1

Universiteti Publik i Tiranës – Fakulteti i Ekonomisë. Revista Shqiptare Socio

Ekonomike Journal Publications ISSN:2222-5846, viti XIX, Nr.1(74 ) 2013.

http://www.acer.org.al/2013/125-revista-viti-2013

TATIMI I VLERES SE SHTUAR ECURIA DHE

KARAKTERISTIKAT E TIJ

PhD(c): KIDA NAKIJE, Administrata tatimore e Kosovës, Pejë, Kosovë

ABSTRACT

In this piece of work we will analyze the effects and consequences that the Value Added

Tax (VAT) may have in the economy of a country. Genuine fiscal policies would enable a

faster development of a country, but the whole will depend on the economic situation and

the power that each state has, including the Republic of Kosovo, too. If we compare the tax

systems of different countries, it would be seen that there are not two states where the tax is

made in the same form. This is because the tax system is the result of the action of various

factors. VAT revenues constitute the main part of the financing of the Kosovo budget. For

this reason, the tax system has recently changed, being advanced by adopting EU

regulations, but preserving the specificities of our country (Republic of Kosovo). Value

Added Tax has been implemented in all European Union countries, in some countries of

Asia and Latin America. However, such as it is, it is largely related to the EU, which is not

only obligatory, but it is mainly harmonized among the countries on the basis of the sixth

directive of this Union. More than half of the countries that apply the VAT, apply a single

tax rate, while transition countries, except Bulgaria apply the two-rate VAT. EU prefers

general rate of 15 to 20 percent and the decrease rate of 4 to 9 percent. Denmark and

Sweden apply the highest rates (25 percent) and lower rates are applied in the Canada 7

percent, Switzerland 6.5 percent and Japan 5 percent. In this piece of work these are

presented in a generalized order. Circumstances among the states are relatively different,

being this way influenced by many factors; making it impossible to present consistent

comparisons of the rate level among them.

Key words: VAT, the performance of VAT, VAT rates, economic and financial effects of its features.

Hyrje

Zhvillimet e përgjithëshme shoqërore dhe ekonomike, në vendet e Evropes Lindore dhe të

Evropes Juglindore në dy deceniet e fundit të shekullit XX-të, kanë bërë që këto vende të

zbatojnë reforma të thella dhe gjithëpërfshirëse shoqërore dhe ekonomike, të cilat janë shtrirë

edhe në sistemin tatimor. Ky punim ka për qëllim të trajtoj sfidat me të cilat po përballet

Kosova me reformat tatimore, drejt integrimit Europian duke promovuar një politikë fiskale e

cila siguron buxhet të qëndrueshëm dhe nxitje të zhvillimit ekonomik. Për realizimin e këtyre

projekteve nevojiten të hyra të caktuara. Shteti në bazë të Kushtetutës, ligjeve dhe dispozitave

të tjera ligjore kryen nje varg detyrash dhe funksionesh. Të hyrat publike për nga vëllimi

dhe struktura e tyre nuk janë vetem komponentë fiskale por më tepër në shtetet bashkëkohore

kanë efekte në zhvillimin ekonomik, politiken stabilizuese dhe sociale. Qeveria përpiqet ti

gjejë metodat më të mira për financimin e këtyre shpenzimeve, nëpërmjet llojeve te ndryshme

2

të tatimeve. Gjatë zbatimit të politikave tatimore, qeveria mundohet të siguroi nivel të ulët të

ngarkesave tatimore dhe trajtim të barabartë si për biznese, ashtu edhe për qytetarë. Format

kryesore të financimit të shpenzimeve publike janë: tatimet e drejtëpërdrejta, tatimet

indirekte, taksat dhe huazimet publike. Momentalisht, tatimet indirekte kontribojnë me

përqindjen më të madhe të të hyrave të grumbulluara. Ku këto të hyra mblidhen më së

shumti në pikat doganore. Ky punim ka për qëllim të pasqyroi ecurin e TVSH-së, normat

tatimore, karakteristikat dhe funksionin dhe kontributin ekonomik dhe financiar e TVSH-se,

gjatë historisë gati gjysmë shekullor të aplikimit të tij. Gjatë këtyre viteve në Kosovë janë

ndërmarrë masa mjaft efikase në ndërtimi e një rrethine të përshtatshme për zbatimin e

politikes së tatimeve. Janë nxjerrë ligje, rregullore dhe udhezime të reja që e bëjnë sistemin

tatimor më kompatibil me ekonomin e tregut. Rezultatet e arritura janë kurajuese sa i përket

rritjes së të ardhurave nga tatimet e në veqanti nga TVSH (VAT). Është e rëndësishme

ndërtimi i një politike të qëndrueshme të tatimeve dhe taksave në Kosovë. Kjo politikë është

duke u mbështetur në përvojat e avancuara të vendeve të UE-së, dhe është duke shkuar drejt

harmonizimit të ngarkesës fiskale në mes komunitetit të biznesit dhe popullatës. Vendimet

lidhur me politiken fiskale varen në masë te madhe nga konsideratat politike si, besueshmëria

dhe roli që luan qeveria në ekonomi por edhe nga reagimet publike lidhur me drejtimin dhe

veprimet e qeverisë. Vendimet e tilla mund të ndikohen edhe nga trendet globale ekonomike

dhe politikat fiskale të vendeve të tjera.

1. Tatimi mbi Vleren e Shtuar, mendime nga autorë të ndryshëm

Në literaturen financiare të viteve 1918 dhe 1919, ceken si vite ku për herë të parë ndeshin

idenë e zëvendësimit të tatimit bruto mbi qarkullimin për shkak të mangësive të shprehura

gjatë aplikimit të tij me tatimin neto mbi qarkullimin. Është vështirë të gjendet një formë

tatimore që është folur aq shumë në qarqet shkencore, gati një shekull, sikurse është folur

për TVSH. Tatimi mbi Vleren Shtuar ( Value Added Tax) nuk është ndonjë formë e

veqantë tatimore, por fjala është për tatimin neto gjithëfazësh dhe tatimin neto shumëfazësh

në qarkullim. Në këtë lloj tatimi shuma e tatimit të paguar në fazen e mëparshme nuk hyn

në bazen tatimore të fazes tjeter.Tatohet vetem vlera plotësuese në secilen fazë të tatuar të

ciklit të qarkullimit. Në aplikimine këtij lloji të tatimit ka ndikuar këmbimi ndërkombëtarë i

mallrave dhe shërbimeve. Në shkëmbimin tregtarë ndërkombëtarë aplikohet parimi i vendit

të arritjes, që do të thote se me rastin e eksportimit duhet të kthehet tatimi i paguar në

qarkullim( në qofte se tatimi është paguar), përkatësishtë malli i destinuar për eksport as

3

nuk do të tatohet, kurse me rastin e importimit do të tatohet qarkullimi i produkteve, të

importuara njësoj sikurse tatohen produktet e ngjashme në tregun e vendit. Tatimin mbi

Vleren e Shtuar e kanë aplikuar shumë vende të cilat më parë e kane aplikuar bruto tatimin

gjithëfazesh dhe shumëfazesh në qarkullim. Ndër të metat e Tatimit mbi Vleren e shtuar

