Ngày nay, khi xu thế hội nhập đang trở thành xu thế chung và tất yếu đối với

tất cả các quốc gia. Và không một quốc gia nào muốn phát triển lại có thể đứng

ngoài cuộc của quá trình vận chuyển các luồng vốn quốc tế. Đặc biệt với các

nước kém phát triển thì hội nhập sẽ tạo cơ hội thuận lợi cho các nước, có thể tiếp

cận với công nghệ mới, tận dụng các nguồn vốn từ bên ngoài, nhưng đồng thời

cũng đặt ra cho các nước này những thách thức, khó khăn. Sử dụng vốn vay nước

ngoài hợp lý sẽ đem lại những hiệu quả hết sức to lớn, là sự chọn lựa tốt để rút

ngắn thời gian tích luỹ vốn, nhanh chóng phát triển kinh tế đất nước. Tuy nhiên,

cũng phải lưu ý rằng sử dụng vốn vay cũng chính là tạo cho mình một khoản nợ

đáng kể và đặc biệt đối với các nước đang phát triển, hậu quả của nợ nước ngoài

lại càng bộc lộ rõ. Các khoản nợ nước ngoài, nhất là các khoản vay ODA do

Chính phủ các nước phát triển cung cấp cho các nước đang phát triển thường hay

đi kèm với những điều kiện và ràng buộc về chính trị, kinh tế, quân sự …. Chính

vì vậy chúng ta cần phải hiểu rõ việc sử dụng nợ nước ngoài rất cần có một chiến

lược cụ thể, hợp lý; nếu không chính các khoản nợ đó lại là những rào cản đối với

sự phát triển kinh tế của đất nước, cản trở quá trình hội nhập vào nền kinh tế thế

giới

Ở nước ta, nợ nước ngoài ngày càng tăng dần về số lượng vay, số khoản vay,

tính đa dạng của các hình thức vay và trả nợ, và sự cần thiết phải theo dõi và

kiểm soát nợ nước ngoài cũng trở nên ngày càng cấp thiết.Tính cấp thiết của việc

đổi mới quản lý nợ nước ngoài cũng xuất phát từ việc tăng cường hội nhập của

nền kinh tế Việt Nam và quá trình toàn cầu hoá. Đặc biệt, do kinh nghiệm và thực

tiễn quản lý nợ nước ngoài trong nền kinh tế thị trường của nước ta chưa có

nhiều, và hệ thống quản lý nợ nước ngoài còn đang trong quá trình hoàn thiện.

Cho nên nhóm chúng tôi đã lựa chọn chủ đề: “Thực trạng quản lý nợ nước

ngoài của Việt Nam” để cùng nhau tìm hiểu. Trong quá trình tìm hiểu và thực

1

hiện bài viết nhóm chúng tôi không tránh khỏi những sai sót. Mong thầy giáo

cùng các bạn góp ý để bài viết được hoàn thiện hơn.

Xin chân thành cảm ơn!

2

CHƯƠNG I: TỔNG QUAN VỀ QUẢN LÝ NỢ NƯỚC NGOÀI

1.1. Tổng quan về nợ nước ngoài:

1.1.1. Khái niệm:

- Theo Quỹ tiền tệ quốc tế IMF thì: “ Nợ nước ngoài là khoản nợ của người cư

trú đối với người không cư trú”

- Theo quy chế quản lý vay và trả nợ nước ngoài (Ban hành kèm theo Nghị định

số 134/2005/NĐ-CPngày 01 tháng 11 năm 2005 của Chính phủ) thì vay nước

ngoài được định nghĩa là các khoản vay do người cư trú ở một nước vay của

người không cư trú.

Hai định nghĩa trên là tương đồng về nghĩa. Trong phạm vi bài viết, nhóm chúng

tôi sử dụng định nghĩa của IMF tức là sử dụng cụm từ “nợ nước ngoài” trong bài

viết.

1.1.2. Phân loại nợ nước ngoài

Tuỳ theo mục đích, cách thức quản lý cũng như cách thức sử dụng, mỗi nước sẽ

phân loại nợ nước ngoài theo nhiều tiêu thức khác nhau, nhưng chủ yếu vẫn dựa

vào 4 tiêu thức cơ bản : thời hạn vay nợ, nguồn vay, chủ thể cho vay, tính chất

cho vay.

- Căn cứ vào thời hạn vay, nợ nước ngoài bao gồm : nợ ngắn hạn,nợ trung hạn

và nợ dài hạn.

+Nợ ngắn hạn: thời hạn vay nợ từ 1 năm trở xuống

+ Nợ trung hạn: thời hạn vay nợ thường từ 1 năm đến 5 năm

+ Nợ dài hạn: thời hạn vay nợ từ 5 năm trở lên

3

- Căn cứ vào nguồn vay, nợ nước ngoài bao gồm : nợ song phương và nợ đa

phương.

- Căn cứ vào chủ thể cho vay, nợ nước ngoài có thể phân thành : nợ Chính phủ và

nợ tư nhân.

+Nợ chính phủ: bao gồm các khoản nợ của nước ngoài của Chính Phủ và các

khoản nợ được Chính Phủ bảo lãnh

+ Nợ tư nhân: là các khoản vay do các doanh nghiệp,tổ chức kinh tế trực tiếp

vay của người cho vay nước ngoài theo phương thức tự vay và tự chịu trách

nhiệm về các khoản nợ đó.

- Căn cứ vào tính chất cho vay, nợ nước ngoài bao gồm : nợ thương mại và nợ

phi thương mại.

+ Nợ phi thương mại (từ vay hỗ trợ phát triển chính thức ODA): các khoản vay

này thường đi lèm với các điều kiện vay cụ thể,được hưởng lãi suất ưu đãi cũng

như ưu đãi về thời hạn trả nợ và thời gian ân hạn

+ Nợ thương mại: là các khoản nợ không có ưu đãi về lãi suất cũng như thời

gian trả nợ tuy nhiên điều kiện ràng buộc sẽ ít hơn so với ODA

1.1.3. Ảnh hưởng của nợ nước ngoài

1.1.3.1. Ảnh hưởng tích cực

Đứng trên giác độ là nước đi vay,nợ nước ngoài mang lại rất nhiều tác động tích

cực:

- Nợ nước ngoài đáp ứng các nhu cầu về vốn đầu tư: trong quá trình phát triển

kinh tế xã hội,đặc biệt là ở các nước đang phát triển,nhu cầu về vốn đầu tư là rất

lớn mà nền kinh tế của các nước đấy không thể đáp ứng đầy đủ và kịp thời.Vay

4

nước ngoài được xem là giải pháp tốt nhất,nó là nguồn bổ sung phổ biến mà các

nước đang “thiếu vốn” thường hay sử dụng,đáp ứng đầy đủ và kịp thời cho nhu

cầu về vốn của các nhà đầu tư,đồng thời cũng rút ngắn được thời gian tích lũy

vốn.

- Nợ nước ngoài góp phần chuyển giao công nghệ: bằng nguồn vốn vay nước

ngoài, các nước đi vay có thể sử dụng nợ nước ngoài cho vay để đầu tư mua máy

móc, trang thiết bị mới, phát triển giáo dục và đào tạo,vừa tăng cường cơ sở vật

chất kỹ thuật cho công tác dạy và học,đồng thời nâng cao trình độ giáo

viên..trong khi cơ sở vật chất phục vụ công tác dạy và học của các nước đang

phát triển đang trong quá trình chuẩn bị, có thể sử dụng nguồn vốn vay nước

ngoài để cử cán bộ ra nước ngoài học tập.Do vậy,nợ nước ngoài không chỉ bổ

sung thêm vốn để mua sắm các trang thiết bị,máy móc công nghệ mà còn nâng

cao năng lực quản lí của các cán bộ,từ đó có thể nâng cao hiệu quả quản lí và sử

dụng nợ nước ngoài.

- Vay nợ nước ngoài bù đắp cán cân thanh toán quốc tế: cán cân thanh toán quốc

tế có thể bị thâm hụt tạm thời và các khoản vay nợ nước ngoài thường được sử

dụng để bù đắp những thân hụt đó trong ngắn hạn.

1.1.3.2 Ảnh hưởng tiêu cực

Bên cạnh những ảnh hưởng tích cực thì nợ nước ngoài cũng có không ít những

ảnh hưởng tiêu cực tới nền kinh tế.Đứng trên giác độ là nước đi vay thì nợ nước

ngoài có những ảnh hưởng tiêu cực như:

- Nợ nước ngoài đi kèm với các điều kiện,ràng buộc về mặt kinh tế cũng như

chính trị:đặc biệt là các khoản vay ODA do Chính phủ các nước phát triển cung

cấp cho các nước kém hơn thường đi kèm với các điều kiện ràng buộc về kinh tế

hay chính trị,quân sự..Một số ràng buộc về mặt kinh tế như: phải mua thiết bị

công nghệ hay thuê chuyên gia từ những quốc gia cung cấp viện trợ với mức giá

5

không hợp lí...từ đó tăng khả năng làm chủ của nước phát triển đối với các nước

đi vay.

