Embed Size (px)
DESCRIPTION
Багшийн ёс зүйн талаар илтгэл байна
Citation preview
ÎÐØÈË
Хүмүүсийн зан үйлийг удирдаж тэдний сэтгэхгүй болоод үйл ажиллагааны сайн
муугийн алин болохыг тодорхойлогч үнэт зүйл, ёс журмын цогцолборыг ерөнхий
тохиолдолд ёс зүй гэж ойлгодог. Ийм учраас ёс зүй нü хүний хувийн итгэл үнэмшлийн
илрэлхийлэл юм. Байгууллага бол хүмүүсийн нэгдэл, тэр нэгдлийг бий болгоход ёс зүй
чухал бөгөөд нэгж байгууллагад хамрагдсан хүмүүст ухамсартай ба ухамсаргүй ямар
нэг хэмжээний нийтлэг ёс зүй бүрддэг.
¨ñ ç¿éòýé áàéíà ãýäýã íü íèéãìèéí õýì õýìæýýíä òààð÷ çîõèöñîí áàéäëààð áèåý àâ÷
ÿâàõûã õýëäýã ó÷ðààñ àëèâàà õ¿í á¿õýí òýð äóíäàà áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãàä
àæèëëàäàã àæèëòàí àæèëòíóóä íü õ¿ëýýñýí ¿¿ðýã, àжилäàà èäýâõè ç¿òãýëòýé õàíäàõ
íü áîëîâñðîëûí í¿¿ð öàðàé, õºãæиë, ò¿¿íèé õýòèéí èðýýä¿éã òîäîðõîéëîã÷ ýðõýì ¿¿ðýã íü
áîëîõ þì.
Ёс зүй бол цаасан дээр бичсэн хууль мөрдөх ёстой дүрэм биш. Харин нийгэмд
хэвшиж тогтсон зарчим, үнэт зүйлд үндэслэсэн байдаг. Хүний чөлөөт сонголт өөрийн
эрхээр байдаг бол эрх зүйн хэм хэмжээ хуулинд бичсэн үгээр тодорхойлогддог. Ёс
зүйн хэм хэмжээг хүн өөрийнхөө мэдэж байгаа хэмжээгээр мөрддөг бол хуулийг
мэдсэн байх ёстой гэдэг тулгалтаар хариуцлага хүлээнэ. Ёс зүйн хэм хэмжээг зөрчлөө
гэхэд хүлээх хариуцлага нь харьцангуй. Менежерт ёс зүйн сонголт байнга тохиолдоно.
Амьдралын явцад тогтсон ёс зүйн хэм хэмжээг хүмүүс шийдвэр гаргахдаа
баримталдаг. Харин менежментийн практик шийдвэр гаргахад баримтлагдах ёс зүйн
зарим нийтлэг хандлага байдаг. Байгууллагаас нийгмийн өмнө хүлээсэн сайн үйл
дэмжсэн, муу бүхнийг хорьсон ёс зүйн зохицуулалт юм. Үүнээс үзэхэд ёс зүйт нийгмийг
цогцлооход байгууллагын гүйцэтгэх үүрэг асар их байна. Харин байгууллагын
төлөвшил, соёлд удирдагчийн хувийн ёс зүй, менежментийн ёс зүйг менежерийн ёс
зүйтэй хэрхэн холбож байгаа нь шууд хамааралтайгаас судалгааны энэ ажлаа
боловсролын байгууллагын удирдах ажилтны ёс зүйн байдал, түүнийг илрүүлэхэд
чиглэнэ.
