t*D
x kai e
EUSKO IKASKUNTZA'REN ZAIPEAN
ARGITARATUA
Nihil obstat
Raimundus Inzagaray
Censor.
Imprimatur die 21 Augusti 1931
t Matth^us, Episcopus
Victoriensis
Itur‘iotz'tar Pirmin, Irakasle Apaizak
TXOMIÑ - IKASLE
Euzko - umiei irakurtzen
erakusteko ienengo idaztia
337%E'lX1C2:T.72EMZ
351—M^^NOM
Maki Deunaren Irarkola - D o n o s t ^ a - Gariba ^ , 28
Nere amaren oroimenaz.
EGILEAK.
intxaufa
7 ..■ iiiiN1w11111101111
•
olago a
,. orla
artoa
} ^
a7rtza ^
ardia
astoa
10
epera
i I ! i --.-- ; t
etxea
enara
I --=-.
erbia
11
. o i a e u
a e i o u
ioaue
e o i a u u e o i a o e a u i
u a i e o
au ei oi ui eu
oi . .
oi a ^ eu ei au . oi ei ui oi ei eu ai
12
ii uso
sa
Si se
su
s uso
u so o so i so o so u so su so
o so u so a so i so a se so sa
i so o so so so u so u su a se
u so a o so a se, i sa si a si
sa si a o so u su a, a si a sa
u s, u su a. u sai o so a, sei
a sa-a sa, e si a, u so a a se.
. so s^ sa se su
13
ama , m ^
mo me
mu lu
Y
ama
a ma, a ma ma, u me, mo su,
a ma ma a ma mo su, sei u me,
a ma sei u so, a ma o so a,
o so u me a, sa si me a, u so
e me a, su ma u su a, ma mi
a ma, sa si me a, a ma sei
mo su, su ma o so a, e si a,
sa ma, a ma sei u me a se
14
ate to ti
ta to
ate
o te, a te, i to, e ta, o toi, sa ta a si a, a te a se a, me ta, u so a, sei sa ta o sa tu e ta , a ma sei me ta, u me a se a, o toi ai ta tu a, ma mi a a mai tu, ai ta eta a ma mai ta tu. a te a au si, u sai a su ma u., a te a su ma u, se me mai te a
sos, sis, sas, ses, sus mis, mos, mas, mus, mes
tos, tis, tas, tus
15
auspo Pi pa pe pu
P all spo
au s po pi pi pu p u pi pi a, pi pi tu, su mau , to po a ma ma, se me a to pa u , a ma pu pu a, mamia a mai tu a te a pi pi tu, as to a i to, sa ta me a, aus po a to pau, a ma sei as to i to, sei a te pi pi tu, auspo a ausi, umea ama
to ai to a pa pa. pos, pis, pas, pus, pes
16
baso hi
bu be bo
b
ba so, be so, a o be te a, ba so o be a, be sa pe a, sa si u su a, be so be te - be te a, se me o be a, a te a to pa u, as to a be ti be te ta, u m e ba po be te a, ma mi o be a, ai ta, a ma ta a ma ma, be ti be te ta, i bai o be a au, bi bei, ma mi o be a, bei a a se, u me a a si.
bas, bus, bes, bis, bos
17
ogi
ogi gu ge ga go
g
ogi, ego, igo, aga a ma ha ge u me a, pa go a pi pi tu, su ge a ta u soa, semea go se tu, a se go se a, maa mi ba ge o gi a, se me go ga ti a, u me a go se tu ta ai ta a se tu, ba so be te a, a ma go go ha ge, a ma bi o gi, be so ba ge o sa ba su ge a go se tu ta u so a a se
gas, gos, gis, gus, ges
18
- 7/iar i/ ^
110/411 ,. ii.•i, /
idi
do de
da du
d idi
i di, e do, bi de, da go
usoa ego bage dago, bidea
as ma 9 O
.^ tu., ^ ^ a ase dogu, ogi a
ha du, be so ba ge se me a da go, sa si a be te a da go,
• i atea usoa astoa ta 1 la,
a ma bi u me di tuz, a te a pi pi tu da, as to a to pau d au
bl i di o sau di tu dus, des, das, dis, dos
19
• • nlm
no nu na ne
n nini
. ni, ne gu, o na, a ma o na
pi pi a nu nai da go, ai to na
ta a mo na, na sal ta su na, o sa ba
o s a u da, u me an mu f u a da, ni ni a do gu, o sa su na
c a onena, a.