- Nợ nước ngoài là gánh nặng cho người dân trong tương lai: các khoản vay

nước ngoài đáp ứng được nhu cầu về vốn nhằm phục vụ cho các hoạt động sản

xuất kinh doanh của các nước đi vay cũng như mua sắm trang thiết bị...tuy nhiên

nếu như không có chính sách,chiến lược sử dụng hợp lí thì nền kinh tế các nước

này sẽ trở nên tụt hậu,khoảng cách với các nước phát triển ngày càng xa hơn,trở

thành bãi rác công nghệ của các nước phát triển do phải nhập những công nghệ

lạc hậu làm kìm hãm sự phát triển của đất nước,trong khi các công nghệ tiên tiến

lại không phù hợp với năng lực sản xuất của quốc gia.Do đó dẫn đến khả năng trả

nợ trong tương lai là không thể và sẽ trở thành gánh nặng hoàn trả nợ cho người

dân.

Còn nếu đứng trên giác độ là nước cho vay thì sẽ chịu một số tác động:

Rủi ro thanh khoản: các nước cho vay cũng sẽ gặp phải những rủi ro về thanh

khoản nếu như khoản vay đó được các nước đi vay sử dụng không hiệu quả và

nền kinh tế nước đó càng ngày càng tụt hậu,kém phát triển thì khả năng trả được

nợ là rất thấp.Do vậy,các nước cho vay cần phải kiểm tra,thẩm định thật kĩ trước

khi có bất kì quyết định viện trợ hay cho vay nào.

1.2. Tổng quan về quản lý nợ nước ngoài

1.2.1 Khái niệm

Có thể hiểu, quản lí nợ nước ngoài là việc khống chế mức gia tăng nợ trong mối

quan hệ với năng lực tăng trưởng GDP và tăng trưởng xuất khẩu của đất nước.

Hoặc hiểu theo nghĩa rộng hơn,quản lí nợ nước ngoài là việc điều hành kinh tế vĩ

mô với công cụ chủ yếu là tiền tệ sao cho vốn nước ngoài được sử dụng một cách

6

có hiệu quả nhất và không gia tăng đến mức vượt quá khả năng thanh toán đúng

hạn.

1.2.2. Sự cần thiết của công tác quản lý nợ nước ngoài

Nợ nước ngoài, trong giai đoạn đầu của quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá

đất nước đóng vai trò tạo sức đột phá cho bước nhảy vọt cũng như tạo cơ sở vững

chắc cho việc đạt mục tiêu tăng trưởng nhanh và bền vững. Tuy nhiên, ngoài những

ảnh hưởng tích cực đối với nền kinh tế, thì nợ nước ngoài cũng có những ảnh hưởng

tiêu cực đến nền kinh tế như: nợ nước ngoài thường kèm theo những điều kiện, ràng

buộc mang tính chính trị và nó là gánh nặng cho người dân trong tương lai. Tuy

vậy, nhưng những ảnh hưởng tiêu cực của nợ nước ngoài tới sự phát triển kinh tế

không phải do chính bản thân nó gây ra, mà đó chính là hậu quả của việc quản lý và

sử dụng các món nợ đó như thế nào, hay nói cách khác chính là do chưa có một

chiến lược vay nợ đúng đắn, cơ chế quản lý còn lỏng lẻo, kém hiệu quả. Cho nên,

cần thiết đối với tất cả quốc gia hiện nay, đặc biệt là ở các nước đang phát triển đó

là một chiến lược quản lý hiệu quả, đúng đắn nợ nước ngoài của đất nước mình.

1.2.3. Các chỉ tiêu phản ánh hiệu quả quản lý nợ nước ngoài :

Điều 5 theo Thông tư số 56/2011/TT-BTC ngày 29/4/2011 có quy định các chi

tiêu giám sát nợ nước ngoài bao gồm:

- Nợ nước ngoài của quốc gia so với GDP: phản ánh tương quan giá trị dư nợ

nước ngoài của quốc gia so với thu nhập của toàn bộ nền kinh tế và được tính tại

thời điểm 31/12 hàng năm.

- Nghĩa vụ trả nợ nước ngoài (gốc, lãi, phí) của quốc gia hàng năm so với kim

ngạch xuất khẩu hàng hoá và dịch vụ: phản ánh khả năng hoàn trả nợ nước ngoài

từ nguồn thu xuất khẩu hàng hoá và dịch vụ, qua đó phản ánh tính thanh khoản

của nợ nước ngoài và được tính tại thời điểm 31/12 hàng năm.

7

- Dự trữ ngoại hối nhà nước so với nợ nước ngoài ngắn hạn: phản ánh khả năng

sử dụng dự trữ ngoại hối nhà nước để trả các khoản nợ nước ngoài ngắn hạn và

được tính tại thời điểm 31/12 hàng năm.

1.2.4. Mục tiêu quản lí nợ nước ngoài

1.2.4.1 Mục tiêu giám sát nợ nước ngoài của quốc gia

- Đảm bảo mục tiêu an toàn nợ, duy trì một danh mục nợ hợp lý trong giới hạn an

toàn về nợ, đảm bảo sự bền vững nợ về mặt dài hạn, an ninh tài chính và tiền tệ

quốc gia.

- Xác định sớm các rủi ro tiềm ẩn đối với danh mục nợ và những tồn tại liên quan

trong công tác quản lý nợ trong mối tương quan với môi trường kinh tế trong và

ngoài nước.

- Làm cơ sở cho việc hoạch định các chính sách, mục tiêu, định hướng huy động,

sử dụng vốn vay và quản lý nợ công và nợ nước ngoài của quốc gia trong từng

giai đoạn, phù hợp với các định hướng, chính sách phát triển kinh tế - xã hội của

Nhà nước.

- Tăng cường minh bạch tài chính, tăng cường quản lý các nghĩa vụ dự phòng.

- Nâng cao hiệu quả công tác phân tích, dự báo tài chính, góp phần nâng cao

hiệu quả quản lý và hoạch định chính sách kinh tế vĩ mô trong từng thời kỳ.

1.2.4.2 Nguyên tắc quản lí nợ nước ngoài

Chính phủ thống nhất quản lý toàn diện nợ nước ngoài của quốc gia, từ việc huy

động, tiếp nhận, phân bổ sử dụng, quản lý, theo dõi và giám sát bằng các công cụ

sau:

8

- Hiệu quả của chương trình, dự án sử dụng vốn vay là tiêu chí quan trọng hàng

đầu trong việc quyết định vay vốn nước ngoài.

- Đảm bảo cân đối giữa vay và khả năng trả nợ, cân đối ngoại tệ và các cân đối vĩ

mô khác của nền kinh tế về dài hạn.

- Việc ký kết các thoả thuận vay nước ngoài của Chính phủ thực hiện theo quy

định của pháp luật về ký kết, gia nhập và thực hiện Điều ước quốc tế. Trường

hợp thoả thuận giữa cấp có thẩm quyền của Việt Nam với người cho vay có quy

định khác thì thực hiện theo thoả thuận với người cho vay

1.2.5. Các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý nợ nước ngoài của một quốc gia

- Các nhân tố chủ quan: nhóm các nhân tố chủ quan tác động đến hiệu quả quản lí

nợ bắt nguồn từ chính bản thân nền kinh tế của quốc gia đi vay

+ Môi trường kinh tế vĩ mô: môi trường kinh tế vĩ mô thể hiện tốc độ tăng giảm

thu nhập thực tế, tích lũy tiết kiệm của người dân và khả năng đi vay của một

quốc gia.Do vậy sự ổn định của môi trường kinh tế vĩ mô luôn là điều kiện tiên

quyết của mọi ý định và hành vi đầu tư cũng như các hành vi viện trợ và cho vay

+ Cơ cấu bộ máy quản lí nợ của một quốc gia: quyết định hiệu quả của công

tác quản lí.Mặt khác chính cơ quan quản lí này còn quyết định chiến lược sử

dụng và triển vọng phát triển kinh tế của đất nước

+ Hệ thống văn bản pháp luật: một hệ thống văn bản pháp luật về quản lí nợ

đầy đủ và chặt chẽ sẽ đảm bảo được hoạt động quản lí có hiệu quả

- Các nhân tố khách quan: hiệu quả của quá trình quản lí nợ không chỉ chịu tác

động của các nhân tố chủ quan mà còn chịu tác động từ các yếu tố khách quan

như: lãi suất,tỷ giá,cơ cấu vay nợ,các ràng buộc trong vay nợ và viện trợ đối với

nước đi vay..

