt
elba
r)
1. O
pern
Wer
kA
kt/S
zene
(N
r.),
Rol
le
italie
nisc
hes I
ncip
itla
tein
isch
es In
cipi
tPr
oven
ienz
; Sch
reib
er (S
r),
Vorb
esitz
er (V
b)
Bem
erku
ngen
Stan
dort
/R
ISM
ID n
o.
Ale
ssan
dri,
Felic
e (1
747–
1798
)??
Aria
Nel
mio
seno
ch’
è ag
itato
Ave
Mar
ia, s
anct
a M
aria
, ora
pro
nob
is
Dom
inus
tecu
m /
Laet
a su
rgit
auro
ra, v
enite
cu
m tu
ba c
anor
a
Saar
, Kirc
he S
t. Pr
okop
; Va
šátk
o, Z
íkm
und
(Sr)
„Sig
Was
chat
ko
mpr
ia“,
nac
hträ
gl.
mit
Ble
istif
t „S
krau
p“
zuge
schr
iebe
n
CZ-
Bm
A
5865
(553
0042
14)
Anf
ossi
, Pas
qual
e (1
727–
1797
)An
tigon
oD
uett,
Dem
etrio
/ B
eren
ice
Non
tem
er, n
on so
n pi
ù am
ante
Trem
endu
m e
t ve
nera
bile
Palk
a, Jo
sef (
Sr),
Styp
a (V
b)Fe
hlzu
wei
sung
. „d
el S
ig.
Mis
livec
zek“
CZ-
OP
A 31
6 (5
5003
2980
)
Ber
toni
, Fer
dina
ndo
Gas
paro
(172
5–18
13)
??D
uett
Car
a ne
l dirt
i add
ioSa
lve
o Je
su c
are
amor
m
iD
ub a
.d. M
arch
, M
arie
nkirc
he;
Kop
s, Ja
n (S
r)
CZ-
Bm
A
1500
4(5
5300
4096
)
Bor
oni,
Ant
onio
(173
8–17
92)
Arta
sers
e ?
?, Man
dane
Dis
pera
ta in
van
mi
lagn
oM
aest
a se
mpe
r la
crim
abo
Saar
, Kirc
he S
t. Pr
okop
; Č
vetle
r, Ja
n Fr
antiš
ek (S
r)„D
escr
iptis
Jo
anne
s Fra
ncis
cus
Czv
etle
r tem
pore
va
gant
iane
m
in h
onor
em S
: W
ence
slae
i“
CZ-
Bm
A
5689
(553
0037
39)
147VOM DRAMMA PER MUSICA ZUR KIRCHENMUSIKALISCHEN PRAXIS
Wer
kA
kt/S
zene
(N
r.),
Rol
le
italie
nisc
hes I
ncip
itla
tein
isch
es In
cipi
tPr
oven
ienz
; Sch
reib
er (S
r),
Vorb
esitz
er (V
b)
Bem
erku
ngen
Stan
dort
/R
ISM
ID n
o.
Car
cani
, Giu
sepp
e (1
703–
1779
)??
?[E
inze
larie
?]Se
gui a
d am
ar
cost
ante
O sa
cerd
otes
mei
offe
rte
mun
era
verm
utl.
Hol
lesc
hau;
Steh
r, Jo
a. [J
ohan
n?] S
igis
. [S
igis
mun
d?] (
Vb)
Bes
itzer
verm
erk:
„P
osse
ssor
e Jo
a:
Sigi
s: S
tehr
mp.
| H
olle
sch:
“
CZ-
OSm
A
1680
(550
2654
61)
Gal
uppi
, Bal
dass
are
(170
6–17
85)
L’O
limpi
ade
I/8,
Lici
daM
entra
dor
mi A
mor
fo
men
tiA
uror
a sp
argi
t jam
sp
argi
t pol
umD
ub a
.d. M
arch
, M
arie
nkirc
he;
Kop
s, Ja
n (S
r),
Ben
da, P
aul P
eter
(Sr,
Vb)
AD
: 18.
11.1
782
CZ-
Bm
A
1467
6(5
5300
1158
)
Gra
un, C
arl H
einr
ich
(170
3–17
59)
Adri
ano
in
Siri
aG
WV
B:I:
12
II/5
(Nr.
38),
Sabi
naVo
lga
il ci
el fe
lici
aman
tiA
doro
te d
evot
e, la
tens
de
itas
Vita
sche
k, C
arol
Ig. (
Vb)
„Ex
mus
ical
ibus
C
arol
i Ig.
V
itasc
hek,
A. 1
759
die
…“
CZ-
OSm
A
1924
(550
2658
05)
Arta
sers
eG
WV
B:I:
8II
/9 (N
r. 37
),A
rbac
ePe
r que
l pat
erno
am
ples
soM
arty
r pat
erna
man
u te
pi
e m
ens
Prei
ss, A
nton
(Sr)
auf d
em T
itelb
latt
(für
2 A
rien)
: „A
nton
io P
reys
dem
11
Mar
ty 1
772“
CZ-
OSm
A
1923
(550
2658
03)
Cat
one
in
Utic
aG
WV
B:I:
9
III/4
(Nr.
56),
Ces
are
Que
ll’am
or c
he p
oco
acce
nde
Hae
c es
t die
s lux
fest
iva
Dub
a.d
. Mar
ch,
Mar
ienk
irche
2 A
rien
(KF)
, Ti
telb
latt
fehl
tC
Z-B
m A
15
002
(553
0011
78)
I/2 (N
r. 6)
,M
arzi
aN
on ti
min
acci
o sd
egno
Vos c
aeli
lum
en d
ate
Dub
a.d
. Mar
ch,
Mar
ienk
irche
;2
Arie
n (K
F),
Tite
lbla
tt fe
hlt
CZ-
Bm
A
1500
2(5
5300
1179
)
148 UNDINE WAGNERW
erk
Akt
/Sze
ne
(Nr.)
,R
olle
italie
nisc
hes I
ncip
itla
tein
isch
es In
cipi
tPr
oven
ienz
; Sch
reib
er (S
r),
Vorb
esitz
er (V
b)
Bem
erku
ngen
Stan
dort
/R
ISM
ID n
o.
Ces
are
e C
leop
atra
GW
V B
:I:7
I/7 (N
r 15)
,A
chill
aSt
rapp
are
al n
emic
o lo
sc
etto
Fide
les v
olat
e et
sanc
to
serta
laud
esD
ub a
.d. M
arch
, M
arie
nkirc
he;
Klim
esch
, Tho
mas
(Sr)
Verm
erk
auf
Tite
lbl.:
„Ex
rebu
s Th
omae
Sar
: |
Klim
esch
“
CZ-
Bm
A
1455
2(5
5300
3006
)
Cor
iola
noG
WV
B:I:
20II
I/2 (N
r. 40
/2),
Olib
rio
Il m
io fe
dele
zel
oLa
etus
jam
Deo
laud
es
cant
abo,
pro
don
is c
aeli
voce
s son
abo
Dub
a.d
. Mar
ch,
Mar
ienk
irche
;K
ops,
Jan
(Sr)
„Pro
Cho
ro
Mar
iano
Dub
ensi
ob
tulit
| Jo
anne
s K
ops p
:t:
Cap
ella
nus D
ubae
m
pria
“; A
D:
1.2.
1783
CZ-
Bm
A
1477
7(5
5300
3003
)
L’Eu
ropa
ga
lant
eG
WV
B:I:
17
II/4
(Nr 1
6),
Cefi
saR
itorn
a al
la tu
a be
llaSa
lve
lux
mun
di sa
lve
Chr
iste
Deu
sD
ub a
.d. M
arch
, M
arie
nkirc
he;
Kop
s, Ja
n (S
r)
[Ver
mer
k di
to
(ohn
e AD
)]C
Z-B
m A
14
778
(553
0010
34)
Ifige
nia
in
Aulid
eG
WV
B:I:
18
I/6 (N
r. 18
),A
gam
enno
nte
Di q
uest
o cu
ore
soav
eTe
invo
cam
us te
que
roga
mus
D
ub a
.d. M
arch
, M
arie
nkirc
he;
Kop
s, Ja
n (S
r)
[Ver
mer
k di
to];
AD
: 4.5
.177
3,
21.5
.177
8,
14.8
.178
1,
30.1
.178
3
CZ-
Bm
A
1496
9(5
5300
1035
)
Luci
o Pa
piri
oG
WV
B:I:
11II
I/11
(Nr.
68),
Due
tt Pa
piria
/ Q
uint
o Fa
bio
In m
ezzo
a q
uest
i am
ples
siM
aria
salv
e m
ater
bea
taD
ub a
.d. M
arch
, M
arie
nkirc
he;
Kop
s, Ja
n (S
r)
[Ver
mer
k di
to]
AD
: 3.5
.179
5,
17.4
.179
6,
14.5
.179
7
CZ-
Bm
A
1455
3(5
5300
1036
)
L’O
rfeo
G
WV
B:I:
25I/9
(Nr.
23),
Orf
eoSp
ero
anco
r col
mio
co
rdog
lioN
on d
espe
ro se
d se
mpe
r sp
ero
Dub
a.d
. Mar
ch,
Mar
ienk
irche
;K
ops,
Jan
(Sr)
[Ver
mer
k di
to];
OG
: Alt,
KF:
Bas
sC
Z-B
m A
14
776
(553
0030
05)
149VOM DRAMMA PER MUSICA ZUR KIRCHENMUSIKALISCHEN PRAXIS
Wer
kA
kt/S
zene
(N
r.),
Rol
le
italie
nisc
hes I
ncip
itla
tein
isch
es In
cipi
tPr
oven
ienz
; Sch
reib
er (S
r),
Vorb
esitz
er (V
b)
Bem
erku
ngen
Stan
dort
/R
ISM
ID n
o.