është se ky lloj tatimi është shumë i ndërlikuar, por gjithnjë e më shumë pranohet se është

tatim shumë praktik dhe aplikimi i tij ka një arsye të shëndoshë. E metë tjetër është se me

rastin e pagimit të këtij tatimit nuk merret parasysh fuqia blerese e konsumuesit. Efekti

regresiv rritet me rritjen e numrit të anëtarëve të familjes, nuk merret parasyshe sëmundja,

papunesia. Praktika në shumë shtete që aplikojnë këtë tatim ka treguar se ka qene e tepruar

frika nga veshtirësitë e mëdha që do te paraqiten në aplikimin praktik. Në bazë të përvojave

të deritanishme, që janë fituar në aplikimin praktik, mund të konkludohet se është aplikuar

një formë e tatimit në qarkullim në numrin më të madh të sistemeve tatimore që do të

mbetet një kohë të gjatë në këto sisteme. Kanë dhënë mendime shumë autorë nga mbarë

bota për këtë lloj tatimi të cilët do ti përmendim në vazhdim. TVSH-ja është një tatim jo i

aplikuar në SHBA, mirëpo me analizen e tij janë marrë shumë si në qarqet shkencore, ashtu

edhe ato politike, mund të themi se ka qenë një garë e debatit politik që nga viti 1860,

ndërsa në fokusin e konsideruar si e qëndrueshme që nga viti 1970. Në fakt, origjina

intelektuale e TVSH-së shkon pak më tutje. Interesi Amerikan për një TVSH mund të

gjurmohet ne vitet 1920, në një formë apo tjetren Amerikanët kanë folur për TVSH gati një

shekull. Mirpo, ka autorë që primatin për dhënjen e idesë për aplikimin e TVSH-së e lidhin

me emrin e profesorit të Universitetit të Jales, Thomas Adams. Me 1921 Tomas Adams,

ekonomisti kryesorë për tatime në gjeneraten e tij, sugjeroi TVSH –në si një zëvendësim

për taksat e biznesit egzistues në SHBA. Që nga vitet e para të shekullit 20, politikëbërësit

kishin luftuar për të identifikuar një arsyetim për taksat federale dhe shtetërore egzistuese

për biznese, si një përgjigjeje ndaj presionit politik dhe domosdoshmërinë fiskale. Adams

mbështeti një tatim me bazë të gjërë në të ardhurat bruto të biznesit. Mirëpo ky lloj tatimi

nuk do të kursej bizneset me humbje.1 Adams sugjeroi që të zëvendesohet tatimi në të

ardhura me një takse më premtuese siq është TVSH. 2 Adams theksoi se ,,Unë duhet të

votoj për thjeshtësi dhe për eliminimin e pabarazisë’’ po ashtu ai theksoi,, Po përzgjedh

taksa shumë të thjeshta me ritme të lehta, me shumë tatim’’3 Mirpo ndikimi i Adams në

1 Thomas Adams.,, Tatimi i biznesit’’, 1917,1918.

2 Thomas S .Adams , ‘’ Problemet themelore te Tatimeve te Ardhurat Federale’’.

3 id,fq, 553

4

SHBA ishte jo i arritshëm, kurse sa i përket vendeve të tjera mund të themi se është

vendimtare. Mirëpo SHBA është duke u torturuar me debatet rreth reformave të tatimit në

të ardhura si dhe mundësin e futjes së TVSH-së në sistemin e tyre tatimor, siq duket kjo do

të arrihet veten pas 10 apo 15 vitet e ardhëshme. Në fillim te viteve 1930, një emigrant

gjerman, Gerhard Colm, doli si kampion kryesor i kësaj takse të re. Colm filloi diskutimet e

tij publike të TVSH-së, në një artikull të titulluar” The Tax System Ideal.” Botuar në vitin

1934, kjo konsiderohet si struktura e taksave federale nga një perspektive sociologjike,

duke argumentuar se sistemet e taksave janë domosdoshmërisht të lidhura me zhvillimin

ekonomik të një shteti modern. TVSH-ja, sipas Colm, ishte në përputhje me një fazë të

zhvillimit kapitalist në të cilin shteti funksiononte si një partner në procesin produktiv,

“Ndërsa më parë shteti ishte garantues i prones,” shkruante ai “ tani duket si një partner në

anen e prodhimit për krah kapitalit dhe punes”.( theksimi në origjinal). Po ashtu Paul

Studenski, profesor ekonomie në Universitetin e Nju Jorkut, shkroi disa artikuj me ndikim

në politiken e taksave gjatë vitit 1930 duke përfshirë edhe disa revista si ,,The Nation’’, por

kontributi ma i madhë erdhi me 1941, ku ai propozoi krijimin e një TVSH-je. Studenski si

Adams, ai pranoi argumentin dobi për taksa të tilla. Të gjitha bizneset duhet të tatohen në

proporcion me sasin dhe vleren e shërbimeve. Studenski argumentoi se TVSH-ja do të jetë

relativishte e lehtë për tu administruar dhe jashtëzakonisht produktive për mbledhjen e të

ardhurave, dhe kur kemi parasyshë ekonomitë e vendeve të ndryshme, duke u munduar që

të mbledhin të ardhura që nuk mjaftojnë në mes të një depresioni, TVSH-ja do të ishte një

shpëtim. Megjithatë është e vlefshme të rikujtojmë historinë e TVSH-së, se kjo taksë nuk

është e re, madje edhe në kontestin Amerikan, ajo është subjekt i një debati për gati 100

vjet. Por është e rëndësishme të cekim se në qarqet Amerikane, ky tatim shpesh është

përfolur si një import i huaj i pa përshtatshëm për Ameriken por siq duket nuk është ashtu.

Kjo për një arsye, sepse tatimi në të ardhura dhe tatimi në korparata konsiderohet si i lodhur

dhe nuk është në gjendje të përmiresoi deficitin e vazhdueshëm të SHBA-së, prandaj është

më se e nevojshem që kjo takse të futet në sistemin e tyre.4 Robert Crum, argumentoi se

kuptimi konceptual i TVSH-së, dhe tatimi shumëfazësh i produktit neto si tatime indirekte

dhe i shpenzimeve ka egzistuar edhe në shekullit 17. Debatet për reformat tatimore në

SHBA, janë të përqëndruara në çeshtjet se a është e domosdoshme që të zëvendësohen

4 Robert P, Crum, ‘’Value Added Tax’’.1982,552.

5

tatimet e tanishme (tatimi në korparata apo tatimi mbi të ardhurat individuale), me një

formë të tatimit mbi konsumin që të jetë gjithë përfshirës.5

2. Tatimi mbi Vleren e Shtuar – terminologjia

Tatimin mbi Vleren e Shtuar më së shpeshti lidhet me emrin e fabrikantit dhe këshilltarit

tatimor, Siemens. Mirpo, ka autorë që primatin për dhënjen e idesë për aplikimin e TVSH-

së e lidhin me emrin e profesorit të Universitetit të Jales Tomas Adams. Në Turqi në vitin

1926, për herë të parë është futur në sistemin tatimor TVSH-ja. Mirpo, të tatuarit e vleres së

shtuar ka qenë i kufizuar vetën në fazen e prodhimit. Në vitin 1948 TVSH-ja, haset në

Francë, por si vit i aplikimit të tatimit neto mbi qarkullimin merret viti 1954, e që ishte i

kufizuar veten në disa veprimtari. Tatimi mbi Vleren e Shtuar është akoma një tatim

relativisht i ri. Mirëpo është adoptuar si forma kryesore e Tatimi indirekt në shumë vende të

botes. Duhet theksuar se TVSH-ja është forma kryesore në shtetet e Bashkimit Evropian.