¯íäýñëýë:
Ìåíåæìåíòèéí ¸ñ ç¿éí àñóóäëûã õóâü õ¿íèé ¸ñ ç¿éòýé õîëáîí àâ÷ ¿çýõ, ìºí
ìåíåæìåíòèéí ¸ñ ç¿éä áàéãóóëëàãûí îð÷èí, õàìò îëîíòîé àæèëëàõ ìåíåæåðèéí ¿éë
àæèëëàãàà èõ íºëººòýé áîëîõ, ¸ñ ç¿éòýé õîëáîîòîé ¸ñ áóñ ¿éëäëýýñ ¿¿äñýí ìàðãààí
çºðºë人í èõ ãàðàõ áîëñîí òóë áàéãóóëëàãóóä àæèëòíóóäûíõàà ¸ñ ç¿éí àñóóäëûã îíöãîé
àíõààðàõ, íàðèéí òîäîðõîé àâ÷ ¿çýõ øààðäëàãûã áèé áîëãîæ áàéãàà þì. Нийгмийн
тогтолцоо өөрчлөгдөж шинэ үнэт зүйлийг эрхэмлэх болсон нь сургуулийн амьдралд
бодит тусгалаа олж удирдах ажилтны ёс зүйг өөрөөр харахыг шаардаж байна.
Даяарчлагдаж буй дэлхий ертөнц мэдээлэл, техник дэвшил нь хүн төрөлхтний
нийтлэг соёл үнэт зүйлийг баримжаалсан хүн төвт хөгжлийн бодлогыг чухалчлах
болсон зэрэг нь судлах шаардлагатай сэдвийн нэг болоод байна.
Зîðèëãî:
Ерөнхий боловсролын сургуулийн багш болон удирдах ажилтны ёс зүйн
өнөөгийн байдлыг тодорхойлж, удирдах ажилтанд тавигдах ёс зүйн зарим шаардлагыг
тодорхойлох, áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãûí ìåíåæåðèéí îíöëîã áîëîí ¸ñ ç¿éã áîëîâñðîíãóé
áîëãîõ òàëàà𠺺ðèéí ñàíàë áîäëîî ãàðãàõûã çîðèëîî.
Çîðèëò:
Ýíý çîðèëãîî áèåë¿¿ëýõèéí òóëä äàðààõü çîðèëòóóäûã äýâø¿¿ëñýí áîëíî.
Ìåíåæìåíòèéí ¸ñ ç¿é íü ìýðãýæëèéí ¸ñ ç¿éòýé õîëáîîòîé
Áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãûí ìåíåæåðèéí ¸ñ ç¿éí ä¿ð òºðõèéã òîäîðõîéëîõ ÿâäàë
Судалгааны арга
Асуулгын арга, ажиглалт хийх гэсэн хоёр аргаар мэдээлэл цуглуулах
Анализ, синтез хийх аргаар судлагдсан байдал, онолын асуудлыг уншиж
судлахад судалгааны мэдээлэл боловсруулах зэрэг
Судалгааны үе шатууд
Мэдээлэл цуглуулах
Судалгаа авах
Нэгтгэн дүгнэх
Нэгдүгээр бүлэг 1.1. Ìåíåæìåíòèéí ¸ñ ç¿é ìýðãýæëèéí ¸ñ ç¿éí
íýã òºðºë áîëîõ íü
“¨ñ ç¿é” õýìýýõ îéëãîëò íü Ãðåêèéí “Ethos”, ëàòèíû “Moris” ãýñýí îéëãîëòòîé èæèë
óòãàòàé áºãººä ºíº ýðòíýýñ ¿¿ñýëòýé øèíæëýõ óõààí þì. Ýíý ¿ã íü ýõýí ¿åäýý õ¿íèé çàí
àâèð, çàí ÷àíàð, õóâöàñíû çàãâàð, ¸ñ ãîðèì (äýã æóðàì) ãýñýí óòãûã èëýðõèéëæ áàéæýý.
Ò¿¿íèéã ¿íäýñëýã÷èéí íýãèéã Ãðåêèéí ñóóò ýðäýìòýí Àðèñòîòåëü õýìýýäýã áºãººä òýðýýð
“¨ñ ç¿é áîë õ¿íä þó õýðýãòýé, þóíààñ òàòãàëçàõ ¸ñòîéã çààæ ñóðãàäàã óõààí”1 ãýæ
òîäîðõîéëæýý. Ýä¿ãýý ñóäëàà÷èä ýíý óõààíûã ÿíç á¿ðýýð òîäîðõîéëæ áàéãàà áîëîâ÷ ìºí
÷àíàðûí õóâüä îíöûí ÿëãàà ¿ã¿é áîëîé. Òóõàéëáàë çàðèì ýðäýìòýä: “¨ñ ç¿é ãýæ õ¿íèéã þóã
ìóó, þóã áóðóó, ÿìàð þìûã ñàéí, ÿìàð þìûã çºâ ãýæ ¿çäýã òóõàéí õóâèéí èòãýë ¿íýìøèë þì”2
ãýæ òýìäýãëýæýý.
