Nevra

TÜ

TÜ

NC

Ü

Ebru GÜVEN .

Türev Ürünlerin

Krize Gidişi

Nevra

TÜ

TÜ

NC

Ü

Ebru GÜVEN .

Eski Yunan-Roma: Zeytin Opsiyonları

Krize GidişTarihçe - Opsiyon

17. yy Hollanda: Lale Opsiyonları

Takas Sorunları

1973: İlk Organize Piyasa

• Hisse Senedi (1977)

• Döviz (1982)

• Endeks (1983)

http://www.finansgundem.com/levent-kerik-yazar68/turev-piyasalar-ve-tarihsel-gelisimi-572991y.htm

Nevra

TÜ

TÜ

NC

Ü

Ebru GÜVEN .

Japonya: Dojima Pirinç Pazarı

Krize GidişTarihçe – Vadeli İşlemler

Hollanda: Antwerp Tahıl Pazarı

1848: Chicago Vadeli İşlem Borsası

(buğday –mısır)

ABD – İç Savaş Belirsizlikleri

1865: Regülasyon

1872: NY Pamuk Borsası

Nevra

TÜ

TÜ

NC

Ü

Ebru GÜVEN .

1971: Sabit Kur Sisteminin Çöküşü !!!!

Krize GidişTarihçe – Vadeli İşlemler

1972: IMM*-‘döviz futures’ başlangıcı

1975: GNMA**- ‘faiz futures’ başlangıcı

1982: İlk hisse senedi vadeli işlemi

* International Monatery Market kuruluşu

** Goverment National Mortgage Association

Spekülasyonun Popülerleşmesi

Nevra

TÜ

TÜ

NC

Ü

Ebru GÜVEN .

1866: Dersaadet Tahvilat Borsası* kuruluşu

Krize GidişTarihçe – Türkiye

1970-80: Sirkeci Vakıf Han ilk tezgahüstü piyasa

* Özellikle bono işlemleri

1985: IMKB Kuruluş

2005: İlk özel borsanın kuruluşu

2013: Borsaların birleşmesi

1997: İstanbul Altın Borsası kuruluşu

Nevra

TÜ

TÜ

NC

Ü

Ebru GÜVEN .

Krize GidişPiyasalar

Nevra

TÜ

TÜ

NC

Ü

Ebru GÜVEN .

2011

Türev Piyasalar

707 trilyon USD

Dünya GSMH

65 trilyon USD

ABD GSMH

15 trilyon dolar

Krize Gidişİşlem Hacmi

Türkiye

GSMH

800 milyar USD

Türev Piyasalar

……. dolar

X 11

X 47

Nevra

TÜ

TÜ

NC

Ü

Ebru GÜVEN .

2011

Türev Piyasalar

707 trilyon USD

Tezgah üstü

Organize

Krize Gidişİşlem Gören Piyasalar

Türkiye

Türev Piyasalar

…… milyar USD

Tezgah üstü

Organize

% 80-90

% 10-20

Nevra

TÜ

TÜ

NC

Ü

Ebru GÜVEN .

Krize GidişDayanak Varlık

VOB

Nevra

TÜ

TÜ

NC

Ü

Ebru GÜVEN .

• Koruma (Hedging) : Özellikle, likit ve global olarak alınıp

satılabilmeleri özelliği ile türev ürünlerin riskten korunma

özellikleri önem taşımaktadır. Bu şekilde; emtia, kur, fazi

gibi risklerden korunmak mümkün olabilecektir.

• Arbitraj: Aynı ürünün farklı bölgeler ya da piyasalar

arasındaki fiyat farklılıklarından kazanç sağlamaktır. Riske

bağlı kar veya zarar yoktur. ( teorik ? )*

• Spekülasyon: Türev ürünlerin kaldıraç etkisinden

yararlanarak, bir varlığın gelecekteki fiyatına göre yatırımda

bulunmaktır.

Krize GidişTürev Ürünlerin Kullanım Amaçları

* Piyasa etkinliği, buna pek el vermez

Nevra

TÜ

TÜ

NC

Ü

Ebru GÜVEN .