^ tona b age u.m(la., . .
o gl o na, ^ nami. bagea, usala
u saiY me na. a di me na, ma sus ta
nas. nu.s, nes, nos, nis,
20
^^^^; r ^.i , ^
, ,,.^ ^ '^ ^ 1
. . , `1;
\^^C^-^^ ^ ` y ^' / ' ^` .\ ` ^ i, : e^„ ^^ -, `i,%^!^iZ , ' ^ ^ = .
^^. % . -- ^^
._ . .
Wag ir^^^
^^^ zr ,. , ^ > ^^^ ,'`^,
katu
ko ku ki
ke k katu
ka tu, ka bi, kai k ti, i ku si
ka tu a i go da, i di a ta ka tu a,
go se tu da ka tu a, ka ko a
i ku si, i kus me na, ka ttia o na da, ba so a i ku si dau, ai to na i ku si, a ma sei ka ta ku me
ba di tuz sugea ikutu, bi de a
es ku ta tu da, be gi o na dau
nai ko a i. kit si dau ba da.
kus, kes, kis, kos, kas
21
ut, et, it, ot, at,
an on, in en, ml,
dut, det, dit, dot, dat,
ak, ok. ek, uk
dan, don, din, den, dun, bat,
nik, o nek, a mak, es kink, ink,
di ok, soin, e gun on, ai ta,
ga bon, ai tona, bost edo sei.
as to di tuz, ka tu ak ba so an
to pa it ni tu nut bost u me kin
e ma ten de dan ne ke a aun di a
da, e un o nak di tuz, ai ta
se me ak ikusi dau e
smtpbgdnk
22
olo li la le lu
l
olo
olo ona, letbe betea, umea lotua, oloa lotu,
katuak labea asmatu, lilia polita da, oloa
lekatu, pagadi ona daue, lo asko umeak
egindu, emen lili asko dogu, danok otoi
ona egiten dogu, loi aundia dago bidean,
asko ikusi d Atuz, osaba lotan dago, oloak
ale asko dituz,labea betea dago, aita saiatu
da, ola ikusi dau, : au ogi emateko, amak egite
bat dau labean ogi asko dogu, betikoa goikoa
23
enara a,ri ero lru 11 r
r
enara
iru, ari, ero, enara polita da, amak aria
eskatu dau, ura erari ona da, basora eraman
dau, umeak pelota dauka, on katu polita, bai
ume ona ori, aria mea da, bei bat uretan
ikusi dot, aitonak ura eraten dau, amonak
ataritik ondo ikusten dau, buru eroa, usoaren
aragia eman digute, ura iraxiteu dago, danok
goratu gendun here asmo ona, iru anak
erosi nitunean basora nerekin eraman
nitun, ekin lanari, gora hegira beti,
baomendira osasunerako aragi obeak
24
jaki
Jo ^ 1
je ju
J jaki
jaso, josi, jabe, jibe, oloa jaso du, amak
umeari eskuak berotu, aitona jaundu da, sasi
batean enara geitu da, amonak josi dau l ^ e re
gona, bi semeak jo daue astoa, euri ja4a
arida, bi katuak jatera joan dira, basoan ura
dago, burua galduta doa, nora duan badaki,
katuak jakia sumau dau, aitona eta animal'.
joan dira leku onera, ibaia asko aunditu da
jasa onen ondorean, lan asko aitak egin dau,
umiak amona asko maite dau, jasa oneYi
ondorean aterako gara, ama, jostuna emen da.
