TÜRKİYE’NİN DIŞ TİCARETİİlker YILDIZ

Ders Sorumlusu: Doç. Dr. Hasan UYGURTÜRK

TÜRKİYE EKONOMİSİNİN GENEL GÖRÜNÜMÜ

Türkiye, rekabet kurallarının işlediği, özel sektörün ekonomide öncü, kamunun ise düzenleyici rol oynadığı, liberal dış ticaret politikasının uygulandığı, mal ve hizmetlerin bireyler ve kurumlar arasında engelsiz olarak el değiştirebildiği bir serbest piyasa ekonomisidir.

Ekonomik Büyüme

Dünyanın 18. ve Avrupa’nın 7. büyük ekonomisi olan Türkiye, en güçlü ekonomilerin temsil edildiği G-20’nin faal bir üyesidir.Küresel malî kriz nedeniyle, Türk ekonomisi, 2008 yılındaki ekonomik yavaşlamanın ve 2009 yılındaki küçülmenin ardından 2010 ve 2011 yıllarında sırasıyla % 9,2 ve % 8,5 oranında büyüme hızını yakalamıştır.

TÜİK verilerine göre Türkiye Ekonomisi 2016’nın üçüncü çeyreğinde %1,8 küçülerek 27 çeyreğin ardından (6 yıl 3 ay sonra) ilk kez daralmıştır.

DIŞ TİCARET

Türkiye, 1980’lerden itibaren ticaret odaklı bir büyüme politikası takip etmektedir. Gerçekleştirilen ekonomik reformlarla ithalat kısıtlamaları kaldırılmış, korumacı politikalar azaltılmış ve döviz işlemleri serbest bırakılmıştır.

2015 yılında Türkiye’nin ticaret hacmi 351 milyar ABD Dolarına ulaşmış, ihracat ise 144 milyar ABD Doları olarak gerçekleşmiştir. Türkiye Cumhuriyetinin kuruluşunun yüzüncü yılı olan 2023 yılı için ana hedef ihracatı 500 milyar ABD Doları seviyesine çıkarmaktır.

Kaynak: www.ekonomi.gov.tr

İHRACAT İTHALAT0.000

25.000

50.000

75.000

100.000

125.000

150.000

175.000

200.000

225.000

250.000

275.000

113.8 185.5134.9 240.8152.4 236.5151.8 251.6157.6 242.1143.8 207.2

2010 2011 2012 2013 2014 2015Milyar Dolar

DIŞ TİCARET HACMİ VE DENGESİ

Dış ticaret hacmi, bir ülkenin belirli bir dönemde (genellikle bir yılda) gerçekleştirdiği ihracat ve ithalatın toplamıdır.

Dış ticaret dengesi, bir ülkenin mal alım-satımlarının dengesidir. İhracattan ithalatın çıkartılmasıyla hesaplanır. Farkın negatif olması dış ticaret açığı, pozitif olması ise dış ticaret fazlası olarak adlandırılır.

TİCARET HACMİ TİCARET DENGESİ

-150

-100

-50

0

50

100

150

200

250

300

350

400

299,4

-71.6

375,7

-105.9

389

-84

403,4

-99.8

399,7

-84.5

351

-63.3

2010 2011 2012 2013 2014 2015 MİLYAR DOLAR

Türkiye İstatistik Kurumu’nun hazırlamış olduğu, yıllara göre dış ticaret istatistikleri incelendiğinde, Türkiye’nin 1947 yılından beri, kesintisiz olarak dış ticaret açığı verdiği görülmektedir.

Bu şu demektir: Türkiye, 1947 yılından beri, her sene, ihraç ettiği üründen fazlasını ithal etmiştir.

Türkiye’nin dış ticaret fazlası verdiği yıllar ise, 1930-1937 yılları ile 1939-1946 yılları arasındaki dönemlerdir.

