Лекц ¹2Мөнгө, түүний үүргүүд

1.Мөнгөний мөн чанар

2.Мөнгөний үүргүүд

Мөнгө бол санхүүгийн оршин тогтнох үндэс нь юм. Мөнгийг зах зээлийн хэл гэж нэрлэдэг. Учир нь зах зээлийн бүхий л үйл ажиллагаа мөнгөний тусламжтай явагдаж, түүгээр хэмжигдэж байдаг.

Мөнгө нь хүн төрөлхтний түүхийн хөгжлийн явцад үүсч бий болсон.Мөнгө үүсч бий

болоход нөлөөлсөн хүчин зүйлүүд нь:

2.Таваарын үйлдвэрлэл

3.Арилжаа, солилцоо

4. Өртгийн хэлбэрийн өөрчлөлт

Хөдөлмөрийн хуваарь

Хөдөлмөрийн анхдагч хуваарь нь хүй нэгдлийн байгууллаас

малчин овог аймаг үүссэн явдал байсан.

Хоёрдогч том хуваарь нь

газар тариалангаас гар урлал салсан

явдал байжээ.

Өртгийн хэлбэрийн өөрчлөлтүүд нь:

Өртгийн тохиолдлын хэлбэрӨртгийн дэлгэрэнгүй

хэлбэрӨртгийн түгээмэл хэлбэр

Өртгийн тохиолдлын хэлбэрийн үед нэг барааны өртөг солигдож байгаа нөгөө барааны өртөгтэй ямагт тэнцүү байдаг.

Таваар = Таваар Худалдаа арилжаа хөгжөөгүй,

солилцоог санамсаргүй байдлаар хийдэг байх үед өртгийн энэ хэлбэр илрэн гардаг.

Өртгийн түгээмэл хэлбэрийн үед бусад

бүх таваарын өртгийг илэрхийлэгч онцгой

таваар болох мөнгө үүсч бий болсон.

Мөнгө нь бусад бүх таваартай жишигдэн

солигдох болсон.Таваар = Мөнгө

Мөнгө үүсэхэд нөлөөлсөн хүчин зүйлүүд нь:

Солилцоо хийж байгаа 2 талын хүсэл сонирхол нийцэхгүй байх

Солилцооны ханшийг тодорхойлоход хүндрэлтэй байх

Зарим таваарыг хадгалахад бэрхшээл учрах

Өртгийн тохиолдлын болон дэлгэрэнгүй хэлбэрийн үед арилжаа худалдаа тогтмол байгаагүй тул эдгээр зөрчил бэрхшээл нь онцын ач холбогдолтой байгаагүй.

Харин өртгийн түгээмэл хэлбэрийн үед худалдаа нь эн тэргүүний шаардлагатай зүйл болсон тул эдгээр зөрчил бэрхшээлийг шийдвэрлэх зайлшгүй хэрэгтэй болсон. Энэ шаардлагаар мөнгийг бий болгожээ.

Түгээмэл тэнцэгчийн үүрэг гүйцэтгэгч онцгой таваарыг мөнгө гэнэ. Мөнгөний мөн чанар

нь түүнийг ямар материалаар хийсэнд биш, харин ямар үүрэг гүйцэтгэж байгаагаар нь тодорхойлогдоно.

Иймээс мөнгөний үүрэг гүйцэтгэж чадаж байгаа

бүх зүйлийг мөнгө гэж тодорхойлж болно. Гэхдээ

аливаа нэг зүйл мөнгө байхын тулд дараахь

шинжийг зайлшгүй агуулсан байх ёстой. Үүнд:

1. Мөнгө нь залгамж чанартай байх . Ө\х

бүх хүн уг зүйлийг өөрийн бараа,

үйлчилгээний оронд авахыг хүлээн

зөвшөөрдөг байх2. Хуульчлагдан баталгаажсан байх

3. Мөнгөний нийлүүлэлт нь

хязгаарлагдмал, төрийн

мэдэлд байх4. Тоологдохуйц шинж чанартай, авч явахад

хялбар байх5. Жижиглэнгийн худалдаанд зориулсан

хуваагдмал нэгжтэй байх

6.Удаан хугацаанд найдвартай хэрэглэгддэг байх7.Нэг төрлийн байх

Мөнгө нь бартерийн солилцоог бодвол цаг

хугацаа, зардал хэмнэдэг учир түүнийг

эдийн засгийг үр ашигтай болгодог

хэрэгсэл гэж нэрлэж бас болно.

