Download pdf - Wereldwijd: VIES? (2013/4)

saMsaM s a M s a M = s a M e n d e l e n s a M e n l e r e n s a M e n werken saMsaM Maandblad

nr. 4 2013wereldwijd saMsaM

saMsaM s a M s a M = s a M e n d e l e n s a M e n l e r e n s a M e n werken saMsaM Maandblad

nr. 4 2013wereldwijd saMsaM

• wormen in je cupcake

• mehraj werkt in een leerlooijerij

voor jonge

wereld-burgers

plassen in een zakje

Wat is vies? Uit je neus eten? Je een week lang met dezelfde handdoek afdrogen? Haren uit het doucheputje halen? Rauwe vis eten? Stel de vraag aan de mensen om je heen en iedereen antwoordt iets anders.

Er is ook viezigheid waarvoor je moet uitkijken. Bacteriën in poep bijvoorbeeld. Of uitlaatgassen. Die kunnen je flink ziek maken.

nu weer

Neder

land

Peru Kenia Indi

aChina

Bangladesh

Noord-Amerika

Colombia

Ethiopië

d e m a k e r s

2

deze plaatjes gaan over de rechten van kinderen. Bij de verhalen

in samsam staan lege hokjes. teken of schrijf in elk hokje het kinder-

recht dat bij het verhaal past. soms kun je meer kinderrechten kiezen.

check het op samsam.net

Ieder kInd heeft recht op:

eten & drInken


onder-wIjs


eIgengodsdIenst


gezond-heId

eIgenmenIng


mIs-handelIng

Ieder kInd heeft recht op bescherm-Ing tegen:

geweld,oorlog


kInder-arbeId


schoonmIlIeu


HûH, EEN wErEldBurgEr?

Jij bent ook een wereldburger! want een wereldburger …

• doet dingen die bijdragen aan een eerlijke, veilige en schone wereld

voor iedereen.• snapt dat mensen op de wereld met

elkaar te maken hebben.• vraagt zich af of wat hij/zij doet

invloed heeft op het leven van andere mensen.

SAmSAm = SAmENSamsam gaat over kinderen wereldwijd. Samsam laat zien hoe kinderen samen leven, samen delen, samen leren en samen verantwoordelijk zijn voor de

wereld, dichtbij en ver weg. wereldburgerschap heet dat.

Ying (links), journalist, ging met kinderen in Shanghai op zoek naar vieze dingen. Kijk op samsam.net

Yuli en Anidela fotografeerden voor Samsam in Peru. Kijk maar op pagina 12-13.

spel


Afgha

nistan

K I J K v o o r m E E r v I E z I g H E I d E N A N d E r E r o t z o o I o P S A m S A m . N E t

Beza geeft haar vrienden in het restaurant geen hand. waarom niet? Bekijk het filmpje op samsam.net

met mijn handen eten

I

3

Beza (12) voert Jappy een hapje pittig gekruid rauw rundvlees, een Ethiopische delicatesse. Kinderen mogen nog geen rauw vlees. Dat is niet goed voor hun maag.

Je vingers aflikken, of tijdens

het eten aan je haren zitten, vinden we ook vies! Na het eten moet je je handen natuur-

lijk wéér wassen.

Hallo, ik ben Beza! Ik woon

in Ethiopië. Voor het eten wassen we altijd onze handen. We eten met onze rechterhand. De linkerhand is vies! Daarmee

was je je billen als je naar de wc bent geweest.

Speciale gasten krijgen een hapje gevoerd. De

bedoeling is dat je het aanneemt zonder met

je mond, lippen en tanden de hand van

de ander te raken. Hier voer ik Jappy, een vriendin van mijn

tante.

Ook op de speciale uitlaatplaatsen voor honden is het meestal verplicht om poep op te ruimen. Toch doet niet iedereen dat. “Op het grasveld moet ik soms op m’n tenen tussen de drollen door lopen,” vertelt Fabiënne (11) als ze haar hond Eva (6) uitlaat.