25
oft
oria, sana, gala, arina, lariva, goitik ura jausi
da, aoan miña dauka, amak ogia eman dautsa,
ume apaña liraña ta ona, aita enara polita
ikusi dot, oñetako ariñak dira onek, euri
jasa da lañu ostean, aita deika dago seme
apañan, tune on liraña da, garia ugan da,
bidea Iabañ.a dago, oñetatik buru año bustida,
lañu lodia ikusi dot, an agiñeko miña,
sañetik agiña atera dot eta miñak aide
egin dau, lañua bean dago
26
zap zo . zI
ze
zu z
zagi
zagi, zulo, ziri, zezen, zori, zagi aundia da
ori, zagia zulora bota, ziri ona, zezena erosi,
begira zaldi au, ibai gañean zubia dago,
beiak astoak zaldiak lau ankakoak dira, amak
zapi polka erosi dav, toki epela ta alaia da,
agiñetako oñazea dauka, on iñude apaña,
odol asko bota daurzezena basora bota dogu,
zolai-zelai dago eman zadazu zagi au, zulo
aundia dago, zezena aitak ikusi dau,osabak
zagi bat erosi du, gona zulatua dago
27
olo Ii Ia le lu
I
olo, iluna, ila, ilea, lagun ona topau dau,
makila bat dauka, kopeta iluna eta ile zu-ria,
zorioneko olotegia da, olotegi iluna ura gotik,
laguna ila da, aita ta semea goizian it ziran,
oloa gurea da, olo bat erosiko nuke, ilero
ilea moztu ta egunero ura eran, nere amonak
olo asko ditu z olategi polita egin daue,
amonak ile zuria dau makila eder bat topau
dot, egunero ikusten dot aldameneko zezena .
aldameneko zezena gaiztoa da
28
i arano ere a^ o a^ a oru
^
a^ano
etia, aria, aft), a^ano, e i za^a da, efotan
aria dago, inutila a^oa da, ara non dijoan
• a^anoa egaka, ura ofu gogoa, negu gofin
bizi gara, afai za a gazia da, asmo ona
euan ogi on efe beia da, lu^a boronbila da,
izar edefa ikusi degu, zilaa menasta da,
e^ ekak ura darauma, aano aundi bat ikusi
dogu, itufi artan ur gozoa dago, sagaa ta
pikua onak dira, sagardoa sagafaz egiten da,
gizon on oso aoa da. ostoa ugari dator?
29
xagu
xi
xo xe
xu x
qi)
if ^ ^`^/i ^ ^ li/Dir ^ '•
xagu
xamufa, k:a^axi, xomo o, xaka a, umea ka axika
dago, aitona ximu a dago, xomoo luxe bat
ikusi dot, ogi biguña. ,^ an dau, aragi on
xamu^a da, ume zitala, xakaa dauka begian
aita gaxo daukagu, sendagilea eto^i da
ikustera, nere aitak zaldi zuria erosi dau,
aldarneneko au a beti ka^axika dago, amonak
sagar ximur-xirdnu ^a jam dau,bera beziri xixnu^a,
ta bera beziñ gozoa, xagu-s.a^a ikusi (let,
sendagile ona daukagut, gaxoak pozez dagozde
30
Li, le, lo, la, lu, - il, el, ol, al, ul,
alki, aide, ibil, opil, aide
fa, hi, ^ i, ^ e, ^O - ar, ur, ir, er, or
gogor, lur, legor, aur, eder
r .r ri ^ r r r •r r r no, fie, nl, ria, nu - on, en, In, an, MI
gain afi goil3
xi, za, ze, zu, zo - iz, az, ez, uz, oz
azpian, auzpez, ozgiro, inoiz
. . xo, xe, xi, xa, xu - ox, ex, xx, ax, ux
laxter, kixkali, ixtilo, bixkor
umea auzpez erori da
poxpolin edeta egan ikusi dogu
nere amak ile kixkufa dau,
smtp bgdnkilrjñ ^ zx
31
leyo
yi
Yu ya
ye
y
^ leyo
leyo, laya, a aiña a beya, laya ona da, a aiña
ii
za a da, lotara joan ezkero leyoa ez zabaldu,
iriki zazu leyo ori, beyaren aragia ona izaten
da, ardauak eta jaki enak badaue indaa,
gizona iya-iya leyotik bera j au s i zan, nere
aita eta zure anayak layan egiten daue,ardaua
eta sagardoa eramango deutset, bañan erarik
onena ura da, a^aiñak uretan bizi dira, zure
aitak laya be ia erosi dau baita sega here
32
tontor
ta tu te
tontor
umeak asko mate du totoa, ume kutuna da
orixe, tontor artara igoko gara, ez dakit
zenbat mate zaitudan, alaxe itozan gure
toto maitea, pata a artuta pizkortu, asko
eranda moskortu, tapa-tapa goraño igo zan,
bere kutuna zan ura, tunkuiunkuntun, toto oni
mate mate egizu, gure seazkak kunkun egiten
dau, nik badot ama, maite dot, aura tapa
tapa asi da, mendi oyek tontor aundia daue,
tori mosu bat eta mate mate egizu
33
0
^^ ^^^_otza izo tzi tze tzu
tz
atzo, izotza., baratza, etzi, atzo eka ^ i gend.uan
za.ku ^ ag biotz oneko umea da, gauza guzietan
crtzak azkenak dira, itza emon deiztzat nozki,
txarkeri • aundia egiñ eufs sn ^ , ezkontza ona
egin elm e uan, ontzia artuta itufira joan da,
itzuli doa, nere arnandrea etzi `eto ^ iko +ia,
ume ofek zortzi urte dituz guk baratz edeia
daukagu, zakuia.k arkumearen biotza jam do.ru s
zure anayak negar asko egin €iau., atzo etoli
zan jostuoa soñeko polita egitera.