Gra
un, C
arl H
einr
ich
Rode
linda
, re
gina
de’
La
ngob
ardi
G
WV
B:I:
6
I/4 (N
r. 10
),Ed
vige
Con
duci
lo se
puo
i ch
ieda
pie
tà p
erdo
naO
Jesu
mi d
ilect
eD
ub a
.d. M
arch
, M
arie
nkirc
he;
Schl
osse
r, Jo
hann
(Sr)
„Cho
ri M
aria
ni
Dub
ensi
s | Jo
an: D
Sc
hlos
ser |
A D
die
11
[....
] Ao
1761
“;
OG
: lom
bard
. R
hyth
men
CZ-
Bm
A
1468
2(5
5300
1167
)
III/3
(Nr.
49),
Ber
tarid
oQ
uest
’oh
dio
lugu
bre
aspe
ttoAv
e vi
rgo
grat
ia p
lena
Dub
a.d
. Mar
ch,
Mar
ienk
irche
;K
ops,
Jan
(Sr)
“Pro
Cho
ro
Mar
iano
Dub
ensi
[…
] Joa
nnes
Kop
s […
]”A
D: 1
0.2.
1783
CZ-
Bm
A
1455
1(5
5300
3004
)
III/2
(Nr.
45),
Gar
ibal
doU
n pa
dre
amor
oso
[Inc
. unb
ekan
nt, T
itel:]
Ar
ia d
e un
o v.
plur
ibus
M
arty
rbus
Dub
a.d
. Mar
ch,
Mar
ienk
irche
;K
ops,
Jan
(Vb)
Sing
stim
me
(B)
fehl
tC
Z-B
m A
14
578
(553
0010
51)
Has
se, J
ohan
n A
dolf
(169
9–17
83)
Arta
sers
eII
I/2,
Arb
ace
Parto
qua
l pas
tore
lloA
ge st
ella
lum
en n
octi
Dub
a.d
. Mar
ch,
Mar
ienk
irche
;B
enda
, Pau
l Pet
er (S
r)
CZ-
Bm
A
1455
9(5
5300
1040
)II
I/7, D
uett:
Arb
ace
und
Man
dane
Tu v
uoi c
h’io
viv
a,
o ca
raPo
rtertu
m fr
atris
mei
m
ens p
iaFr
anc[
iscu
s] Jo
a[nn
is]
Nav
ratil
(Vb)
CZ-
OSm
A
1851
(550
2656
94)
Caj
o Fa
bric
ioII
I/14,
Sest
iaPa
dre
ingi
usto
spos
o in
grat
oSa
lve
o vi
rgo
Mar
ia
salv
e am
a cl
ient
esD
ub a
.d. M
arch
, M
arie
nkirc
he;
Ben
da, P
aul P
eter
(Sr)
“Pro
Cho
ro
Mar
iano
Dub
ensi
| o
btul
it | B
enda
m
pria
”;
über
dem
Inci
pit:
„Tex
tus c
orrig
atur
“
CZ-
Bm
A
1468
0(5
5300
4079
)
150 UNDINE WAGNERW
erk
Akt
/Sze
ne
(Nr.)
,R
olle
italie
nisc
hes I
ncip
itla
tein
isch
es In
cipi
tPr
oven
ienz
; Sch
reib
er (S
r),
Vorb
esitz
er (V
b)
Bem
erku
ngen
Stan
dort
/R
ISM
ID n
o.
Ciro
ri
cono
sciu
toI/3
,M
anda
nePa
r che
di g
iubi
loJe
su c
oron
a vi
rgin
umD
ub a
.d. M
arch
, M
arie
nkirc
he;
Kop
s, Ja
n (S
r)
„Pro
Cho
ro
Mar
iano
Dub
ensi
[…
] Joa
nnes
Kop
s […
]“
CZ-
Bm
A
1497
0(5
5300
1041
)
Cle
ofide
II/9
,C
leofi
deD
igli
ch’io
son
fede
leH
uc c
lient
es a
dvol
ate
nunc
sanc
tum
hon
orat
eD
ub a
.d. M
arch
, M
arie
nkirc
he;
Kop
s, Ja
n (S
r),
Ben
da, P
aul P
eter
(Sr,
Vb)
CZ-
Bm
A
1467
7(5
5300
1160
)
Il N
atal
di
Gio
veI/5
,A
dras
toD
‘atre
nub
i è il
sol
ravv
olto
Dul
ces s
unt c
aten
aeD
ub a
.d. M
arch
, M
arie
nkirc
he;
Kop
s, Ja
n (S
r)
AD
: 11.
8.17
81C
Z-B
m A
14
782
(553
0010
43)
Siro
e re
di
Pers
iaII
I/1,
Ara
sse
Io se
nte
amor
e in
pet
toAv
e m
aris
stel
la, D
ei
mat
er a
lma
Dub
a.d
. Mar
ch,
Mar
ienk
irche
;K
ops,
Jan
(Sr)
CZ-
Bm
A
1467
5(5
5300
1154
)
Mar
tín y
Sol
er, V
ince
nte
(175
4–18
06)
L’ A
rbor
e di
D
iana
I/10
Due
tt,A
mor
e,
Dor
isto
Occ
hiet
to fu
rbet
to c
he
cosa
O a
nim
a m
ea n
unc
grat
ias a
geTr
oppa
u, M
inor
iten-
Arc
hiv
Rhy
thm
us g
edeh
nt:
OG
: 3/8
, KF:
3/4
CZ-
OP
A 1
20(5
5000
0557
)
I/14
Terz
ett,
Dia
na, …
O d
io m
orir
[auc
h:
man
car]
mi s
ento
Te D
eum
laud
amus
te
Dom
inum
con
fitem
urTr
oppa
u, M
inor
iten-
Arc
hiv
CZ-
OP
A 1
20(5
5000
0558
)
Moz
art,
Wol
fgan
g A
mad
eus (
1756
–179
1)D
on G
iova
nni
KV
527
II/1
0 (A
ria 2
2),
Don
Otta
vio
Il m
io te
soro
inta
nto
O g
lorio
sa v
irgin
umB
istra
u, P
farr
kirc
he Jo
hann
es
des T
äufe
rs;
Prud
itsch
, Fra
nz A
nton
(Sr?
, V
b)
Ms.
datie
rt 18
39C
Z-B
Y B
y 26
0(5
5300
6152
)
151VOM DRAMMA PER MUSICA ZUR KIRCHENMUSIKALISCHEN PRAXIS
Wer
kA
kt/S
zene
(N
r.),
Rol
le
italie
nisc
hes I
ncip
itla
tein
isch
es In
cipi
tPr
oven
ienz
; Sch
reib
er (S
r),
Vorb
esitz
er (V
b)
Bem
erku
ngen
Stan
dort
/R
ISM
ID n
o.
La C
lem
enza
di
Tito
KV
621
II/9
(Aria
19)
,Se
sto
Deh
per
que
sto
ista
nte
solo
O D
eus e
go a
mo
te, e
x co
rde
(KV
Anh
ang
B z
u 62
1/19
)
Styp
a (V
b); H
lobi
l, Jo
h. (S
r)K
F in
: XXV
III A
rie
sele
ctis
sim
ae …
, A
ugsb
urg:
Lot
ter
1798
Ms.
datie
rt 1.
5.18
35;
OG
: ohn
e Auf
takt
CZ-
OP
A 32
0(5
5003
2714
)
II/1
1 (A
ria 2
0),
Tito
Se a
ll’im
pero
am
ici
dei
Hae
c es
t dom
us D
eiM
enší
k, A
lois
(Sr)
; Jíš
a (V
b)„A
l. M
enší
k 19
46“
[!]
CZ-
Bm
A
5685
4(5
5300
4976
)
Mys
liveč
ek, J
osef
(173
7–17
81)
Il D
emet
rio
II/5
ode
r II/6
Feni
cio
Alm
e in
caut
e ch
e to
rbid
e an
cora
Ave
mun
di sp
es, M
aria
Styp
a (V
b), R
otte
r, Fl
oria
n (S
r)A
rie m
it C
horu
s C
Z-O
P A
317
(550
0329
81)
Pam
pani
, Ant
onio
Gae
tano
(170
5–17
75)
Arta
sers
eII
I/7,
Arb
ace
Viv
erò
se tu
lo v
uoi
Mar
ia c
aeli
et m
undi
ga
udiu
mD
ub a
.d. M
arch
, M
arie
nkirc
he;
Kop
s, Ja
n (S
r)
“Pro
Cho
ro
Mar
iano
Dub
ensi
ob
tulit
| Jo
anne
s K
ops p
:t:
Cap
ella
nus D
ubae
m
pria
“
CZ-
Bm
A
1469
0(5
5300
4090
)
Rin
aldo
da
Cap
ua (1
710–
1780
)Vo
loge
so, r
e de
’ Par
ti D
uetto
Non
pen
sar i
dolo
mio
O M
aria
mat
er p
ia,
nobi
sD
ub a
.d. M
arch
, M
arie
nkirc
he;
Kop
s, Ja
n (S
r)
CZ-
Bm
A
1470
9(5
5300
1107
)
152 UNDINE WAGNERW
erk
Akt
/Sze
ne
(Nr.)
,R
olle
italie
nisc
hes I
ncip
itla
tein
isch
es In
cipi
tPr
oven
ienz
; Sch
reib
er (S
r),
Vorb
esitz
er (V
b)
Bem
erku
ngen
Stan
dort
/R
ISM
ID n
o.