“Eva’s poep herken ik makkelijk: die is wit en droog. Gelukkig! Dat komt om-dat ze alleen rauw vlees en botten eet. Toch vind ik drollen oprapen vies. Ze zijn warm en de geur komt door het plastic zakje heen. Daarna wil ik altijd meteen m’n handen wassen.”

Schoon in een sloppenwijk

KeutelrapersIn een stad met meer dan 600.000 honden moeten de regels wel streng zijn. “Maar ik zie nog steeds veel hondenpoep liggen. Vooral bij bomen en op grasveldjes,” vertelt Hu Mingming (12), terwijl hij zijn hond uitlaat in een park.

“Ze zeggen wel dat je een boete krijgt, maar dat gebeurt bijna nooit. Ik vind poep oprapen ook vies. Het stinkt!”

Shanghai, China

Amsterdam, Nederland

4“Honden mogen hier poepen, als je het maar opruimt. Het is verplicht om zakjes bij je te hebben.”

“Als ik met XiaoBai (Klein witje) ga wandelen, neem ik een plastic zakje mee.”

In Amsterdam, maar ook in de Chinese stad Shanghai gelden strenge regels. Poept je hond op straat of op een grasveld? Dan moet je de keutels oprapen. Laat je de boel liggen? Dan krijg je een boete!

B a d k a m e r v o o r d e h e l e B u u r t

Hoe blijf je schoon in een huis zonder stromend water? En wat als je op school héél nodig moet, maar er is geen wc?In Kibera, één van de grootste sloppenwijken van Afrika, zijn niet genoeg douches en wc’s voor iedereen. Een groot probleem, vinden Night (12) en Niven (13) die daar wonen.

Schoon in een sloppenwijk

LEES VERDER Op paGIna 8 En 9

Night springt over een open riool; een geul met afvalwater en huisvuil.

5

te weinig wc’s Kibera ligt aan de rand van Nairobi, de hoofdstad van Kenia. Niemand weet precies hoeveel mensen er wonen. Misschien wel een miljoen. Voor al die bewoners zijn maar zeshonderd wc’s. Meer dan 1500 mensen moeten samen doen met één pot . Geen wonder dat afgelegen hoekjes in de wijk ook als wc worden gebruikt. Maar bacteriën in rondslingerende poep komen zo in drinkwater of op voed-sel terecht. Wie poepbacteriën bin-nenkrijgt kan flink ziek worden.




VuilniswagenIn het vieze water van een open riool

drijft een drol. night kijkt er niet van op. Onderweg naar school ziet ze elke dag vuil

en afval. In de buurt is nergens een afvalbak te vinden. Tussen de huizen die gebouwd zijn van houten palen, lemen bakstenen, golfplaat en karton, ligt daarom overal vuilnis. De stegen tussen de huizen zijn zo smal dat er niet eens ziekenwagen of brandweerauto doorheen kan. Laat staan een vuilniswagen.

BadhuisTerwijl night al naar school loopt, gaat niven met een handdoek om zijn nek nog snel naar het badhuis. niemand in zijn wijk heeft thuis stromend water. niven moet vijftig meter lopen voor het badhuis, een badkamer voor de hele buurt. “Voor vijf cent kan ik een douche nemen en het stuk zeep gebruiken. De

Plassen in een zakjeDe peepoo is een mini-wc in de vorm van een zakje. Het woord komt van de Engelse woorden pee (= plas) en poop (= poep). De peepoo is speciaal gemaakt voor mensen in sloppenwijken.

VoorDELEN: • Goedkoop: een zakje kost maar drie cent.• Hygiënisch: volle zakjes worden opgehaald en verzameld.• Veilig: je hoeft in het donker je huis niet uit.

Een peepoo is gemaakt van milieuvriendelijk materiaal.

wc kost ook vijf cent en daarvoor krijg je ook een beetje wc-papier,” vertelt niven. Betalen doe je bij de kiosk waar ook frisdrank, koekjes en batterijen te koop zijn.

