1
Złożoność w naukach ekonomicznych i w zarządzaniu
Ku ujęciom interdyscyplinarnym teorii ekonomii i zarządzania
Prof. Tadeusz Gospodarek2014
Złożoność nie jest równoważna trudności. (Zagadnienie trudne nie musi być złożone!)
− Złożoność odnosi się do badań obiektów, które składają się z wielu elementów składowych, oddziaływujących wzajemnie oraz z otoczeniem. Takie obiekty nazywane są systemami.
− Nie istnieje jednoznaczna definicja złożoności.
− Metodologia badań systemów sugeruje konieczność tzw. ujęcia holistycznego nie wskazując przy tym co to dokładnie oznacza i jaki poziom redukcjonizmu jest akceptowalny w danym przypadku.
− Dobre praktyki pokazują, że badania systemów złożonych wymagają ujęć modelowych oraz podziału zagadnień na warstwy logiczne (ponieważ nie da się analizować wszystkiego na raz).
− Doświadczenie wskazuje, że postawa epistemologiczna badacza systemów determinuje osiągane rezultaty. Stąd sądy o faktach wypowiadane są z pozycji nauk empirycznych i szczegółowych.
− Badania systemów doprowadziły do powstania teorii złożoności.
2
Historia dyscypliny naukowej Complexity Science
http://en.wikipedia.org/wiki/Complex_systems
Problematyka teorii systemów złożonych
Dyscypliny naukowe i me-todologie szczegółowe w obrębie dziedziny wiedzy
Systemy złożone
http://en.wikipedia.org/wiki/Complex_systems
3
Skąd się bierze „złożoność”
� Gdy próbujemy wyjaśnić jakieś nowe zjawisko posługujemy sięmodelami kognitywnymi będącymi uproszczeniami rzeczywistości.
� Gdy próbujemy opisać fakt za pomocą języka formalnego nauki popadamy w konflikt równoważności znaczenia z wyrażeniem tego sądu o fakcie w języku potocznym (złożoność semantyczna).
� Każda próba opisu stanu obiektu społeczno-ekonomicznego (systemu) za pomocą skończonej liczby zmiennych jest przybliżeniem.
� Jeżeli podmiot poznający nie może być rozdzielny z przedmiotem poznania popadamy w konflikt epistemologiczny racjonalności sądu.
� Jeżeli odwrócenie w czasie procesu lub eksperymentu nie jest możliwe popadamy w problem metodologiczny.
� Jeżeli system społeczno-ekonomiczny wykazuje działania inteligent-ne i zachowania wynikające z reguły przekory, opis jego rozwoju w czasie nie podlega prostym regułom formalnym.
� Jeżeli otoczenie jest szybkozmienne w czasie, możliwość stosowania opisów quasistacjonarnych nie jest uzasadniona.
System stanowiący podmiot zarządzania może być uznany za złożony jeżeli:
� można w nim określić mnogość relacji i oddziaływań między komponentami (np. elementami zasobów, wydzielonymi podstrukturami, etc.), główie o charakterze nieliniowym,
� jego stan chwilowy nie może być opisany dokładnie za pomocąskończonej liczby zmiennych (parametrów stanu układu) w danym kontekście i przestrzeni fazowej,
� jego rozwój w czasie może być opisany formalnie za pomocąukładu równań różniczkowo-całkowych (nieliniowość), uwzględniających dane bieżące i przeszłe,
� jest wrażliwy na warunki początkowe i zmiany parametrów sterujących, co może objawiać się łatwą utratą stabilności, w tym zachowaniami chaotycznymi lub katastroficznymi,
� można obserwować lub zdefiniować wielość ścieżek jego rozwoju w czasie,
� ewoluuje w sposób ciągły, wykorzystując zasady autoadaptacjii uczenia się.
4
Postulaty systemu społeczno ekonomicznego
� Najbardziej ogólnym podmiotem złożonym ekonomii i zarządzania jest system społeczno -ekonomiczny generujący wartość w otoczeniu.
1. Podmiot zarządzania realizuje określone procesy biznesowe wykorzystując dostępne mu zasoby, relacje i kompetencje, tworzy wartość w otoczeniu.