Åð ¸ñ ç¿éä ãóðâàí ãîë îíöëîã áèé.
1. Õ¿í á¿ð ººðèéí ¸ñ ç¿éòýé áàéäàã
2. Õ¿ì¿¿ñèéí çàí ¿éë áàðèìòàëäàã ¸ñ ç¿éãýýñýý õàìààðàí õàðèëöàí àäèëã¿é áàéäàã.
Æèøýý íü: íýã çàì äýýðýýñ 100000 òºãðºã îëîîä õàëààñàíäàà áóøóóõàí õèéæ áàéõàä
íºãºº õ¿í áîë ýçíèéã íü îëæ ºãºõèéã õè÷ýýäýã.
3. ¨ñ ç¿é áîë õàðüöàíãóé îéëãîëò áºãººä òóéëûí õýìæèãäýõ¿¿í áèø.
¨ñ ç¿éòýé áàéíà ãýäýã íü íèéãìèéí õýì õýìæýýíä òààð÷ çîõèöñîí áàéäëààð áèåý àâ÷
ÿâàõûã õýëíý. Õàðèí íèéãìèéí õýì õýìæýýíýýñ ãàæóóä, çîõèñã¿é çàí ¿éë ãàðãàõûã ¸ñ
ç¿éã¿é õýìýýäýã. Õ¿íèé ¸ñ ç¿é á¿ðýëäýí òºëºâøèõºä ãýð á¿ë, ¿çýë áîäîë, òóðøëàãà, ¿íýò
ç¿éë, íºõöºë áàéäàë (îð÷èí) ¿ëýìæ íºëººòýé.
Á¿ä¿¿â÷ 1.
Õóâü õ¿íèé ¸ñ ç¿é á¿ðýëäýí òºëºâøèõºä
íºëººëäºã õ¿÷èí ç¿éë¿¿ä
Ìåíåæìåíòèéí ¸ñ ç¿é áîë áàéãóóëëàãûí ¿éë àæèëëàãààíû õ¿ðýýíä ¿éë÷èëæ áóé
õ¿íèé ¿éë õºäëºëèéã õ¿í òºðºëõòíèé ¸ñ ñóðòàõóóíû íèéòëýã øààðäëàãûí ¿¿äíýýñ
ñóäàëäàã øèíæëýõ óõààí þì. Ìåíåæìåíòèéí ¸ñ ç¿éã á¿ðä¿¿ëäýã áààç íü ñîöèîëîãè þì. ̺í
ò¿¿íèé á¿ðýëäýõ¿¿í õýñýãò : ¸ñ ç¿é (ìåíåæìåíòèéí ¸ñ ç¿é íü ìýðãýæëèéí ¸ñ ç¿é áîëîõûíõîî
õóâüä) áà óäèðäëàãà (ìåíåæìåíòèéí ¸ñ ç¿é íü ìåíåæìåíòèéí êàòåãîðèéí äîòîð òîäîðõîé áàéð
ýçýëäãèéí õóâüä) îðäîã.
Á¿ä¿¿â÷ 2.
1 Ìенежмент., УБ., 2000., 25 дахь тал., 2 Ìåíåæìåíò. ÓÁ., 2000. 415 äàõü òàë.,
Íàéç íºõºä ͺõöºë áàéäàë (îð÷èí)
¯íýò ç¿éëÒóðøëàãà
Ãýð á¿ë
Õóâü õ¿íèé ¸ñ ç¿é
Ìåíåæìåíòèéí ¸ñ ç¿é
Ìåíåæìåíò
¨ñ ç¿é
Ñîöèîëîãè / ¿íäýñ
ÕÕ çóóíû ýõýýð ¿¿ññýí ýä¿ãýýãèéí ìåíåæìåíòèéí óõààí íü ºíººäºð íèéãìèéí àìüäðàëä
ã¿íçãèé íºëººëºë ¿ç¿¿ëäýã ºâºðìºö îíöëîã á¿õèé íèéãìèéí èíñòèòóòûã áèé áîëãîæýý.