• Kur Riski*:

‒ İhracatçı = > uzun pozisyonda (döviz geliri var)

• Forward/Future kontratı satar

• Satım opsiyonu alır

‒ İthalatçı = > kısa pozisyonda (döviz gideri var)

• Forward/Future kontratı alır

• Alım opsiyonu alır

• Hisse Senedi Riski*:

‒ Piyasada değer kaybı bekleyen bir portföy yatırımcısı elindeki

BIST 30 endeksi

• Forward/Future kontratı satar

• Satım opsiyonu alır

Krize GidişTürev Ürünlerin ‘Risk Yönetimi’nde Kullanımı

* 3 ay sonra kur artışı beklenen ve piyasada dalgalanma beklenen bir senaryoda

Nevra

TÜ

TÜ

NC

Ü

Ebru GÜVEN .

Krize GidişTürev Ürünlerin ‘Spekülatif’ Kullanımı

• Faiz oranlarının düştüğü, enflasyonun tek haneli rakamlara

ulaştığı bir ortamda; spekülatörler ve yatırımcılar alternatif

yatırım araçlarına yönelmekte ve bu noktada türev ürünler

yatırımcılara cazip imkanlar sunmaktadır.

• Bunun içindir ki; dünya genelinde gayri safi hasıla yılda

ortalama %3,5 oranında artarken, türev ürünler piyasasında

her yıl %20 civarında artış görülmektedir.

• Öte yandan türev araç sözleşmeleri, yüksek riskli yatırım

araçlarıdır. Örneğin; vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerinde

az bir bedel ile yüksek miktarlı yükümlülükler altına

girilebilmektedir.

• Nasıl ????

Nevra

TÜ

TÜ

NC

Ü

Ebru GÜVEN .

Krize GidişTürev Ürünlerde Kaldıraç Etkisi

• Türev piyasalar, sınırlı bir teminatla, yüksek getiri elde

etme imkanı veren ve bu yönüyle spot piyasalardan ayrılan

finansal yapılardır.

• Yatırılan teminatın çok üstünde işlem yapabilmemizi

sağlayan türev piyasa uygulamasına kaldıraç denir.

• Vadeli işlem sözleşmelerinde işlem yaptığımızda

yapacağımız ödeme sözleşme büyüklüğü üzerinden değil,

sözleşmenin gerektirdiği teminat kadardır. Bu da küçük

miktarlarla büyük işlemler yapma olanağı tanır.

Nevra

TÜ

TÜ

NC

Ü

Ebru GÜVEN .

Krize GidişTürev Ürünlerde Kaldıraç Etkisi - Örnek

• Söz gelimi;

vadeli işlemler opsiyon borsasında yatırım yapıyorsak,

sözleşmenin değeri/ teminat bedeli= kaldıraç oranı”dır.

Örneğin ; IMKB 30 Endeks sözleşmesinde;

60.000 fiyattan 1 adet kısa ya da uzun pozisyon alındığında

sözleşme büyüklüğü 6.000 TL iken yatırılan teminat 600 TLdir.

Burada kaldıraç oranı 6.000TL/600TL=10’dur.

Vadeli Opsiyon borsasında sözleşme büyüklüğünü

piyasa, başlangıç teminatını ise VOB belirler. Bu nedenle kullanabileceğimiz

kaldıraç oranı sınırlandırılmıştır

http://ekonomiturk.blogspot.com.tr/2010/04/kaldrac-nedir.html

Nevra

TÜ

TÜ

NC

Ü

Ebru GÜVEN .

Krize GidişDünya’daki Global Krizler

• Dünyada yaşanan başlıca finansal krizler;

‒ 1929 Büyük Ekonomik Buhran,

‒ Petrol Krizi (1973-74)

‒ Latin Amerika Krizi

(Meksika-1994, Brezilya1980-90’s, Arjantin-1990’s)

‒ Asya Krizi (1997)

(G.Kore, Tayland, Endonezya, Malezya, Singapur, H.Kong)

‒ Rusya Krizi (1998) dir.

