БИЗНЕСИЙН ЭРХ ЗҮЙН ОЙЛГОЛТ, ХАРИЛЦАА

ЛЕКЦ №2

БАГШ Д.СЭЛГЭМАА /МАГ/

ХИЧЭЭЛИЙН АГУУЛГА

• БИЗНЕСИЙН ЭРХ ЗҮЙН ОЙЛГОЛТ

• БИЗНЕСИЙН ЭРХ ЗҮЙН СУДЛАХ ЗҮЙЛ

• БИЗНЕСИЙН ЭРХ ЗҮЙН ХАРИЛЦАА

• ХАРИЛЦААНЫ СУБЪЕКТ

• БИЗНЕСИЙН ЭРХ ЗҮЙН ЭХ СУРВАЛЖ

БИЗНЕСИЙН ЭРХ ЗҮЙН ОЙЛГОЛТ

• БИЗНЕСИЙН ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНД ОРОЛЦОГЧДЫН ОЛОН

ТАЛТ ҮЙЛ АЖИЛЛАГААГ ЗОХИЦУУЛЖ БАЙГАА ЭРХ ЗҮЙН

НИЛЭЭД ХЭД ХЭДЭН ОЙЛГОЛТ, ЗОХИЦУУЛАЛТЫГ

БИЗНЕСИЙН ПРАКТИКТАЙ УЯЛДУУЛАН СУДЛАХ УХААНЫГ

БИЗНЕСИЙН ЭРХ ЗҮЙ ГЭНЭ.

• БИЗНЕСИЙН ЭРХ ЗҮЙН СУДЛАХ ЗҮЙЛ НЬ ХЭД ХЭДЭН

САЛБАР ШИНЖЛЭХ УХААНТАЙ НЯГТ УЯЛДААТАЙ УЧИР

БИЗНЕСИЙН ЭРХ ЗҮЙ НЬ ЦОГЦОЛМОЛ ЭРХ ЗҮЙ БОЛДОГ

БИЗНЕСИЙН ЭРХ ЗҮЙН СУДЛАХ ЗҮЙЛ

Эрх зүй судлалын цагаан толгой

Үндсэн хууль, хүний эрх

Бизнесийн эрх зүйн ойлголт, харилцаа

Иргэн, төр, хуулийн этгээд

Нөхөрлөл, хоршоо, компани

Банкны эрх зүй

Хөдөлмөрийн эрх зүй

Үүргийн эрх зүй

Дампуурлын эрх зүй

Шудрага өрсөлдөөн ба монополи

Бизнесийн харилцаа

БИЗНЕСИЙН ЭРХ ЗҮЙН ХАРИЛЦААНД ОРОЛЦОГЧ ХУУЛИЙН ЭТГЭЭД

• БИЗНЕСИЙН ЭРХ ЗҮЙН

ХАРИЛЦААНЫ СУБЪЕКТ

ГЭДЭГ НЬ ЭРХ ЗҮЙН

ХАРИЛЦААНД ОРОЛЦОЖ,

ЭРХ ЭДЭЛЖ ҮҮРЭГ

ХҮЛЭЭХ ЧАДВАР БҮХИЙ

ИРГЭН ХУУЛИЙН

ЭТГЭЭДИЙГ ХЭЛНЭ.

Иргэн

Төр

Хуулийн этгээд

БИЗНЕСИЙН ЭРХ ЗҮЙН ХАРИЛЦААНЫ СУБЪЕКТ ТӨР

a)УЛСЫН ТӨЛӨВЛӨГӨӨ БАТАЛНА.

b)ШИЙДВЭР ГАРГАХ ОНЦГОЙ ЭРХТЭЙ

c)ШААРДЛАГАТАЙ ТОХИОЛДОЛД ХОРИГЛОНО.