Íèéãìèéí èíñòèòóò ãýäãèéí äîð áèä òîäîðõîé çîðèëãîî áèåë¿¿ëýõèéí ¿¿äíýýñ á¿ðýëäñýí áèå
õ¿í, á¿ëýã, íèéãìèéí øèíæèéã èëýðõèéëñýí õ¿ì¿¿ñèéí íèéòëýãèéã îéëãîäîã. Íèéãìèéí
èíñòèòóò áîë òîãòâîðòîé á¿òýö, ýëåìåíò íýã á¿ð íü òîäîðõîé ¿¿ðýãòýé, ºíäºð çîõèîí
áàéãóóëàëòòàé òîãòîëöîî ìºí. Òóõàéлáàë íèéãìèéí èíñòèòóòýä ãýð á¿ë, òºð ò¿¿íèé
áàéãóóëëàãóóä, áîëîâñðîëûí òîãòîëöîî ãýõ ìýò îðäîã.
Îð÷èí öàãèéí ìåíåæìåíò íü ñî¸ë, îþóí ñàíààíû ¿íýëýìæèéí òîãòîëöîî, ýðìýëçýë, àæ
òºðºõ ¸ñ, àìüäðàëûí ò¿âøèíã äýýøë¿¿ëýõýä íèéãýìä õ¿÷òýé íºëººëæ áàéíà. Çàí òºëºâèéí ¸ñ
ñóðòàõóóíû ò¿âøèí, íèéãìèéí íýã ãèø¿¿íèé õèéãýýä íèéãìèéí ¿éëäýë á¿õýëäýý åðºíõèé
íºõöºë áàéäëààñ ãàäíà ìåíåæìåíòèéí ¿éë àæèëëàãààíû ¸ñ ç¿éãýýñ áàñ ¿ëýìæ õàìààðíà.
Ìåíåæìåíòèéí ¸ñ ç¿é áîë òîì àñóóäàë, ºíººãèéí íèéãýìä óëàì õóðöààð òàâèãäàæ
áàéíà. Ýíý íü ìåíåæåðèéí áîëîí áàéãóóëëàãûí äàâõàðãûí ¸ñ ç¿éí àñóóäàë õóðöààð
òàâèãäàæ ýíý íü áàéãóóëëàãûí øèíæ òºëºâèéã òîäîðõîéëîõ áîëñîíòîé õîëáîîòîé þì. Á¿òýö
¿¿ðãèéí îíîëûí ¿¿äíýýñ àâ÷ ¿çâýë íèéãýì, ò¿¿íä ÿâàãäàæ áàéãàà ¿çýãäýë, ¿éë ÿâö íü
õàðèëöàí ¿éë÷èëäýã áºãººä ýëåìåíò¿¿äèéí ã¿éöýòãýäýã ¿¿ðýã íü íèéãìèéí òîãòîëöîîíû ìºí
÷àíàð áîëäîã.