9

CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG VỀ VIỆC QUẢN LÝ NỢ NƯỚC NGOÀI

Ở VIỆT NAM

2.1. Tình hình nợ nước ngoài của Việt Nam

2.1.1. Các phương thức nợ chủ yếu của Việt Nam

Ngoài yếu tố tiết kiệm trong nước, các quốc gia đang phát triển xem vay nợ

để phát triển là con đường mà các nước này buộc phải đi khi cần một nguồn tiền

vốn tư bản lớn để mở rộng nền sản xuất, xây dựng và tổ chức các ngành quan

trọng làm đòn bẩy phát triển cho cả nền kinh tế.

Nợ nước ngoài ở nước ta chủ yếu xuất phát từ ba nguồn chủ yếu sau đây: (số

liệu cuối năm 2009)

- Nợ ODA (74,67% )

- Vay thương mại qua các hợp đồng song phương và đa phương (19,92%)

- Phát hành trái phiếu quốc tế (5,41%)

2.1.1.1 Nợ ODA

Trong các khoản nợ nước ngoài, nợ ODA là khoản nợ vay nước ngoài chủ yếu

của Chính phủ trong suốt một thời gian dài.

Từ sau mốc 1993 thì trong thời kỳ 1993 – 2010, tổng giá trị ODA cam kết

đạt 64,32288 tỷ USD, tổng vốn ODA ký kết đạt 46,31229 tỷ USD (72% tổng

lượng ODA cam kết), tổng vốn ODA giải ngân đạt 29,732 tỷ USD (64,1% tổng

lượng ODA ký kết). Lượng vốn ODA cam kết năm sau đều cao hơn năm

trước, thể hiện sự tin tưởng của các nhà tài trợ vào khả năng phát triển (và

trả nợ) của Việt Nam. Số liệu Bộ Kế hoạch - Đầu tư (KH-ĐT) cho thấy

trong 5 năm 2006-2010, tổng số vốn ODA cam kết cho Việt Nam đạt 31,7

10

tỷ USD, tăng 21,5% so với giai đoạn 5 năm trước đó. Kể cả năm 2009 là

năm xảy ra khủng hoảng tài chính và suy thoái kinh tế toàn cầu đã tác động tiêu

cực đến nền kinh tế của tất cả các quốc gia, trong đó có cả các nước phát triển là

những nhà tài trợ chủ yếu cho Việt Nam. Mặc dù vậy tại Hội nghi CG mức cam

kết vốn ODA đạt mức kỉ lục là 8.063,78 triệu USD.

Biểu đồ 2.1: Tình hình ODA cam kết, ký kết và giải ngân (Đơn vị: triệu USD)

Nguồn: Bộ kế hoạch và đầu tư

Tuy nhiên vẫn còn tồn tại những nhận thức cho rằng ODA là cho không và

trách nhiệm trả nợ nguồn vốn vay ODA thuộc về chính phủ. Nhận thức sai lệch

như vậy đã dẫn đến tình trạng kém hiệu quả trong việc sử dụng vốn ODA trong

các chương trình, dự án. Cho dù hầu hết ODA là dưới dạng các khoản vay ưu đãi

11

với lãi suất thấp, thời gian trả nợ và ân hạn dài, thì việc sử dụng ODA vẫn là một

sự đánh đổi.Nếu sử dụng ODA không hiệu quả, gánh nặng nợ sẽ tăng lên. Và yêu

cầu đối với việc sử dụng nguồn vốn ODA là phải phát huy hiệu quả không chỉ

trong ngắn hạn mà còn phải hữu hiệu trong trung và đặc biệt là dài hạn, nghĩa là

thế hệ mai sau phải được hưởng những thành quả do nguồn vốn ODA này mang

lại.

2.1.1.2. Vay thương mại thông qua các hợp đồng song phương và đa phương

Bao gồm 2 bộ phận:

- Vay thương mại qua các hợp đồng song phương và đa phương của chính phủ:

Khác với vay hỗ trợ phát triển chính thức, vay thương mại không có ưu đãi

cả về lãi suất và thời gianân hạn, lãi suất vay thương mại là lãi suất thị trường

tài chính quốc tế và thường thay đổi theo lãi suất thị trường. Chính vì vậy, vay

thương mại thường có giá khá cao và chứa đựng nhiều rủi ro. Việc vay thương

mại của Chính phủ phải được cân nhắc hết sức thận trọng và chỉ quyết định

vay khi không còn cách nào khác. Loại hình vay này của nước ta chiếm tỉ trọng

khoảng 9,2 % tổng dư nợ nước ngoài (2009)

- Bảo lãnh Chính phủ đối với vay thương mại nước ngoài của các doanh nghiệp

và tổ chức tín dụng:

Bảo lãnh Chính phủ đối với các doanh nghiệp và các tổ chức tín dụng khi

vay nước ngoài được thực hiện nhằm mục đích hỗ trợ vốn cho các doanh nghiệp

phát triển hoạt động sản xuất kinh doanh, trong khi nguồn lực có giới hạn. Các

doanh nghiệp vay nợ có bảo lãnh gồm các doanh nghiệp đầu tư trực tiếp từ nước

ngoài (doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài FDI) và các doanh

nghiệp nhà nước có quy mô lớn trong các ngành bưu chính viễn thông, dầu khí,

12

điện lực, xi măng, hàng không và dệt. Tính đến hết năm 2006, dư nợ được chính

phủ bảo lãnh khoảng 1031,18 triệu USD và đến hết năm 2010 là 4624,75 triệu

USD.

Trong cơ cấu nợ vay có bảo lãnh, nợ ngắn hạn chiếm tỷ trọng rất nhỏ

(khoảng 4,8%), chủ yếu là nợ trung và dài hạn. Nhìn chung nợ có bảo lãnh đáp

ứng được yêu cầu cho quá trình phát triển trung và dài hạn.

Năm 2010, tỷ lệ nợ Chính phủ bảo lãnh hiện chiếm 7% so với GDP, trong đó có

5% là vay trong nước, vay nước ngoài chiếm 2%.Tuy nhiên, nếu xét về cơ cấu dư

nợ với số tuyệt đối thì vay nước ngoài đang có xu hướng tăng, trong khi vay

trong nước đang có xu hướng giảm.

2.1.1.3. Phát hành trái phiếu ra thị trường quốc tế

Việc phát hành trái phiếu quốc tế có thể thực hiện qua 3 hình thức: Chính phủ

Việt Nam phát hành về cho vay lại, Chính phủ bảo lãnh cho doanh nghiệp phát

hành trái phiếu doanh nghiệp, doanh nghiệp tự trực tiếp phát hành.

- Phát hành trái phiếu Chính Phủ ra thị trường quốc tế: Kể từ năm 2006- 2010,

chính phủ đã có 2 đợt phát hành trái phiếu quốc tế thành công:

+Đợt phát hành lần thứ nhất, thủ tướng đã yêu cầu trong năm 2007, phát hành

trái phiếu Chính phủ khoảng 1 tỷ USD với thời hạn 15 và 20 năm để cho vay lại

đối với một số dự án quan trọng như: dự án Nhà máy lọc dầu Dung Quất, dự án

mua tàu vận tải của Tổng Công ty Hàng hải Việt Nam và dự án Thủy điện Xê Ca

Mản 3 của Tổng Công ty Sông Đà.

+Đợt phát hành lần thứ hai, ngày 26/01/2010, Việt Nam đã phát hành thành

công 1 tỷ USD trái phiếu Chính Phủ thời hạn 10 năm trên thị trường quốc tế với lợi

tức 6,95%.

13

- Phát hành trái phiếu doanh nghiệp ra thị trường quốc tế: Trước tình trạng lãi

suất trong nước tăng cao,nhiều doanh nghiệp đã tính đến khả năng huy động vốn từ

thị trường vốn quốc tế, tuy nhiên, do vị thế của các doanh nghiệp nên hình thức

này còn chưa phát triển.

Cuối năm 2009, Công ty cổ phần Vincom (VIC) cũng đã phát hành thành công

100 triệu USD trái phiếu chuyển đổi quốc tế với mức lãi suất 6% trong thời hạn 5

năm. Đợt phát hành này do Credit Duisse bảo lãnh. Đây là trái phiếu chuyển đổi

quốc tế đầu tiên do một doanh nghiệp tư nhân VN phát hành trên thị trường vốn

quốc tế và được niêm yết tại thị trường chứng khoán Singapore.