d)ТӨР НЬ БИЗНЕСИЙН ЭРХ ЗҮЙН ХАРИЛЦААНД

ТӨРИЙН БАЙГУУЛЛАГААРАА ДАМЖУУЛЖ

ОРОЛЦОНО

ИРГЭН БИЗНЕСИЙН ЭРХ ЗҮЙН ХАРИЛЦААНЫ СУБЪЕКТ БОЛОХ НЬ ИРГЭН БИЗНЕСИЙН ЭРХ

ЗҮЙН ХАРИЛЦААНЫ СУБЪЕКТ БОЛОХ НЬ

• ИРГЭН БУЮУ БИЕ ХҮН ИРГЭНИЙ ЭРХ ЗҮЙН СУБЬЕКТ ГЭДГИЙГ ДЭЭР

ДУРЬДСАН.

• ИРГЭН ЭРХ ЗҮЙН ХАРИЛЦААНД ОРОЛЦОХ БАЙДЛЫГ НЬ ИРГЭНИЙ

ЭРХ ЗҮЙН ЧАДВАР, ЧАДАМЖААР ГОДОРХОЙЛДОГ.

• ИРГЭНИЙ ЭРХ ЗҮЙН ЧАДАМЖ ГЭДЭГ НЬ ИРГЭН ӨӨРИЙН УЙЛДЛЭЭР

ӨӨРТӨӨ ЭРХ ОЛЖ АВАХ, ҮҮРЭГ БИЙ БОЛГОХ ЧАДВАРЫГ ХЭЛЭХ

БӨГӨӨД ЭРХ ЗҮЙН БҮРЭН ЧАДАМЖ 18НАСНААС ЭХЭЛНЭ.

• ҮЗВЭЛ ЧАДВАР ГЭДЭГ НЬ ӨРГӨН АГУУЛГАТАЙ БӨГӨӨД ЧАДАМЖ

ГЭДЭГ ОЙЛГОЛТОО ӨӨРТӨӨ БАГТААЖ БАЙНА. ИРГЭНИЙ ЭРХ ЗҮЙН

ЧАДАМЖИЙГ БҮРЭН, ХЭСЭГЧИЛСЭН, ЗАРИМ, ХЯЗГААРЛАГДМАЛ

ЧАДАМЖ, ЭРХ ЗҮЙН ЧАДАМЖГҮЙ БАЙДАЛ ГЭЖ АНГИЛЖ БОЛНО

Иргэний бүрэн чадамж

Иргэний бүрэн бус чадамж

Иргэний заримдаг чадамж

Иргэний эрх үйн чадамжгүй байдал

Иргэний эрх зүйн хязгаарлагдмал чадамж

НАСАНД ХҮРЭЭГҮЙ ИРГЭН ХУУЛЬ ЁСНЫ ТӨЛӨӨЛӨГЧИЙН ЗӨВШӨӨРӨЛГҮЙГЭЭР ДАРААХЬ ЭРХЭЭ БИЕ ДААН

ХЭРЭГЖҮҮЛЖ БОЛНО:

a)ӨӨРИЙН ХӨДӨЛМӨРИЙН ХӨЛС, ОЮУТНЫ ТЭТГЭЛЭГ,

ТЭДГЭЭРТЭЙ АДИЛТГАХ БУСАД ОРЛОГО, ТЭДЭНД ӨӨРИЙН

ҮЗЭМЖЭЭР ЗАХИРАН ЗАРЦУУЛАХАД НЬ ЗОРИУЛЖ

ШИЛЖҮҮЛСЭН ЭД ХӨРӨНГИЙГ ЗАХИРАН ЗАРЦУУЛАХ

b)ТУХАЙН ОРЛОГЫГ БАНК, ЗЭЭЛИЙН БАЙГУУЛЛАГАД

ХАДГАЛУУЛАХ.

c)ӨӨРТӨӨ ХОХИРОЛГҮЙ БӨГӨӨД ХИЙМЭГЦ БИЕЛЭХ АХУЙН

ЧАНАРТАЙ ХЭЛЦЭЛ ХИЙХ

d)МӨН ХОРШООНЫ ГИШҮҮН БАЙЖ БОЛНО.

