ธรรมภาคปฏิบั�ติ ๕บัรรยายโดย

พระมหาธานินิทร� อาทติวโร,ดร.

บัทท�� ๑ ธ�มมานิ�ป�สสนิาสติป�ฏิฐานิ

๑. ความหมายและความส"าค�ญของธ�มมานิ�ป�สสนิาสติป�ฏิฐานิ๑) ความหมายของธ�มมานิ�ป�สสนิาสติป�ฏิฐานิ

ธ�มมานิ�ป�สสนิาสติป�ฏิฐานิ แยกติาม ร'ปศั�พท�ได*ด�งนิ�+ ค,อ ธรรม + อนิ�ป�ส

สนิา + สติป�ฏิฐานิ ธรรม ค,อ สภาวธรรมท�+งหลาย อนิ�ป�ส

สนิา ค,อ การพจารณา การติาม

เห0นิด*วยป�ญญา และสติป�ฏิฐานิ ค,อ ฐานิอ�นิเป1นิท��ติ�+งแห2งสติ เม,�อรวมเป1นิ

ธ�มมานิ�ป�สสนิาสติป�ฏิฐานิ จ3งม�ความ หมายโดยรวมว2า การติ*� งสติพจารณา

ธรรมการใช้*สติติ�+งม��นิ

ในิการพจารณาธรรมหร,อการ พจารณาธรรมภายในิ พจารณาธรรม

ภายนิอก หร,อพจารณาธรรมท�+ง ภายในิและภายนิอก

ท�.ม.(ไทย) ๑๐/๒๐๕/๑๖๕.

๒) ความส"าค�ญของธ�มมานิ�ป�สสนิาสติป�ฏิฐานิ

ธ�มมานิ�ป�สสนิาสติป�ฏิฐานิ ม�ความ ส"าค�ญอย2างย�งในิการปฏิบั�ติธรรม

ปรากฏิอย2างนิ*อย ๔ ประการ ค,อ

(๑) ความส"าค�ญในิฐานิะเป1นิเคร,�องม,อปฏิบั�ติ(๒) ความส"าค�ญในิฐานิะเป1นิแก2นิพ�ทธศัาสนิ�

(๓) ความส"าค�ญในิฐานิะเป1นิทางเอก“ภกษุ�ท�+งหลายหนิทางนิ�+เป1นิท��ไปอ�นิเอกเพ,�อความบัรส�ทธ<ของเหล2าส�ติว�เพ,�อล2วงความโศักและปรเทวะเพ,�อ

เพ,�อความด�บัส'ญแห2งท�กข�และโทมนิ�สเพ,�อบัรรล�ธรรมท��ถู'กติ*องเพ,�อท"าให*

แจ*งซึ่3�งพระนิพพานิ หนิทางนิ�+ค,อสติ ” ป�ฏิฐานิ ๔

ม.ม'.(ไทย) ๑๒/๓๕๓_๓๖๐/๒๖๔_๒๗๐.

(๔) ความส"าค�ญในิฐานิะเก��ยวข*องก�บัธรรมนิยาม

นิยาม ๕๑) อ��ติ�นิยาม กฏิของธรรมช้าติของสรรพส2ง

๒) พ�ช้นิยาม กฏิธรรมช้าติของการ ท"างานิทางกาย ช้�วภาพของส2งม�ช้�วติ

๓) จตินิยาม กฏิการท"างานิของจติ๔) กรรมนิยาม กฏิการแสดงเหติ�

และผลติามมาจากเหติ�๕) ธรรมนิยาม กฏิของธรรมช้าติ

การพจารณานิยาม ๕ ด*วยธรรมค,อ ไติรล�กษุณ� ธรรมนิยาม ๕ ก0จะปรากฏิ

เป1นิหล�กธรรมในินิมติของ

ธ�มมานิ�ป�สสนิาสติป�ฏิฐานิ

๓. หล�กการและวธ�การปฏิบั�ติธ�มมานิ�ป�สสนิาสติป�ฏิฐานิ

๑) หล�กการปฏิบั�ติธ�มมานิ�ป�สสนิาสติป�ฏิฐานิ(๑) หล�กการพจารณาธรรมภายนิอกก�บัธรรมภายในิเช้,�อมโยงก�นิ

สาระ ข�นิธ� ๕ คนิอ,�นิก�บัข�นิธ� ๕ ติ�วเอง

(๒) การเห0นิไติรล�กษุณ� หล�กไติรล�กษุณ� ได*แก2

ก. ส�งขารท�+งหลายท�+งปวง ไม2เท��ยงข. ส�งขารท�+งหลายท�+งปวง เป1นิท�กข�ค. ธรรมท�+งหลายท�+งปวง เป1นิอนิ�ติติา