Cuối tháng 12.2010, Đại hội cổ đông bất thường Tập đoàn Hoàng Anh Gia Lai

(HAG) đã thống nhất phát hành trái phiếu quốc tế để huy động 200 triệu USD cho

các dự án đã và đang triển khai của HAG.

Điển hình trong năm nay, Ngân hàng Thương mại Cổ phần Công thương

ViettinBank đã xây dựng đề án phát hành trái phiếu quốc tế với khối lượng phát

hành khoảng 500 – 1 tỷ USD trình duyệt trong năm 2011. Tập đoàn Điện lực Việt

Nam (EVN), EVN có kế hoạch phát hành 5.000 tỷ đồng trái phiếu trong nước và 1

tỷ USD trái phiếu quốc tế năm 2011.

Tuy nhiên, các doanh nghiệp Việt Nam còn khá nhỏ và chưa nhận được sự tín

nhiệm tốt trên thị trường TPQT, cho nên yếu tố quan trọng giúp các doanh nghiệp

VN có thể vay vốn thông qua phát hành TPQT là lãi suất cao.

2.2.1. Tình hình nợ nước ngoài của Việt Nam hiện nay

Nợ nước ngoài ở nước ta theo công bố từ 7 bản tin nợ nước ngoài của Bộ tài

chính thì càng ngày càng tăng dần về số lượng vay, trong giai đoạn 2006-2010,

tổng dư nợ của nước ta đã tăng từ 18,4 tỷ USD(2006) lên 43,8 tỷ USD(2010).

14

Nợ nước ngoài của Việt Nam trong năm 2010 là xấp xỉ 44 tỷ USD ứng với

42,2%GDP. Con số nợ nước ngoài đã tăng cả về tuyệt đối lẫn tương đối so với

năm 2009, khi tổng dư nợ nước ngoài là 27,92 tỷ USD, chiếm 39% GDP. Và con

số này cũng khác xa con số dự kiến trong Quyết định số: 527/QĐ-TTg về Tổng

số dư nợ cuối kỳ là 35,9 tỷ USD tương ứng 30,5%GDP. Hơn thế nữa mức nợ

cuối kỳ năm 2010 đã đạt 42,2%GDP cũng chỉ cách con số giới hạn nợ ở mức an

toàn so với GDP là 45% một con số tương đối nhỏ.

18.4

22.2

25.9

37.3

43.8

31.432.5

29.8

39.0

42.2

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

2006 2007 2008 2009 2010

tỷ U

SD

0.0

5.0

10.0

15.0

20.0

25.0

30.0

35.0

40.0

45.0

%

Tổng dư nợ nước ngoài

Dư nợ/GDP

Hình 2.1. Tổng dư nợ nước ngoài và tổng dư nợ nước ngoài so với GDP của Việt

Nam thời kì 2006-2010.

Trong đó nợ nước ngoài của Chính phủ và do Chính phủ bảo lãnh luôn chiếm tỷ

trọng lớn và trong giai đoạn 2004-2010 thì luôn lớn hơn 73% và chưa vượt mức

87% trong tổng dư nợ. Đặc biệt, nợ nước ngoài khu vực tư nhân có xu hướng

chiếm tỷ trọng ngày càng cao hơn, trong thời kì 2004-2007 luôn có tỷ trọng nhỏ

hơn 20%, nhưng có xu hướng ngày càng tăng đỉnh điểm là năm 2010 chiếm

26,7% trong tổng dư nợ. Mặc dù, nợ nước ngoài ở khu vực công tuy không tăng

15

về giá trị tương đối so với GDP, nhưng về giá trị tuyệt đối thì đều tăng mạnh qua

các năm.

0

10

20

30

40

50

tỷ USD

khu vực công khu vực tư nhân

khu vực tư nhân 2.8 2.9 4.1 9.4 11.3

khu vực công 15.6 19.3 21.8 27.9 32.5

2006 2007 2008 2009 2010

Hình 2.2. Dư nợ nước ngoài của khu vực tư nhân và khu vực công giai đoạn

2006-2010

Tính riêng trong nợ khu vực công, nợ của chính phủ luôn chiếm tỷ trọng cao hơn

hẳn so với nợ nước ngoài do chính phủ bảo lãnh biểu hiện ở nợ do CP bảo lãnh

chỉ bằng gần bằng 1/14 (2006), 1/5 (2008) và 1/6 (2010) so với nợ của CP.

16

0%

20%

40%

60%

80%

100%

Nợ của Chính phủ Nợ được Chính phủ bảo lãnh

Nợ được Chính phủbảo lãnh

1.0 2.0 3.6 4.0 4.6

Nợ của Chính phủ 14.6 17.3 18.2 23.9 27.9

2006 2007 2008 2009 2010

Hình 2.3: Tổng dư nợ nước ngoài của Chính phủ và được Chính phủ bảo lãnh

tăng mạnh từ 2006 – 2010

Về cơ cấu nợ theo lãi suất, thì theo bản tin số 7 về nợ nước ngoài của VN thì

phần lớn nợ nước ngoài của Chính phủ có lãi suất thấp từ 0% đến dưới 3%. Cụ

thể là trong tổng số gần 27,86 tỷ USD dư nợ thì có tới gần 21,85 tỷ USD ở mức

lãi suất này, tăng khoảng 11,1% so với năm 2009. Dư nợ các khoản vay có lãi

suất thả nổi theo LIBOR 6 tháng và Euro LIBOR 6 tháng chỉ tăng rất ít trong

năm 2010, tổng cộng là trên 1,96 tỷ USD.

Tuy nhiên, tốc độ tăng của các khoản vay lãi suất cao mới là vượt trội. Có trên

2,15 tỷ USD dư nợ có lãi suất từ 3% đến dưới 6%, tăng tới 43% so với năm

trước; lãi suất từ 6-10% có tổng dư nợ trên 1,89 tỷ USD, gấp hơn hai lần năm

2009.

17

2006 2007 2008 2009 2010

TỔNG CỘNG 14,610.15 17,270.60 18,916.05 23,942.51 27,857.76

LÃI SUẤT CỐ

ĐỊNH

14,362.51 16,839.67 18,294.36 22,029.11 25,895.93

0% - 0.99% 239.46 299.07 257.82 281.73 563.17

1% - 2.99% 11,443.86 13,917.54 15,553.96 19,325.39 21,289.85

3% - 5.99% 1,521.78 1,492.99 1,557.09 1,502.96 2,152.22

6% - 10% 1,157.42 1,130.07 925.49 919.04 1,890.69

LÃI SUẤT

THẢ NỔI

247.64 430.93 621.68 1,913.39 1,961.83

Bảng 2.1: Cơ cấu nợ nước ngoài của chính phủ theo lãi suất vay 2006-2010

(triệu USD, áp dụng tỷ giá thời điểm cuối kì)

Điều này làm thay đổi rất nhiều nghĩa vụ nợ hàng năm về nợ nước ngoài của

Chính phủ, theo sau mỗi bản tin về nợ nước ngoài được công bố. Với cập nhật

mới nhất, từ nay đến năm 2015, Việt Nam sẽ phải trả nợ nước ngoài cả gốc và lãi

mỗi năm xấp xỉ 1,5 tỷ USD.

Mức đỉnh mới về trả nợ sẽ rơi vào năm 2020, với nợ phải trả lên tới gần 2,4 tỷ

USD, trong khi chỉ một năm trước, Bộ Tài chính mới đưa mức dự kiến cho năm

này khoảng 1,15 tỷ USD.

Với những con số trên cho thấy thời điểm cuối kì năm 2010 Việt Nam với

dân số ước tính là 86,93 triệu người và thu nhập bình quân đầu người của nước

ta trong khi theo thống kê ngày 31/12/2010 là xấp xỉ 1200 (VN vươn lên trở

thành nước có thu nhập trung bình, thu nhập đã tăng 1,6 lần, tương ứng với

438USD so với năm 2009) thì cứ trung bình một người dân sẽ gánh 504 USD nợ

vay nước ngoài. Có thể thấy gánh nặng nợ lên mỗi người dân là khá cao.

18

Tuy nhiên về mặt lý thuyết, từ năm 2004 đến 2010 nợ nước ngoài của Việt

Nam chừa hề vượt ngưỡng 50% (nợ/GNP) tức là mức nợ quá nhiều mà luôn duy

trì trong mức nợ vừa phải, mức nợ này vẫn được coi là ở trong giới hạn an toàn.