ИРГЭНИЙ ЭРХ ЗҮЙН ЧАДАМЖГҮЙ ИРГЭН

ДАРААХ ИРГЭД ЭРХ ЗҮЙН ЧАДАМЖГҮЙД ТООЦОГДОНО.

ҮҮНД:

• 7 ХҮРТЭЛХ НАСНЫ ЭТГЭЭД ИРГЭНИЙ ЭРХ ЗҮЙН

ЧАДАМЖГҮЙ БАЙНА

• СЭТГЭЦИЙН ӨВЧНИЙ УЛМААС ӨӨРИЙН ҮЙЛДЛИЙН УЧИР

ХОЛБОГДЛЫГ ОЙЛГОХГҮЙ, ӨӨРИЙГӨӨ ЗӨВ УДИРДАЖ

ЧАДАХГҮЙ БОЛСОН ЭТГЭЭДИЙГ ШҮҮХ ИРГЭНИЙ ЭРХ

ЗҮЙН ЧАДАМЖГҮЙ ГЭЖ ТООЦОЖ, ТҮҮНД АСРАН

ХАМГААЛАЛТ ТОГТООНО

ХУУЛИЙН ЭТГЭЭДИЙН ОЙЛГОЛТ, ШИНЖ, АНГИЛАЛ

• "ӨМЧЛӨЛДӨӨ БУЮУ ЭЗЭМШИХ, АШИГЛАХ, ЗАХИРАН

ЗАРЦУУЛАХ ЭРХДЭЭ ТУСГАЙЛСАН ХӨРӨНГӨТЭЙ, ӨӨРИЙН

НЭРЭЭР ЭРХ ОЛЖ, ҮҮРЭГ ХҮЛЭЭДЭГ, ҮЙЛ

АЖИЛЛАГААНААСАА БИЙ БОЛОХ ҮР ДАГАВАРЫГ ЭД

ХӨРӨНГӨӨРӨӨ ХАРИУЦДАГ, НЭХЭМЖЛЭГЧ, ХАРИУЦАГЧ

БАЙЖ ЧАДАХ, ТОДОРХОЙ ЗОРИЛГО БҮХИЙ, ТОГТВОРТОЙ

ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА ЭРХЭЛДЭГ ЗОХИОН БАЙГУУЛАЛТЫН

НЭГДЛИЙГ ХУУЛИЙН ЭТГЭЭД" ГЭДЭГ.

ХУУЛИЙН ЭТГЭЭД НЬ ДАРААХ ҮНДСЭН ШИНЖҮҮДТЭЙ БАЙДАГ

Зохион байгуулалтын нэгдэлтэй байх

Өөртөө тусгайлсан эд хөрөнгөтэй өмчлөлтэй байх

Бие дааж бизнесийн эрх зүйн хариуцлага хүлээх чадвартай байх

ХУУЛИЙН ЭТГЭЭДИЙГ БАЙГУУЛАХ ҮНДСЭН ЖУРМУУД

Захиргааны актын үндсэн дээр

Гишүүнчлэлийн үндсэн дээр

Сайн дурын үндсэн дээр

ХУУЛИЙН ЭТГЭЭДИЙГ ӨӨРЧЛӨН БАЙГУУЛАХ

• A+B=C НИЙЛҮҮЛЭХ ГЭДЭГ НЬ ХОЁР БУЮУ ХЭД ХЭДЭН ЭТГЭЭДИЙН ҮЙЛ

АЖИЛЛАГААГ ЗОГСООЖ, ЭРХ, ҮҮРЭГ, ХАРИУЦЛАГЫГ ШИНЭЭР БИЙ БОЛОХ

ХУУЛИЙН ЭТГЭЭДЭД ШИЛЖҮҮЛЭХИЙГ ХЭЛДЭГ.