Vliegend toiletniven heeft nog geluk met een badhuis vlakbij zijn huis. night moet elke dag water halen om zich te wassen. “Ik koop elke ochtend twintig liter water. Dat sjouw ik in een jerrycan naar huis. Dan was ik me in een teil achter een gordijn,” vertelt ze. “plassen doe ik in het open riool achter het huis, als niemand kijkt. Een grote boodschap doe ik in een plastic zak. De dichtgeknoopte zak slinger ik met een grote boog over het dak.” Zo’n projectiel noemen ze in Kibera ‘vliegend toilet’. night wil er niet aan denken wat er gebeurt als het zakje bovenop iemand valt en openbarst. “Maar wat moet ik anders?”

Niven heeft water gekocht.

6

konijnenhokna het douchen, gaat niven naar huis. Voor hij naar school gaat, wil hij het konijnenhok nog schoonmaken. “Ik heb tien konijnen. Ze krijgen groenteafval van de markt te eten. als ze groot en dik zijn, verkoop ik ze. Dan kan ik mijn oom wat geld geven, omdat hij voor me zorgt. Ik woon bij hem omdat mijn ouders zijn overleden.”niven veegt de vloer rond het hok en geeft de konijnen schoon water uit een jerrycan. “Ik woon in een vieze buurt, maar ik probeer het hier zo schoon mogelijk te houden. Dat is niet altijd makkelijk, vooral niet in de droge zomermaanden. Dan moeten we zuinig zijn met water omdat het zo duur is.”

handen wassenals de konijnen verzorgd zijn, haast niven zich naar school. Hij glijdt bijna uit over de plastic zakken op het modderige pad. “Soms houden we schoonmaakacties. Maar er is hier zoveel troep. We weten ook niet waar we het vuil heen moeten brengen,” zegt niven schouderophalend. Bij de ingang van de school hangt een bak met een kapot kraantje. Er staat bij geschreven: ‘Handen

• in kibera zijn veel te weinig wc’s en douches.• gebrek aan schoon water maakt mensen ziek.

Meer weten over een sloppen-wijk? Kijk op samsam.net in de menubalk bij trefwoorden.

Niven is dol op zijn konijnen. Het zal nog moei-lijk voor hem worden om ze te verkopen.

7Night laat zien hoe een ‘vliegend toilet’ werkt.

wassen na het plassen.’ “Er is geen geld voor een nieuwe kraan,” zegt een juf. “Handen wassen doen we in een teiltje water.” En de wc’s? De juf wijst naar een rieten schutting. Daar plassen de jongens tegen aan. De meisjes gaan naar een gammel hokje. Daar doen ze hun behoefte in plastic zakken. Die zakken worden aan het einde van de dag naar een afvalhoop gebracht.

Meer Badhuizen“Mijn ouders praatten nooit over hygiëne en mijn oom ook niet. Maar onze lerares zegt vaak dat we ons best moeten doen om zo schoon mogelijk te zijn. anders worden we ziek,” vertelt niven. “De regering zou ons moeten helpen door meer badhuizen in Kibera te bouwen.”“Maar het is niet overal vies in nairobi,” weet night. “Toen ik een keer met de bus door de stad reed, zag ik veel schonere wijken.” niven doet er nog een schepje bovenop. “Soms zie je op televisie plaatsen waar het zó schoon is dat je van de straat kunt eten! Later ga ik veel geld verdienen en dan ga ik daar wonen.”

In het filmpje op samsam.net zie je niven naar het badhuis gaan.

z o w e r k t h e t

Pure verspilling, vonden wetenschappers. Eén druk op de spoelknop van de wc en er stromen liters schoon drinkwater weg. Hoog tijd voor een experiment met een waterbesparende wc die óók nog nuttige stoffen haalt uit poep en plas.

Slimme plee

Deze wc gebruikt grondwater en geen drinkwater.

vacuümtoilet (een soort vliegtuig-wc)

vergister Door verhitting worden de bacteriën in ontlasting gedood.Er komt gas (energie) vrij. Dat gas kun je gebruiken, bijvoorbeeld voor verwarming.