Hệ số Nợ / GNP Nợ / Xuất

khẩu

Dịch vụ nợ/

Xuất khẩu

Chi phí trả lãi /

Xuất khẩu

Nợ quá nhiều > 50% > 275% >30% >20%

Nợ vừa phải 30-50% 165-275% 18-30 % 12-20%

Nợ ít < 30% < 165% < 18% <12%

Bảng 2.2 Tiêu chuẩn phân loại mức độ nợ của Ngân hàng thế giới

( Nguồn : World Bank )

Trên đây một vài nét về nợ nước ngoài của Việt Nam hiện nay. Tuy nhiên,

một vấn đề đặt ra là với khối lượng nợ tương đối lớn như vậy, nước ta cần phải

quản lý nợ như thế nào để mang lại hiệu quả cao nhất cho nền kinh tế, và tránh

được gánh nặng cho thế hệ mai sau.

2.2. Thực trạng quản lí nợ nước ngoài tại VN:

2.2.1. Quản lí vay và trả nợ nước ngoài

- Văn bản điều chỉnh: Các Nghị định 20, 40, 42, 43/NĐ-CP(1994),Nghị định

số 90/1998/NĐ- CP nhằm thay thế Nghị định 58- CP (30/8/1992), Nghị định

134/2005/NĐ- CP ngày 1/11/2005 sửa đổi bổ sung cho Nghị định 90, Pháp lệnh

Quản lý ngoại hối ngày 13-12-2005, Thông tư 09/2004 TT-NHNN của NHNN

hướng dẫn việc vay và trả nợ nước ngoài của các doanh nghiệp… cụ thể:

+ Nghị định 58/CP (30/8/1993 ): lần đầu tiên các khái niệm liên quan đến vay

nợ nước ngoài được đề cập và làm rõ trong một văn bản pháp quy của Nhà nước.

19

Nghị định đã đánh dấu bước chuyển về chất trong nguyên tắc vay vốn nước ngoài

ở nước ta. Đó là việc chuyển từ phương thức vay theo kế khoạch phân bổ của

Nhà nước với sự tách biệt trong trách nhiệm giữa người đi vay với người sử

dụng, giữa bên sử dụng với bên trả nợ sang nguyên tắc tự vay, tự trả.

+ Các Nghị định 20/CP, 40/CP, 42/CP, 43/CP(1994) quy định một cách cụ thể

trách nhiệm của từng cơ quan quản lý Nhà nước trong vấn đề quản lý nợ, qua đó,

phát huy tính chuyên môn hoá cao trong hoạt động quản lý đối với từng bộ phận:

Thủ tướng, Quốc hội, Chủ tịch nước, Văn phòng Chính phủ, Bộ Tài chính,

NHNN, Bộ Kế hoạch và Đầu tư …

+ Ra đời của Quy chế “ Bảo lãnh và tái bảo hành vay vốn nước ngoài ” ban

hành kèm theo Quyết định số 263-QĐ/NH14(21-2-1994) của thống đốc NHNN,

Quyết định số 263-QĐ/NH14(19-9-1995),Thông tư 17-TC/TCĐN(5-3-1994) của

Bộ Tài Chính “ Hướng dẫn việc quản lý vốn vay nước ngoài của Chính Phủ ”,

Thông tư 07-TT-NH7(23-3-1994) của NHNN “ Hướng đẫn việc quản lý vay và

trả NNN của doanh nghiệp ”, Thông tư liên bộ số 09-TC/NH(30-5-1994)của

NHNN và Bộ Tài Chính “ Về việc quản lý và sử dụng vốn vay của các TCTD

quốc tế ”. Được sửa đổi trong Quyết định số 161-QĐ/NH (8-6-1996) của Thống

đốc NHNN.

+ Quyết định số 160-QĐ-NH7

+ Nghị định số 90/1998/NĐ- CP thay thế Nghị định 58- CP và thông tư

07/TT-NH7 (26-3-1994)cũng được thay thế bằng Thông tư 03/1999 –TT-

NHNN7 (12-8-1999), đồng thời ban hành bổ sung hai quyết định : 308/1999/QĐ-

NHNN7 quy định các điều kiện vay nước ngoài, 26/2000/QĐ-NHNN7 quy định

việc xây dựng và điều hành kế hoạch tổng hạn mức vay thương mại hàng năm

các doanh nghiệp.

20

+ Tháng 4 năm 2009 quyết định số 527/QĐ-TTg về việc phê duyệt

“Chương trình quản lý nợ nước ngoài trung hạn giai đoạn 2009-2012” được ban

hành

+ Nghị định số 79/2010/NĐ-CP ngày 14/7/2010 của Chính phủ về nghiệp vụ

quản lý nợ công.

+ Thông tư 56/2011/TT-BTC ngày 29/4/2011 hướng dẫn cụ thể phương pháp

tính toán các chỉ tiêu giám sát nợ công và nợ nước ngoài của quốc gia được quy

định tại Điều 7 và tổ chức hoạt động giám sát về nợ công quy định tại Điều 8 của

Nghị định số 79/2010/NĐ-CP.

+ Mới đây nhất là dự thảo nghị định về quản lý vay, trả nợ nước ngoài không

có bảo lãnh Chính phủ.

- Cơ quan quản lý: Bộ tài chính, Bộ kế hoạch và đầu tư, Ngân hàng nhà nước,

Bộ tư pháp và các cơ quan liên quan khác. Với trách nhiệm cụ thể được qui định

(Điều 6 Nghị định 134/2005/NĐ- CP)

- Các mục tiêu quản lý được định hướng theo từng giai đoạn, phù hợp với xu

thế, nhu cầu của nền kinh tế.

2.2.1.1. Nợ chính phủ và chính phủ bảo lãnh

- Qui mô: tổng lượng vốn vay nợ ngày càng tăng và lớn (Các Bản tin nợ nước

ngoài của Bộ Tài chính)

- Cơ cấu: chủ yếu là nợ song phương nợ ODA, ưu đãi, thời hạn dài, có nhiều

ràng buộc về kinh tế chính trị, thể hiện khả năng trả nợ của Việt Nam chưa cao

- Tỷ số tương quan: cao so các chỉ tiêu kinh tế như GDP, GNP, giá trị xuất

khẩu… tuy nhiên vẫn ở ngưỡng an toàn (tỷ lệ an toàn trên thu NSNN là duới

250%, xuất khẩu là dưới150%). Từ năm 2004 đến 2010, tỷ lệ nợ nước

21

ngoài/Xuất khẩu thấp, dưới 60%, tỷ lệ nợ nước ngoài/Thu ngân sách luôn nhỏ

hơn 150%

Bảng 2.3: Các chỉ tiêu giám sát về nợ nước ngoài ở nước ta trong giai đoạn

2006-2010

Chỉ tiêu 2006 2007 2008 2009 2010Tổng số dư nợ nước ngoài so với

GDP(%) 31.4 32.5 29.8 39 42.2Nợ nước ngoài khu vực công so GDP

(%) 25.7 28.2 25.1 29.3 31.1Nghĩa vụ trả nợ trung và dài hạn so với

xuất khẩu hàng hoá và dịch vụ (%)4 3.8 3.3 4.2 3.4

Nghĩa vụ trả nợ nước ngoài của Chính phủ so với thu NSNN (%)

3.7 3.6 3.5 5.1 3.7

Dự trữ ngoại hối so tổng dư nợ ngắn hạn (%) 6380 10177 2808 290 187

Nghĩa vụ nợ dự phòng của Chính phủ so thu ngân sách nhà nước (%) 4.5 4.6 4.7 4.3 5.8

Bảng 2.4: Dư nợ, rút vốn và trả nợ nước ngoài của Chính Phủ và được Chính phủ bảo lãnh giai đoạn từ 2006- 2010

(Đơn vị: Triệu USD)

  2006 2007 2008 2009 2010

Dư nợ 15,641.33 19,252.55 21,816.5027,928.6

732,500.5

1

 Của Chính phủ 14,610.15 17,270.60 18,916.0523,942.5

127,857.7

6 Được chính phủ bảo lãnh 1,031.18 1,981.95 2,900.46 3,986.16 4,642.75

Tổng trả nợ trong kì 764.5 885.9 1,103.88 1,290.93 1,672.32 Của Chính phủ 601.53 701.4 820.78 887.23 1,131.00 Được chính phủ bảo 162.97 184.5 283.1 403.7 541.31

22

lãnh

Bảng 2.5: Nghĩa vụ trả nợ các năm từ 2006-2010

(Đơn vị: tỷ đồng)

  2006 2007 2008 2009 2010

Nghĩa vụ

trả nợ

9,777.

62

10,364.

40

13,965.

00

21,539.

34

17,075.

50

Tổng nợ

trả

6,945.

36

8,138.1

3

17,955.

79

21,861.

21

30,969.

29

=> Nhận xét:

- Nghĩa vụ trả nợ của chính phủ và chính phủ bảo lãnh được thực hiện đầy đủ,

đó là các khoản chiếm tỷ trọng nhỏ trong tổng nợ vay.