Мөнгө нь түүхэн хөгжлийнхээ явцад олон хэлбэрийг дамжин өөрчлөгдөж ирсэн.

Таваар мөнгөМеталл мөнгөЗоосон мөнгөЦаасан мөнгөДансны мөнгөЭлектрон буюу компьютерын мөнгө

Таваар мөнгөний дутагдалтай тал:Хадгалахад хүндрэлтэйАвч явахад бэрхшээлтэйЖижиглэн худалдаа хийхэд

тохиромжгүйСолилцоо хийж байгаа 2 талын

сонирхол таардаггүй

Металл мөнгөний дутагдалтай тал:Цэвэр байдлыг нь тогтооход

бэрхшээлтэйЖижиглэнгийн худалдаанд

тохиромжгүйДавуу тал нь овор хэмжээ бага боловч

үнэ өртөг ихтэй. Физик химийн шинжээ алддаггүй.

Зоосон мөнгөний дутагдалтай тал:

Эрх мэдэл бүхий хүмүүс дуурайлган

хийдэг байсанХуурамч болон цэвэр зоос нь адил өртөгтэй

Цаасан мөнгө нь өөртөө өртөггүй,

үнэт зүйлсийг төлөөлсөн тэмдэгт юм. Тоолох, хадгалах, авч явахад бэрхшээлтэй.

Дансны мөнгө нь банкаар дамжуулан

гүйлгээ хийгддэг, бэлэн бус тооцооны

хэрэгсэл. Бэлэн мөнгийг бодвол цаг

хугацааны хувьд алдагдалтай.

Электрон мөнгө нь зөвхөн компьюторын тусламжтайгаар гүйлгээ хийгддэг. Мөнгөө хулгайд алдах эрсдлээс хамгаалагдсан боловч нууц кодоо мэдэгдсэн тохиолдолд бусдад ашиглуулах боломжтой.

Чингис хааны мөнгөн зоос

Чингис хааны алтан пайз

Их хааны мөнгөн зоос

1925 онд гаргасан зоосон мөнгө

1937 онд гаргасан зоосон мөнгө

1945 онд гаргасан зоосон мөнгө

1959 онд гаргасан зоосон мөнгө

1970, 1977, 1980, 1981 онуудад гаргасан зоосон мөнгө

1925 оны мөнгөн тэмдэгт

1939 оны мөнгөн тэмдэгт

1955 оны мөнгөн тэмдэгт

5000

төг

рөги

йн

нууц

лал

1 Металл утас.2. Серийн дугаар нь хэт

ягаан гэрлээр шарахад

гэрэлтэнэ.3. Усан хээгээр бүтээсэн

Чингис хааны хөрөг.4. Зуйван дугуй дотор

гэрлийн ойлтод морь унаж

сэлэм барьсан баатрын

дүрс болон дэвсгэртийн

нэрлэсэн үнэ солигдож

үзэгдэнэ.

5000

төг

рөги

йн

нууц

лал

5 Ар өврийн бүх талбайн

хээ угалзад офсет скайнер,

фото хувилагчийн эсрэг

хийц хийсэн.6. Хэт ягаан туяанд гэрэлтэнэ7. Нүдэнд үл үзэгдэх бичил

үсгэн шугаманд "Mongolbank" гэсэн бичиг

гарна.8. Үндсэн хээ, тоо үсгүүдийг

гарт тэмтрэгдэхээр товгор

хэвлэсэн.

5000

төг

рөги

йн

нууц

лал

9. Хэт ягаан гэрлээр шарахад дэвсгэртийн

үнэ 5000, 10000, эсвэл 20000 гэж

тодорно.10. Дэвсгэртийн 2 талд байгаа гэрэгэгийн доторхи

дугуй дүрс заавал давхцаж харагдана.