Salie
ri, A
nton
io (1
750–
1825
)La
fint
a sc
ema
BPI
23
?, Vane
sia
Se sp
iega
r pot
essi
ap
pien
oD
ies s
eren
a ill
uxit
Saar
, Kirc
he S
t. Pr
okop
Wite
schn
ik, J
osep
h (S
r),
Tom
ášek
, Jac
ob (S
r),
Sobo
tka,
Kar
el (S
r)
„Pro
cur:
P[at
er]
Hen
ricus
pro
Cho
ro
mnr
ij Za
rens
“ vl
1: „
Des
crip
sit
/ Jos
ephu
s /
Wite
schn
ik /
Poet
a / i
n ho
nore
m
S: /
Joan
nis
Nep
om.“
; vla
: „D
escr
ipsi
t han
c / v
ocem
Iaco
bus /
To
mas
chek
Gra
m:
CZ-
Bm
A
5838
(5
5300
5409
)
Hud
: / Z
arae
.“;
ob 2
: „D
escr
ipsi
t C
arol
us S
obot
ka /
Rhe
tor i
n ho
nore
m
S: A
nnae
“
Terr
adel
las,
Dom
ingo
(171
3–17
51)
Seso
stri
, re
d’Eg
itto
I/5,
Arte
nice
Fra
l’om
bre
del t
imor
eEi
a ge
ntes
am
oena
s ap
tate
Dub
a.d
. Mar
ch,
Mar
ienk
irche
;K
ops,
Jan
(Sr)
„Pro
Cho
ro
Mar
iano
Dub
ensi
[…
] Joa
nnes
Kop
s […
]“
CZ-
Bm
A
1478
8(5
5300
1134
)
Ano
nym
(bzw
. Kom
poni
st n
och
nich
t erm
ittel
t)
Iper
mes
tra?
[s
iehe
Li
bret
to v
on
Met
asta
sio]
III/4
Li
nceo
Frem
o [T
rem
o] p
er
l’ido
l mio
Te a
mpl
ecto
r spo
nse
care
ven
iD
ub a
.d. M
arch
, M
arie
nkirc
he;
Kop
s, Ja
n (S
r)
„Pro
Cho
ro
Mar
iano
Dub
ensi
[…
] Joa
nnes
Kop
s […
]“
CZ-
Bm
A
1497
3(5
5300
4087
)
153VOM DRAMMA PER MUSICA ZUR KIRCHENMUSIKALISCHEN PRAXIS
Wer
kA
kt/S
zene
(N
r.),
Rol
le
italie
nisc
hes I
ncip
itla
tein
isch
es In
cipi
tPr
oven
ienz
; Sch
reib
er (S
r),
Vorb
esitz
er (V
b)
Bem
erku
ngen
Stan
dort
/R
ISM
ID n
o.
Salie
ri, A
nton
io (1
750–
1825
)La
fint
a sc
ema
BPI
23
?, Vane
sia
Se sp
iega
r pot
essi
ap
pien
oD
ies s
eren
a ill
uxit
Saar
, Kirc
he S
t. Pr
okop
Wite
schn
ik, J
osep
h (S
r),
Tom
ášek
, Jac
ob (S
r),
Sobo
tka,
Kar
el (S
r)
„Pro
cur:
P[at
er]
Hen
ricus
pro
Cho
ro
mnr
ij Za
rens
“ vl
1: „
Des
crip
sit
/ Jos
ephu
s /
Wite
schn
ik /
Poet
a / i
n ho
nore
m
S: /
Joan
nis
Nep
om.“
; vla
: „D
escr
ipsi
t han
c / v
ocem
Iaco
bus /
To
mas
chek
Gra
m:
CZ-
Bm
A
5838
(5
5300
5409
)
Hud
: / Z
arae
.“;
ob 2
: „D
escr
ipsi
t C
arol
us S
obot
ka /
Rhe
tor i
n ho
nore
m
S: A
nnae
“
Terr
adel
las,
Dom
ingo
(171
3–17
51)
Seso
stri
, re
d’Eg
itto
I/5,
Arte
nice
Fra
l’om
bre
del t
imor
eEi
a ge
ntes
am
oena
s ap
tate
Dub
a.d
. Mar
ch,
Mar
ienk
irche
;K
ops,
Jan
(Sr)
„Pro
Cho
ro
Mar
iano
Dub
ensi
[…
] Joa
nnes
Kop
s […
]“
CZ-
Bm
A
1478
8(5
5300
1134
)
Ano
nym
(bzw
. Kom
poni
st n
och
nich
t erm
ittel
t)
Iper
mes
tra?
[s
iehe
Li
bret
to v
on
Met
asta
sio]
III/4
Li
nceo
Frem
o [T
rem
o] p
er
l’ido
l mio
Te a
mpl
ecto
r spo
nse
care
ven
iD
ub a
.d. M
arch
, M
arie
nkirc
he;
Kop
s, Ja
n (S
r)
„Pro
Cho
ro
Mar
iano
Dub
ensi
[…
] Joa
nnes
Kop
s […
]“
CZ-
Bm
A
1497
3(5
5300
4087
)
2. O
rato
rien
und
Kan
tate
n
Wer
km
us. F
orm
,R
olle
italie
nisc
hes I
ncip
itla
tein
isch
es In
cipi
tPr
oven
ienz
; Sc
hrei
ber
(Sr)
, Vo
rbes
itzer
(Vb)
B
emer
kung
enSt
ando
rt /
RIS
M ID
no.
Hay
dn, J
osep
h (1
732–
1809
) Il
Rito
rno
di
Tobi
aH
ob X
XI:1
(Ora
toriu
m);
KF
im D
ruck
er
schi
enen
Cho
r/Qua
rtett
Svan
isce
in u
n m
omen
toIn
sana
e et
van
ae c
urae
, in
vadu
nt m
ente
s nos
tras
Prei
ss, J
osep
h (V
b)au
f dem
Tite
lbla
tt:
„Jos
eph
Prei
ss
Reg
ens C
hori.
“
CZ-
OSm
A
1942
(5
5026
5831
)Jí
ša (V
b); D
ouch
a, A
. (V
b)Ve
rmer
k (E
inba
nd):
„pro
A. D
auch
a“C
Z-B
m A
56
815
(553
0049
26)
Leo
, Leo
nard
o (1
694–
1744
) S
Elen
a al
C
alva
rio
(Ora
toriu
m)
Aria
:D
raci
liano
Del
Cal
vario
già
so
rger
le c
ime
Ads
int s
uces
in m
undo
fr
auda
men
toFr
ýdek
, Cho
r;En
der,
Vale
ntin
(Vb)
„Pos
sess
ore
Vale
ntin
o En
der
| Pro
Cho
ro
Frid
ecen
sis“
CZ-
OSm
A
1726
(550
2655
14)
Perg
oles
i, G
iova
nni B
attis
ta (1
710–
1736
)Se
gret
o to
rmen
to /
Chi
no
n od
e e
chi
non
vede
(K
anta
te)
Aria
Cad
rò c
onte
nto
dal
duol
o op
pres
soTu
hos
pes g
rate
, tu
nobi
s don
ave
rmut
l. H
olle
scha
u;St
ehr,
Joa.
Sig
is. (
Vb)
„Del
Sig
: Gal
uppi
“;
Bes
itzer
verm
erk:
„P
osse
ssor
e: Jo
a.
Sigi
s. St
ehr m
p,
Hol
lesc
h.“;
Ta
kte
24ff.
: O
G: S
ings
timm
e sp
ringt
in ti
efer
e La
ge, K
F: o
hne
Okt
avsp
rung
CZ-
OSm
A
1671
(550
2654
45)
154 UNDINE WAGNERTa
belle
2:
Übe
rsic
ht ü
ber
die
Kon
traf
aktu
ren
(alp
habe
tisch
geo
rdne
t na
ch l
at. T
extin
cipi
ts,
mit
Ori
gina
ltite
ln d
er
Han
dsch
rift
en)
Lat
eini
sche
s Inc
ipit:
Ori
gina
litel
der
Han
dsch
rift
:E
ntst
ehun
gsze
it de
r H
ands
chri
ft:
Ital
ieni
sche
s Inc
ipit;
Vor
lage
au
s:St
ando
rt /
(RIS
M ID
no.
)A
doro
te d
evot
e,
late
ns d
eita
sAr
ia d
e Ve
nera
bili
Sacr
amen
to |
Sopr
ano
solo
, Vi
olin
o Pr
imo,
Vio
lino
Secu
ndo,
Vio
letta
et B
asso
. | A
utho
re S
ig: C
arol
o G
raun
1759
Volg
a il
ciel
felic
i am
anti;
Gra
un: A
dria
no in
Sir
ia II
/5C
Z-O
Sm A
192
4(5
5026
5805
)
Ads
int s
uces
in
mun
do fr
auda
men
toAr
ia D
ua D
e Te
mpo
re??
Del
Cal
vario
già
sorg
er le
cim
e;Le
o: S
Ele
na a
l Cal
vari
o (O
rato
rium
)
CZ-
OSm
A 1
726
(550
2655
14)
Age
stel
la lu
men
no
cti
Aria
de
B:V:
M: |
a |
Can
to S
olo
| Vio
linis
2bu
s |
Alto
Vio
la |
con
| Org
ano
| Aut
hore
Sig
l Has
se |
Cho
ri M
aria
ni D
uben
sis
1740
–176
8Pa
rto q
ual p
asto
rello
;H
asse
: Art
aser
se II
I/2C
Z-B
m A
145
59(5
5300
1040
)
Aur
ora
spar
git j
am
spar
git p
olum
[ohn
e Ti
tel]
AD
: 18.
