Φιλελευθερισμός – Καπιταλισμός

18 ος αιώνας (Ευρώπη)

Γαλλική Επανάσταση: οδηγεί σε πολιτικό μετασχηματισμό

Ιδεολογική βάση: Πολιτικός φιλελευθερισμός είναι πολιτική φιλοσοφία ή κοσμοθεωρία, θεμελιωμένη στις ιδέες της ελευθερίας και της ισότητας. Οι φιλελεύθεροι έχουν ένα ευρύ φάσμα απόψεων, ανάλογα με τρόπο που κατανοούν τις αρχές αυτές, αλλά γενικά υποστηρίζουν ιδέες, όπως η διεξαγωγή ελεύθερων και δίκαιων εκλογών, τα πολιτικά δικαιώματα, η ελευθερία του Τύπου, η θρησκευτική ελευθερία, το ελεύθερο εμπόριο και η ιδιοκτησία.

Βιομηχανική Επανάσταση – Αγγλία: οδηγεί σε βιομηχανικό μετασχηματισμό

Οικονομικός φιλελευθερισμός σημαίνει ότι στην οικονομική δραστηριότητα προστατεύεται ή και ενθαρρύνεται η ατομική πρωτοβουλία και περιορίζονται οι παρεμβάσεις του κράτους στην οικονομία (π.χ. το κράτος διαμορφώνει το νομικό πλαίσιο ώστε να υπάρχουν ασφαλείς συναλλαγές – νομοθεσία για απάτες).

Ελεύθερη αγορά: Η διαμόρφωση των τιμών γίνεται με βάση τους νόμους της προσφοράς και της ζήτησης – Ελεύθερη επιχείρηση - Αναζήτηση κέρδους.

Το «σύνθημα» για την ελεύθερη αγορά συνοψίζεται στην φράση: «Laissez faire et laissez-passer» (σε ελεύθερη μετάφραση= «Αφήστε τους ανθρώπους να ενεργήσουν, όπως νομίζουν!»).

Άνταμ Σμιθ (θεωρείται ο πατέρας του οικονομικού φιλελευθερισμού - διασημότερο έργο του, «Ο πλούτος των εθνών»).

Το νέο οικονομικό σύστημα είχε τεράστιες κοινωνικές επιπτώσεις: μετακίνηση πληθυσμών από την ύπαιθρο στα αστικά κέντρα που από αγρότες μετατρέπονται σε βιομηχανικούς εργάτες (μισθωτή εργασία), άθλιες συνθήκες εργασίας και διαβίωσης, παιδική εργασία κ.ά.

Τα παραπάνω οδηγούν στην διαμόρφωση της ταξικής συνείδησης (δηλ. οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους ως μέλη μια συγκεκριμένης ομάδας που έχει αντίθετα συμφέροντα από εκείνα των άλλων τάξεων π.χ. οι εργάτες έχουν αντίθετα συμφέροντα από τους βιομηχάνους-καπιταλιστές).

Ο καπιταλισμός είναι ένα οικονομικό σύστημα όπου η ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής (η ιδιοκτησία του Κεφαλαίου) και διακίνησης των προϊόντων, όπως και οι επενδύσεις σε οικονομικά αγαθά, παραγωγή, κατανομή, το εμπόριο και υπηρεσίες, κατέχονται από ιδιώτες, με κυρίαρχο κίνητρο/στόχο το μέγιστο κέρδος.

Χαρακτηριστικά του καπιταλισμού:

Ιδιωτική επιχειρηματικότητα Ανταγωνισμός για την κατάκτηση των αγορών

Κερδοσκοπική επιχείρηση

Από το δεύτερο μισό του 19 ου αιώνα : Οι αναπτυγμένες βιομηχανικά χώρες (Η.Π.Α. και κάποιες της Ευρώπης) εκμεταλλεύτηκαν τις λιγότερο αναπτυγμένες (εκμετάλλευση πλουτοπαραγωγικών πηγών, φτηνά εργατικά χέρια) Αποικιοκρατία: οι υπανάπτυκτες χώρες προσδένονται στο κεφαλαιοκρατικό σύστημα με σχέση εξάρτησης.

Πολιτικό επίπεδο: Κατοχύρωση δικαιώματος ψήφου.

Εκπαίδευση, επιστήμη, τεχνολογία: ραγδαία ανάπτυξη.

Μεγαλοαστικά και μεσοαστικά στρώματα αποκτούν οικονομική, πολιτική και κοινωνική δύναμη.

Από τις αρχές του 20ου αιώνα και κυρίως μετά την οικονομική κρίση του 1929-30 (κραχ) το καπιταλιστικό κράτος αναγκάζεται να παρέμβει στην οικονομική δραστηριότητα (και έτσι, αντιβαίνει στις βασικές αρχές της θεωρίας του οικονομικού φιλελευθερισμού).

Κύριος εμπνευστής του κρατικού παρεμβατισμού ο Τζων Μέυναρντ Κέυνς. Συνοπτικά, ο Κέυνς υποστήριξε πως σε καμία περίπτωση δεν είναι δεδομένο πως η αγορά αυτορυθμίζεται με τρόπο που να εξασφαλίζει την πλήρη απασχόληση γι’ αυτό το λόγο το κράτος νομιμοποιείται να παρέμβει.

Σύμφωνα με τον Κέυνς, τρία είναι τα χαρακτηριστικά για ένα οικονομικό σύστημα που μακροπρόθεσμα θα ευημερεί:

α) Η αποτελεσματικότητα (ευημερία) της οικονομίας είναι σημαντική για την δημιουργία πλούτου.β) Η κοινωνική δικαιοσύνη (κυρίως μέσω της ορθής φορολογίας – Κοινωνικό κράτος) υπαγορεύει την ανακατανομή του πλούτου ώστε και οι ασθενείς οικονομικά τάξεις να είναι σε θέση να καταναλώνουν και κυρίως να επιτυγχάνεται η μέγιστη δυνατή απασχόληση του ανθρώπινου δυναμικού.γ) Η ατομική ελευθερία εξαρτάται από τις κρατικές παρεμβάσεις στην διανομή του εισοδήματος και οδηγεί στην καινοτομία σε επίπεδο επιχειρηματικότητας αλλά και στην μέγιστη δυνατή κατανάλωση σε επίπεδο εσωτερικής ζήτησης.