Биржийн арилжааны төрөл онцлогH.MG13D025 Л.БЯМБАДАЛАЙ

АГУУЛГА• Биржийн арилжааны төрлүүд• Фьючерсийн арилжаа• Форвард арилжаа• Спот хэлцэл• Опицион

Биржийн арилжааны төрлүүд • Фьючерсийн гэрээ• Форвард гэрээ• Спот • Опцион

Фьючерсийн гэрээ•  Фьючерс гэрээ гэдэг нь хоёр

тал стандартчилагдсан тодорхой хөрөнгийг ирээдүйд тодорхой үнээр тодорхой хугацаанд худалдах ба худалдан авахаар өнөөдөр тохиролцож буй стандартчилагдсан гэрээ юм. Уг гэрээ нь фьючерсийн бирж дээр худалдагддаг. Гэрээг худалдан авагч талыг long, худалдагч талыг short гэж нэрлэдэг. Худалдагч тал ирээдүйд тухайн хөрөнгийн үнэ буурна гэж хүлээдэг бол худалдан авагч тал хөрөнгийн үнийг ирээдүйд өснө гэж хүлээдэг. Гэрээг хийхэд ямар нэгэн зардал гарахгүй.

Фьючерсийн гэрээ• Арилжаанд оролцогч талуудын

эрсдлийг бууруулахын тулд худалдаа нь клиринг хаус(тооцооны газар)-аар баталгаажсан “зохицуулагдсан” фьючерсийн бирж дээр хийгддэг. Клиринг хаус нь худалдагчдыг худалдан авагч бүртэй, худалдан авагчдыг худалдагч бүртэй уулзуулах газар болдог, тэгэхээр түнш нь үүргээ биелүүлээгүй тохиолдолд clearer нь алдагдлын эрсдлээ таамагладаг. Энэ нь арилжаалагчид түншийнхээ хөрөнгийг битүүмжлэхгүйгээр шилжүүлэх боломж олгодог.

Фьючерсийн гэрээ• Өнөөдөр дэлхий даяар фьючерсийн 90 гаруй бирж байна:• CME групп (CBOT ба CME)- валют, янз бүрийн хүүгийн түвшний үүсмэл үнэт цаас(АНУ-

ын бондыг багтаасан), ХАА-н бүтээгдэхүүн(эрдэнэ шиш, шар буурцаг, гахайн мах, үхэр, цөцгийн тос, сүү), индекс(Доу Жонсын аж үйлдвэрийн дундаж), метал(алт, мөнгө), индекс(NASDAQ, S&P гэх мэт)

• Тив хоорондын бирж (ICE futures Europe) - урьд нь түүхий нефть, мазут, байгалийн хий, хар тугалгагүй хий зэрэг энергийг худалддаг Олон Улсын Газрын тосны Бирж байсан.

• NYSE Euronext – энэ нь Лондонгийн Олон Улсын Санхүүгийн Бирж LIFFE (LIFE гэж дууддаг)-тэй нэгдсэн. (LIFFE 1996 онд Лондонгийн Барааны Бирж(LCE)-ийг худалдаж авсан) – зөөлөн бараа: үр тариа ба мах. Балтикийн бирж дэх хөлөг онгоцны идэвхтэй бус зах зээл. Euribor, FTSE 100, CAC 40, AEX индекс зэргийг багтаасан индексийн фьючерс

• Өмнөд Африкийн Фьючерсийн Бирж – SAFEX• Сиднейн Фьючерсийн Бирж• Токиогийн Хөрөнгийн Бирж TSE (JGB фьючерс, TOPIX фьючерс)• Токиогийн Барааны Бирж TOCOM

Фьючерсийн гэрээ• Ихэнх фьючерс гэрээ нь 4 тэмдэгтээр кодчилогддог. Эхний 2

тэмдэгт нь гэрээний төрлийг, 3 дахь нь сарыг, сүүлийнх нь оны сүүлийн тоог заадаг. Фьючерс гэрээний 3 дах (сарын) код нь

• 1-р сар –F 8-р сар-Q• 2-р сар –G 9-р сар- U• 3-р сар- H 10-р сар-V• 4-р сар-J 11-р сар-X• 5-р сар-K 12-р сар -Z• 6-р сар-M CLOX-CL(Crude oil) 2010 оны(0) 11-р сарын(X) гэсэн үг• 7-р сар-N

Форвардын гэрээ• Форвард гэрээ (

Англи хэл: forward contract) гэдэг нь тодорхой нэр төрлийн зүйлийг тодорхой хэмжээгээр ирээдүйд худалдах буюу худалдан авахаар тохиролцсон гэрээ бөгөөд хөшигний ард хийгддэгээрээ онцлог юм.