2. Otoczenie poprzez zarządzanie w skali makro tworzy reguły gry i warunki funkcjonowania systemu generującego wartość w skali mikro, w formie specyficznego – ekosystemu społeczno-ekonomicznego.
3. Każdy podmiot zarządzania prowadzi grę przeciwko otoczeniu, której wynikiem jest określona alokacja wartości generowanej na rynku (w otoczeniu), wymiana kapitału i informacji z otoczeniem oraz zrównoważona struktura jego ekosystemu społeczno-ekonomicznego.
Postulaty systemu społeczno ekonomicznego c.d.
4. W swoim ekosystemie społeczno-ekonomicznym system generujacy wartość pozostaje w stanie równowagi dynamicznej mikro-makro, dzięki realizacji procesów biznesowych, zachowaniom inteligentnym i odpowied-niemu zarządzaniu w skali mikro.
5. Zarządzanie wykonywane jest przez podejmowanie i wdrażanie szeregu decyzji, których skutki ustalająpołożenie (stan) podmiotu zarządzania w danym ekosystemie społeczno-ekonomicznym i w danej chwili.
6. Spełniona jest zasada ciągłości zmiany stanu systemu w czasie (następstwo czasowe - procesy Markowa).
7. Wartość kreowana przez dowolny system, określana jest przez charakterystyczny dla niego łańcuch wartości.
5
Proces, funkcja celu, informacje i decyzje
Łańcuch wartości
Porter M. E., “Competitive Advantage”, Free Press, 1985.
6
Człowiek w systemie generującym wartość
� W działalności biznesowej człowiekowi należy przypisaćnastępujące domeny aktywności nie dające się zastąpić przez systemy fizykalne oraz technologię SI:
� Przedsiębiorczość i innowacyjność,
� Podejmowanie i wykonanie decyzji,
� Komunikowanie się, kreowanie zasobów informacji i wiedzy,
� Tworzenie wartościowych zasobów i kluczowych kompetencji,
� Budowanie układów relacji oraz struktur organizacyjnych,
� Tworzenie struktur społecznych, ekonomicznych oraz władzy,
� Podejmowanie ryzyka i prognozowanie,
� Definiowanie wartości,
� Podejmowanie działań inteligentnych,
� Uczenie się i samorefleksja.
Powyższe stanowi o złożoności zagadnień ekonomii i zarządzania oraz o braku możliwości ścisłej kwantyfikacji stanu systemu generującego wartość i zupełności opisu formalnego procesów biznesowych.
Fundamentalne uogólnienia obserwacji
� Dotychczasowe badania struktury biznesu, oddziaływań
ekonomicznych, zachowań organizacji oraz ekosystemów społeczno-ekonomicznych pozwalają postawić tezy o charakterze paradygmatów, wymienione poniżej:
� Nie istnieje jedyny uniwersalny:
� model struktury i działania organizacji,
� sposób zarządzania dowolną organizacją,
� cel działania dowolnej organizacji i sposób jego osiągnięcia,
� łańcuch wartości dowolnej organizacji.
Przy tym kluczowym w powyższych zdaniach jest słowo „jedyny”
Ekonomia i zarządzanie mogą stanowić cross-dyscypliny teorii złożoności.
Wniosek
7
Równowaga ogólna (G. Debreu)
� Założenia (ekonomii otwartej)� Można skonsumować tylko tyle ile zostanie wyprodukowane.
� W przestrzeni dóbr konsument może swobodnie dokonywać wyborów (preferencje, prawa Gossena, reguła przekory…),
� W przestrzeni produktów, każdy producent ma swobodny dostęp do rynku (model M.Portera, koncepcja RBV…),
� Występuje idealna konkurencja ( ??? ),
� Istnieje pełny dostęp do informacji (dotyczy konsumenta i producenta).
� Wówczas� Istnieje równowaga ogólna na rynku.
Praktyka pokazuje, że założenia modelu ADM są zbyt optymis-tyczne, skąd wynika konieczność wprowadzenia równowagi dynamicznej mikro-makro oraz wystąpienie złożoności epistemologicznej – nieusuwalnej.
Gra systemu przeciwko otoczeniu
� Czym jest gra systemu z otoczeniem?