Mirëpo për shkak të karakterit të saj gjithëpërfshirës këtë tatim e kanë aplikuar edhe vende

të tjera siq janë Japoni, Kinë, Kanadë, Kore, Amerikë Latine, Azi, Afrikë, por edhe

pothuajse të gjitha vendet e Evropes Lindore. Duhet cekur se si shtete të fuqishme që janë

Amerika dhe Australia nuk e kanë përdorur TVSH-në ende në nivel Federal, por që kanë

diskutuar mjaft për këtë tatim. Tatimi mbi Vleren e Shtuar nuk është term univerzal, por

rrjedhë nga përkthimi i termit origjinal në Frëngjisht (taxe sur la valeur ajoutee), dhe mund

të argumentohet si vlera e shtuar e tatuar, megjithate nuk përdoret në këtë formë. Disa

shtete e përdorin termin ,,tatimi i mallrave dhe i shërbimeve’’ siq shihet në këtë punim

përdoret shkurtimi TVSH gjatë gjithë tekstit. Termi TVSH preferohet më shumë se sa

termet tjera si tatimi në mallra dhe shërbime (GST) meqenëse refleton më saktësisht

natyren unike të këtij tatimi.6 Ky tatim dikund quhet, Tatimi mbi Vleren Shtuar( Value

Added Tax ), dikund tjetër, tatimi në mallra dhe shërbime ( Goods Services Tax ), në

Gjermani ,,Mehrwertsteuer’, në Spanjë ,,Impuesto sobre el valor anadido’’, kurse në

Amerikën Latine ,,Valor Agregado’’. Shembulli më i rëndësishëm i një tjeter lloji TVSH-je,

është metoda kontabel e tatimit të konsumit e cila është përdorur në Japoni. Kjo metodë

bazohet në regjistrimet kontabël si edhe në faturat e transaksioneve ekonomike.7

5 Zadrow. George R. M ieszkowski, Peter, SHBA, Reforma Tatimore ne shekullin 21.

6 Grup autoresh, Manual, Kontabilitet dhe Financa, Tirane,2006.

7 David Wiliems, Value Added Tax,fq,4.

6

Në Danimarkë dhe në Brazil në vitin 1967, është futur për herë të parë në sistemin tatimorë

të tyre TVSH-ja, në qarkullimin e tërësishem të mirave dhe të shërbimeve.

3. Historia e Tatimit mbi Vleren e Shtuar – standardet dhe

rregullat e BE-së

Në vitin 1957, gjashtë shtete Evropiane themeluan në Romë Bashksinë Ekonomike

Evropiane (BEE), të cilat shtete moren obligim sipas Traktatit të Romes ( neni 99 i

Traktatit) që koncepti bazë i tatimit ndërkombëtarë të jetë:8

- Levizja e lirë e mallrave dhe sherbimeve, kapitalit dhe personave përtej kufijve

kombëtarë,

- Harmonizimin e dispozitave të veta për implikimet e rëndësishme të dy llojeve të tatimeve

direkte dhe indirekte,

-Trajtimin e implikimeve të ndryshme të të ardhurave të rezidentëve dhe jo rezidentëve ,

-Pasojat e trajtimit të ndryshëm të eksportit dhe të importit nën sistemin e taksave indirekte

(TVSH),

-Diskutimi i tatimeve ekonomikisht më efikase në strukturen ndërkombëtare,

-Qarkullimi ndërkombëtare i mallrave dhe i kapitalit, mund të jetë subjekt i dy

juridiksioneve tatimore.

Një eksport i një vendi për nga natyra e tij është importë në një vend tjetër.

Mundësia e tatimit të dyfisht është shumë reale dhe ka implikime në drejtim të madhësise

së fluksit të mallrave dhe kapitalit në ekonomin botërore. Taksimi i dyfisht mund të minoj

qëndrueshmërinë e tregut ndërkombëtarë. BEE-ja kishte formuar Komisionin e eksperteve

financiare të përbërë nga dhjete docentë universitarë nën kryesinë e prof. Neumark, i cili

komision kishte hartuar raportin dhe në vitin 1963 kishte dalë me propozime që të gjithë

anëtaret e BEE-së ta aplikonin Tatimin mbi Vleren e Shtuar në sistemet e tyre tatimore, në

vend të tatimit gjithëfazësh dhe shumëfazës bruto që ishte ne fuqi. Me 11 prill 1967 u

miratua Direktiva 67/227, që bën harmonizimin e legjislacionit të TVSH-së në shtetet

anëtare, u krijua një taksë kryesore që zëvendëson taksat tjera. Kurse me 17 maj 1977 u

miratua direktiva e gjashtë 77/388 mbi harmonizimin e ligjeve të shteteve anëtare, e cila

krijoi nje mbulim uniform të TVSH-së.9 Në viti 1973 u rritë numri i vendeve anëtare të

BEE-së, që nënkupton se TVSH-ja shkonte duke u popullarizuar. Struktura aktuale e

8 COM,Commission of the European Community, Brusel 05.07.2007

9 David Williams, Value Added Tax, chapter 6.

7

normës së TVSH-së është miratuar nga Këshilli Evropian me 1992 si pjese e pako-masave

që konsiderohet e nevojshme për heqjen e kontrolleve në kufi dhe krijimin e tregut të

përbashkët. Sipas këtij sistemi nga vendet antarë kërkohet të aplikojnë një normë të vetme

standarde së paku 15% dhe maximumi 25%, dhe dy shkallë të reduktuara jo më të ulta se

5%, të cilat shtete anëtare mund të aplikojnë sipas gjykimit të tyre, për kategori të mallrave

dhe sherbimeve ( të renditura në shtojcen III, të Këshillit-Direktiva 2006/112/EC, 28

nentor/2006mbi sistemin e përbashkët të Tatimit mbi Vleren e Shtuar). Kjo strukturë bazë,

e cila vlenë për të gjitha shtetet anëtare. Në vitin 2003, Komisioni paraqiti një propozim në

lidhje me rishikimin e shkallës së reduktuar të TVSH-së duke u bazuar në Direktiven e

Kshillit 2006/18/EC, 14 shkurt 2006. Objektiv i komisionit është të siguroi mundësi të

barabarta për shtete anëtare:

- më shumë transparencë, qëndrueshmeri, funksionimin normal të tregut të mbrendshëm

p.sh.më pak pengesa për aktivitetin ndërkufitarë dhe kosto më të ulët etj.