Форвардын гэрээ• Форвард нь фьючерстэй адил тодорхой барааг

тодорхой үнээр ирээдүйд (тодорхой хугацаанд) солилцох гэрээ. Гэхдээ форвард нь бирж дээр худалдагддаггүй болохоор marking to market-аар хийгддэг завсрын төлбөр байхгүй. Мөн бирж дээр хийгддэг гэрээ шиг стандартчилагддаггүй. Опционоос ялгаатай нь фьючерс гэрээг байгуулагч хоёр тал гэрээний дуусах өдөр гэрээг гүйцэтгэдэг. Хөрөнгийг худалдагч худалдан авагчид хүргэж өгдөг, хэрэв фьючерс гэрээг кассаар хийхээр тохиролцсон бол алдагдалтай байгаа фьючерс арилжаалагчаас ашигтай байгаа руу касс шилжигдэнэ.

Форвардын гэрээ• Фьючерс бирж дээр

худалдаалагддаг бол форвард хөшигний ард буюу биржээс гадуур худалдаалагддаг. Мөн хариуцлагын хувьд фьючерсийн алдагдлыг бирж хүлээдэг. Фьючерс гэрээний нөхцлүүд стандартчилагдсан байдаг бол форвард гэрээний нөхцөлийг талууд харилцан тохиролцдог. Фьючерс нь хөрөнгө болдог бол форвард хөрөнгө биш юм.

Опцион• Опцион төрлийн санхүүгийн хэрэгслүүд нь over-the-counter-market

болон биржийн зах зээлүүдийн  аль алин дээр  худалдаалагддаг. Опшин нь дотроо хоёр төрөлтэй ба үүнд  колл опшин (call option) болон пут опшин (put option) гэж  ангилагддаг.Колл опшин  гэдэг нь тухайн худалдан авагч ирээдүйд урьдчилан тохиролцсон үнээр суурь хөрөнгийг худалдан авах эрхтэй болох хэлцэл. Харин пут опшин  гэдэг нь  худалдан авагч  ирээдүйд урьдчилан  тохиролцсон үнээр суурь хөрөнгийг худалдах эрхтэй болох хэлцэл. Гэрээнд  тусгасан үнийг  exercise price эсвэл strike price гэж нэрлэдэг. Харин гэрээнд заасан хугацааг expiration буюу maturity date гэнэ.Мөн опшинийг хугацаа дуусах  өдрөөр нь америк болон европ  опшин  гэж ангилдаг. Америк опшин гэдэг хугацаа  дуусах өдөр хүртэлх хугацаанд хэлцэл хэрэгжих боломжтой бол европын опшин нь зөвхөн хугацаа  дууссанаар хэрэгждэг. Америк опшин нь европ опшиноос тооцооллын хувьд хялбар байдаг байна.

Спот• Спот хэлцэл: тухайн

өдрийн ханшаар ханшаар валют худалдан авч /худалдаж/ ирээдүйн тохиролцсон ханшаар эргүүлээд худалдах /худалдан авах/ арилжааны 2 хэлцлийг хэлнэ

Спот арилжааны давуу тал• Ханшийн эрсдлээс хамгаалах • Спот захын ачаалал ачаалал буурна. • Банк хоорондын захыг идэвхижих, илүүдэл мөнгөө

удирдах арга хэрэгсэлтэй болно. • Байгууллага аж ахуйн нэгжүүд валютын урсгалаа

зохицуулах боломжтой болно. • Төлбөр түргэн гүйцэтгэх чадварыг нэмэгдүүлнэ.

Төгсөв.