ธรรมม�ความหมายกว*างกว2าส�งขาร ธรรมแยกออกเป1นิ ๒ ประเภท ค,อ

ส�งขติธรรมและอส�งขติธรรม ส�งขติธรรม ค,อสรรพส�งท��ถู'กปร�ง

แติ2ง

อส�งขติธรรม ค,อส2งท��ไม2ม�ป�จจ�ยปร�ง แติ2ง

(๓) การเกดวราคะก. วราคานิ�ป�สส� พจารณาเห0นิข�นิธ� ๕ เปล��ยนิแปลงไปติามกฏิไติรล�กษุณ�

ข. ปฏินิสส�คคานิ�ป�สส�พจารณาเห0นิความเกดด�บัแม*แติ2

ความพจารณาเห0นิก0เกดด�บั ก0จะสละค,นิความย3ดม��นิถู,อม��นิ

๒) วธ�การปฏิบั�ติธ�มมานิ�ป�สสนิาสติป�ฏิฐานิ(๑) วธ�การพจารณาหล�กธรรมภายนิอกเข*าส'2ภายในิก. พจารณาข�นิธ� ๕

ข. พจารณาอ�ปาทานิข�นิธ� ๕ค. พจารณาอายตินิะภายในิ ๖ และ

อายตินิะภายนิอก ๖ง.

(๒) วธ�การพจารณาหล�กธรรมภายในิออกส'2หล�กธรรมภายนิอก

สาระ : พจารณาสภาวธรรมท��เกด ข3+นิขณะปฏิบั�ติเช้,�อมโยงก�บั กาย

เวทนิา จติ ธรรม

(๓) การพจารณาสภาวะท��เกดข3+นิ ด*วยหล�กไติรล�กษุณ�

หล�กไติรล�กษุณ� ได*แก2ก. ส�งขารท�+งหลายท�+งปวง ไม2เท��ยงข. ส�งขารท�+งหลายท�+งปวง เป1นิท�กข�

ค. ธรรมท�+งหลายท�+งปวง เป1นิอนิ�ติติา(๔) การพจารณาเห0นิความเบั,�อหนิ2าย(นิพพทา)

๔. อานิสงส�ของการปฏิบั�ติติามธ�มมานิ�ป�สสนิา

อานิสงส� ๒ ระด�บั ค,อ๑) ระด�บัโลกยะ๒) ระด�บัโลก�ติติระ

๑) ระด�บัโลกยะ แบั2งเป1นิ ๓ ประเภท(๑) ได*พ�ฒนิาตินิเองและส�งคม ๓

ด*านิ ค,อ ศั�ล สมาธ ป�ญญา

(๒) การบัรรล�วช้ช้า ๘๑) วป�สสนิาวช้ช้า๒) มโนิมยทธ๓) อทธวธ�๔) ทพพโสติ

๕) เจโติปรยญาณ๖) ป�พเพนิวาสานิ�สสติญาณ๗) ทพพจ�กข�๘) อาสว�กขยญาณ

(๓) ได*ร�กษุาแก2นิพระพ�ทธศัาสนิา๒) ระด�บัโลก�ติติระ(๑) สติCติานิ" วส�ทCธยา เพ,�อความบัรส�ทธ<แห2งส�ติว�ท�+งหลาย

(๒) โสกปรเทวานิ" สมติกCกมาย เพ,�อ ข*ามพ*นิความโศัก และความร"า2ไร

(๓) ท�กCขโทมนิสCสานิ" อติCถูงCคมายเพ,�อความด�บัส'ญแห2งท�กข�และโทมนิ�ส

(๔) ญายสCส อธคมาย เพ,�อบัรรล�ธรรมท��ควรร' *(๕) นิพCพานิสCส สจCฉิกร ยาย เพ,�อท"า

นิพพานิให*แจ*ง

ระด�บัของพระอรยบั�คคล ๔ ระด�บั(๑) พระโสดาบั�นิ(๒) พระสกทาคาม�(๓) พระอนิาคาม�(๔) พระอรห�นิติ�

๕. การนิ"าหล�กธรรมไปประย�กติ�ใช้*

๑) การนิ"าหล�กธรรมไปประย�กติ�ใช้*ในิช้�วติประจ"าว�นิ(๑) การแก*ป�ญหาช้�วติส2วนิบั�คคลและ

ส�งคม ในิ ๓ ระด�บั ค,อก. ระด�บัศั�ล

ข. ระด�บัสมาธค. ระด�บัป�ญญา

(๒) การแก*ป�ญหาส�งคมในิระด�บัโครงสร*างพ�ทธทาสภกข�พระพรหมค�ณาภรณ�

พระติช้ นิ�ท ฮั�นิท�

๒) การนิ"าไปประย�กติ�ในิการเผยแผ2