Kjo Direktive parashikon shkallen e tretë të normës së reduktuar si eksperiment në

shërbimet e punes intensive (labour – intensive services), si mundësi për të aplikuar një

normë të reduktuar në ngrohje qendrore në të njëjtën procedurë si për gaz natyror apo në

sherbimet e restoranteve. Megjithate nuk ka pasur marreveshje për zbatimin e këtyre

normave të reduktuara në aspektin ndërkombëtare. Bashkimi Evropian ka krijuar rregulla të

mbrendëshme lidhur me transaksionet që zhvillohen ndërmjet shteteve anëtare, të cilat janë

përgjegjëse për mashtrim. Në vitin 2008 Komisioni ka krijuar rrjetin e zyrtarëve kombëtare

për të zbuluar dhe luftuar rastet e reja të mashtrimit ndërkufitarë i quajtur Eurofisc.10

4. Zhvillimi i TVSH-së, politikat dhe mundësitë

Komisioni Evropian nisë debate mbi të ardhmen e TVSH-së (Value Added Tax), zakonisht

konsultimi është publik, dhe qështjet që shtrohen janë se si të përmirësohet sistemi i TVSH-

së, për të miren e qytetarëve, bizneseve dhe shteteve anëtare. Qëllimi është që publiku të

shprehë pikpamjet e tyre, dhe kjomisioni i BE-së të përdorë reagimet nga këto konsultime

për të vendosur mënyra më të mira, në krijimin e një sistemi më të qëndrueshëm, të

fuqishëm dhe efektiv të TVSH-së në të ardhmen. Një debat i tillë u mbajt me 21 maj, 2011.

Komisioneri për tatime Algirdas Shemeta në një raport tha ,,Ne kemi nevojë për një TVSH

për shekullin 21, që të jetë i thjeshtë, modern, efektiv, të paguhet nga qytetarët, të mbledhet

10 Source: MEMO/10/633, Date: 01/12/2010.

8

nga bizneset, sepse është burimi kryesor i të ardhurave për shtetet anëtare, kështu që të

gjithë kanë interes për këtë taksë. Lind pyetja, pse duhet sistemi i TVSH-së të shqyrtohet?

TVSH-ja është futur në BE, më shume se 40 vjet më parë, në një kohë kur në tregues dukej

krejt ndryshe nga sot. Pavarsisht nga perpjekjet gjatë viteve për të modernizuar dhe

thjeshtësuar sistemin e TVSH-së pak nga pak, është e qartë se regjimi nuk përshtatet me

nevojat e shërbimeve ekonomike dhe teknoligjisë moderne. Kompleksiteti i sistemit aktual

të TVSH-së, krijon kosto të panevojshme administrative si për biznesin ashtu edhe për

administraten tatimore, si dhe pengesat në tregun e mbrendshëm.11

Për më tepër, disa

dobësi në kuader të sistemit të TVSH-së, lënë hapsirë për mashtim dhe evazion. Prandaj një

rishikim themelor i sistemit të TVSH-së është e nevojshem. Pse tani ?

Situata e tanishme ekonomike ka nxjerre në pah rolin e rëndësishëm që luan TVSH-ja në

sigurimin e stabilitetit ekonomik dhe rritjen ekonomike. TVSH-ja është një burim kryesor i

të ardhurave për shtetet anetare. Ajo mund të pritet të bëhet edhe më e rëndësishme në

kohen kur ka recesion dhe kur vjetrohen burimet tjera të të ardhurave. Përveq kësaj,

studimet ekonomike tregojnë se taksat e konsumit janë ndër më miqësoret, dhe një sistem i

fuqishëm i TVSH-së mund të kontriboi në rigjenerimin ekonomik në Evropë. Prandaj është

me rëndësi të madhe për të siguruar që sistemi i TVSH-së i BE-së, është plotësisht

funksional. Cila është letra e gjelber? Letra e gjelbër parashtron pyetje, rreth ideve dhe

mendimeve të shfaqura.

- Së pari, ajo pyet nëse bazat e sistemit të TVSH-së së tanishme duhet të riorganizohen, dhe

nëse mallrat dhe shërbimet duhet të tatohen në shtetin anëtare të origjines ose ku ato janë

shitur,

- Së dyti, letra e gjelbër shikon në çështje të veqanta të cilat kanë qenë në pyetje gjatë

viteve. Ndër këto janë, nëse normat e TVSH-së janë ende edhe sot relevante,

- Së treti, nese rregullat e zbritjes jane neutrale te mjaftueshme,

- Së katërti, se si sistemi mund të përmirësohet nga mashtrimi dhe evazioni,

- Së pesti, se si të nderpritet mundësia që burokracia të jetë pjese ngulfatëse në

administrimin e TVSH-së, mbrenda institucionit që e administron por edhe gjatë

transaksioneve të TVSH-së në kuadër të biznesit.

Dhe në fund të çdo elaborimi duhet gjetur mënyra dhe metoda për të mbledhur TVSH-në

për të mbyllur hendekun e milionave euro të TVSH-së, nga secili shtetë, e kur është fjala

për BE-në ky hendek është 100 miliard €. Pas çdo diskutimi Komisioni duhet të prezentoi

11 MEMO/10/10/633,.be.

9

(dhe i prezenton), prioritetet për sistemin e ardhshëm të TVSH-së, përmes një

komunikate.12

Politikbërësit e Kosoves vazhdimisht duhet percjellur këto zhvillime dhe të

marrin pjesë edhe në mënyrë direkte apo pëmes adresës elektronike në parashtimin e

çështjeve që e prokupojnë dhe pengojnë implementimin e rregullave të TVSH-së, por duke

pase parasyshë që pyetjet e parashtuara të reflektojnë edhe në këtë debat, specifikat e

R.Kosoves.

5. Ligji i TVSH-se, rregullat dhe procedurat e administrimit

Të gjitha parametrat tregojnë se futja e TVSH-së në sistemit tatimore në Kosovë është

treguar i suksesëshem. Ligji i Kosoves mbi TVSH-në (Value Added Tax), është shkruar në

përputhje me praktikën ndërkombëtare. Ndërsa autoritetet e taksave kanë arritur të

përshtaten me sfidat e sistemit të ri, mirëpo është e pa mundur në situaten politike që

gjindet Kosova të eliminoj, disa forma të evazionit fiskal dhe mashtrimit që ndodhin

sidomos në pikat kufitare që nuk kontrollohen plotësisht nga autoritete Doganore të vendit.

Një trend i të hyrave në vitin 2010 ka këtë përqindje të pjesmarrjes nëtë hyrat totale ku

doninon TVSH-ja:

Figura 1: Të hyrat sipas llojeve të tatimeve (ATK,2010))

Burimi: Administrata Tatimore e Kosoves (ATK), 2010

Kjo formë e re e tatimeve të konsumit është ekonomikisht efikase dhe transparente në

funksionimin e ekonomisë, se sa që ishte tatimi në shitjes. Po ashtu sistemi i taksave

vendore u zgjerua, dhe mbuloi deficitin e të hyrave të parashikuara nga Buxheti i Kosoves,

12 //ec.europa.eu/taxation_costums/index_en.htm.