34
itsaso
itsaso tsi tse tsu tsa ts
autsa, isatsa itsatsi otsoa, itsasoa zabala da,
af•aiñak itsasoa maite dau ur utsa eraten det, uts
egin dedala badakit, atzo it ziran amar atso,
atsegin aundia biiatzendet, beyaren gorputza
aundia da, betik aufera begira#u ez atzera, ez
lotsatu onak izaten, biar etoliko da neure
ama eta etzi zure aitona, itsas-ontzi polka
eka^ iko outs neuri eta zuri pelota, etzi joango
naz itsasoa ikustera, zabala dala di^roe, bide
ortan auts aundia dago
35
txori txu txa txe txi tx
txori
txoko, etxe, txuri, txabola, txoria txio-txioka
diardu, artzaiñaren txabola ez da txuria beltza
baño, u etxindo^a basoan, txepetxa ariña da,
txoko artan txapela itxi, lotsa gutxi onak
izateko, tximista jausi ta txabola eke, etxetxo
bat mendian dauka, txutxu-mutxu egitea itxusi
da, itxura txa^ a artu dau, untxi txikia da, gizon
o^ek txapel txikia dauka, geiegitxo artu dozu,
enara ixio-txioka diardue, zaku ak txoko
polita topau du, erlea loretik-lorara dabil
36
itx, atx, etx, otx, utx
itxu, etxe, utxa, atxo, otxen
atz, otz, etz, itz, utz
zintz, zantz, zentz, izkintz, izkuntz, aruntz
kras, kriskras, i ^ intz, zirt-zart
txor-txor, tragatz, pu ^ust, printzel
batzuek gazta eskatzen euen
txoriixua txi-txio zugaitz gaztean diardu
nekez etoiko da artzaña
noizpeinka izar be iren bat agertzen da ortzean
xaguak ka ax-ka^ax jaten dau intxau a
egizu zintz ume, txekor ona erosi euan
itxua izatea negargaia da
txakur on gaztetxoa da etxea ondo zaintzeko
37
Biga .„11. zatia
o
-cr
a e 0
A, /0'
oit
uso asea sasi usua
kv>ea, 4o4t, 4611,0t,
ume mosu sei ume
. ^vrn ^e ^rruo^ c, . ^^ t, watt
41
dago
64A,ode
badogu 14' idi bide
ate aita asto amp
nte AWL, ectiata oJrruL
auspo pupu pipia topau
imeu- fioreiz oiect" baso beso bei busti bi
Zla 4eoe
ogi ego gose dago suge
42
ona aitona osasuna
-oma, .aatakLa 06cvxvn,cti
katu kabi ikutu ikusi
tkitA,
enara iru ari ur buru
erna tia.
;VW, 40u, avv 164,0u,t,
Labe olo loa loi lili leku
tale .v%-
jaki josi jo jan jipoi
riu Pi r m - 0
43
agina ona ana arena
• 4N^/YLq, (YYI ^Ct, AOVi'I ^(L .alhl/11.U, 0
zagi zulo zezena zelai
zat, ze,Q,cu,
oloa ilun ilea ila oIotegia
.o1,o01. ,(.ttl/YI, jut, 'dot, AototZ^{,^ 0
a^ano efo zafa efota afa
.ajwvrur :v ^a zavia- .eta, .avi.a,
zags zakuta ximiu a gataxi
xa,r, zaittvia. ximtvia,
44
leyo lays a ^aña beya
""r tar Aatwviw, 494/
ionior kutun id()
tome totoo
itsasoa autsa otsoa atsoa
41/A4a4a, .cuit/xt, .othoa, ,ai^ aa,
txori etxe txuri txabola
Vx t
biotza otza baratza zortzi
tot ,otga &Nar,a zaaaii.