11.1
782
Men
tra d
orm
i Am
or fo
men
ti;G
alup
pi: L
’Olim
piad
e I/8
C
Z-B
m A
146
76(5
5300
1158
)Av
e M
aria
, san
cta
Mar
ia, o
ra p
ro n
obis
D
omin
us te
cum
[D
oppe
ltext
, sie
he
auch
: Lae
ta su
rgit…
]
Offe
rtor
ium
a A
| So
pran
o So
lo |
Viol
ino
Prin
zi[p
]al
o | V
iolin
o Se
cund
o 1m
o | V
iolin
o Se
cund
o 2do
| C
lari
netto
1m
o | C
lari
netto
2do
| C
o[r]
ni D
uae
| O
rgan
o | S
ig: W
asch
atko
mpr
ia |
[mit
Ble
istif
t:]
Skra
up
1820
–186
1N
el m
io se
no c
h’è
agita
to;
Ale
ssan
dri:
[Arie
, Wer
k ni
cht
erm
ittel
t]
CZ-
Bm
A 5
865
(553
0042
14)
Ave
mar
is st
ella
, Dei
m
ater
alm
a[M
s. m
it ei
ner 2
., ni
cht i
dent
ifizi
erte
n B
ass-
Arie
: O
qua
m d
igne
Deu
s am
atur
, Um
schl
agtit
el:]
Aria
e D
uae
| I |
ab |
Alto
Sol
o de
Bea
ta |
II |
à | B
asso
So
lo p
ro o
mni
tem
pore
| vi
olin
is D
uobu
s | V
iola
| et
| O
rgan
o | C
hori
Mar
iani
Dub
ensi
s
1768
–178
6Io
sent
e am
ore
in p
etto
;H
asse
: Siro
e re
di P
ersi
a II
I/1C
Z-B
m A
146
75(5
5300
1154
)
Ave
mun
di sp
es,
Mar
iaM
otet
to in
Des
. del
Voc
i Can
to C
once
rto
Alto
, Te
nore
, Bas
so R
ipie
no. V
iolin
i 2bu
s Obo
i 2b
us C
orni
2bu
s Fag
otto
Con
cert
o. V
iola
et
Fond
amen
to. D
el S
igre
Mis
liwec
zek.
F. R
otte
r. m
pria
??A
lme
inca
ute
che
torb
ide
anco
ra;
Mys
liveč
ek: I
l Dem
etri
o II
/5
oder
II/6
CZ-
OP
A 31
7(5
5003
2981
)
155VOM DRAMMA PER MUSICA ZUR KIRCHENMUSIKALISCHEN PRAXIS
Lat
eini
sche
s Inc
ipit:
Ori
gina
litel
der
Han
dsch
rift
:E
ntst
ehun
gsze
it de
r H
ands
chri
ft:
Ital
ieni
sche
s Inc
ipit;
Vor
lage
au
s:St
ando
rt /
(RIS
M ID
no.
)Av
e vi
rgo
grat
ia
plen
aAr
ia D
e O
mni
tem
pore
| et
| D
e Be
ata
Virg
ine
Mar
ia |
à 5
Stro
m: |
Voc
e | V
iolin
o Pr
imo
| Vio
lino
Seco
ndo
| Alto
Vio
la |
col |
Org
ano
| Del
Sig
G
raun
| Pr
o C
horo
Mar
iano
Dub
ensi
obt
ulit
| Jo
anne
s Kop
s p:t:
Cap
ella
nus D
ubae
mp
1760
–178
3,A
D: 1
0.2.
1783
Que
st’o
h di
o lu
gubr
e as
petto
; G
raun
: Rod
elin
da, r
egin
a de
’ La
ngob
ardi
III/3
CZ-
Bm
A 1
4551
(553
0030
04)
Die
s ser
ena
illux
itAR
IA S
olen
nis i
n C
| à
| Sop
rano
Sol
o | V
iolin
o Pr
imo
et S
econ
do. |
Obo
e Pr
imo
et S
econ
do. |
C
orno
Pri
mo
et S
econ
do. |
Vio
la d
o Al
to. |
Con
Fo
ndam
ento
: | D
el: S
ig: A
nton
io S
alie
ri in
Vie
na |
per l
a Si
gra: C
aval
lieri
. | P
rocu
r: P
Hen
ricu
s | p
ro
Cho
ro M
nrij
Zare
ns:
18. J
h, 2
. Häl
fteSe
spie
gar p
otes
si a
ppie
no;
Salie
ri: L
a fin
ta sc
ema
CZ-
Bm
A 5
838
(553
0054
09)
Dul
ces s
unt c
aten
aeAR
IA in
E|b
| de
Uno
vel
plu
r: M
arty
r. | à
| C
anto
So
lo |
Viol
ino
Prim
o | V
iolin
o Se
cund
o | V
iola
| O
boe
Prim
o | O
boe
Secu
ndo
| Org
ano
| et |
Vi
olon
e | A
utho
re A
dolp
ho H
asse
| Pr
o C
horo
M
aria
no D
uben
si o
btul
it | J
oann
es K
ops p
:t:
Cap
ella
nus D
ubae
mpr
ia
1760
–178
1,A
D: 1
1.8.
1781
D’a
tre n
ubi è
il so
l rav
volto
;H
asse
: Il N
atal
di G
iove
I/5
CZ-
Bm
A 1
4782
(553
0010
43)
Eia
gent
es a
moe
nas
apta
teAr
ia in
A #
| O
mni
San
cto-
a | à
| C
anto
Sol
o |
Viol
inis
Duo
bus |
Vio
la |
et |
Bass
o | A
utho
re It
alo
| Pro
Cho
ro M
aria
no D
uben
si o
btul
it | J
oann
es
Kop
s p:t:
Cap
ella
nus D
ubae
mpr
ia
1760
–178
3,A
D: 1
6.1.
1783
Fra
l’om
bre
del t
imor
e;Te
rrad
ella
s: S
esos
tri,
re d
’Egi
tto
I/5
CZ-
Bm
A 1
4788
(553
0011
34)
Fide
les v
olat
e et
sa
ncto
serta
laud
esAr
ia d
e Sa
ncto
vel
San
cta.
| ve
l De
Tem
pore
| à
| Bas
so S
olo
| Vio
linis
2bu
s | A
lto V
iola
| co
n | O
rgan
o. |
Auth
ore
Sign
: Gra
un. |
Ex
rebu
s Th
omae
Sar
: | K
limes
ch.
18. J
h., 2
. Häl
fteSt
rapp
are
al n
emic
o lo
scet
to;
Gra
un: C
esar
e e
Cle
opat
ra I/
7C
Z-B
m A
145
52(5
5300
3006
)
Hae
c es
t die
s lux
fe
stiv
a[z
usam
men
mit
der K
F Vo
s cae
li lu
men
dat
e vo
n G
raun
, ohn
e Ti
tel]
??Q
uell’
amor
che
poc
o ac
cend
e;G
raun
: Cat
one
in U
tica
III/4
CZ-
Bm
A 1
5002
(553
0011
78)
Hae
c es
t dom
us D
eiAr
ia in
B |
a | T
enor
e So
lo |
Viol
ino
Dua
e | A
lto
Viol
a | C
lari
netto
dua
e B
| Cor
no D
uae
B | c
on |
Bass
o |
Auth
: Vol
f [!]
. Am
. Moz
art
„Al.
Men
šík
1946
“ [!
]Se
all’
impe
ro a
mic
i dei
;M
ozar
t: La
Cle
men
za d
i Tito
II
/11
CZ-
Bm
A 5
6854
(553
0049
76)
156 UNDINE WAGNERL
atei
nisc
hes I
ncip
it:O
rigi
nalit
el d
er H
ands
chri
ft:
Ent
steh
ungs
zeit
der
Han
dsch
rift
:It
alie
nisc
hes I
ncip
it; V
orla
ge
aus:
Stan
dort
/ (R
ISM
ID n
o.)
Huc
clie
ntes
adv
olat
e nu
nc sa
nctu
m
hono
rate
[Ms.
mit
eine
r 2.,
nich
t ide
ntifi
zier
ten
Arie
: Pro
m
edel
a de
licto
ru, U
msc
hlag
titel
:] Ar
iae
Dua
e | à
| C
anto
Sol
o | V
iolin
is D
uobu
s | V
iola
| et
| O
rgan
o | C
hori
Mar
iani
Dub
ensi
s
1740
–176
8D
igli
ch’io
son
fede
le;
Has
se: C
leofi
de II
/9C
Z-B
m A
146
77(5
5300
1160
)
Insa
nae
et v
anae
cu
rae,
inva
dunt
m
ente
s nos
tras
Offe
rtor
ium
| So
pran
, Alt,
Ten
or, B
ass,
2 Vi
olin
en,
Viol
a, 2
Cla
rine
tten,
2 F
agot
te, 2
Hör
ner,
2 Tr
ompe
ten,
Pau
ken
und
Org
el. |
Com
poni
ert v
on
Jose
ph H
aydn
.
um 1
810
Svan
isce
in u
n m
omen
to;
Hay
dn: I
l Rito
rno
di T
obia
(O
rato
rium
)
CZ-
Osm
A 1
942
(550
2658
31)
Offe
rtor
ium
in D
mol
| Q
uatu
or V
ocib
us |
Acom
p.
due
Viol
ini |
Vio
la, A
lto, F
laut
o | d
ue O
boe,
2
Cor
ni |
2 C
lari
ni 2
. | F
agot
ti | 2
. Tin
phon
i [!]
| O
rgan
o | A
uth.
Giu
. Hay
den
um 1
840
CZ-
Bm
A 5
6815
(553
0049
26)
Jesu
cor
ona
virg
inum
ARIA
in A
# | d
e U
na v
el p
luri
bus S
S: V
irgin
ibus
| à
| Can
to S
olo
| Vio
lino
Prim
o | V
iolin
o Se
cund
o | V
iola
| O
rgan
o | e
t | V
iolo
ne |
Auth
ore
Adol
pho
Has
se |
Pro
Cho
ro M
aria
no D
uben
si o
btul
it |
Joan
nes K
ops p
:t: C
apel
lanu
s Dub
ae m
pria
1760
–178
6Pa
r che
di g
iubi
lo;
Has
se: C
iro ri
cono
sciu
to I/
3C
Z-B
m A
149
70(5
5300
1041
)
Laet
a su
rgit
auro
ra,
veni
te c
um tu
ba
cano
ra
[Dop
pelte
xt, s
iehe
au
ch: A
ve M
aria
…]
Offe
rtor
ium
a A
| So
pran
o So
lo |
Viol
ino
Prin
zi[p
]al
o | V
iolin
o Se
cund
o 1m
o | V
iolin
o Se
cund
o 2do
| C
lari
netto
1m
o | C
lari
netto
2do
| C
o[r]
ni D
uae
| O
rgan
o | S
ig: W
asch
atko
mpr
ia |
[mit
Ble
istif
t:]
Skra
up
1820
–186
1N
el m
io se
no c
h’è
agita
to;
Ale
ssan
dri:
[Arie
, Wer
k ni
cht
erm
ittel
t]
CZ-
Bm
A 5
865
(553
0042
14)
Laet
us ja
m D
eo
laud
es c
anta
bo, p
ro
doni
s cae
li vo
ces
sona
bo
Aria
in C
pro
Om
ni T
empo
re |
à | C
anto
Sol
o |
Viol
ino
Prim
o | V
iolin
o Se
cund
o | V
iola
| O
rgan
o |
et |
Viol
one
| Aut
hore
Em
eric
o G
raun
| Pr
o C
horo
M
aria
no D
uben
si o
btul
it | J
oann
es K
ops p
:t:
Cap
ella
nus D
ubae
mpr
ia.