10

menagjimi më mirë bëri që të reduktohet relativisht ekonomia gri dhe subjekteve ju bë e

mundur të punojnë në kanale ligjore, të përfshihen në konkurence të ndershme dhe të

krijohen barriera për biznese që janë të prira për shmangie taksash. Me të hyrat e krijuara

nga këto veprime, bëhet e mundur që me kohë dhe në mënyre të drejtë të bëhet kthimi i

mjeteve të kërkuara nga bizneset që kanë të drejtë kreditimi. Megjithatë, ngarkesa tatimore

e kthyer (rimbursimi) nga Administrata tatimore, në mënyrë efikase krijon benificione të

veqanta për bizneset, dhe njëkohesisht ndikon që të prodhojë një rritje të të ardhurave

fiskale të synuar nga taksa e TVSH-së. Rritjen e normës së TVSH-së nga 15% në 16% për

të rritur të ardhurat nga tatimet, ka ndikuar që të hyrat nga nga TVSH-ja të rriten dukshëm

( kurse sa i përket të hyrave nga korparata dhe të ardhurat personale edhe pse janë ulur

normat, dukshëm janë zvogeluar), mirëpo është shumë e rëndësishme që normat e TVSH-së

të mos rriten, por teë jetë një taksë me bazë më të të gjërë ku pritet që të vazhdojnë edhe më

tutje reformat fiskale. 13

Robert J. Samuelson ka vlerësuar se një TVSH do të duhet të jetë

rreth 16%, sepse, edhe pse një 8% TVSH teorikisht do të mjaftonte, nuk do të ketë presione

të mëdha për të përjashtuar sende ushqimore, qira dhe strehim, kujdes shëndetësor, edukim,

dhe grupe të bamirësisë.

6. Funksionimi i TVSH-së

Në shtete të ndryshme TVSH-ja është aplikuar në një bazë të gjërë, ka shtete që kanë

aplikuar shkallë të ndryshme dhe kufij të ndryshëm të qarkullimit për të hyrë në TVSH.

Këto ndryshime si në norma ashtu edhe në kufij kanë ndikuar në forma të ndryshme. Po i

përmendim disa shtete që janë më specifike në këto aplikime. Për shembull Sllovakia ka

rritur normen e TVSH-së në ushqime nga 14 në 20 përqind e cila është gërshetuar me me

një ulje te lehte të përgjithshme të ardhurave nga 20 në përqind, Ukraina ka aplikuar

eliminimin e përjashtimeve të aplikimit të TVSH-së në disa sektorë të rëndësishën të

ekonomisë si sektori i ndërtimit, industria e aeroplaneve, ndërtimi i anijeve. Ndërkohe që

eliminimin e përjashtimeve nga TVSH-ja ka aplikuar edhe Gjeorgjia dhe Rusia, madje kjo

e fundit ka realizuar përfshirjen e biznesit të vogel në skemen e TVSH-së gjatë reformimit

të kësaj takse.14

Kjo është bërë me qellim që të rriten të ardhurat e inkasuara nga ky tatim.

Mirëpo edhe pse shumica e vendeve që kanë aplikuar TVSH-në, kanë njohur rritje të

13

Burimi;www.atk-ks.org

14 BCCUK, Economic Forecast, Domenique Sraus-Khan-Drejtor I FMN-së 9/2010

11

ardhurave, ka edhe vende të cilat edhe kane hequr dore krejtesisht nga kjo takse, ndërsa

Rusia dhe Ukraina kanë njohur rënje të lehte të këtyre të ardhuarave nga taksat indirekte.

Për shembull politikbëresit në Kosovë kanë pritur rritje të ardhuarave nga ulja e normave të

tatimit në Korparata dhe te ardhurave personale nga 20 në 10%, të shohin të pasqyruar

efektet e kurbes Laffer-it, që mbështet idene se ulja e nivelit te taksimit rritë të ardhurat në

buxhetin e shtetit. Mirëpo siq shihet kurba e Lafferit më teper i sherben akademisë se sa

politikbëresve sepse rezultatet nuk janë të kënaqshme, përkundrazi rritja 1% e TVSH-së ka

sjelle rritjen të hyrave të TVSH-së me konsumin privat ne rreth 0,6% në mesatare.15

Mirpo

një analize dhe administrim i mirë sa i përket pragut të TVSH-së dhe normave që

aplikohen, do të eliminonte dyshimet se ky tatim kushton shumë. Shpenzimet duhet të

ndahen në shpenzime administrative të dala nga autoritetet tatimore dhe shpenzimet e

përmbushjes të dala nga tatimpaguesit. Është e vërtet që TVSH krijon shpenzime

substanciale në inkasim por mbetet shumë e suksesshëm në të gjitha vendet ku aplikohet,

dhe është një pajtim i përgjithshëm se shpenzimet e vjeljes janë me të ulëta në vende ku

TVSH është e thjeshtë me një shkallë të vetme dhe pragë të lartë. Mirëpo sipas të gjitha

gjasave norma optimale merret 16-19%, ndërsa si prag optimal merret kufiri 25,000-

30,000€. Drejtë këtyre reformave është duke shkuar edhe Kosova. Praktikat e vendeve të

zhvilluara tregojnë se TVSH kushton më pak se tatimet në të ardhura, por vihet në dilemë

fakti se a kushton më pak se format tjera të tatimit në shitje dhe në veçanti sesa tatimet që i

ka zëvendësuar, mirpo është vertetuar se shpenzimet e TVSH-së janë më të mëdha por që

edhe të hyrat janë më të mëdha dhe më të sigurta. TVSH-ja ngërthen në vete një varg të

lirimeve që po të mos vlersoheshin mirë do të minonte produktivitetin e të hyrave nga ky

tatim. Të hyrat në Kosovë viteve të fundit kanë pasë një karakter ekspansionist, duke

reflektuar në rritjen e të hyrave buxhetore, që kryesisht janë krijuar nga TVSH-ja. Si

kontribues kryesore në të hyrat buxhetore vazhdojnë të mbeten tatimet e mbledhura në kufi,

përderisa shpenzimet publike kryesisht janë koncentruar në shpenzime kapitale. Për

shembull, tatime e mbledhura në kufi në periudhen e parë, gjashtëmujore të vitit

2009/2010, përbëjne shumicen e të hyrave buxhetore, me një pjesemarrje 52% të hyrave

totale buxhetore, pasuar nga të hyrat nga tatimet vendore 18% dhe me nga 4% është

kontributi i te hyrave jo tatimore dhe te hyrave vetanake komunale në te hyrat buxhetore

qeveritare, kurse pjesa tjeter nga PTK dhe grantet e donatoreve.16

Pra siq shihet TVSH-ja

15 Disai. M.a& J. R.Hines.VAT and international trade, The evidence 2002,fq,88.

16 Burimi: Departamenti I THesarit, te hyrat buxhetore janar,qershor/2009/2010.

12

është burimi kryesor i të ardhurave të buxhetit te konsoliduar të Kosoves. Kosova ka një

sektor publik mjaft të madhë, ku kjo nënkupton se të hyra e destinuara për këtë sektor janë

mjaft të mëdha, e që në këto të hyra kontribues më i madh është TVSH-ja. Zgjerimi i

sektorit publik dhe rritja e taksave janë dy faktor të cilët ndikojne në uljen e rritjes

ekonomike. Sipas një studimi të bërë në Suedi (pasi që Suedia ka taksën e TVSH-së më të

lartën 25%, dhe po ashtu edhe punësimin në sektorin publik), nga Ana Hansson, profesor në

Universitetin e Lund-it, e cila thekson se sa më i madh që të jetë sektori publik aq më e ulët

është rritja ekonomike. Sipas studimit të bërë nga Doktor Hansson, 1% me shume e PBB-së

nga sektori publik do të thotë 0.23% me e ulet rritja ekonomike.