45
ey-a oqc5
I e-4 C
abirl
cae
A B D E G I J
a b d e g i j
^
KLLMNSO
k l I m n ñ o ,
P II. R S T T Ts p r ^ s t t ts
Tx Tz U X Y Z tx tz u x y z
Anion, Donostia, Joxe, Tolosa,
Onda^ah.i, Xabier, Martin, Pelo
Ernani, Iruña, Bidasoa, Miren, Urumea, Sebasten, Kantauri,
La^una^ i, Lukas, Urola, Itziar,
Zarautz, Gaztelu, Txomiñ, Yarza, Nikola
47
Z er egiten daue gizon onek?
Nola deitzen iako igali oni?
Zenbat gizon ikusten dituz?
Nun txikitzen da saga a?
Zenbat egun dituz urteak? eta asteak?
Zer txori ikusten dituguz udaba ian?
Noiz asten da udabaia? Zein eto i da? Ondo at zagoz?
48
/ /^ ^ / ,
^^ ^^, ;
1 Bat
zaldi bat
2 Bi
hi sagar
3 Iru
iru un.txi
49
1 • :r effir,
4 Lau
lau
5 Bost
host
6 Sei
bra
ginga
sei txito 50
bederatzi a ^ a. .i ñ
51
7 Zazpi
III\II ^\ r_ /y^i ° .,. /J/lll i^\^\\ /Jllll ^ ^ ^1yt` dIlj 11 1 1kin11uaNnt^'" ! 4hC0lv\
//JI (II ^^ t1 t ■ MAO i ''/ 11 1 lI i I i'11\` .
///I11 I ‘\k ^ ^^ lll ll\I\^\^";; //l (II I III ^^^ %JJ J I I mot, Il\N1^^-k ^ JJ I
0'^/I^ ^ I ll ilk ^
^//JIi\^\^//ili tit ^^ //N1 I ^^^^
/ ll/r1 \ t^ ^IN I I \Ii\\, //N 111111\\\\^ /ilI \\^^ltl! I tk,'\ /L/1t! 11 I I 1 \\\\ t I t L ; , ^/11 ^ \ `. \ _`:
zazpi meta
S Zorizi
zortzi gazta
9/2 3 4/5/
I v
6 ,/7/ 8/9/10
viirxx VII
52
-
Agure baten esan onak
Agure batek, bein here inguruan eukan mutiko salari bost gauza onek esan eu tsezan:
i. Jai eguneko lanak iñor eztauela aberaztu.
2. Bidebagekeriz nork bereganatutako on- dasunak iñor ez dauela zoriundu.
3. Ukar edo limosnak iñor ez dauela beartsu egin.
4. Goiz a atzean otoitz egiteak lanik ez
duala atzeratu.
5. Seme gaizto ta oitura txa^ ekoa iñoiz here ez dala zorionekoa izan.
53
_ I
^Ill ^^^ ^
llllliillllil -- ^ 111111111111 f^^1^^^111 IIIIIIIIIIIIIylll ^i –= -- - — -- -- ---_ ^^ —
Zozoa, usoa ta azeria
Zozoak usoak azeriak Ian betia ei e baso zala artuta.
– Zuek isten badezute zoroa nik atxurtu – esan ei eut-ien aze- riak.
Itxi ei e ue n ba, ta gero:
– Zuek atxurtzen badezue nik ebaki.
Artan Ian danak eragin ei euezan . Azkenian partiketa ba... – Y zuria azan legez, – azeriak usoari – lastoa iretzat, ta i beltza
Man Iet,zez .— zozoari – zalkak itzat ta ni azeri buru gotia nazan le-
gez gariak nitzat.
54
Gizona eta saia
Gizc*n bat saiengana uferatuta berbetan azi zan. gZure egoak ba-
n.eua.ka ega egiteko apurtio bat-
- Saiek erantzun eutsan:Ori baño ez bada ordu laurdenean ibiliko
zara. Bestea pozik erantzun one ,,Jaz gelditu zan.
—Jafi zaite nere lepoan. Jafi zan eta era berean azi ziran egan;
bañan iskutatzeko ordua elduzanean:
Nik esana egin det, — esan Zion saiek gizonari, — ta astindu bat em uaz utzi zuan erorft.+n gizona atx- artean.
55
r
^