• 2008 krizinin en büyük farkı, mortgage kredilerinin menkul kıymetleştirilmesi ve bu ürünlerin bir havuz içerisinde toplanarak ticaretinin yapılması olmuştur.

Nevra

TÜ

TÜ

NC

Ü

Ebru GÜVEN .

Krize Gidiş2008 Krizinin Aşamaları

• Krizin temelleri; krizden 5 yıl önce, bazı finansal kuruluşların kredibilitesi zayıf olan kişilere de mortgage kredisi vermeye başlaması ile atılmıştır. ( Kontrolsiz bankacılık ! )

• Bankalar daha fazla kredi verebilmek için, bu riskli gruba verilen kredilerden doğan alacaklarını teminat göstererek, emlak tahvilleri çıkarıp bunları piyasadaki riskli yatırımlardan yüksek kârlar elde etmeyi hedefleyen hedge fonlara satmışlardır.( Çürük ‘dayanak varlık’ ! )

Nevra

TÜ

TÜ

NC

Ü

Ebru GÜVEN .

Krize Gidiş2008 Krizinin Aşamaları

• Bu ürünlerin risklerinin yanlış ölçülmesi, kimi zaman da finansal mühendislik teknikleri kullanılarak ölçülemez hale getirilmesi akabinde denetleyici yapının eksiklikleri, küresel krize yol açmıştır.( Eksik&yetersiz denetim ! )

• İpotekli gayrimenkuller üzerinden, emlak fiyatlarının artan kısmına yeni ipotekler yapılarak, yeni kredilerin alınması reel karşılığı olmayan kredi hacmini artırmıştır. Bu kredilerin değişken faizli krediler olması da mali piyasaları zor duruma sokmuştur.( Reel & Finansal Piyasa Kopukluğu ! )

Nevra

TÜ

TÜ

NC

Ü

Ebru GÜVEN .

Krize Gidiş2008 Krizinin Aşamaları

• Kredi alanların; krediye ilişkin hususlarda yanlış/eksik bilgilendirilmeleri -sonucu; güven kaybı yaşanarak , konut alımları büyük ölçüde spekülatörlerin eline geçmiş; bu da kredi ödemelerinde sorunlar yaratmıştır.( Piyasada güven kaybı ! )

• Verilen kredileri tahsil edemeyen bankalar kaynak sıkıntısı içine girmişler ve finansal piyasalarda oluşan güvensizlik sonucu bankaların birbirlerine borç verme konusunda çekingen davranmaları, likidite sorununu doğurarak mali sistemin durmasına yol açmıştır.( Likidite Krizi ! )

Nevra

TÜ

TÜ

NC

Ü

Ebru GÜVEN .

Krize GidişMortgage’tan Sonra…

• Mortgage Krizi; ABD gibi büyük bir ekonominin bankacılık sistemini, geçmişte emsali olmayan bir şekilde sıkıntıya sürüklemiş,

• Başta denetleyici ve düzenleyici kurumlar olmak üzere herkesi nerede hata yapıldığı konusunda düşünmeye sevk etmiştir.

Nevra

TÜ

TÜ

NC

Ü

Ebru GÜVEN .

Krize GidişMortgage’tan Sonra…

• Ardı ardına hayata geçirilen finansal kurtarma paketleri yanında,

• Risk yönetimiyle ilgili –uluslararası düzeyde-denetim ve düzenleme çalışmaları da yapılmıştır.

‒ G20 Zirvesi Deklarasyonu* : Global finansal piyasaların düzenlenmesine ilişkin tespit ve öneriler içermektedir. 2008,2009

‒ G30 çalışma Grubu** : Hazırlanan raporda, aksaklıkları giderici çeşitli öneriler getirilmektedir. Ocak 2009

• http://www.riskonomi.com/wp/?p=987

• http://akbarsafdari.blogspot.com.tr/2009/07/kuresel-finansal-kriz-ve-g30lerin.html

Nevra

TÜ

TÜ

NC

Ü

Ebru GÜVEN .

Teşekkürler