1760
–178
1 A
D: 1
.2.1
783
Il m
io fe
dele
zel
o;G
raun
: Cor
iola
no II
I/2C
Z-B
m A
147
77(5
5300
3003
)
Mae
sta
sem
per
lacr
imab
o[K
opfti
tel a
uf a
llen
Stim
men
:] Ar
ia
18. J
h., 2
. Häl
fteD
ispe
rata
inva
n m
i lag
no;
Bor
oni:
Arta
sers
e ?
CZ-
Bm
A 5
689
(553
0037
39)
157VOM DRAMMA PER MUSICA ZUR KIRCHENMUSIKALISCHEN PRAXIS
Lat
eini
sche
s Inc
ipit:
Ori
gina
litel
der
Han
dsch
rift
:E
ntst
ehun
gsze
it de
r H
ands
chri
ft:
Ital
ieni
sche
s Inc
ipit;
Vor
lage
au
s:St
ando
rt /
(RIS
M ID
no.
)M
aria
cae
li et
mun
di
gaud
ium
ARIA
in G
| de
Bea
ta |
à | C
anto
Sol
o | V
iolin
o Pr
imo
| Vio
lino
Secu
ndo
| Vio
la |
Flau
ta P
rim
a |
Flau
ta S
ecun
da |
Cor
nu P
rim
o | C
ornu
Sec
undo
| et
| O
rgan
o | P
ro C
horo
Mar
iano
Dub
ensi
obt
ulit
| Jo
anne
s Kop
s p:t:
Cap
ella
nus D
ubae
mpr
ia
1768
–178
6V
iver
ò se
tu lo
vuo
i;Pa
mpa
ni: A
rtas
erse
III/7
CZ-
Bm
A 1
4690
(553
0040
90)
Mar
ia sa
lve
mat
er
beat
aD
uetto
in E
# | d
e Be
ata
| a |
2plic
i Can
to |
Viol
inis
D
uobu
s | V
iola
| O
rgan
o | e
t | V
iolo
ne |
Auth
ore
Gra
un |
Pro
Cho
ro M
aria
no D
uben
si o
btul
it |
Joan
nes K
ops p
:t: C
apel
lanu
s Dub
ae m
pria
1760
–178
6;
AD
: 03.
05.1
795,
17
.04.
1796
, 14
.05.
1797
In m
ezzo
a q
uest
i am
ples
si;
Gra
un: L
ucio
Pap
irio
III/1
1C
Z-B
m A
145
53(5
5300
1036
)
Mar
tyr p
ater
na m
anu
te p
ie m
ens
[Ms.
mit
eine
r 2.,
nich
t ide
ntifi
zier
ten
Arie
: Pla
ude
ex a
lta c
aelo
rum
sede
s, Ti
tel:]
Ari
olae
dua
e | d
e Be
ata
V: M
: vel
de
Mar
tyre
aut
p o
ni fe
sto
„Ant
onio
Pre
ys d
em
11 M
arty
177
2“Pe
r que
l pat
erno
am
ples
so;
Gra
un: A
rtas
erse
II/9
CZ-
OSm
A 1
923
(550
2658
03)
Non
des
pero
sed
sem
per s
pero
Nro
162
. | A
ria
in E
# | d
e Be
ata
| à |
Bass
o So
lo |
Viol
inis
2bu
s | V
iola
| et
| O
rgan
o | A
utho
re G
raun
| P
ro C
horo
Mar
iano
Dub
ensi
obt
ulit
Joan
nes |
K
ops p
:t: C
apel
lanu
s Dub
ae m
pria
1760
–178
6Sp
ero
anco
r col
mio
cor
dogl
io;
Gra
un: L
’Orf
eo I/
9C
Z-B
m A
147
76(5
5300
3005
O a
nim
a m
ea n
unc
grat
ias a
ge[z
usam
men
mit
Terz
ett:
Te D
eum
, Tite
l:] D
uetto
in
A e
t Ter
czet
to in
D. à
Ten
ore
et B
asso
. et à
3.
Ten
ore.
2 V
iolin
i. 2
Obo
e. 2
Cor
ni V
iola
con
Ba
sso.
Del
Sig
. Mar
tini –
ex
oper
a Ar
bore
di
Dia
na e
xtra
xit J
. [?]
Sch
nitz
ler.
– ex
Ari
a O
Dio
.
??O
cchi
etto
furb
etto
che
cos
a;M
artín
y S
oler
: L’ A
rbor
e di
D
iana
I/10
(Due
tt)
CZ-
OP
A 12
0 (5
5000
0557
)
O D
eus e
go a
mo
te, e
x co
rde
(KV
A
nhan
g B
zu
621/
19)
Aria
in A
|#. P
ro o
mni
Tem
pore
et F
esto
. Ten
ore
Solo
Vio
lino
Imo
et II
do A
lto V
iola
obl
igat
a.
Cla
rine
tto Im
o et
IIdo
et O
rgan
o Au
thor
e M
ozar
t. Jo
h. H
lobi
l mp
den
1t. M
ay 8
35
1. M
ai 1
835
Deh
per
que
sto
ista
nte
solo
;M
ozar
t: La
Cle
men
za d
i Tito
II/9
CZ-
OP
A 32
0 (5
5003
2714
)
O Je
su m
i dile
cte
[Ms.
mit
eine
r 2.,
nich
t ide
ntifi
zier
ten
Arie
: G
aude
te e
t can
tate
vos
cho
ri], U
msc
hlag
titel
:] AR
IAE
duae
de
B V
Mar
ia |
a | C
anto
Sol
o |
Viol
ino
Prim
o | V
iolin
o Se
cund
o | A
lto V
iola
| C
on
| Org
ano
| Cho
ri M
aria
ni D
uben
sis |
Joa
n: D
Sc
hlos
ser |
A D
die
11
[....]
Ao
1761
1761
AD
: 12.
2. 1
783
Con
duci
lo se
puo
i chi
eda
piet
à pe
rdon
a;G
raun
: Rod
elin
da, r
egin
a de
’ La
ngob
ardi
I/4
CZ-
Bm
A 1
4682
(553
0011
67)
158 UNDINE WAGNERL
atei
nisc
hes I
ncip
it:O
rigi
nalit
el d
er H
ands
chri
ft:
Ent
steh
ungs
zeit
der
Han
dsch
rift
:It
alie
nisc
hes I
ncip
it; V
orla
ge
aus:
Stan
dort
/ (R
ISM
ID n
o.)
O g
lorio
sa v
irgin
umAr
ia in
B. |
a |
Teno
re so
lo |
Viol
ini D
ua |
Alto
vi
ola
| Cla
rine
tti D
ua |
Fago
tti D
ua |
Cor
ni D
ua
| con
| Ba
sso
| Aut
hore
W. A
. Moz
art |
Fra
nz A
nt.
Prud
itsch
| 18
39
1839
Il m
io te
soro
inta
nto;
Moz
art:
Don
Gio
vann
i II/1
0C
Z-B
Y B
y 26
0(5
5300
6152
)
O M
aria
mat
er p
ia,
nobi
sD
uetto
in A
# | d
e Be
ata
| à |
Can
to P
rim
o | C
anto
Se
cund
o | V
iolin
o Pr
imo
| Vio
lino
Secu
ndo
| Vio
la
| Org
ano
| et |
Vio
lone
1760
–178
8N
on p
ensa
r ido
lo m
io;
Rin
aldo
da
Cap
ua: V
olog
eso,
re
de’ P
arti
(Due
tt)
CZ-
Bm
A 1
4709
(553
0011
07)
O sa
cerd
otes
mei
of
ferte
mun
era
Can
tata
De
Vene
rabi
li Sa
cram
ento
. | C
anto
so
lo, 2
Vio
linis
, Alto
Vio
la e
Cem
balo
. | D
el S
ig.
Car
cani
??Se
gui a
d am
ar c
osta
nte;
Car
cani
: [A
rie, W
erk
nich
t er
mitt
elt]
CZ-
Osm
A 1
680
(550
2654
61)
Porte
rtum
frat
ris m
ei
men
s pia
[Ms.
mit:
Luc
ifer c
onde
mna
te d
e as
tris v
on G
. B
. Lam
pugn
ani,
Tite
l:] D
uetta
2 |
Pro
fest
o S.