2010 2011 2012 2013 2014 2015100

125

150

175

200

225

250

113.8

134.9

152.4 151.8 157.6143.8

185.5

240.8 236.5

251.6242.1

207.2

İHRACAT

İTHALAT

MİLYARDOLAR

Grafikten de görüleceği üzere, 1995 ile 1999 yılları arasında Türkiye’nin dış ticaret açığı yatay olarak seyretmiştir. 1999 yılında görülen azalmanın ardından, 2000 yılında o zamanın değerlerine göre, rekor sayılabilecek bir dış ticaret açığı gerçekleşmiştir. 2001 yılında yaşanan büyük düşüşün ardından, dış ticaret artmaya başlamış ve 2009 yılına kadar sürekli artmıştır. 2009 yılına gelindiğinde ise dış ticaret açığı bir kez daha önemli bir derecede düşüş kaydetmiştir.

2010 ve 2011 yıllarında artış kaydeden Türkiye’nin dış ticaret açığı, 2012 ve 2014 yılları arasında ise dalgalı bir seyir izlemiştir.

1995 yılında yaklaşık 14 milyar dolar olan Türkiye’nin dış ticaret açığı, 2015 yılında 63,3 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir.

İhracatın ithalatı karşılama oranı: İhracat değerinin ithalat değerine oranlanmasıyla bulunur. Bu oran, yaptığımız ihracatın ithalatın yüzde kaçını karşıladığını ifade etmektedir.

İhracatın GSMH’yi karşılama oranı: İhracat değerinin GSMH değerine oranlanmasıyla bulunur. Bu oran, yaptığımız ihracatın GSMH’nin yüzde kaçını karşıladığını ifade etmektedir.

İthalatın GSMH’yi karşılama oranı: İthalat değerinin GSMH değerine oranlanmasıyla bulunur. Bu oran, yaptığımız ithalatın GSMH’nin yüzde kaçını karşıladığını ifade etmektedir.

İHRACAT/İTHALAT (%) İHRACAT/GSMH (%) İTHALAT/GSMH (%)0

10

20

30

40

50

60

70

80

61.4

15.6

25.4

56

17.4

31.1

64.5

19.4

30.1

60.3

18.4

30.6

65.1

19.7

30.3

69.4

20

28.8

201020112012201320142015

TÜİK

TÜRKİYE’NİN İHRACATI

Ülkemiz ihracatı 2002 yılından 2008 yılına kadar sürekli artış göstermiştir. 2009 yılında ciddi bir düşüşün ardından 2012 yılına kadar yine artış göstermiştir. 2014 yılından beri ise azalış seyrindedir.

2015 YILINDA EN ÇOK İHRACAT YAPILAN ÜRÜN GRUPLARI

ÜRÜN GRUPLARI MİLYAR ABD DOLARI TOPLAM İHRACATTAKİ PAYI (%)

1 Demir yolu ve tramvay vagonları dışındaki araçlar; bunların aksam ve parçaları

17 12,1

2 Kazanlar, makineler, mekanik cihazlar ve aletler; bunların aksam ve parçaları

12 8,6

3 Kıymetli taşlar, kıymetli metaller, inciler ve bunlardan elde edilen ürünler

11 7,8

4 Örme ve tığ ile işlenmiş ürünler ve bunlardan elde edilen eşyalar

9 6,2

5 Elektrikli makine ve cihazlar; bunların aksam ve parçaları

8 5,8

6 Demir-Çelik 7 4,67 Örme ve tığ işi olmayan ürünler ve bunlardan elde

edilen eşyalar6 4,1

8 Demir-çelik ürünleri 5 3,89 Plastik ve plastik ürünleri 5 3,7

10 Mineral yakıtlar, mineral yağlar ve bunların damıtılmasından elde edilen ürünler

5 3,1

12.1

8.6

7.86.2

5.8

4.6

4.1

3.8

3.73.1

BU ÜRÜN GRUPLARININ TOPLAM İHRACATTAKİ PAYLARI (%)Demir yolu veya tramvay vagonları dışındaki araçlar; bun-ların aksam ve parçaları