7. Karakteristikat e TVSH-së

Tatimi mbi Vlerën e shtuar ka përparësi të padiskutueshme në krahasim me tatimin

tjera. Duke pasur parasysh që deri kohët e fundit ishin menduar të jenë më të mira, atëherë

duhët përcaktuar karakteristikat eTVSH-së në krahasim me shitjet me pakicë:

♦ TVSH jep të hyra më të larta se sa taksat mbi shitjet me pakicë. Rezultat i saj më i madh

në ekonominë e tregut bënë rezistencë ndaj evazionit, është efektivë në kundërvënien

ndaj evazionit fiskal, veçanërisht atij të paligjshëm.

♦ Rrezikun e evazionit në import është zvogëluar për shkak të TVSH-së është llogaritur

menjëherë kufi.

♦ TVSH-ja siguron një mekanizëm të eksportojë pa paguar për atë mallë, e që për tatimin

mbi shitjet me pakicë, kjo nuk është e mundur.

♦ TVSH parashikon që të gjitha blerjet të jenë të liruar nga taksat, për materialin për

prodhim, dhe pajisjet dhe makineri që shërbejnë për prodhim. Barrën e provës për TVSH

është te bleresi.

♦ Procesi i TVSH është zbatuar me sukses nëpërmjet direktivave përkatëse, të Bashkimit

Evropian e që është kusht për tu anëtarësuar.

♦ Karakteristike është rritja e pengesave administrative dhe shpenzimet e mbledhjes dhe të

pagesës,

♦ Fenomenit negativ të prezantimit në nivelit lokal, siq e ka bërë Brazili e që është duke u

ndeshur me probleme të mëdha. Administrimi në nivel qendror është me i sukseseshem

kjo shprehet në shtetet që në këtë formë e administrojnë këtë tatim, për shembull

Gjermania, Aaustria, Kanada, dhe Meksika.

13

♦ TVSH-ja është futur në pajtueshmëri me llogaritjen e tatimit në të gjitha fazat e

qarkullimit sipas metodës së zbritjes, kështu që tatimi i llogaritur paguhet në çdo faze të

ciklit qarkullues d.m.th çdoherë që të mirat ose shërbimi kalojnë prej një faze në fazën tjetër

të qarkullimit paguhet vetëm tatimi mbi shumën e vlerës së shtuar në fazën e fundit. .

♦ Mekanizmi i faturës tatimore inkurajon blerësit për të kërkuar faturë nga shitësi, duke

parandaluar mos raportimin ose raportimin e ulët të shitjeve. Kjo siguron një sistem me

efektiv dhe vetëm mbikëqyrës si dhe një raportim me të mirë të regjistrimeve kontabël për

verifikim.

♦ Karakteristike tjetër është se numri i normave tatimore është i vogël dhe me shkallë

normale tatimore.

8. Ndikimi ekonomik i normave te reduktuara

Ndikimi i normave të reduktuara të TVSH-së, do të kishte efekte në shpërndarjen e te

ardhurave në ekonominë informale dhe mbi shpenzimet e biznesit. Nga kënd vështrimi

ekonomik levizja drejt normave të reduktuara është një përparësi pasi që: 17

- Së pari, një strukturë me pak e komplikuar e normave, ndikon në uljen e shpenzimeve,

për zbatimin e TVSH-së,

- Së dyti, këto shpenzime janë më të ulëta në raport me të hyrat e realizuara nga mallrat

dhe sherbimet, që konsumohen nga konsumatorët, mirpo është një fakt që këto norma duhet

caktuar pëer lloje të mallrave apo veprimtari, që nuk do të ndikonte në keqë përdorimin e

shfrytezimit të tyre kur ai lloj malli apo ajo veprimtari është deficit në atë vend. Për

shembull është shumë e rëndësishme të aplikohet një normë e reduktuar për energji

elektrike, por deri në ate shkallë apo afat, që nuk do të ndikonte që çmimi më i ulët ë

reflektonte në shpenzim pa kriter,

- Së treti, është e mundeshme për të përmiresuar pak ,,mireqenjen e konsumatori’’, me të

ardhura më të ulëta.

Mund të ketë përfitime të veqanta nëse vepron një normë e reduktuar e TVSH-së, nëse

zgjedhim me kujdes sektorët. Normat e ulëta të TVSH-së mund të rrisin produktivitetin e

përgjithshëm dhe kështu edhe GDP-në. Për shembull normat e reduktuara të TVSH-së në

shërbimet e ofruara në restorante dhe hotele mund të ndikojnë në zhvillimin e turizmit në

mes shteteve anëtare por edhe me shtetet në rajon, kurse sa i përket ndikimit të

17 Burimi: MEMO/10/633, Date: 01.12.2010

14

mbrendshëm do të ketë ndikim, sepse konsumatori do të shpenzoi më pak para. Në vendet

turistike siq është Shqipëria norma e reduktuar ka mjaft ndikim në rritjen e të ardhurave.

Mirëpo normat e reduktuara te vendet të cilat kanë të ardhura të larta nuk kan ndikim edhe

aq të madh. Ndërsa në vendet me të ardhura të ulëta, normat e ulta në ushqim kan ndikim në

mirëqenjen e shtreses së popullates që hyn në këtë kategori. Në raste te caktuara nëse norma

e reduktuara shërben për promovimin e blerjeve për disa mallra, kjo shkakton pakenaqësi

sepse është e mundur që grupe me të ardhura të larta të përfitojne më shumë, që bie në

konflikt kur është qellimi barazi në të ardhura. Shteti ka mjete të tjera alternative të

politikave si subvencionim të drejtë përdrejte për aktivitete të veqanta, ku arrihet qëllimi i

njëjtë sikurse po të përdorej norma e TVSH-së së reduktuar. Mirëpo skemat e këtyre

subvencionimeve duhet te jenë mirë të projektuara për të shmangur derdhjet negative në

nivel të vendit, duhet të jenë transparente, sepse si pasojë e këtyre derdhjeve negative kemi

humbje buxhetore që është një kosto e pa pranueshme. Duhet dhënë përparesi normës së

reduktuar se sa subvencionimeve kur është fjala për afat të gjatë. Mirëpo subvencionimet

janë më pak të kushtuara prandaj në afat të shkurter duhet dhënë përparësi. 18

Mirëpo

aplikimi i një norme të vetme siq e ka Danimarka do të ishte zgjidhje ideale nga pikepamja

ekonomike. Mirëpo duhet të pranojme se nga aspekti politik nuk do të lejohej një normë e

tillë e thjeshtë. Normat e reduktuara megjithatë ndryshojnë nga normat standarde, krijojnë

çrregullime ekonomike por ndikojnë në neutralitetin fiskal, ato janë të aplikuara në të gjitha

vendet përveq një vendi. Çdo shtet duhet të rivlersoj herë pas here se çfarë shkallës të

reduktuara të aplikoj. Sipas një studimi në Suedi (raporti 2006; BH, skatterverket/rapotet),

tregon se një normë uniforme e TVSH-së do te sillte një reduktim të shpenzimeve, rreth 54

mil. euro ose 500 mil.SEK.19

Objektiv i politikbërësve në vendin tonë duhet te jetë të bënin

aplikimin dhe kategorizimin e normave të reduktuara perveq normës standarde 16%.