W
ence
slai
mar
tiris
et d
edic
atio
nis S
. Mic
hael
is
Arch
ange
li | a
Can
tibus
2, V
iolin
is 2
, Alto
Vio
la
con
Org
ano.
| Au
th.:
Cam
pugn
ani [
!]
um 1
790
Tu v
uoi c
h’io
viv
a, o
car
a;H
asse
: Art
arse
rse
III/7
(D
uett)
CZ-
OSm
A 1
851
(550
2656
94)
Salv
e lu
x m
undi
sa
lve
Chr
iste
Deu
sAR
IA in
A#
de S
S: C
orde
Jes
u | a
| C
anto
Sol
o |
Viol
ino
Prim
o | V
iolin
o Se
cund
o | V
iola
| O
rgan
o |
et |
Viol
one
| Aut
hore
Em
eric
o G
raun
| Pr
o C
horo
M
aria
no D
uben
si o
btul
it | J
oann
es K
ops p
:t:
Cap
ella
nus D
ubae
mpr
ia
1760
–178
1R
itorn
a al
la tu
a be
lla;
Gra
un: L
’Eur
opa
gala
nte
II/4
CZ-
Bm
A 1
4778
(553
0010
34)
Salv
e o
Jesu
car
e am
or m
i[o
hne
Tite
l]17
60–1
786
Car
a ne
l dirt
i add
io;
Ber
toni
: [D
uett,
Wer
k ni
cht
erm
ittel
t]
CZ-
Bm
A 1
5004
(553
0040
96)
Salv
e o
virg
o M
aria
sa
lve
ama
clie
ntes
Aria
De
B:V:
M: |
a |
Can
to S
olo
| Vio
lino
Prim
o |
Viol
ino
Secu
ndo
| Alto
Vio
la |
con
| Org
ano
| Pro
C
horo
Mar
iano
Dub
ensi
| ob
tulit
| Be
nda
mpr
ia
1738
–176
8Pa
dre
ingi
usto
spos
o in
grat
o;H
asse
: Caj
o Fa
bric
io II
I/14
CZ-
Bm
A 1
4680
(5
5300
4079
)
Te a
mpl
ecto
r spo
nse
care
ven
iAr
ia in
D#
| pro
Om
ni te
mpo
re |
Frem
o pe
r l‘I
dol
mio
| à
| Sop
rano
Sol
o | V
iolin
o Pr
imo
| Vio
lino
Secu
ndo
| Vio
la |
Cor
ni D
ui |
è | B
asso
| Pr
o C
horo
Mar
iano
Dub
ensi
obt
ulit
| Joa
nnes
Kop
s p:
t: C
apel
lanu
s Dub
ae m
pria
1760
–178
1;A
D: 1
9.02
.178
1,
2.7.
1782
Frem
o [T
rem
o] p
er l’
idol
mio
;A
nony
m [K
ompo
nist
nic
ht
erm
ittel
t]:
Iper
mes
tra
III/4
?
CZ
Bm
A 1
4973
(5
5300
4087
)
159VOM DRAMMA PER MUSICA ZUR KIRCHENMUSIKALISCHEN PRAXIS
Lat
eini
sche
s Inc
ipit:
Ori
gina
litel
der
Han
dsch
rift
:E
ntst
ehun
gsze
it de
r H
ands
chri
ft:
Ital
ieni
sche
s Inc
ipit;
Vor
lage
au
s:St
ando
rt /
(RIS
M ID
no.
)Te
Deu
m la
udam
us
te D
omin
um
confi
tem
ur
[zus
amen
mit
Due
tt: O
ani
ma
mea
, Tite
l:] D
uetto
in
A e
t Ter
czet
to in
D. à
Ten
ore
et B
asso
. et à
3.
Ten
ore.
2 V
iolin
i. 2
Obo
e. 2
Cor
ni V
iola
con
Ba
sso.
Del
Sig
. Mar
tini –
ex
oper
a Ar
bore
di
Dia
na e
xtra
xit J
. [?]
Sch
nitz
ler.
– ex
Ari
a O
Dio
.
??O
dio
mor
ir [a
uch:
man
car]
mi
sent
o;M
artín
y S
oler
: L’ A
rbor
e di
D
iana
I/14
(Ter
zett)
CZ-
OP
A 12
0 (5
5000
0558
)
Te in
voca
mus
tequ
e ro
gam
usAr
ia E
b | d
e O
mni
San
cto
v Sa
ncta
| a
| Can
to
Solo
| Vi
olin
o Pr
imo
| Vili
no S
ecun
do |
Viol
a |
Org
ano
| et |
Vio
lone
| Au
thor
e Em
eric
o G
raun
| P
ro C
horo
Mar
iano
Dub
ensi
obt
ulit
| Joa
nnes
K
ops p
:t: C
apel
lanu
s Dub
ae m
pria
1760
–177
3A
D: 4
.5.1
773,
21
.5.1
778,
14
.8.1
781,
30.
1.17
83
Di q
uest
o cu
ore
soav
e;
Gra
un: I
figen
ia in
Aul
ide
I/6C
Z-B
m A
149
69(5
5300
1035
)
Trem
endu
m e
t ve
nera
bile
Due
tto C
anto
et T
enor
e So
lo. V
iolin
o Pr
imo
et
Secu
ndo.
Vio
la D
uae
Cor
n. D
ue e
t Org
ano.
Del
Si
g. M
isliv
ecze
k [!
]. Jo
seph
i Pal
ka.
??N
on te
mer
, non
son
più
aman
te;
Anf
ossi
: Ant
igon
o (D
uett)
CZ-
OP
A 31
6 (5
5003
2980
)
Tu h
ospe
s gra
te, t
u no
bis d
ona
Sept
iform
is G
ratia
diti
ssim
i Car
gito
ris a
d es
t D
ivin
i Spi
ritu
s | C
anto
solo
, Vio
loni
s 2, A
lto V
iola
co
n O
rgan
o. |
Del
Sig
: Gal
uppi
[!]
??C
adrò
con
tent
o da
l duo
lo
oppr
esso
;Pe
rgol
esi:
Segr
eto
torm
ento
(K
anta
te)
CZ-
OSm
A 1
671
(550
2654
45)
Vos c
aeli
lum
en d
ate
[zus
amm
en m
it de
r KF:
Hae
c es
t die
s lux
fest
iva
von
Gra
un, o
hne
Tite
l]??
Non
ti m
inac
cio
sdeg
no;
Gra
un: C
aton
e in
Utic
a I/2
CZ-
Bm
A 1
5002
(553
0011
79)
[lat.
Inci
pit
unbe
kann
t, w
eil
Voka
lstim
me
fehl
t]
Aria
de
uno
v. pl
urib
us M
arty
rbus
| Ba
sso
Solo
| Vi
olin
o 2b
us |
Alto
Vio
la |
Viol
one
| de
la S
igno
r K
ohau
t [!]
18. J
h., 2
. Häl
fteU
n pa
dre
amor
oso;
Gra
un: R
odel
inda
, reg
ina
de’
Lang
obar
di
CZ-
Bm
A 1
4578
(553
0010
51)
160 UNDINE WAGNER
Tabelle 3: Konkordanzen der Kontrafakturen (gleiche Vorlage, mit gleicher oder unterschiedlicher Textunterlegung)
1. Opern
Kontrafaktur Provenienz; Schreiber (Sr), Vorbesitzer (Vb)
Bemerkungen Standort /RISM ID no.
Anfossi, Pasquale: Antigono: Duett: Non temer, non son più amanteTremendum et venerabile
Palka, Josef (Sr),Stypa (Vb)
Fehlzuweisung: „del Sig. Misliveczek“
CZ-OP A 316 (550032980)
Loquere Domine, quia audit servus tuus
I-BZf [o.Sign.](651002751)
Coram te Jesu, me prosterno / Quam pulchra es, amica mea et quam formosa mea
Graf von Waldbott-Bassenheim (Vb)
D-B Mus.ms. 642/14 (452002410)
Boroni, Antonio: Artaserse: Aria: Disperata invan mi lagnoMaesta semper lacrimabo
Saar, Kirche St. Prokop; Čvetler, Jan František (Sr)
CZ-Bm A 5689(553003739)
Prag, Kreuzherren-OrdenHorák, František Ignác (Sr)
[Textbeginn: Moesta]
CZ-Pnm XXXVIII A 186(550018389)
Dies festum, orna Prag, Dom St. Veit;Koželuh, Jan Antonín (Sr)
mit Rezitativ CZ-Pak 46 (550018371)
Prag, Musikarchiv St. Loreto; Strobach, Jan Josef (Vb)
Zuweisung: „Del Sigl Pietro Guglielmi“
CZ-LIT 706 (550031074)
Galuppi, Baldassare: L’Olimpiade: Aria: Mentra dormi Amor fomentiAurora spargit jam spargit polum
Dub a.d. March, Marienkirche;Kops, Jan (Sr), Benda, Paul Peter (Sr, Vb)
CZ-Bm A 14676(553001158)
Alma redemptoris mater, quae pervia caeli / Regina caeli, laetare alleluja
Fulda, Fürstliche Hofkapelle;Zahn, Johann Balthasar (Sr [nur Titelblatt])
Monogramm auf dem Titelblatt: „J B Z C F[uldensis] et Or / [17]62“
D-F Mus Hs 1599(450023353)
Graun, Carl Heinrich: Adriano in Siria: Aria: Volga il ciel felici amantiAdoro te devote, latens deitas
Vitaschek, Carol Ig. (Vb) „Ex musicalibus Caroli Ig. Vitaschek, A. 1759 die …“
CZ-OSm A 1924(550265805)
O Jesu mi ad te suspiro, tu me o Jesu
Prag, Dom St. Veit;Sehling, Josef Antonín (Sr, Vb)
Lit.: Jonášová, S. 195
CZ-Pak 424(550267314)
Mundanos sperno favores
Želiv, Kloster; „Loheli | Chori Siloën[sis]“
[Fehlzuweisung an Lohelius, Joannes]
CZ-Pnm XL A 48(551000775)
161VOM DRAMMA PER MUSICA ZUR KIRCHENMUSIKALISCHEN PRAXIS
Kontrafaktur Provenienz; Schreiber (Sr), Vorbesitzer (Vb)
Bemerkungen Standort /RISM ID no.