Bioreactor Algen, piepkleine plantjes, halen fosfaat uit de ontlasting. Fosfaat is nodig voor kunstmest en kunstmest is nodig voor de landbouw.

kunstmest

grondwater

De algen gooi je over het land als kunstmest. De gewassen nemen het fosfaat op.

Wij eten de gewassen en de cirkel is weer rond.

voedsel

8

1.

2. 3.

4. 5.

h u h , t w e e d e z e l f d e p l a a t j e s , o f t o c h n i e t ?

Een potje worstelen in het zand? Noor (11) uit Kabul in Afghanistan kijkt wel uit. Hij houdt zijn kleren en tulband liever schoon.

Zoek de verschillen

Kun je de 7 verschillen tussen deze twee plaatjes vinden?

KIJK voor dE oPloSINg oP SAmSAm.NEt

9

“In de fabriek zijn geen plastic laarzen in mijn maat en ik krijg uitslag van die laarzen.”

Mehraj en zijn baas zijn beste vrienden.

10

voeten in giftig water

• leer maak je van dierenvellen en chemische stoffen.• werk in een leerlooierij in Bangladesh is slecht voor de gezondheid.

Het afvalwater tast je huid en nagels aan.

eerlijke sneakersIn Nederlandse winkels liggen schoenen die gemaakt zijn van leer uit Bangladesh. Wil je meer weten over schoenen die gemaakt zijn zonder kinderarbeid en zonder schade voor mens en natuur? Kijk op samsam.net




v i s s e n n a a r k o e i e n h a a r e n k o e i e n v e t

Mehraj (13) rent in het donker naar de waterpomp om zich in te zepen. Daarna gaat hij naar binnen voor het avondeten. Morgen moet hij weer vroeg op voor zijn werk in de leerfabriek. Hij maakt lange dagen. Soms werkt hij twaalf uur op een dag. “Werken is gewoon voor me geworden,” vertelt Mehraj. “Het enige wat ik doe is werken. En thuis speel ik met mijn tol!”

leerfaBriekenIn Dhaka, de hoofdstad van Bangladesh, staan meer dan tweehonderd leerlooierijen. In deze fabrieken maken ze leer van koeien- en geitenhuiden. Het werk in een leerlooierij is vies en gevaarlijk. De arbeiders werken met giftige stoffen, vaak zonder beschermende kleding. De huiden moeten ze snijden en bewerken met scheermesjes en ouderwetse machines. In de fabrieken werken ook kinderen. Omdat hun families arm zijn, moeten zij meehelpen met geld verdienen.

VaderMehraj werkt al sinds zijn zesde jaar. “Toen mijn man verlamd raakte kon hij geen geld meer verdienen. Daarom moest Mehraj van school,” vertelt zijn moeder. “Met mijn man ging het steeds slechter, hij overleed drie maanden geleden. Toen we allebei werkten, hadden we elektriciteit. nu niet meer. Er is nauwelijks genoeg te eten. Ik werkte zelf in een leerlooierij, maar mijn gezondheid is nu te slecht. Werken is beter voor Mehraj dan op straat hangen met jongens die drugs gebruiken.”

hoge cijfersMehraj herinnert zich nog dat hij als zesjarige naar school ging: “Ik haalde hoge cijfers.” nu kan hij nauwelijks meer tot dertig tellen. Ook lezen en schrijven lukt niet meer. Mehraj wrijft over zijn rechtervoet. De huid bij zijn achillespees is ontstoken. Dat komt door de chemische stoffen waarmee hij werkt.

riolenDe volgende ochtend vertrekt Mehraj in de dichte mist naar zijn werk. Hij loopt over de zandvlaktes en langs de open riolen waar het afvalwater uit de looierijen terecht komt. Het water vervuilt niet alleen de rivieren, maar ook de grond en de lucht. De bewoners klagen over koorts, huidziektes en diarree. Ze weten zeker dat het

door chemicaliën komt.