• A+B=A1 НЭГТГЭХ ГЭДЭГ НЬ ХУУЛИЙН ЭТГЭЭДИЙН ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА ЗОГСООЖ,

ТҮҮНИЙ ЭРХ, ҮҮРЭГ, ХАРИУЦЛАГЫГ ӨӨР ХУУЛИЙН ЭТГЭЭДЭД ШИЛЖҮҮЛЭХИЙГ

ХЭЛНЭ.

• (С:2=А, В) ХУВААХ ГЭДЭГ НЬ ХУУЛИЙН ЭТГЭЭДИЙН ҮЙЛ АЖИЛЛАГААГ ЗОГСООЖ,

ТҮҮНИЙ ЭРХ, ҮҮРЭГ, ХАРИУЦЛАГЫГ ШИНЭЭР БИЙ БОЛОХ ХОЁР БУЮУ ТҮҮНЭЭС

ДЭЭШ ХУУЛИЙН ЭТГЭЭДЭД ШИЛЖҮҮЛЭХИЙГ ХЭЛНЭ

• (С-А=С БА А) ТУСГААРЛАХ ГЭДЭГ НЬ ХУУЛИЙН ЭТГЭЭДИЙН ҮЙЛ АЖИЛЛАГААГ

ЗОГСООХГҮЙГЭЭР ТҮҮНИЙ ЗАРИМ ЭРХ, ҮҮРЭГ, ХАРИУЦЛАГЫГ ШИНЭЭР

БАЙГУУЛАГДСАН ХУУЛИЙН ЭТГЭЭДЭД ШИЛЖҮҮЛЭХИЙГ ХЭЛНЭ

• А=А'ӨӨРЧЛӨН БАЙГУУЛАХ ГЭДЭГ БОЛ ХУУЛИЙН ЭТГЭЭД ЗОХИОН БАЙГУУЛАЛТЫН

ТӨРӨЛ, ХЭЛБЭР, ҮНДСЭН ЗОРИЛГОО ӨӨРЧЛӨХИЙГ ХЭЛНЭ

ХУУЛИЙН ЭТГЭЭДИЙН АНГИЛАЛ

Хуулийн этгээдийн ангилал

Ашгийн төлөө хуулийн этгээд

Нөхөрлөл Компани

Ашгийн төлөө бус хуулийн

этгээд

Холбоо Сан Хоршоо

•ХОЛБОО ГЭДЭГ НЬ НЭГДМЭЛ ТОДОРХОЙ ЗОРИЛГО ТАВЬСАН

ХЭД ХЭДЭН ЭТГЭЭДҮҮД САЙН ДУРЫН ҮНДСЭН ДЭЭР

НЭГДЭЖ БАЙГУУЛАГДСАН ГИШҮҮНЧЛЭЛ БҮХИЙ ХУУЛИЙН

ЭТГЭЭДИЙГ ХОЛБОО ГЭНЭ.

•НЭГ БУЮУ ХЭД ХЭДЭН ҮҮСГЭН БАЙГУУЛАГЧ НИЙГЭМД

АШИГ ТУСТАЙ НЭГДМЭЛ ЗОРИЛГОД ХҮРЭХИЙН ТУЛД ЭД

ХӨРӨНГӨӨ ТӨВЛӨРҮҮЛЭХ ЗАМААР БАЙГУУЛСАН

ГИШҮҮНЧЛЭЛГҮЙ ХУУЛИЙН ЭТГЭЭДИЙГ САН ГЭНЭ.

•СҮМ ХИЙД ИРГЭНИЙ ЭРХ ЗҮЙН ХАРИЛЦААНД

ОРОЛЦОХДОО САНГИЙН ЭРХ ЗҮЙН БАЙДЛЫН ТАЛААРХ

ХУУЛЬ ТОГТООМЖИЙГ МӨРДӨНӨ.