Graun, Carl Heinrich: Artaserse: Aria: Per quel paterno amplessoMartyr paterna manu te pie mens
Preiss, Anton (Sr) „Antonio Preys dem 11 Marty 1772“
CZ-OSm A 1923(550265803)
Regina caeli Prag, Dom St. Veit;Sehling, Josef Antonín (Sr, Vb)
Lit.: Jonášová, S. 195
CZ-Pak 427(550269807)
Graun, Carl Heinrich: Catone in Utica: Aria: Quell’amor che poco accendeHaec est dies lux festiva Dub a.d. March,
Marienkirche;CZ-Bm A 15002(553001178)
Amo te Deus meus Alspach, Kloster;Müller, J. (Vb)
datiert 1769 F-Sgs M 156(840001346)
Graun, Carl Heinrich: Ifigenia in Aulide: Aria: Di questo cuore soaveTe invocamus teque rogamus
Dub a.d. March, Marienkirche;Kops, Jan (Sr)
CZ-Bm A 14969(553001035)
Ego sum panis vitae, patres vestri manducaverunt
Alspach, Kloster;Müller, J. (Vb)
F-Sgs M 407(840001347)
Graun, Carl Heinrich: Rodelinda, regina de’ Langobardi: Aria: Conducila se puoi chieda pietà perdonaO Jesu mi dilecte Dub a.d. March,
Marienkirche;Schlosser, Johann (Sr)
„Joan: D Schlosser | A D die 11 [....] Ao 1761“
CZ-Bm A 14682(553001167)
Infirmum me conforta Prag, Dom St. Veit; Lit.: Jonášová, S. 196Ms. enthält 2 Arien (KF) von Graun
CZ-Pak 417(550267306)
All’or che geme e piange [ital.]
[Provenienz unbekannt, heute in Karlsruhe]
Ms. enthält 2 Arien (KF) von Graun
D-KA Mus. Hs. 179(453002291)
Graun, Carl Heinrich: Rodelinda, regina de’ Langobardi: Aria: Un padre amoroso [Inc. unbekannt, Titel:] Aria de uno v. pluribus Martyrbus
Dub a.d. March, Marienkirche;Kops, Jan (Vb)
Singstimme (B) fehlt
CZ-Bm A 14578(553001051)
Si videt tyrannus constantem /Aurora surgit, aurea festa
Prag, Dom St. Veit;Sehling (Sr, Vb); Laube (Sr, Vb)
Lit.: Jonášová, S. 196
CZ-Pak 428(550269799)
Aurora surgit, aurea festa
Fridrich, Ignaz CZ-Pnm XXXVIII A 266 (550031043)
Hasse, Johann Adolf: Artaserse: Aria: Parto qual pastorelloAge stella lumen nocti Dub a.d. March,
Marienkirche;Benda, Paul Peter (Sr)
CZ-Bm A 14559(553001040)
162 UNDINE WAGNER
Kontrafaktur Provenienz; Schreiber (Sr), Vorbesitzer (Vb)
Bemerkungen Standort /RISM ID no.
Fulda, Fürstäbtliche Hofkapelle
„Capella Fuldensis“;Vokaleinsatz verkürzt
D-F (450023394)
Non timebo poenas tyranne
Prag, Dom St. Veit; Görbig, Anton (Vb)
in Slg. von 7 Arien;Vokaleinsatz verkürzt
CZ-Pak 1460(550268738)
Hasse, Johann Adolf: Artaserse: Duett: Tu vuoi ch’io viva, o caraPortertum fratris mei mens pia
Franc[iscus] Joa[nnis] Navratil (Vb)
CZ-OSm A 1851(550265694)
Salve o chara mater Prag, Dom St. Veit; Sehling (Sr,); Laube (Sr, Vb)
Lit.: Jonášová, S. 200
CZ-Pak 465(550267392)
Ach quis nos separabit Novo mesto [Neustädtel], Franziskanerkloster;Weibl, Callist (Sr)
in Slg. mit 39 Stücken, datiert 1775
SI-Nf Ms. mus. 90(540001549)
Sunt perennes dies Donaueschingen, Fürstl. Fürsten-bergische Hofbibliothek
D-DO Don Mus.Ms. 627(450013015)
Hasse, Johann Adolf: Cleofide: Aria: Digli ch’io son fedeleHuc clientes advolate nunc sanctum honorate
Dub a.d. March, Marienkirche;Kops, Jan (Sr), Benda, Paul Peter (Sr, Vb)
CZ-Bm A 14677(553001160)
Veni ad me veni o Jesu Kuttenberg, Ursulinenkloster CZ-KU Hr 381(550071283)
Dive Nepomucene, vir sanctitae
Donaueschingen, Fürstlich Fürstenbergische Hofbibliothek
D-DO Don Mus.Ms. 635(450023175)
Martín y Soler, Vincente: L’ Arbore di Diana: Duett: Occhietto furbetto che cosa O anima mea nunc gratias age
Opava, Minoriten-Archiv Rhythmus gedehnt: OG: 3/8, KF: 3/4
CZ-OP A 120(550000557)
Salve regina, mater misericordiae vita dulcedo
Kloster Einsiedeln [Rhythmus original] CH-E 149,53 (Ms.2506)(400012510)
Mozart, Wolfgang Amadeus: Don Giovanni: Aria: Il mio tesoro intanto O gloriosa virginum Bistrau, Pfarrkirche Johannes
des Täufers; Pruditsch, Franz Anton
datiert 1839 CZ-BY By 260(553006152)
Hunc diem celebrate, plaudite melos date
Jos. Strachota (Vb) „Labore Mozart“;vl 1-St.: „Hayden“
CZ-Pu 59 R 3854(550500921)
Hac in valle lacrimarum Hübner, Donat (Vb), Kopecký, Antonin (Vb)
CZ-Pu 59 R 3110(552000155)
Quis sicut Deus noster Veszprém Fehlzuweisung: „del Anfosi“
H-VEs Grad.2(530001153)
163VOM DRAMMA PER MUSICA ZUR KIRCHENMUSIKALISCHEN PRAXIS
Kontrafaktur Provenienz; Schreiber (Sr), Vorbesitzer (Vb)
Bemerkungen Standort /RISM ID no.
Mozart, Wolfgang Amadeus: La Clemenza di Tito: Aria: Deh per questo istante solo(Bearbeitung KV Anhang B zu 621/19) Die Kontrafaktur ist erschienen im Sammeldruck: XXVIII Arie selectissimae praeclarorum vivorum, Augsburg: Johann Jakob Lotter, 1798O Deus ego amo te, ex corde
Stypa (Vb), Hlobil, Joh. (Sr) CZ-OP A 320(550032714)
O Deus ego amo te, ex corde
[Name des Vb getilgt] CZ-Pu 59 R 376(550401559)
O Deus ego amo te, ex corde
Kukus, Spital der Barmherzigen Brüder; Schmitt, Johann (Sr, Vb); Rücker, Franz Xaver (Vb)
datiert 1834 CZ-Pnm XLIX F 20(550270680)
O Deus ego amo te, ex corde
Wien-Lichtental, Pfarrkirche;Edlhofer, Josef (Sr)
A-Wlic 151(600500648)
O Deus ego amo te, ex corde
Wilhering, Zisterzienserstift;Löfler, Joseph (Sr)
A-WILL 652(605001183)
O Deus ego amo te, ex corde
Linz, Domchorarchiv;Festl, Adolf (Vb)
Festl: Stiftsorganist in Wilhering
A-LId 155(605000870)
O Deus ego amo te, ex corde
Heiligenkreuz im Wienerwald, Zisterzienserstift; Rieder (Vb)
A-HE V e 1(600091748)
O Deus ego amo te, ex corde
Maria Taferl A-MT [o.Sign.](600251604)
O Deus ego amo te, ex corde
Schlägl, Prämonstratenser-Stift;Romersdorfer, Wenzel (Sr)
datiert 1843 A-SCH 433(600502641)
O Deus ego amo te, ex corde
St. Lambrecht, Benediktinerstift;Witlácil, Severin (Sr)
A-SL [o. Sign.](600049065)
O Deus ego amo te, ex corde
Humprechtshausen, Katholische Pfarrei
Slg. dreier Arien (KF),im Titel: „für das Gotteshaus Humprechtshausen“
D-HPH HPH K1 AIII 01 (Nr.2)(456006829)
O Deus ego amo te, ex corde
Metten, Abtei in Slg. von 27 Offertorien
D-MT Mus.ms. 218 (454009273)
O Deus ego amo te, ex corde
Tegernsee, Schloss, Hzgl. Archiv
in Slg. von 28 Offertorien
D-TEGha Ms 74(450022016)
O Deus ego amo te, ex corde
Einsiedeln, Kloster Einsiedeln;Häring (Vb)
in Slg. XIII Ariae | a Canto Solo
CH-E 707,141 (Ms.4688)(400013985)
O Deus ego amo te, ex corde
Beromünster, Kollegiatstift St. Michael;Herzog, Dominik (Sr)
in Slg. von 5 geistl. Vokalstücken
CH-BM Mus.Ms. 100(400108142)
O Deus ego amo te, ex corde
Antwerpen, St. Paul in Slg. von 14 geistl. Vokalstücken
B-Asp Muziekarchief 75(702004417)
164 UNDINE WAGNER
Kontrafaktur Provenienz; Schreiber (Sr), Vorbesitzer (Vb)
Bemerkungen Standort /RISM ID no.