Beste Vriend“Goedemorgen Mehraj!” roept Mohammed Mohsin. Hij is de opzichter. Mehraj werkte al eerder met hem in een andere leerlooierij. Mohsin is voor Mehraj veel aardiger dan voor de andere jongens. Hij vindt het niet erg dat Mehraj soms kletst tijdens het werk. “Het is zwaar hier, maar het went wel,” vertelt Mohsin. “na het Offerfeest, een belangrijk feest voor alle moslims hier, moeten we extra hard werken. Gelovigen slachten dan als

offer voor God miljoenen koeien, schapen en geiten. Wij kopen de huiden van al die dieren. na een dag werken tijdens het Offerfeest zijn we van top tot teen bedekt met viezigheid. We stinken!”

“Je stinkt! Waar heb je gewerkt?” vraagt Mehraj’s moeder terwijl ze aan de haren van haar zoon snuffelt. “Ga je maar snel wassen!” Ze weet wel waar Mehraj was. De lucht van zwavel en rottend vlees kent ze maar al te goed. Het is de geur van een leerlooierij.

“ook je voeten goed boenen Mehraj!”

Op samsam.net staat een filmpje over het vieze werk in een leerlooierij.

11

Elke dag met blotevoeten in giftig water

• leer maak je van dierenvellen en chemische stoffen.• werk in een leerlooierij in Bangladesh is slecht voor de gezondheid.

jonge fotografenDeze foto’s zijn gemaakt op eenvuilnisbelt in Trujillo, een stad in Peru. De fotografen Anidela rios Pizan (15) en Yuli Silva Acuna (18) doen mee aan een fotografieproject van FairMail. Hun foto’s worden verkocht als wenskaarten. Ze krij-gen de helft van de winst. Zo betalen ze hun school en de kosten van wonen en verzeke-ringen. Yuli werkte vroeger in de ‘canteras’, een steengroeve bij de vuilnisbelt.

Geld verdienen op de vuilniSbeltr e s p e c t

12

Tussen de lege blikjes en rottende sinaasappels zoeken Manuel Jésus (15) en Maria Mercedes (12) naar plastic flessen, glas en metaal. Die materialen kunnen ze weer verkopen. Manuel: “Het werk op deze plek is zwaar en heel vies, maar we moeten wel. Ik moet geld verdienen én ik wil naar school. Het is niet makkelijk om ander werk te vinden waar ik óók tijd krijg om naar school te gaan. Het is een goede baan, waar je niet op neer hoeft te kijken.”

Maria ziet haar werk op de vuilnisbelt als een kans om vooruit te komen: “Iedereen kan dit werk doen om geld te verdienen voor zijn familie. Het is goed werk.”

Geld verdienen op de vuilniSbelt

Hans (11) woont naast een vuilnisbelt in Manilla op de Filipijnen. Zijn hobby heeft 2 x 8 pootjes. Bekijk het filmpje op samsam.net 13



3 x l e k k e r k l i e d e r e n

om het einde van het oogstseizoen te vieren, bekogelen de inwoners van Boyaca in Colombia elkaar met tomaten. De tomaten zijn overgebleven en niet meer geschikt om te eten. Belangrijke regel tijdens het festival: je mag alleen met geplette tomaten gooien.

duik in de tomatenpuree

Aan het einde van de dag spuiten brandweermannen iedereen weer schoon

1

Het is gewoon leuk! Spelen met eten, verf of modder.

Wat nou vies? Ieder kInd heeft recht op:

14

De woorden in de lijst zijn verstopt in het letter-veld: horizontaal, verticaal en diagonaal, van links naar rechts of van rechts naar links. Sommige letters worden in meer woorden gebruikt. alle woorden gevonden? Mooi, dan vormen de overge-bleven letters, in de leesrichting, de oplossing.

wegstreeeppuzzel

Een modderbad is een eeuwenoud schoonheidsmiddel voor een stralende en gladde huid. olifanten of varkens, wentelen zich ook graag in de modder: om af te koelen, als bescherming tegen de zon en om parasieten van hun huid te verjagen.

smeer je in met modder

Holi is één van de vrolijkste festivals in India. om de lente te vieren gooit iedereen naar elkaar met gekleurd poeder en gekleurd water.

gooi met verf

2

Nicholas en Yasmin uit Amerika vinden modder helemáál niet vies

Wel een oud T-shirt aantrekken, want deze kleurstof gaat niet meer uit je kleren.