Kategorizim duhet të bëhet me shkallë të ulët 5%, për mallra dhe sherbime për nevoja

elementare si ushqimi, trajtimi mjeksor, strehimi. Po ashtu edhe për qellime tjera qe nuk

janë bazë por që meritojnë një trajtim preferencial si për shembull, aktivitetet kulturore,

arsimi, transport urban, energji elektrike dhe mjedisit. Shtete tashme aplikojnë dy shkallë të

reduktuara përveq normës standarde.

18

Commission of European community Bruisel,2007

19 Raporti, 2006: BH ,Skatterverket/raportet

15

9. Shkallët tatimore në 27 vende të Unionit Evropian në veqanti në

Britani të Madhe

Ndryshimi i shkallëve tatimore në 2011, është bërë në disa vende të UE-së :

Irlanda pas shumë debateve që beri në 2010, planifikon që në vitin 2014 të ketë një shkallë

standarde prej 23%, tani ka një shkallë standarde prej 21%.20

Vendet tjera sipas ketij diagrami kanë këto norma të TVSh-së:- Danimarka 25%, Greqia

23%, Irlanda 23%, Polonia 23%, Finlanda 22%, Latvia 21%, Lituania 21%, Belgjika 21%,

Austria 20%, Bullgaria 0%, Republika Çeke 20%, Estonia 20%, Italia 20%, Britania e

Madhe 20%, Sllovenia 20%, Gjermania 19%, Rumania 19%, Holanda 19%, Sllovakia

19%, Malta 18%, Spanja 16%, Qipro 15%, Luksemburgu 15%.

Figura 2: Ndryshimet e shkalleve tatimore ne vitin 2011 ne disa vendet të UE-së (autori).

20 (Busines Briefing, The Times, November 26, 2010.)

16

Në këtë rrugë janë edhe shumë shtete tjera të UE-së që kanë bërë ndryshimin e normës

standarde, siq është Portugalia e cila ka rritur normen nga 17.5% në 20%.

Këtë vijë të ,,bardhë “ janë duke e ndjekur edhe shumica e vendeve të BE-së, të cilat po

përballen me një deficit të madh fiskal dhe presion nga investitoret e bonove. Qeveritë me

këto shtrëngime, mundohen të mbledhin sa më shumë të hyra nga TVSH-ja, prandaj nuk

rezistojnë në këto ndryshime. Britania ka bërë disa ndryshime në normat e reduktuara, dhe

po mundohet të heqë edhe normen zero në shumë mallra sidomos ushqim dhe

veshmbathje për fëmijë. Sipas vlersimeve edhe me këto norma të larta nuk kanë pasur

mundësi të mbyllin hendekun e deficitit të tyre. Si shembull, merret Qipro e cila në një

krize aq të madhe nuk ka bërë rritjen e normes standarde të cilen e ka 15%. Hungaria dhe

Suedia, e kanë tashme sa kohë normen standarde 25%. Franca është përcaktuar të mbajë

normen 19.6 por do të bëjë reduktim të normes për ushqim. TVSH-ja është një ëndërr për

shumë qeveri, sepse me të krijohen të ardhuara të mëdha dhe të sigurta, si taksë që vështirë

bëhet evazioni fiskal dhe kosto e mbledhjes nuk është aq e lartë sa për të vënë në

pikeëpyetje aplikimin e saj. Në Britani të Madhe në vitin 1994, është aplikuar norma 8%

për ngrohje familjare kurse nga 2011 do të reduktohet në 5%. Janë aplikuar me normë 5%,

karburante për ngrohje familjare, energji elektrike, lodra për fëmije, panele diellore dhe

material higjenik. Ndërsa me zero % tatimohen pijet jo alkoolike, veshje per femije, bimë

dhe fara, paisje për njerez me aftesi të kufizuara, riparime aeroplaneve, libra, gazeta,etj.

Robert J. Samuelsoni ka vlersuar se një TVSH duhet të jetë rreth 16%, edhe pse një 8%,

TVSH-teorikisht do të mjaftonte, dhe nuk do të kishte presione të mëdha për të përjashtuar

sende ushqimore, qira e strehimit, kujdesi shëndetsorë, edukim dhe grupet e bamirësve. Ka

ndryshime edhe te normave të reduktuara përveq atyre standarde, në disa vende Evropiane

të cilat kanë hyre në fuqi në vitin 2011: Latvia 22%, Lihtenshtajni 8% / 4.5% ( norma

standarde dhe norma e ulet), Polonia 23% / 8% (norma standarde dhe norma e ulet),

Portugalia 23%, Rumania 24%, Sllovakia 20%/ 10%( norma standarde dhe norma e ulet),

Zvicrra 8% / 4.5% (standarde dhe norma e ulet), Britania e Madhe 20%. Shqipëria ka

normen e TVSH-së 20%. Më gjërëisht do të përshkruajmë normat e TVSH-së në disa vende

të cilat janë më specifike, që në literaturen tonë janë më pak të pranishme. TVSH-ja është

një ndër treguesit kryesorë që dëshmon ecurinë ekonomike të një vendi. Është taksa që

paraqet madhësinë e punës së ndërmarrjeve, luhatjet e tyre, të cilet tregues janë të

rëndësishëm për analizen e trendeve që bëhen nga politika fiskale.

17

Figura3.Evolucioni i adaptimit të TVSH-së nga viti 1950-2000 (Nga autori).

Për shkak të kësaj karakteristike TVSH-ja, është adoptuar me shpejtësi nga shumë vende te

botes, që në këtë rastë ky trend është paraqitur përmes kësaj tabele ku mbi 120 vende në

botë deri në vitin 2000, e kanë në sistemin e tyre tatimor funksional TVSH-në. Nëse

bazohemi në të dhënat e fundit, ceket se mbi 150 vende kane aplikuar këtë tatim. Nga

figuren 3: vërejme se nga viti 1950 që kur është aplikuar kjo taksë si gjithë përfshirëse e

deri në vitin 1967, ky trend ka qenë jo i shpejtë pasi që si tatim jo i njohur, vendet e

ndryshme, hezitonin ta bënin pjese të sistemit të tyre tatimor. Mirpo rezultatet e para të

paraqitura për këtë lloj tatimi ishin befasuese (ku rreth 45% të hyrave mbledheshin nga

TVSH-ja), gjë që shprehet nga trendi i paraqitur në këtë figurë ku në vitin 1987 e tutje

grafiku është ngritur në mënyrë enorme deri në vitin 2000. Edhe pas vitit 2000 e deri më

tani konsiderohet të jetë trend i njëjtë pasi që për 10 vite kanë adoptuar TVSH-në rreth 50

vende që kryesishtë janë vende të Amerikes Latine, Indise, pacifikut. Ndërsa në Evropë qeë

njihet si përkrahëse e madhe e kësaj takse, është adoptuar masovisht dhe atë konform

Direktives së gjashtë të UE-së.

0

20

40

60

80

100

120

140

1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010

Numri I vendeve me TVSH te aplikuar nder vite

18

Figura 4: Pjesmarrja e TVSH-së e shprehur në % në BPP-së(GDP), nga autori.