O Deus ego amo te, ex corde
Diest, St. Sulpitiuskirche in Slg. von 28 geistl. Vokalstücken
B-D Sulp 128/1(702004824)
Ad te Deus me converte imploro auxilium
Rochlitz an der Iser, Kirche St. Michaelis; Janaus, Jos. Cl. (Sr)
bisher einzige nach-weisbare KF mit anderem lat. Text
CZ-SE M 973(550500366)
Mozart, Wolfgang Amadeus: La Clemenza di Tito: Aria: Se all’impero amici dei Haec est domus Dei Menšík, Alois (Sr); Jíša (Vb) „Al. Menšík 1946“
[!]CZ-Bm A 56854(553004976)
Incensum istud Pécs [Fünfkirchen] ca. 1800 H-P M 45(530002666)
Mysliveček, Josef: Il Demetrio: Aria: Alme incaute che torbide Ave mundi spes, Maria Troppau ?;
Stypa (Vb), Rotter, Florian (Sr)
mit Chorus CZ-OP A 317(550032981)
In omnem terram, exivit sonus eorum
Pécs [Fünfkirchen] H-P M 16(530002645)
Salieri, Antonio: La finta scema: Aria: Se spiegar potessi appieno Dies serena illuxit Saar, Kirche St. Prokop;
Witeschnik, Joseph (Sr), Tomášek, Jacob (Sr), Sobotka, Karel (Sr)
„Procur: P[ater] Henricus pro Choro mnrij Zarens“ vl 1: „Descripsit / Josephus / Witeschnik / Poeta / in honorem S: / Joannis Nepom.“; vla: „Descripsit hanc / vocem Iacobus / Tomaschek Gram: Hud: / Zarae.“; ob 2: „Descripsit Carolus Sobotka / Rhetor in honorem S: Annae“
CZ-Bm A 5838 (553005409)
Gaude Sion, et laetare Prag, Kloster Strahov;Koželuh, Jan Antonín (Sr)
CZ-Pnm XLVI C 190 (550040882)
Plaudant valles plaudant colles
Trier, Dommusikschule ital. Originaltext ist auch unterlegt
D-TRb 104/189 00(456000887)
Terradellas, Domingo: Sesostri, re d’Egitto: Aria: Fra l’ombre del timore Eia gentes amoenas aptate
Dub a.d. March, Marienkirche;Kops, Jan (Sr)
CZ-Bm A 14788(553001134)
Regina caeli, laetare alleluja;Salve Regina, mater misericordiae
Konstanz, St. Stephan;Bischoff, Carl Joseph Johannes Nepomuk (Sr, Vb)
„Ad Me Carolum Bischoff. Ad S: Stephanum Beneficiatum et Chori Regente. 1768“
D-KZa [o.Sign.](450003916)
165VOM DRAMMA PER MUSICA ZUR KIRCHENMUSIKALISCHEN PRAXIS
2. Oratorium
Haydn, Joseph: Oratorium Il Ritorno di Tobia: Chor: Svanisce in un momentoBearbeitung von Haydn selbst!Erstdruck: Insanae et vanae curae (Des Staubes eitle Sorgen) Motette für vier Singstimmen mit Begleitung des Orchesters. Bey Breitkopf und Härtel in Leipzig [1809], Pl-Nr.: 1433 [RISM A/I H 2520]; Gedruckter Klavierauszug: Motetto | Insanae et vanae curae | Des Staubes eitle Sorgen | Für vier Singstimmen mit Clavierbegleitung | Componirt | von | Jos. Haydn | Clavierauszug nebst den einzelnen Singstimmen | Bonn und Cöln | bei N. Simrock [ca. 1824] (z.B. in D-F Mus Hs 2621d – RISM ID no. 455004469)
Kontrafaktur Provenienz; Schreiber (Sr), Vorbesitzer (Vb)
Bemerkungen Standort /RISM ID no.
Insanae et vanae curae, invadunt mentes nostras
Preiss, Joseph (Vb) auf dem Titelblatt:„Joseph Preiss Regens Chori.“
CZ-OSm A 1942 (550265831)
Insanae et vanae curae, invadunt mentes nostras
Jíša (Vb); Doucha, A. (Vb) Vermerk (Einband): „pro A. Daucha“
CZ-Bm A56815(553004926)
Insanae et vanae curae, invadunt mentes nostras
Prag, Kloster Strahov;Strniště, Jan Nepomuk (Sr)
CZ Pnm XLVI C 34(550031213)
Insanae et vanae curae, invadunt mentes nostras
Želiv, Kloster;Bíma, F. (Sr), Kameš, Jan (Vb)
datiert 1843 CZ-Pnm XL A 23(551000782)
Insanae et vanae curae, invadunt mentes nostras
Koleč, Kirche; Manšinger, Karel František (Sr)
CZ-Pu 59 R 4351(550502231)
Insanae et vanae curae, invadunt mentes nostras
Chýnov, Kirche der Heiligen Dreifaltigkeit; Zadražil, Vojtěch Jan (Sr, Vb)
datiert 1844 CZ-Pu 59 R 527(550503415)
Insanae et vanae curae, invadunt mentes nostras
Holub, Josef (Sr) CZ-Pu 59 R 4965(550504369)
Insanae et vanae curae, invadunt mentes nostras
Neuhof, St. Annenkirche CZ-ND V/I-236(550031225)
Insanae et vanae curae, invadunt mentes nostras
Moldautein, Dekanalamt;Kuttenberg, St. Jakobskirche;Kautz, Leopld (Sr), Guda, Martin (Sr)
CZ-CB M 51(550161168)
Insanae et vanae curae, invadunt mentes nostras
Wien, Schottenstift A-Ws A 3/9(605009382)
Insanae et vanae curae, invadunt mentes nostras
Wien, HofburgkapelleRaymond (Sr, Vb?)
A-Whk HK 2594, HK 2590 (600243409)
Insanae et vanae curae, invadunt mentes nostras
Wien, Pfarre St. Joseph ob der Laimgrube
A-Wsj 305(600258127)
Insanae et vanae curae, invadunt mentes nostras
München, Hofkirche St. Michael;Wien, Kirche St. Augustin
A-Wa 398(600053874)
166 UNDINE WAGNER
Kontrafaktur Provenienz; Schreiber (Sr), Vorbesitzer (Vb)
Bemerkungen Standort /RISM ID no.
Insanae et vanae curae, invadunt mentes nostras
Kaufbeuren, Kirche St. Martin; Löffler, Johann Georg (Sr)
D-KFm Mus.Ms. 1(453004000)
Insanae et vanae curae, invadunt mentes nostras
Niesky, Paedagogium;Herrnhut, Ev. Brüder-Unität; Geller, August Ferdinand (Sr)
D-HER Mus M 108:9(220016923)
Insanae et vanae curae, invadunt mentes nostras
Gnadenfeld, Coll. musicum;Herrnhut, Ev. Brüder-Unität
D-HER Mus L 126:2(220017328)
Insanae et vanae curae, invadunt mentes nostrasauch dt.: Des Staubes eitle Sorgen
Zug, Kirche St. Michael;Lutiger, D. (Sr)
datiert: „D. Lutiger, Ende Juni 1862“; „Allerheiligen 1877“
CH-ZGm M 10/0081 (Ms 10097(400056264)
167VOM DRAMMA PER MUSICA ZUR KIRCHENMUSIKALISCHEN PRAXIS
Undine Wagner ([email protected]), Wissenschaftliche Mitarbeiterin der RISM-Ar-beitsstelle Dresden. Dienstsitz: Hochschule für Musik Franz Liszt Weimar, Hochschularchiv / Thü-ringisches Landesmusikarchiv.
ABSTRACT FROM DRAMMA PER MUSICA TO CHURCH MUSIC PRACTICE –
SACRED LATIN CONTRAFACTA OF ITALIAN OPERA ARIAS IN MO-RAVIAN MONASTERIES AND CHURCHES
Until the Josephine reforms and to a limited extent even after them – in addition to the music ensembles supported by aristocracy – the churches, monasteries and church foundations were the most important centers of cultivation of music in the Czech lands. In the hands of religious convents was the entire higher music education, the foundations for the preserving of choral music played a significant role. Through close ties of the orders to Italy, but also to cities such as Dresden or Vienna, Italian music spread rapidly into the Czech lands. The rich and often challenging repertoire of church music included also numerous Latin spiritual contrafacta whose originals came from Italian operas.
A complete overview of the traditional spiritual Latin contrafacta from Italian operas and occa-sionally from oratorios transferred to Moravia and Moravian Silesia can not presently be provided. The present results of the first inventory of yet provable contrafacta are based on a preliminary, incomplete and rather random selection, enabled by the research carried out on the basis of the RISM database. Thus, only those music collections could be considered their music manuscripts are included completely with music incipits in the RISM. In the RISM bibliographic records many contrafacta are already declared as such. Thanks to the music incipits search were further Latin pieces – partly provided with composer names, partly anonymous – identified as contrafacta with determination of their Italian originals. In addition to a rather narrow evaluation in the text the exploratory results were tabulated – in Table 1 are listed the spiritual contrafacta and their originals sorted by composers and works, in Table 2 listed alphabetically according to the Latin text incipits. Table 3 provides information on concordances to the Moravian contrafacta detectable in collections both within and outside of the Czech lands.
Key wordsChurch Music in Moravia, Music in Monasteries, Italian Operas, Latin Sacred Contrafacta
Bibliography
ANONYM. Über den Zustand der Musik in Böhmen. Allgemeine musikalische Zeitung, Jg. 2, 1799/1800, Sp. 490ff. (in Fortsetzungen).
JONÁŠOVÁ, Milada. Italienische Opernarien im Dom zu St. Veit in Prag. In Italian Opera in Cen-tral Europa 1614–1780, vol. 2: Italianità: Image and Practice, hrsg. von Corinna Herr, Herbert Seifert et al., Berlin: BWV Berliner Wissenschafts-Verlag, 2008, S. 163–206.
PILKOVÁ, Zdeňka. Doba osvícenského absolutismu (1740–1810) [Die Zeit des aufgeklärten Ab-solutismus (1740–1810)]. In ČERNÝ, Jaromír et al. Hudba v českých dějinách od středověka do nové doby [Musik in der tschechischen Geschichte vom Mittelalter bis zur Neuzeit]. Praha: Editio Supraphon, 1983, S. 211–284.
WAGNER, Undine. Von der Bühne in die Kirche. Geistliche Kontrafakturen aus italienischen Opern von Georg Friedrich Händel und Johann Adolf Hasse in den böhmischen Ländern. In Händel-Jahrbuch, Bd. 58, Kassel et al.: Bärenreiter, 2012, S. 219–251.