Мөнгө нь доорх үүргүүдийг гүйцэтгэнэ. Үүнд:

1.Арилжааны буюу гүйлгээний хэрэгслийн үүрэг

2.Тооцооны хэрэгслийн үүрэг3.Хуримтлалын хэрэгслийн үүрэг4.Төлбөрийн хэрэгслийн үүрэг5.Дэлхийн мөнгөний үүрэг

Арилжааны буюу гүйлгээний хэрэгслийн үүрэг нь түүний гол үүрэг

бөгөөд мөнгөний энэ үүргийн тусламжтайгаар

бид өөрсдийн хэрэгцээт

зүйлээ худалдан авах боломжтой болдог.

Мөнгө энэ үүргээ агшин зуур тасралтгүй гүйцэтгэдэг. Мөнгө нь арилжааны хэрэгслийн үүргээ гүйцэтгэхийн тулд зайлшгүй гар дээр бэлэн байх шаардлагатай.

Таваар гүйлгээнд гарахын өмнө түүний үнэ цэнэ хэмжигдсэн байх ёстой бөгөөд аливаа таваарын өртөг мөнгөөр хэмжигддэг учраас мөнгөний бас нэг үүрэг нь өртөг тооцох хэмжүүр болдогт оршино.Өөрөөр хэлбэл мөнгө бараа таваарын үнэ өртгийг хэмжих явцдаа тооцооны хэрэгслийн үүрэг гүйцэтгэнэ.

Мөнгө нь ямарваа нэг зүйлийн үнэ цэнийг тооцох

боломж олгоäîã ó÷ðààñ янз

бүрийн баялагийн үнийг

харьцуулж болох бүх нийтээр хүлээн зөвшөөрсөн

стандарт, эдийн засгийн

хэмжүүр нь болж чаддаг.

Өртгийн хэмжүүр буюу үнийн масштаб гэдэг нь бараа үйлчилгээний өртгийг хэмжих, харьцуулахад ашиглагдаж байгаа мөнгөний нэгжийг хэлдэг. Таваарын, мөнгөөр илэрхийлэгдсэн өртгийг үнэ гэнэ.Мөнгө энэ үүргээ гүйцэтгэхдээ заавал бэлэн байх шаардлагагүй.

Мөнгө хуримтлалын хэрэгслийн үүрэг

гүйцэтгэнэ гэдэг нь аливаа бараа таваарыг

хүссэн цагтаа худалдан

авах боломжийг хангасан

бэлэн мөнгөний санг бий

болгоно гэсэн үг юм.

Дараах тохиолдлуудад мөнгө нь хуримтлалын үүрэг гүйцэтгэдэг.

1.Янз бүрийн нөхцөл байдлын улмаас мөнгөн гүйлгээний процесс тасалдаж мөнгө эргэлтээс гарах үед

2.Мөнгө хэрэглээнээс илүү гаран хөдөлгөөнгүй зогсох үед

Хөрвөх чадвар гэдэг нь нөөц баялаг, үнэ цэнээ

алдагдалгүйгээр өөр бусад хэлбэрт

шилжих чадварыг хэлнэ.

1.Бэлэн мөнгө2.Чекийн хадгаламж3.Бусад хадгаламжууд4.Богино хугацааны санхүүгийн активууд5.Урт хугацааны санхүүгийн активууд6.Бодит хөрөнгө

Энэ үүрэг нь таваарын үнийг хожим төлөхөөр худалдан авах үед үүсдэг боловч зөвхөн таваарын гүйлгээгээр хязгаарлагдаад зогсохгүй мөнгийг зээлэх, зээлдүүлэх зэрэг таваарын бус гүйлгээнд ч гэсэн тэр нь энэ үүргээ гүйцэтгэдэг.

Төлбөрийн хэрэгслийн үүрэг нь арилжааны хэрэгслийн үүргээс ялгагдах онцлог нь цаг хугацааны асуудал байдаг.

Өөрөөр хэлбэл арилжааны хэрэгслийн үүрэг гүйцэтгэж байгаа үед мөнгө нь бараа таваартай нэгэн зэрэг солигддог бол төлбөрийн хэрэгслийн ¿¿ðýã ã¿éöýòãýõ үед тодорхой цаг хугацааны дараа бараа бүтээгдэхүүний оронд бэлэн мөнгө орж ирдэг.