3

BacteriedeodorantdiarreedouchegezondheidharinghYgienemaden

milieupeepoopoeprioolrotschimmelschoonstank

toiletviesvleeswasmachinewaterzeepzweet

Antwoord: 15

Ma Xin baalt van de luchtvervuiling.

ma xin’s favorietenETEN: gefrituurde inktvisGAME: straatvoetbalgame FIFAMuZIEK: Jay Chou (r&B uit Taiwan) HoBBY: badmintonFILM: De Avonturen van Kuifje

16

"ik wil bananen in de uitlaatpijpen van Ieder kInd heeft recht op:


Wanneer draag je een mondkapje?“Meestal op de fiets. Ik draag het niet altijd, maar vandaag is de lucht echt vies. In de winter houdt een mondkapje je neus ook lekker warm. Veel van mijn klasgenoten dragen ook mondkapjes buiten.”

Wat gebeurt er je als het niet draagt?“Ik ga hoesten. De lucht in de stad stinkt heel erg.”

Wat stinkt er zo? “De auto’s! Bij mijn school staan elke middag heel veel ouders in hun auto’s te wachten.Ze blokkeren de hele straat en laten de motor lopen. Sommige hebben zelfs twee uitlaatpijpen.als ik de school uitkom hou ik mijn adem drie seconden in en dan ren ik er vandoor. Ik zou wel een banaan in de uitlaat van al die auto’s willen stoppen.”

Wat is er mis met uitlaatgassen?“In ieder geval stinken ze heel erg. De rook is soms blauw, dat kan wel giftig zijn.”

Wat is een oplossing voor smog?“Mijn vader heeft vorige maand een Toyota hybride gekocht. Hij zegt dat dat een groene auto is. Die is minder slecht voor het milieu dan andere auto’s. Misschien helpt dat.”

Of moeten ze auto’s verbieden?“Ik heb een hekel aan al die rokende auto’s, maar verbieden gaat te ver. Dat wil ik niet. En soms is het in de winter te koud om te fietsen. Ik denk dat we in de lente meer met de fiets moeten gaan en minder met de auto. Voor mij is het makkelijk. Ik loop of fiets naar school omdat ik vlakbij woon.”

Is er nog schone lucht in de stad?“In de buurt waar ik woon, staan veel bomen. naast ons huis is een mini-bos. Daar speel ik vaak met mijn vrienden.

Elke ochtend hoor ik de vogels in de bomen zingen. Volgens mij hebben we de schoonste lucht van heel Shanghai!”

i n t e r v i e w

In grote Chinese steden hangt soms dagenlang een dikke grijze sluier. Dat is geen regenwolk, maar lucht-vervuiling. Samsam vroeg Ma Xin (12) uit Shanghai hoe het is om in de smog naar school te fietsen.

In Chinese steden dragen veel mensen mondkapjes op straat vanwege de smog.

17

sMog Het woord smog komt van het Engels smoke (rook) en fog (mist). Smog is luchtvervuiling die in een bepaalde periode sterker is dan in een andere periode. Dat is afhankelijk van het weer en de schade-lijke stoffen in de lucht. Alle grote steden op de wereld hebben last van smog, maar Aziatische steden zijn het meest vervuild. In China sterven jaarlijks ruim 1 miljoen mensen door luchtvervuiling.

Met Chinees Nieuwjaar zorgt vuurwerk voor extra luchtvervui-ling. De regering vraagt mensen daarom niet te veel vuurwerk af te steken. Anderen zeggen: rook van vuurpijlen is tijdelijk. Laat de regering zorgen dat auto’s en industrieën minder vervuilen.

"ik wil bananen in de uitlaatpijpen van die auto's stoppen"

Tongzoenen! Het ziet er zo slijmerig

uit. En het idee dat in rode M&M’s

en roze koeken luizen zitten. Toch eet ik ze!