Nga figura 4, e prezentuar, shihet kontributi i të ardhurave nga TVSH-ja shprehur në

përqinje në kuadër të GDP-së, nga viti 1953 e deri në vitin 2000.

Pjesmarrja e TVSH-së në BPP(Bruto Produkti i Pergjitheshem), është nga 2.4% deri 5.3%.

Pjesmarrja në përqindje e TVSH-së në BPP është rritur vazhdimisht deri në shkallen 14.1%

nëse i referohemi një vendi sa për ilustrim siq është Kroacia, një efekt i tillë i volitshëm

financiar i TVSH-së arrihet prej faktit se të konsumojë është i obligueshëm çdo njeri. Pasi

që obligimi tatimor është i shpërndare në çdo faze të qarkullimit, efekti financiar i vjeljes

se tij është i dukshëm edhe atëherë, nëse obligimi tatimor është i lidhur me zvogëlimin e

ndonjë faze të qarkullimit Për shkak të efektit të volitshëm financiar të TVSH-së mbi

qarkullimin është aplikuar kjo formë e tatimit në sistemet e ndryshme tatimore si në vendet

e zhvilluara ashtu edhe në vendet në zhvillim. Me aplikimin e TVSH-së në Kosovë efektet

financiare janë të dukshme dhe kjo shihet në bazë të përqindjes se TVSH-së që merr pjesë

në të hyrat e përgjithshëm në buxhetin e Kosovës. Nëse krahasojme efektin ekonomik dhe

financiare të TVSH-së në disa vende dhe nëse marrim parasyshe se shkalla mesatare

standarde në nivel botëror sillet 14.5% që i përket një kontributi të TVSH-së në BPP –së

mbi 5%, dhe po të marrim parasyshë që shumë shtete aplikojnë dy e me tepër shkallezime

(norma të reduktuara të TVSH-së) mund të paraqesim se sa ndikon një ulje apo rritje për

1% e shkalles tatimore, në rritjen e të ardhurave për shemboll, produktiviteti më i ulët i të

ardhurave është në Argjentinë, (0.05%) ku shkalla standarte e tatimit ishte 16%.

0

0.1

0.2

0.3

0.4

0.5

0.6

1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010

Pjesmarrja e TVSH-se ne % ne GDP nder vite.

19

10.Konkluzionet dhe rekomandimet

Thjeshtesimi i sistemit fiskal, krijimi i transparencës dhe procedurave të qarta dhe siguria se

legjislacioni është duke u zbatuar në mënyrë të drejtë është qelësi i një suksesi për të pasë të

hyra të qëndrueshme. Prandaj pas marrjes se kompetencave nga ndërkombetarët në Kosovë

politika fiskale është shkuar nga ajo që të ulen taksat. Nga aspekti financiar TVSH zë vend

të rëndësishëm në sistemet tatimor të shteteve bashkëkohore.

Në Kosovë TVSH-ja ka një rolë të rëndësishëm në sistemin e të hyrave dhe ka

mbështetë Kosovën që ti zëvendësoj ndihmat ndërkombëtare me burime të mjaftueshme të

hyrave vendore. Sipas shume statistikave të vendeve nga mbarë bota është konstatuar se të

hyrat nga tatimet në shumë vende marrin pjesë në BPP-se mbi 45%, sidomos në vendet

skandinave. Ndërsa të hyrat e mbledhura nga TVSH-ja në të hyrat e përgjithshme sillet deri

në 70%. Në vendin tonë te hyrat nga TVSH-ja sillen rreth 70%. Edhe pse ka filluar të

aplikohet relativisht vonë në sistemet tatimore, sot paraqet një prej formave më të

rëndësishme tatimore në të gjitha shtetet pa marre parasysh se në cilin stadë të zhvillimit

është ai shetet, aktualishtë është e përfshirë përafërsishtë në 150 vende.

Qëllimi ekonomik i këtij tatimi është të stabilizohet tregu me çmime konkurrente në

këmbimin e tregtisë se jashtme dhe me rastin e exportit të të mirave dhe shërbimeve bëhet

kthimi i TVSH-së. Ndërsa aplikohet TVSH-ja mbi qarkullimin si për të mirat të cilat

prodhohen në vend ashtu edhe për importin. Në vendin tonë (Kosovë ) rritja e shkalles

tatimore prej 1% ka ndikuar në rritjet e te ardhurave në 0.06% e të ardhurave. Produktiviteti

më i lartë i të ardhurave është në Izrael (0.65%), ku shkalla e vetme e tatimit është 15%,

Kroaci, Peru, Danimark lindë pyetja pse? Ndryshimet vijnë nga një grup faktoresh si:

administratë më profesionale dhe efektive, bazë më e gjërë tatimpaguesish në Izrael, kjo

duhet të bëhet edhe në Kosovë në vitin 2013, që të ulet pragu i TVSH-së në 25000

euro,kurse rritja e normës se TVSH nuk duhet te bëhet deri në vitin 2015 sepse kjo do te

ndikonte në ngadalsimin e zhvillimit të fuqisë ekonomike të bizneseve dhe uljen e

investimeve. Duhet theksuar se efektet mbresëlënëse ne vendet e cekura me lartë janë si

rezultat:, logjistika shumë moderne, teknologjia informative shumë e avancuar, pagesa e

personelit është shumë e lartë, reformat e këtij tatimi veq kanë përfunduar, Ligji i TVSH-së

është ndër më të avancuarit që nuk lenë hapsirë pë zbrazëtira ligjore, administrimi bëhet në

nivel qendrorë-kjo ka bërë që këto shtete të kenë prag të ulet të TVSh-së. Veten kur të

arrihen keta tregues në Kosovë mund të bëhet ulja e pragut deri në 10000 euro. Ndërsa sot

kjo gjë as që duhet të mendohet.

20

Norma standarde 16% dhe 0%, e cila është funksionale për administrim mirëpo do të

ishte shumë sociale po që se do të aplikohej një normë e reduktuar për ushqim për

plotësimin e nevoja elementare, dhe disa shërbime sociale.

10. REFERANCAT

1. ATK, Divizioni për plan dhe analizë, 2008, www.atk-ks.org

2. ATK,,Udhëzues mbi mënyren e aplikimit të normave të reja tatimore’’, Prishtinë janar/09.

3. ATK,,Legjislacioni tatimor i Kosoves, botimi mars 2010, Prishtinë

4. Bird,M.R.-Oldman,O.(red):Readings on Taxation in Developing Countries.The John

Hopkins Pres,Baltimore,1967,fq.33-40.

5. Cnossen and Shoup,1989,,The Evolution of VAT rates Applicablein the Member States of

the Community’’.

6. Disai. M.a& J. R.Hines,,VAT and international trade’’The evidence 2002,fq,88.

7. Direktiva e Keshillit te Evropes-2006/112/EC.

8. KPMGH-Global Tax Rate.

9. Ligjet kombëtare ,,TOLLEY’S, nëpër vende të Evropes.

10. Paul Samuelson, Wiliam,D. Nordhaus, Ekonomija, ed.XIV, Zagreb, 1992.

11. //ec.europa.eu/taxation_costums/index_en.htm.