� Elementy gry (gracze, zasady, strategie, wypłata)� Gracze
� Gracz 1 – organizacja
� Gracz 2 - otoczenie
� Zasady gry� Gracz 1 – próbuje coś wyprodukować i sprzedać
� Gracz 2 – stara się ograniczyć wejście na rynek
� Wynikiem jest alokacja określonej wartości w otoczeniu i następuje koniec gry.
� Strategie (czyste, mieszane,…)
� Funkcja wypłaty (macierz wypłaty)
� Wypłata
� Konsekwencje teorii gier (równowaga mikro-makro).
8
Równowaga mikro-makro
Globalnyłańcuchdostaw
T. Gospodarek, M.B. NeaceGlobal Supply Chains as Multi-category, Intertwined Systems; B&ESI ConferenceSplit, 6-9.07.2011
9
Model makro-
ekonomiczny.
Obiegi:kapitałuprodukcjidóbr, usług ipieniądza
Jak sobie radzić ze złożonością?
Aspekty: modelowania, redukcjonizmu, reprezentacji formalnej i wnioskowania.
10
Narzędzia metodologiczne
� Redukcjonizm (czarna skrzynka, warstwy logiczne),
� Modelowanie (reprezentacje formalne),
� Modelowanie kognitywne (np. cynefin, analogia),
� Ujęcia problemu z punktu widzenia innych nauk,
� Eklektyzm metodologiczny,
� Wnioskowanie rozmyte,
� Weryfikacjonizm w sensie Carnapa,
� Kryterium prawdziwości akceptowalnej a nie ścisłej,
� Ujęcie indukcyjne (w sensie Milla),
� Metoda naukowa (demarkacja selekcjonująca),
� Kompromis heurystyczny wnioskowania,
� Teoria złożoności i systemów.
Paradygmat modelowania
11
Modelowanie w zarządzaniu
Dominacja
analogii
Dominacja
metafor
Obszar
przenikania
The Cynefin Framework Prostoty, gdzie relacje pomiędzy przyczy-ną a skutkiem są oczywiste dla wszystkich. Wówczas można stosować najlepsze prak-tyki i podejście do problemu na zasadzie: Zrozum - Kategoryzuj - Odpowiedz.Komplikacji, gdzie ustalenie relacji przy-czynowo-skutkowych wymaga analiz lub innych form badań oraz wiedzy eksperc-kiej. Podejście do problemu Wyczuj -Analizuj – Odpowiedz. Można przy tym zastosować dobre praktyki.Złożoności, gdzie relacje pomiędzy przy-czyną a skutkiem mogą być postrzegane retrospektywnie, ale nie są do przewidze-nia w przyszłości. Podejście metodyczne do problemu: Spróbuj - Zrozum –Odpowiedz. Można stosować praktyki rozwijane (w fazie B+R) Chaotyczności, gdzie nie ma relacji przyczynowo-skutkowej na poziomie systemu. Właściwe podejście to Działaj -Wyczuj – Odpowiedz a wówczas można odkryć nowatorskie praktyki.Nieuporządkowania- brak metodologii.
W systemach można wyróżnić 5 domen
D.J. Snowden and M.E. Boone; A Leader’s Framework for Decision Making; HBR, 11,2007
Jak postępować z systemami?
12
Autoadaptatywnemodelowanie organizacji
Użycie teorii kontyngencji oraz szablonu cynefin, jako przykład ujęcia systemowego problemu teorii złożoności
T.Gospodarek, „Aspekty złożoności i filozofii nauki w zarządzaniu”, Wydawnictwo WWSZiP, Wałbrzych 2012
Koncepcja kontyngencji w modelowaniu organizacji.
Przykład ujęcia systemowego.
13
Układ warstw logicznych w
analizie przedsiębiorczości
Konferencja, Istanbul 2009,http://www.essex.ac.uk/conferences/ief/9th/documents/040-
Tadeusz%20Gospodarek-28.08.09.pdf
14
Warstwy logiczne w ujęciu
systemowym. Teatr Polski.
Agile management w Teatrze Polskim
Agile management w
tworzeniu spektaklu.
Warstwy logiczne
ujęcia systemowego.
Teatr Polski.
15
Warstwy logiczne reprezentacji
informatycznej systemu
Warstwy interoperacyjnościOd danych do filozofii.
Recommended