Eten zonder eerst je handen te wassen.

Met blote voeten over straat lopen is ook vies. Mensen

spugen daar! Iemand die iets

van straat opraapt en het opeet, bah.

A m B E r ( 1 1 )

r I f A A t ( 1 1 )

wat is bweeeeeeeeurhk...?

18

K w E E N I E K w E E t w E l

Als ik mensen zie kotsen,

dan moet ik ook. En oude kaas,

die stinkt!Atruwa en sokro po.

Dat zijn Surinaamse groenten. Ze smaken

heel bitter!

w i l j e m e e p r a t e n o v e r d e z e s t e l l i n g ?

d o e h e t o p s a m s a m . n e tC H I N y E r E ( 1 2 )

wat is bweeeeeeeeurhk...?

19

k o k k e r e l l e n m e t i n s e c t e n

HEt IS vroEg IN dE oCHtENd.

rAm vErtElt oP SCHool dAt HIJ EEN KooKworKSHoP HEEft gEwoNNEN.

CECIlE lEgt AllES uIt ovEr INSECtEN EtEN. EN dIt gAAN zE mAKEN: SPrINKHANENwrAPS, mEElwormENBurgErS …

roSy EN EmIly zIJN dE gEluKKIgEN.

Een gebakken ei is een makkie voor ram (12). Maar wat doet hij met een sprinkhaan in de keuken? Griezelen? Miljoenen mensen eten insecten. Lekker en gezond!

Sprinkhanen

20

met chocola

mEElwormEN zIJN SlImmE vlEESvEr-vANgErS. zE zIJN NIEt zo SlECHt voor HEt mIlIEu AlS EEN HAmBurgEr.

rAm PrAAt dE mEISJES moEd IN. dE mEISJES wIllEN NIEt flAuw doEN.

mAAr Al SNEl trEKt EmIly mEt EEN PINCEt dE PootJES vAN gEdroogdE SPrINKHANEN.

rAm KNEEdt mEElwormEN door HEt gEHAKt.

AllE gErECHtEN zIJN KlAAr. dE mEISJES BIJtEN grEtIg IN EEN … rAm durft ECHt NIEt.

roSy HEEft SPrINKHANEN IN gESmoltEN CHoColA gEdooPt.

rAm BAKt dE SPrINKHANEN IN olIE mEt KruIdEN.

roSy mAAKt HEt BESlAg voor CuPCAKES.

21

met chocola

o n t w e r p h e t z e l f

Broodje vies

22

Maak dit broodje zo vies mogelijk. Teken, of scheur plaatjes uit tijdschriften.

Stuur je broodje vóór 1 september naar: samsam, postbus 94020, 1090 Ga amsterdamVerGeet Vooral je naam en adres niet

vijf inzenders

winnen voor hun juf

of meester het Boek

‘wereldBurgerschap

met ketchup’.

HoNDENPoEP MoET JE oPruIMEN oMDAT …A. ik er anders in trap.b. dat hoeft niet, dat doet de gemeente.c. iedereen zijn/haar afval moet opruimen.D. uitwerpselen ziektes verspreiden.

6 WAT IS VIES AAN HET WErK IN EEN LEErLooIErIJ?A. De geur van dierenhuiden.b. De baden met chemische stoffen.c. De open riolen.D. Vies hoezo?

wat weet jij er nu van?d o e d e t e s t

3minuten

test

A d r E S S A m S A m

postbus 940201090 GA, Amsterdam

Tel. +31 (0)20 568 84 40Fax +31 (0)20 568 87 87

E-mail [email protected] E B S I t E

www.samsam.net co

lofo

n

r E d A C t I E Mirjam Bonting (hoofdredacteur), Marinde Hurenkamp, Hans Serrarens, Karin Wesselink (redactie), Jenny Mustamu (secretariaat)