- Việc quản lý chưa hợp lý: lượng nợ ngày càng chiếm tỷ trọng lớn so với

GDP,vẫn “đảm bảo khả năng trả nợ và trong tỷ lệ an toàn” nhưng không đáp ứng

được nhu cầu của các dự án cần thiết.

- Điều chỉnh cơ cấu vay nợ chưa phù hợp với nền kinh tế trong nước cũng như

thế giới, khi xảy ra khủng hoảng thì vốn vay nước ngoài không giảm mà còn

tăng, chủ yếu vay nước ngoài với lãi suất cao mà không tận dụng nguồn vốn

trong nước với lãi suất thấp hơn.

- Hệ thống, mô hình quản lí đã được chuyên môn hóa cho Bộ Tài chính và

NHNN nhưng vẫn còn chồng chéo, sự phối hợp giữa 2 cơ quan này chưa được

cao và đồng bộ để có được những kết quả tích cực.

2.2.1.2. Vốn vay của doanh nghiệp, các tổ chức kinh doanh

23

- Việc vay và trả nợ của DN được quy định cụ thể tại các thông tư, nghị định, qui

chế của Chính phủ, NHNN, Bộ tài chính… (Ví dụ như Thông tư 09/2004 TT-

NHNN)

- Hiện nay đang điều chỉnh để các khoản tự vay tự trả

- Siết chặt để quản lý thận trọng, chặt chẽ để đảm bảo an toàn vốn nhà nước. tập

đoàn, tổng công ty nhà nước muốn vay nước ngoài phải được cơ quan đại diện

vốn sở hữu trong doanh nghiệp phê duyệt phương án huy động vốn vay. Mặt

khác, kim ngạch vay phải được Bộ Tài chính đồng ý và xác nhận nằm trong giới

hạn an toàn nợ nước ngoài của quốc gia, phù hợp với quy định hiện hành.

- Cho vay đồng VND ở nước ngoài để có thể tránh được rủi ro về tỷ giá và sức ép

mua ngoại tệ để trả nợ.

Nhận xét:

- Quản lý vay theo kiểu tự vay tự trả chưa chặt chẽ, chưa có đủ điều kiện để mỗi DN

tự vay thỏa thuận theo cơ chế thị trường và tự chịu trách nhiệm về các khoản vay

đó.

- Quản lý theo kiểu nắm đàng chuôi của Chính phủ, gây nhiều khó khăn cho DN khi

hoạt động trên thị trường cũng như tiến hành dự án đầu tư của mình.

2.2.1.3. Các khoản vay của cá nhân

Việc cá nhân vay đã được đảm bảo quyền lợi ở Điều 22 Nghị định số

160/2006/NĐ-CP ngày 28/12/2006 của Chính phủ nhưng thực tế thì vẫn chưa

được thực hiện do lo ngại về những rủi ro đô la hóa Muốn vay để kinh doanh thì

cần phải thành lập doanh nghiệp còn các mục đích khác rất khó khăn, luôn bị cân

nhắc.

2.2.2. Quản lý sử dụng

24

- Vay nợ nước ngoài của Chính phủ, đặc biệt là vốn ODA được ưu tiên sử

dụng để phát triển kinh tế xã hội:

+ Phát triển hệ thống giao thông (đường bộ, đường thuỷ, đường sắt và đường

hang không)

+ Phát triển hệ thống nguồn và lưới điện

+ Phát triển nông nghiệp và nông thôn gắn với xoá đói giảm nghèo

+ Cấp thoát nước và vệ sinh môi trường

+ Y tế, dân số và kế hoạch hoá gia đình

+ Giáo dục, đào tạo và dạy nghề

+ Khoa học công nghệ, môi trường

+ Tăng cường năng lực, phát triển thể chế quản lý nhà nước

-Cho vay lại: Theo Nghị định số 78/2010/NĐ-CP: lãi suất cho vay lại vốn vay

thương mại, vay ưu đãi bằng lãi suất vay nước ngoài. Đối với cho vay lại vốn

vay ODA, lãi suất cho vay lại bằng ngoại tệ gốc vay nước ngoài được tính

bằng 2/3 lãi suất thương mại tham chiếu tương ứng với thời hạn cho vay lại tại

thời điểm xác định điều kiện cho vay lại. Trường hợp mức 2/3 lãi suất thương

mại tham chiếu nêu trên thấp hơn lãi suất vay nước ngoài thì lãi suất cho vay

lại bằng lãi suất vay nước ngoài, một số ngành, lĩnh vực được hưởng lãi suất

ưu đãi theo mức bằng 30% mức lãi suất cho vay lại bằng ngoại tệ hoặc đồng

Việt Nam tương ứng, nhưng không thấp hơn lãi suất vay nước ngoài. Danh

mục ngành, lĩnh vực được hưởng mức lãi suất ưu đãi này do Thủ tướng Chính

phủ quy định. Trường hợp cho ủy ban nhân dân cấp tỉnh vay lại, lãi suất cho

vay lại bằng lãi suất vay nước ngoài.

- Nguồn vay nợ nước ngoài là nguồn tài chính quan trọng bổ sung cho NSNN,

đảm bảo cho đầu tư phát triển, tăng trưởng kinh tế.

- Thực hiện dự án thường bị chậm ở nhiều khâu: chậm thủ tục, chậm triển khai,

chậm giải ngân, tỷ lệ giải ngân thấp. Do vậy, thời gian hoàn thành dự án kéo

25

dài làm phát sinh các khó khăn, đặc biệt là vốn đầu tư thực tế thường tăng hơi

so với dự kiến và cam kết, đồng thời làm giảm tính hiệu quả của dự án khi đi

vào vận hành, khai thác.

- Công tác theo dõi đánh giá tình hình đầu tư chưa đầy đủ, còn nhiều hạn chế. Đặc

biệt là công tác theo dõi, thống kê, kiểm tra và đánh giá hiệu quả của công

trình sau đầu tư còn bỏ ngỏ, ngoại trừ các dự án vay lại và đang trong thời gian

trả nợ. Kết quả quản lý thường được đánh giá chỉ bằng công trình (mức độ

hoàn thành, tiến độ thực hiện) mà chưa xem xét đến hiệu quả sau đầu tư một

công trình khi đưa vào vận hành khai thác. Gây ra sự lãng phí và né tránh trách

nhiệm của từng bộ phận liên quan.

- Quản lý tránh thất thoát và lãng phí cũng còn yếu kém, trường hợp như PMU18,

dự án Đại lộ Đông Tây, Vinashin, các dự án định cư cho đồng bào dân tộc

thiểu số… Nhà nước đi vay nợ nước ngoài bằng phát hành trái phiếu chính phủ

rồi giao cho Vinashin, nhưng những dự án đầu tư của Vinashin đều không có

hiệu quả, còn gây thất thoát như việc mua tàu Hoa Sen khi chưa được sự cho

phép của Chính phủ, mua nhà máy điện cũ nát…

Qua những dự án như thế này cho ta thấy rõ ràng là vốn vay nước ngoài được

chính phủ “đầu tư cho các DN hay tập đoàn Nhà nước” chỉ như là cho mà

không cần biết hiệu quả sử dụng đến đâu, các tổ chức đó sử dụng vốn đó vào

việc gì và mang lại những lợi ích gì cho nền kinh tế cũng như cho sự phát triển

của xã hội và để đảm bảo cho khả năng trả nợ sau này.

2.3. Nguyên nhân

- Mô hình quản lý: có thể tận dụng được trình độ và khả năng làm việc của các

chuyên gia, giúp cho công tác quản lý được thực hiện một cách bài bản hơn, đồng

thời giảm bớt gánh nặng quản lý cho một cơ quan nhưng còn những trở ngại

trong công tác thu thập, tổng hợp số liệu, ảnh hưởng nghiêm trọng tới tính chính

26

xác và kịp thời của thông tin, và do đó tạo ra nhiều khó khăn trong công tác dự

đoán; nhiều khi còn tạo ra sự chồng chéo, trùng lặp trong các chức năng, nhiệm

vụ quản lý giữa các cơ quan, gây khó khăn cho quản lý, sự thống nhất và liên hệ

giữa các cơ quan quản lý.

- Khung thể chế nhiều qui định cụ thể về các hoạt động vay vốn nhưng chưa có

hiệu quả, rõ ràng, tạo ra một thứ bùng nhùng

- Sử dụng vốn chưa thật sự sinh ra lợi nhuận hay tạo điều kiện để phát triển

kinh tế, an sinh xã hội

- Chưa chú trọng đến việc quản lí sử dụng. Rõ ràng các văn bản về vay và trả

nợ rất nhiều nhưng về việc quản lý sử dụng không được đề cập đến.