ХУУЛИЙН ЭТГЭЭДИЙГ АНГИЛАХ

1)ТӨРИЙН БАЙГУУЛЛАГА

2)ТӨРИЙН БУС БАЙГУУЛЛАГА

3)ШАШНЫ БАЙГУУЛЛАГА

4)ХУВИЙН БАЙГУУЛЛАГА

5)ХОЛИМОГ БАЙГУУЛЛАГА

БИЗНЕСИЙН ЭРХ ЗҮЙН ЭХ СУРВАЛЖ

• ЭРХ ЗҮЙН ЭХ СУРВАЛЖ ГЭДЭГ НЬ ЭРХ ЗҮЙН ХЭМ

ХЭМЖЭЭНИЙ ИЛРЭН ГАРАХ ГАДААД ХЭЛБЭРИЙГ ХЭЛДЭГ.

• БИЗНЕСИЙН ЭРХ ЗҮЙН ЭХ СУРВАЛЖ ГЭДЭГ НЬ ЭРХ ЗҮЙН

ХЭМ ХЭМЖЭЭНИЙ ИЛРЭН ГАРАХ ГАДААД ХЭЛБЭРИЙГ

ХЭЛНЭ.

• БИЗНЕСИЙН ЭРХ ЗҮЙН ЭХ СУРВАЛЖ НЬ ДАРААХ

ТӨРЛҮҮДТЭЙ БАЙДАГ.

a) ҮНДСЭН ЭХ СУРВАЛЖ

b) ГОЛ ЭХ СУРВАЛЖ

c) БУСАД ЭХ СУРВАЛЖ

ҮНДСЭН ЭХ СУРВАЛЖ

• ХӨДЛӨХ, ҮЛ ХӨДЛӨХ ХӨРӨНГӨ ШУДАРГААР ОЛЖ АВАХ, ЭЗЭМШИХ, ӨМЧЛӨХ,

ӨВ ЗАЛГАМЖЛУУЛАХ ЭРХТЭЙ. ХУВИЙН ӨМЧИЙГ ХУУЛЬ БУСААР ХУРААХ,

ДАЙЧЛАН АВАХЫГ ХОРИГЛОНО. ТӨР, ТҮҮНИЙ ЭРХ БҮХИЙ БАЙГУУЛЛАГА НЬ

НИЙГМИЙН ЗАЙЛШГҮЙ ХЭРЭГЦЭЭГ ҮНДЭСЛЭН ХУВИЙН ӨМЧИЙН ЭД ХӨРӨНГИЙГ

ДАЙЧЛАН АВБАЛ НӨХӨХ ОЛГОВОР, ҮНИЙГ ТӨЛНӨ;

• АЖИЛ МЭРГЭЖЛЭЭ ЧӨЛӨӨТЭЙ СОНГОХ, ХӨДӨЛМӨРИЙН АЯТАЙ НӨХЦӨЛӨӨР

ХАНГУУЛАХ, ЦАЛИН ХӨЛС АВАХ, АМРАХ, ХУВИЙН АЖ АХУЙ ЭРХЛЭХ ЭРХТЭЙ.

ХЭНИЙГ Ч ХУУЛЬ БУСААР АЛБАДАН ХӨДӨЛМӨРЛҮҮЛЖ БОЛОХГҮЙ;

• СУРЧ БОЛОВСРОХ ЭРХТЭЙ. ТӨРӨӨС БҮХ НИЙТИЙН ЕРӨНХИЙ БОЛОВСРОЛЫГ

ТӨЛБӨРГҮЙ ОЛГОНО. ИРГЭД ТӨРӨӨС ТАВИХ ШААРДЛАГАД НИЙЦСЭН ХУВИЙН

СУРГУУЛЬ БАЙГУУЛАН АЖИЛЛУУЛЖ БОЛНО;

• СОЁЛ, УРЛАГ, ШИНЖЛЭХ УХААНЫ ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА ЯВУУЛАХ, БҮТЭЭЛ ТУУРВИХ,

ҮР ШИМИЙГ НЬ ХҮРТЭХ ЭРХТЭЙ. ЗОХИОГЧ, ШИНЭ БҮТЭЭЛ, НЭЭЛТИЙН ЭРХИЙГ

ХУУЛИАР ХАМГААЛНА;