tHEmA ‘wAt IS v IES? ’ TEKST Ying Huang, Ilona Eveleens, Petterik Wiggers, Nabil Rahman, Annemarie Bon, FoToGRAFIE Petterik Wiggers, Dianele Philo,Yangyang Chen, Marijn olislagers, Felix Kalkman, Anidela Rios Pizan, Yuli Silva Acuna, Peepoople/Camilla Wirseen, John Vizcaino/Reuters-Novum, Jose Azel/HH, Corbis, Ton Koene, Saikat Mojumder, Studio Boot m E t d A N K A A N Cecile Lormans-Giebels/meridiez.nl, FairMail/

fairmail.info, de Volkskrant/Raymond van der Meij v E r d E r w E r K t E N m E E Studio De Leijer, Carry Brugman, Willem Ritstier, Dick Heins oNtwErP & I lluStrAt IES Studio Boot, 's-Hertogenbosch l I tHogrAf IE & druK Veronica Litho & Roto Smeets A d r E S S E N B E H E E r Pondres ABoNNEmENtEN NEdErlANd gratis voor scholen en kinderen van 9 tot 13 jaar ABoNNEmENt IN dE KlAS of tHu IS Ga naar www.samsam.net en klik op ‘over samsam’ N I E u w S B E g r I P Scholen met een abonnement krijgen bij elk nummer Nieuwsbegrip-opdrachten van CED-groep

l E S o P d r A C H t E N op www.samsam.net staan lesopdrachten onder 'voor docenten' SAmSAm IS EEN grAtIS uItgAvE vAN:

INSECTEN ETEN VIND IK …A. slim: insecten zijn minder slecht voor het milieu dan hamburgers.b. leuk om te proberen: ik eet vaak dingen die ik niet ken.c. te vies voor woorden.D. prima, als er maar chocola omheen zit.

5

8 DE WC DoorSPoELEN MET SCHooN DrINKWATEr IS…A. doodzonde.b. alleen iets voor heel rijke mensen.c. beter voor het milieu.D. nodig voor de landbouw.

9 IN ETHIoPIë VoEr JE IEMAND EEN HAPJE ZoNDEr ZIJN/HAAr MoND EN TANDEN AAN TE rAKEN. WAAroM?A. De ander kan je bijten.b. Dat is vies.c. Er zijn geen servetten.D. Omdat het eten erg heet is.

s o m m i g e a n t w o o r d e n v i n d j e i n d e v e r h a l e n i n d e z e s a m s a mm e t a n d e r e v r a g e n c h e c k j e w a t v o o r t Y p e w e r e l d B u r g e r j e B e n t .

k i j k o p s a m s a m . n e t

4 WAAroM VErDIENEN DE KINDErEN oP PAGINA 12-13 rESPECT?A. Ze verdienen geld voor hun familie.b. Ze komen vooruit in het leven.c. Ze verzamelen materiaal voor hergebruik.D. Ze werken en gaan ook naar school.

1 SMoG oNTSTAAT Door …A. uitlaatgassen en industrieën.b. smeltende ijskappen.c. spuitbussen.D. roken.

2 WAT Zou JIJ DoEN TEGEN uITLAATGASSEN BIJ JouW SCHooL?A. Iedereen vragen op de fiets te komen.b. bananen in de uitlaatpijpen stoppen.c. Een bordje ophangen met ‘Wacht u hier? Motor uit.’D. Niets. Uitlaatgassen zijn er nu eenmaal.

3

BIJ JuLLIE THuIS KoMT GEEN WATEr uIT DE KrAAN, WAT DoE JE?A. Ik ren naar de buren om te douchen.b. Ik douche op school, na gym.c. Ik vang regenwater op in een teil.D. Ik merk het pas na een paar dagen.

7

EEN SCHoNErE WErELD …A. begint bij jezelf.b. is een taak van de regering.c. helpt tegen de crisis.D. is onmogelijk.

10

23

Maandblad nr. 4 2013hallo wereldsaMsaMsaMsaM s a M s a M =

s a M e n d e l e n s a M e n l e r e n s a M e n werken saMsaM

Maandblad nr.5 2012

hallo wereldsaMsaMsaMsaM s a M s a M = s a M e n d e l e n s a M e n l e r e n s a M e n werken saMsaMzoek de dader met sam & sam detectives