- Tham nhũng, quan liêu trong vấn đề vay và sử dụng, đội ngũ quản lý mâu

thuẫn…

Ví dụ vụ phá sản của tập đoàn Vinashin:

- Năm 2005 Vinashin được ủy thác toàn bộ 750 triệu USD từ việc phát hành trái

phiếu chính phủ , lãi suất thực trả là 7,125%, lãi suất danh nghĩa là 6,825% với

đảm bảo khả năng thanh toán nợ trong tầm tay của ông Phạm Thanh Bình, Tổng

giám đốc Tổng công ty Công nghiệp tàu thuỷ bằng những lí lẽ về các hợp đồng

và dự án trong tương lai của Tổng công ty (có đơn đặt hàng đến hết 2009 với số

hợp đồng ký chính thức khoảng 1 tỷ USD, hợp đồng thoả thuận ước 0,5 tỷ USD

và đang tiếp tục đàm phán đơn hàng cho đến 2012) cùng với cam kết sẽ giám sát

chặt chẽ quá trình sử dụng vốn của Bộ Tài chính, ban hành Quyết định số 36

ngày 7/7/2006 về quy chế giám sát việc sử dụng nguồn vốn trái phiếu quốc tế của

Chính phủ năm 2005, trong đó có phân công trách nhiệm của Bộ Tài chính, trách

27

nhiệm của Vinashin và trách nhiệm của các ngân hàng phục vụ, định kỳ có kiểm

tra và giám sát với nguồn vốn trái phiếu này. Nhưng khi Vinashin sử dụng vốn

này như thế nào, vào đâu, khi nào thì không ai có thể nói rõ được.

- 600 triệu USD do ngân hàng Credit Suisse bảo lãnh phát hành cho Vinashin vay

trên thị trường quốc tế. Cơ quan có trách nhiệm dường như không nắm rõ, và vì

sao lại để Vinashin có thể phát hành chỉ vào những lời nói không có căn cứ

- Năm 2010 còn được cấp thêm vốn và phát hành trái phiếu, rõ ràng lúc này

Vinashin chẳng còn gì ngoài những đống phế liệu, những món nợ khổng lồ

không có khả năng thanh toán mà cơ quan có trách nhiệm phớt lờ đi để cố cứu

một con tàu đã chìm

- Với những sai phạm gây thất thoát nghiêm trọng của Vinashin xảy ra thì hỏi những

cơ chế quản lý sử dụng vốn của Nhà nước ở đâu khi Vinashin đầu tư vào các dự

án như mua tàu Hoa Sen; đầu tư xây dựng nhà máy nhiệt điện Sông Hồng (Nam

Định); nhà máy điện Diezel Cái Lân (Quảng Ninh); bán vỏ tàu Bạch Đằng và dự

án tàu Bình Định Star.

+ Mua tàu Hoa Sen gây thiệt hại 470 tỷ đồng: với giá mua là 60 triệu euro và

311.000 USD tiền nhiên liệu, đưa về chỉ chạy được 39 chuyến rồi phải ngừng

hoạt động. Hệ thống cầu cảng của Việt Nam không phù hợp, Vinashin lại phải

đầu tư thêm, nâng tổng mức đầu tư gần 66 triệu euro (gần 1.500 tỷ đồng).

+Vinashin rót tiền xây dựng nhà máy nhiệt điện Sông Hồng (Nam Định), gây

thiệt hại cho Nhà nước hơn 312 tỷ đồng; Nhà máy nhiệt điện diesel Cái Lân

(Quảng Ninh) gây thiệt hại hơn 66,5 tỷ đồng.

+ Vinashin nợ Ngân hàng Natixis (Pháp) 300 triệu USD và khoản này lại được

trả bằng số tiền thu về từ việc phát hành trái phiếu chính phủ đấu năm 2011, Số

tiền 1 tỉ USD sẽ được phân bổ cho Tổng công ty Sông Đà, Tổng công ty Lắp máy

Lilama, Tổng công ty Hàng hải Vinalines, tập đoàn Dầu khí Việt Nam PVN

nhằm triển khai và tiếp tục các dự án nhà máy lọc dầu Dung Quất, thủy điện Xê

28

Ca Mản 3, thủy điện Hủa Na, mua tàu vận tải. Cho thấy rất nhiều dự án đang rất

khát vốn nhưng Nhà nước lại chia 700 triệu cho tất cả các dự án đó, còng lưng nợ

để trả nợ cho mỗi Vinashin.

Không chỉ một vụ Vinashin mà rất nhiều dự án khác liên quan đến vốn vay nước

ngoài không hiệu quả, nhiều dự án đầu tư an sinh xã hội khác cũng không mang

lại hiệu quả cho người dân mà chính người dân lại là con nợ.

Đến khi vụ việc của tập đoàn Vinashin đổ bể thì mọi chuyện mới bắt đầu được

điều tra làm rõ, các cơ quan mới đi tìm các nguyên nhân mà không theo dõi ngay

từ đầu công việc kinh doanh và đầu tư các dự án của Vinashin. Qua một bài học

lớn, đắt giá này cho ta thấy trình độ, cơ chế quản lý của Nhà nước đầy những bất

cập, đơn giản chỉ nói chứ không làm, rõ ràng khoản nợ được tính cho hơn 80

triệu dân nhưng lại để nó thất thoát một cách dễ dàng. Cho thấy Nhà nước cần

phải có cơ chế giám sát chặt chẽ hơn việc sử dụng nguồn vốn vay từ nước ngoài,

nhất là lượng vốn ủy thác cho các đơn vị đầu tư. Đồng thời cũng cần thay đổi

những cơ cấu trong tổng vay nợ nước ngoài, tăng lượng vốn tự vay tự trả thay vì

vay có bảo lãnh và ủy thác vốn Chính phủ vay được. Tăng vay trong nước thay vì

vay nước ngoài với lãi suất cao và phụ thuộc.

29

CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP XỬ LÝ CÁC VẤN ĐỀ LIÊN QUAN ĐẾN

NỢ NƯỚC NGOÀI

3.1. Định hướng vay và trả nợ của VN trong thời gian tới

Dựa trên bài học quản lí nợ nước ngoài của nhiều nước Châu Á,định hướng

vay và trả nợ nước ngoài của Việt Nam hiện nay là theo hướng giảm dần sự phụ

thuộc vào vốn nước ngoài bằng cách tăng phát hành trái phiếu trong nước,duy trì

tỉ lệ nợ an toàn( đảm bảo khả năng thanh toán nợ).Kết hợp đồng thời với việc

quản lí chặt chẽ hoạt động vay nợ nước ngoài của các tập đoàn,tổng công ty nhà

nước...Mặt khác cũng cơ cấu lại tỉ trọng các đồng tiền vay nợ,tránh nguy cơ phụ

thuộc khá lớn vào một loại đồng tiền,bởi sự bất ổn của đồng tiền đó.

3.2. Bài học kinh nghiệm từ các nước trên thế giới

Trước khi tìm ra một giải pháp hữu hiệu nhất nhằm nâng cao năng lực quản lí nợ

nước ngoài,chúng ta hãy cùng tìm hiểu qua những kinh nghiệm quý báu của một

số nước trong khu vực Châu Á đã thành công trong vấn đề quản lí nợ nước

ngoài.Sau đây chúng tôi sẽ đưa ra ví dụ của hai nước điển hình là Malaysia và

Trung Quốc.

3.2.1. Malaysia

Trong khủng hoảng tài chính Châu Á 1997,Malaysia là nước từ chối hỗ trợ tài

chính từ IFM và đã khôi phục tài chính chỉ ba năm sau khủng khoảng,chính nhờ

vào việc quản lí nợ tốt và ứng xử linh hoạt của chính phủ Malaysia.

- Malaysia có luật quy định việc vay mượn,cụ thể là Hiến pháp Malaysia cho

phép Chính phủ vay nợ trong nước hoặc nước ngoài và được Quốc hội ấn định

mức tối đa vay nợ của Chính Phủ.

30

- Bên cạnh đó, Malaysia xây dựng chiến lược quản lí nợ nước ngoài với hai mục

tiêu rõ ràng:

+ Đảm bảo cân đối giữa tổng nguồn tài trợ và tổng nhu cầu.Đồng thời vẫn duy trì

một nguồn tiền thanh toán nợ nước ngoài phù hợp với khả năng trả nợ của nền

kinh tế.

+ Chính Phủ thực hiện giảm bội chi NSNN và thâm hụt cán cân thanh toán.Đồng

thời cũng thực hiện các biện pháp thích hợp nhằm giảm nợ như vay bắc cầu,thanh

toán trả trước các khoản nợ để giảm bớt chi phí tiền lãi và kéo dài thời gian vay.