Kazanlar, makineler, mekanik cihazlar ve aletler; bunların aksam ve parçaları

Kıymetli taşlar, kıymetli metaller, inciler ve bunlardan elde edilen ürünler

Örme ve tığ ile işlenmiş ürünler ve bunlardan elde edilen eşyalar

Elektrikli makine ve cihazlar; bunların aksam ve parçaları

Demir-çelik

Örme ve tığ işi olmayan ürünler ve bunlardan elde edilen eşyalar

Demir-çelik ürünleri

Plastik ve plastik ürünleri

Mineral yakıtlar, mineral yağlar ve bunların damıtıl-masından elde edilen ürünler

ALMANYA

BİRLEŞİK KRALLI

KIRAK

İTALYA

BİRLEŞİK DEVLETLER

FRANSA

İSPANYA

İRAN (İSLA

M CUM.)

HOLLANDA

BİRLEŞİK ARAP EMİRLİK

LERİ

0

2,000,000

4,000,000

6,000,000

8,000,000

10,000,000

12,000,000

14,000,000EN FAZLA İHRACAT YAPILAN İLK 10 ÜLKE (1-30 KASIM 2016)

2015 2016

$

10.57

6.47

5.63

5.43

4.944.573.81

2.82

2.74

2.382.22

2.14

2.092.08

2.061.9 1.81 1.74 1.33 1.32 YÜZDE (%)

ALMANYABİRLEŞİK KRALLIKİTALYAIRAKBİRLEŞİK DEVLETLERFRANSAİSPANYAİRANHOLLANDASUUDİ ARABİSTANİSRAİLBİRLEŞİK ARAP EMİRLİKLERİROMANYAMISIR POLONYABELÇİKA BULGARİSTANÇİNRUSYACEZAYİR2016 YILI İHRACATIMIZDA İLK 20 ÜLKE %68,4

X1000 $

X1000 $

X1000 $

X1000 $

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 20140.68

0.7

0.72

0.74

0.76

0.78

0.8

0.82

0.84TÜRKİYE’NİN DÜNYA MAL İHRACATINDAKİ PAYI YÜZDE (%)

TARIM0

5

10

15

20

25

18.220.7

TARIM SEKTÖRÜ İHRACATI

2015

2016

MİLYAR DOLAR

ARALIK AYI

HARİÇ

TARIM SEKTÖRÜNDEKİ BAŞLICA ÜRÜNLER

• Hububat, bakliyat, yağlı tohumlar ve mamuller• Yaş meyve ve sebze• Meyve sebze mamulleri• Kuru meyve ve mamulleri• Fındık ve mamulleri• Zeytin ve zeytinyağı• Tütün• Süs bitkileri ve mamulleri• Su ürünleri ve hayvansal mamuller• Mobilya, kağıt ve Orman ürünleri

SANAYİ SEKTÖRÜ90

95

100

105

110

97.7

108.8

SANAYİ SEKTÖRÜ İHRACATI

2015

2016

MİLYAR DOLAR

ARALIK AYI

HARİÇ

SANAYİ SEKTÖRÜNDEKİ BAŞLICA ÜRÜNLER

• Tekstil ve hammaddeleri• Deri ve deri mamulleri• Halı• Kimyevi maddeler ve mamulleri• Hazırgiyim ve konfeksiyon• Otomotiv endüstrisi• Gemi ve yat• Elektrik elektronik ve hizmet• Makine ve aksamları

• Demir ve demir dışı metaller• Çelik• Çimento, cam, seramik ve toprak ürünleri• Mücevher• Savunma ve havacılık sanayii• İklimlendirme sanayii• Diğer sanayi ürünleri

MADENCİLİK SEKTÖRÜ3.2

3.3

3.4

3.5

3.6

3.7

3.8

3.9

3.4

3.8

MADENCİLİK SEKTÖRÜ İHRACATI

2015

2016

MİLYAR DOLAR

ARALIK AYI

HARİÇ

SEKTÖREL BAZDA İHRACAT RAKAMLARI - TL

1 OCAK – 30 KASIM SON 12 AYLIK

SEKTÖR 2015 2016 DEĞİŞİM (‘16/’15)

PAY(‘16) (%)

2014-2015

2015-2016

DEĞİŞİM (‘16/’15)

PAY(‘15) (%)

MADENCİLİK 9,683,714 10,218,304 5,52 2,88 10,520,946 11,117,913 5,67 2,86

Madencilik Ürünleri

9,683,714 10,218,304 5,52 2,88 10,520,946 11,117,913 5,67 2,86

İTHALATIMIZ

Türkiye'nin dış ticaretinde ithalatın payı ihracattan fazladır. Bu nedenle ticarette giderlerimiz gelirlerimizden fazladır. İthalatımızda da en fazla pay sanayi sektörüne aittir. Türkiye bir tarım ülkesi olduğu için ithalatta en az pay tarım sektörüne aittir.

İTHALAT ÜRÜNLERİMİZ• Petrol Doğalgaz• Kömür• İş makineleri •Elektronik ürünler •Gemi •Uçak •İlaç ve Sağlık ürünleri•Otomobil ve yedek parça •Optik ve ölçü aletleri•Muz •Kakao

•Kauçuk •Kahve•Pirinç •Şeker •Balık •Et •Kalay •Alüminyum •Kağıt •Sigara•Parfümeri ve kozmetik ürünler•Elektrikli makineler ve endüstri cihazları

İTHALATIMIZ

2014 yılı verilerine göre en fazla ithalat yaptığımız ülkeler, 25 Milyar USD ile Rusya, 24 Milyar USD ile Çin, 22 Milyar USD ile Almanya, 13 Milyar USD ile “diğer ülkeler “ ve 12 Milyar USD ile Amerika Birleşik Devletleridir. En çok ithalat yaptığımız ülkeler ile ticaretimizi karşılıklı olarak değerlendirdiğimizde Rusya’dan 25 Milyar USD’lık mal alırken karşılığında 5 Milyar USD kadar mal sattığımızdan dolayı Rusya ile olan ticaretimizde 20 Milyar USD lık bir açık bulunmaktadır.

Çin ile yaptığımız ticarette de aynı karşılaştırmayı yaptığımızda 24 Milyar USD’lik ithalatımıza karşılık 3 Milyar USD’lık ihracat yaptığımızdan dolayı 21 Milyar USD’lık bir açık görülmektedir.

Son olarak Almaya ile ticaretimizi karşılaştırdığımızda 22 Milyar USD’lık ithalatımıza karşılık 15 Milyar USD ihracatımız olduğundan diğerlerine oranla daha düşük olacak şekilde 7 Milyar USD’lık bir dış ticaret açığı tespit edilmektedir.

TÜRKİYE’NİN EN FAZLA İTHALAT YAPTIĞI ÜLKELER2014 2015 TOPLAMDA

ÜLKELER YILLIK YILLIK DEĞİŞİM (%) PAY (%)

ÇİN 24.918.223.694 24.864.809.860 0 12

ALMANYA 22.369.476.421 21.352.244.531 -5 10

RUSYA 25.288.597.271 20.400.182.192 -19 10

ABD 12.727.561.574 11.127.973.380 -13 5

İTALYA 12.195.462.624 10.758.180.575 -12 5

FRANSA 8.173.436.886 7.583.987.025 -7 4

GÜNEY KORE 7.548.318.576 7.057.382.453 -7 3

İRAN 9.833.289.630 6.096.264.771 -38 3

İNGİLTERE 6.015.757.881 5.659.298.957 -6 3

HİNDİSTAN 6.898.576.779 5.613.217.494 -19 3

TÜRKİYE’NİN EN FAZLA İTHALAT YAPTIĞI ÜLKELER2014 2015 TOPLAMDA

ÜLKELER YILLIK YILLIK DEĞİŞİM (%) PAY (%)