- Có cơ quan quản lí nợ thống nhất là Ủy ban quản lí nguồn thu từ nước ngoài,

đây là cơ quan quản lí nợ nước ngoài do Tổng giám đốc Kho bạc làm chủ tịch và

có sự tham gia của cán bộ Cục Kho Bạc,Cục Kế Toán và NHTW Malaysia.

- Có các biện pháp linh hoạt nhằm đối phó với khủng hoảng nợ như việc duy trì

nợ ngắn hạn nhỏ hơn so với nhiều quốc gia khác,dự trữ ngoại tệ khá lớn

hơn,nguồn ngoại tệ tập trung vào một cơ quan duy nhất là NHTW.

Chính những biện pháp trên đã giúp cho nền tài chính Malaysia ít bị chao đảo

quá mức khi đồng Ringgit bị mất giá.

3.2.2. Trung Quốc

Trái ngược với tính mở cửa của thị trường tài chính Malaysia,hoạt động vay vốn

từ nước ngoài tại Trung Quốc được quản lí rất chặt chẽ.Trong mấy năm trở lại

đây,mức nợ nước ngoài của Trung Quốc khá cao ( đứng thứ 5 trên thế giới ).Tuy

nhiên,vẫn đề này không đáng lo ngại bởi khả năng xuất khẩu của Trung Quốc

khá cao và mức dự trữ ngoại tệ của Trung Quốc là khá lớn.Các biện pháp được

Trung Quốc áp dụng và đạt được những thành tựu trên:

31

- Chính Phủ Trung Quốc không chủ trương tăng nợ nước ngoài mà muốn tăng

huy động từ các nguồn trong nước,từ FDI và đặc biệt là từ phát hành trái phiếu

trong nước.

- Quản lí vay nợ nước ngoài chặt hơn hơn so với chính sách thu hút vốn đầu tư

nước ngoài vì việc vay trả nợ nước ngoài tạo nên mối quan hệ giữa chủ nợ và con

nợ, tạo nên nghĩa vụ trả nợ gốc,lãi khi hợp đồng vay vốn đến hạn.Điều này sẽ dẫn

đến những rủi ro về tín dụng,ảnh hưởng đến kinh tế,xã hội và mất ổn định về tài

chính tiền tệ.

- Hạn chế các hạng mục về giao dịch vốn ( khoảng 20%) .Việc vay và trả nợ của

các doanh nghiệp được quản lí nghiêm ngặt từ khâu thẩm định,phê chuẩn đến

đăng kí các khoản vay trung và dài hạn.

- Hệ thống thông tin quản lí nối liền NH nhân dân Trung Quốc,Tổng cục quản lí

ngoại hối,Tổng cục hải quan và các NHTM,từ đó có thể theo dõi và giám sát chặt

chẽ các hoạt động ngoại hối.

3.3. Giải pháp tăng cường hiệu quả quản lí nợ nước ngoài tại Việt Nam.

- Cơ chế quản lí: Có cơ quan quản lí nợ thống nhất: hiện nay việc quản lí vay và

trả nợ nước ngoài tại Việt Nam được giao cho nhiều cơ quan cùng quản lí, như

Bộ Tài Chính, Bộ Kế hoạch và Đầu tư, NHNN và một số cơ quan khác, khá cồng

kềnh khiến cho các thông tin về nợ nước ngoài không được đồng nhất và còn

nhiều thiếu sót. Nghị định số 134/2005/NĐ-CP có quy định về quy chế vay và trả

nợ vay nước ngoài, tại điều 6 đã quy định rõ trách nhiệm quản lý của các cơ quan

nhà nước, tuy nhiên trách nhiệm của các cơ quan này còn một số điểm khá giống

nhau gây nên sự mâu thuẫn,chồng chất trong phân công nhiệm vụ.

- Giải pháp sử dụng và quản lí sử dụng nợ:

32

+Xây dựng cơ cấu quản lí kì hạn nợ an toàn: với tỉ trọng nợ ngắn hạn ở mức thấp,

đảm bảo được khả năng trả nợ.

+ Thay đổi cơ cấu về nợ nước ngoài. Hiện nay, cơ cấu đồng tiền nợ nước ngoài

đang nghiêng về đông Yên Nhật, mặt khác đồng Yên Nhật vốn nổi tiếng là đồng

tiền có nhiều biến động, có rủi ro cao. Cụ thể, lớn nhất là các khoản vay bằng

đồng Yên, chiếm 41,96%; SDR (quyền rút vốn đặc biệt - đơn vị tiền tệ quy ước

của một số nước thành viên Quỹ Tiền tệ Quốc tế) chiếm 27,39%; vay theo đồng

USD chiếm 16,61%; vay bằng đồng Euro chiếm 10,68%; còn lại là các đồng tiền

khác chiếm 3,37% tổng dư nợ nước ngoài của Chính phủ.

+ Tuyên truyền về gánh nặng nợ quốc gia trong tương lai mà người dân phải

gánh chịu, quán triệt tinh thần công tư phân minh từ các ban quản lí dự án, xây

dựng hệ thống pháp luật chặt chẽ đặc biệt là những biện pháp xử phạt cứng rắn,

triệt để, xử lí nghiêm các vụ việc tham những bao che ăn hối lộ như Vinashin hay

PMU18...

+ Phân loại các khoản nợ của Chính Phủ, từ đó tiến hành xử lí cho linh hoạt và

phù hợp, nhằm bảo đảm tối ưu hóa lợi ích quốc gia và được chủ nợ chấp nhận.

Với các khoản nợ như hiện nay của Chính phủ, có thể chia thành 4 nhóm : các

khoản nợ của các nước thuộc Đông Âu và CHLB Nga, nợ của các nước công

nghiệp phát triển đã xử lý qua CLB Paris, nợ của các nước Trung Đông, ấn Độ và

các khoản nợ mới.Mỗi một nhóm nợ sẽ có những chính sách,chiến lược riêng vừa

đảm bảo được lợi ích quốc gia vừa được sự chấp nhận từ chủ nợ.

+ Lựa chọn các phương án nhằm khai thác tối đa nguồn vốn trong nước như thu

hút FDI hoặc phát hành trái phiếu; sử dụng các công cụ tài chính linh hoạt nhằm

thu hút ngoai tệ trên thị trường tài chính quốc tế,chủ động lựa chọn các hình thức

33

thích hợp để giảm nợ (vừa giảm được gánh nặng nợ,vừa khai thác tối đa các

nguồn vốn,vừa thực hiện chia sẻ rủi ro)

34

KẾT LUẬN:

Nợ nước ngoài nói riêng và vốn nước ngoài nói chung chỉ là một bộ phận của

tổng thể các nguồn lực. Xét trong dài hạn thì nợ nước ngoài không thể đóng vai

trò quyết định so với nguồn lực riêng vốn có của bản thân nước đó. Hay nói cách

khác nợ nước ngoài có khả năng thúc đẩy sự phát triển, nhưng không phải là yếu

tố quyết định của sự phát triển; là yếu tố cần chứ không phải là yếu tố đủ.

Để phát triển nước ta hiện nay, vay nợ nước ngoài là một giải pháp khá hiệu

quả và hợp lý để phát triển kinh tế và cơ sở hạ tầng cho các mục tiêu phát triển.

Tuy nhiên, dù là hình thức tài trợ hay cho vay nào đi chăng nữa, thì tất cả chúng

ta, từ cấp chính phủ, cơ quan đến người dân đều phải nhận rõ ý thức rằng: đó là

những khoản nợ. Dù có lãi suất thấp, với thời hạn vay dài, … nhưng chúng ta vẫn

phải có trách nhiệm tính toán, sử dụng có hiệu quả, đề sinh lời và đạt được lợi ích

từ hoạt động đi vay. Cần phải sử dụng có hiệu quả và đúng mực các khoản vốn

vay, vụ phá sản của Vinashin là một bài học lớn đối với năng lực quản lý và điều

hành của Chính phủ Việt Nam.

Hiện nay, các nguồn hỗ trợ, rót vốn vào Việt Nam nhiều, nhưng chúng ta vẫn

phải sáng suốt tìm và lựa chọn các phương pháp hợp lý để tiếp nhận. Sử dụng

vốn vay luôn phải đi kèm với những mục tiêu xác định, tính toán hợp lý, xem xét

năng lực và khả năng quốc gia.

Việc quản lý nợ nước ngoài đối với nước ta đã trở thành một vấn đề cấp thiết

và cần một hướng đi đúng đắn, có hiệu quả không chỉ trong ngắn hạn hay trung

hạn mà là phát triển dài hạn.

35

36