İSPANYA 6.119.939.594 5.588.510.194 -9 3

IRAK 4.014.132.136 4.364.420.258 9 2

UKRAYNA 4.242.612.328 3.448.171.136 -19 2

JAPONYA 3.199.915.149 3.178.274.373 -1 2

BELÇİKA 3.863.892.316 3.146.923.307 -19 2

SUUDİ ARABİSTAN

3.861.995.930 3.002.254.187 -22 1

POLONYA 3.082.127.726 2.977.811.545 -3 1

HOLLANDA 3.564.398.809 2.914.435.176 -18 1

ROMANYA 3.363.233.118 2.600.126.173 -23 1

İSVİÇRE 4.821.031.147 2.445.808.868 -49 1

En fazla ithalat yaptığımız ilk 20 ülkenin 2014 yılı toplam ithalat rakamı 176 Milyar Dolardır.

2014 yılı genel ithalat rakamı ise 242 milyar dolardır.

En fazla ithalat yaptığımız ilk 20 ülkenin 2015 yılı toplam ithalat sayısı 154 Milyar Dolardır.

2015 yılı genel ithalat rakamı ise 207 milyar dolardır.

İLK 20 ÜLKE TOPLAMI

-50

0

50

100

150

200

176 154

-12

74

2014

2015

DEĞİŞİM %

TOPLAMDA PAY %

MİLYAR DOLAR

TÜRKİYE GENEL İTHALATI-50

0

50

100

150

200

250

300

242 207

-14

100

2014

2015

DEĞİŞİM %

TOPLAMDA PAY %

MİLYAR DOLAR

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 20140

0.2

0.4

0.6

0.8

1

1.2

1.4TÜRKİYE’NİN DÜNYA MAL İTHALATINDAKİ PAYI YÜZDE (%)

2016 Şubat Ayı İthalat Rakamları

Çin’den yapılan ithalat, 2016 yılı Şubat ayında 2 milyar 59 milyon dolar oldu. Bu ülkeyi sırasıyla Almanya (1 milyar 772 milyon dolar), Rusya (1 milyar 189 milyon dolar) ve ABD (985 milyon dolar) izledi.

Yüksek Teknolojili Ürünlerin İmalat Sanayi İthalatı İçindeki Payı İmalat sanayi ürünlerinin toplam ithalattaki payı %83,9’dur. Yüksek teknoloji ürünlerinin 2016 Şubat ayında imalat sanayi ürünleri ithalatı içindeki payı %16,8, orta yüksek teknolojili ürünlerin payı ise %45’tir.

DOĞALGAZ TÜKETİMİMİZ

Ülkemiz doğalgaz tüketiminin yaklaşık %99’unu ithal etmektedir. Son 10 yıl içerisinde, dünyada doğal gaz talebinin Çin’den sonra en fazla arttığı ikinci ülke konumunda bulunan ülkemizin 2015 yılında ithal ettiği 48,4 milyar metreküp’lük (bcm) doğalgazın yaklaşık %55,3’ü Rusya’dan, %16,2’si İran’dan, %12,7’si Azerbaycan’dan, %8,1’i Cezayir’den ve %2,6’sı Nijerya’dan temin edilmiştir.

RUSYA55%

İRAN16%

AZER-BAYCAN

13%

CEZAYİR8%

NİJERYA3%

DİĞER5%

DOĞALGAZ İTHALATIMIZ (%)

RUSYA

İRAN

AZERBAYCAN

CEZAYİR

NİJERYA

DİĞER

PETROL İTHALATIMIZ

Ülkemiz, 2015 yılında ham petrol tüketiminin yaklaşık %89’unu ithal etmiştir. Ülkemizce 2015 yılında yaklaşık 25 milyon ton ham petrol ithal edilmiş olup, sözkonusu ithalatımız ağırlıklı olarak, Irak (%31), İran (%30), Suudi Arabistan (%12), Nijerya (%10) ve Kazakistan’dan (%9) yapılmıştır.

46%

12%

22%

10%4%

3%

2% 2% ÜLKELERE GÖRE HAM PETROL İTHALATI (2015)

IRAK

RUSYA

İRAN

SUUDİ ARABİSTAN

KOLOMBİYA

KAZAKİSTAN

NİJERYA

DİĞER

DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜR EDERİM.