̨Ç-í óã ÷àíàðûã á¿ðýëä¿¿ëýã÷ õî¸ð äàõü òàë íü ôèëîñîôèéí ìýäëýã á¿òöèéí ýëåìåíò
áîëñîí ¸ñ ç¿é áîëäîã. ¨ñ ç¿éí ìýäëýãèéí ¿íäñýí íü ñàéí, ìóó ¿éëèéí äèàëåêòèê þì. ¨ñ ç¿éí
øèíæëýõ óõààíû ñóäëàõ ç¿éë áîë ¸ñ ñóðòàõóóí (çàí ñóðòàõóóí) áîëäîã. Èéìýýñ “¸ñ ç¿é”, “¸ñ
ñóðòàõóóí”, “çàí ñóðòàõóóí” íýã óòãà á¿õèé óõàãäàõóóíóóä þì. Ò¿¿õýíä ýäãýýð
îéëãîëòóóäûã àíãèëàõûã îðîëäîæ áàéñàí àâ÷ îð÷èí öàãèéí øèíæëýõ óõààíä ¸ñ
ñóðòàõóóíûã:
Áèå õ¿íèéã ñàéí ç¿éëñèéí (¿íýí÷, øóäàðãà, ñàéõàí ñýòãýë, èòãýë) øèíæ¿¿äèéí öîãö
áàéäëààð òîäîðõîéëîãääîã
Çàí ñóðòàõóóíû õýì õýìæýýã èëðýëèéí òàëààñ íü àâ÷ ¿çâýë õ¿ì¿¿ñèéí ººð õîîðîíäûí
õàðèëöààíû òîãòîëöîî áàéäàã. Òèéì áîëîõîîð íèéãýì äýõ ¸ñ ñóðòàõóóíóóäûã
ñóäëàõäàà:
áèå õ¿íèé ¸ñ ñóðòàõóóíû ò¿âøèíã õýìæèõ
íèéãìèéí ¸ñ ñóðòàõóóíû ò¿âøèíã õýìæèõ ãýñýí õî¸ð ãîë ç¿éëä òóëãóóðëàäàã.
¨ñ ñóðòàõóóíû õºãæëèéí ò¿¿õèéã ñóäëàõàä ÿíç á¿ðèéí ¿åä õ¿ì¿¿ñ ñýòãýëãýýíèé
îëîí ÿíçûí áàãòààìæòàé, åðòºíöèéí òóõàé ººð ººð òºñººëºëòýé, äýëõèé äýýð áîëæ áàéãàà
¿éë ÿâäàëä ÿíç á¿ðýýð õàíääàã, ¿íýëýìæèéí ÿíç á¿ðèéí òîãòîëöîîòîé áàéæýý. ªíººãèéí
íèéãýì áèå õ¿í, ò¿¿íèé ¿éëäýë, çàí òºëºâò øèíý øààðäëàãà òàâèãäàõ áîëîâ. Èéìýýñ “¿éë
àæèëëàãàà”, “¸ñ ñóðòàõóóíû ¿éë àæèëëàãàà”, “çàí òºëºâ”, “¿éëäýë” çýðýã óõàãäàõóóíûã
¸ñ ç¿é ñóäàëãààíä ºðãºí õýðýãëýäýã.
¯éë àæèëëàãàà ãýæ õ¿ðýýëýí áóé îð÷íûã ººð÷èëäºã àëèâàà ¿éë õºäëºëèéí íèéëáýð
öîãöûã íýðëýäýã. Òèéì ¿éë àæèëëàãààíû ñóáúåêò íü àìüä àìüòíû àëü ÷ òºðºë áîëäîã.
Õ¿íèé ¿éë àæèëëàãàà ãàäààä åðòºíöòýé õàðüöñàí á¿õýë á¿òýí çîðèëãî
÷èãëýëòýé ¿éë õºäëºë áºãººä ò¿¿íä þìñûí ãàäààä ¿éë àæèëëàãàà áîëîí óõàìñàðò ¿éë
àæèëëàãàà ñàëøã¿é õîëáîîòîé áàéäàã. Ýðäýìòýä íèéãìèéí ¸ñ ñóðòàõóóíû áàéäëûã
ñóäëàæ, ò¿¿íèé øàëòãààí íºõöëèéã òîäðóóëæ, áèå õ¿íèé áà íèéãìèéí çàí ñóðòàõóóíû
ñòàòóñûã øèíý÷ëýõ óõààëàã àðãà óõààí, øèéäâýðëýõ àðãà çàìûã çààõ ÿâäàë ÷óõàë áîëîâ.
Ò¿¿í÷ëýí ¿íýëýìæèéã ìàòåðèàëëàã áà îþóí ñàíààíû èäåàëüíûé áà ¿ë ººð÷ëºãäºõ
õýìýýí àíãèëäàã. Áàñ íýã ÷óõàë àñóóäàë áîë ÷èí ýðìýëçýë áà áîäèò áàéäëûí õàðüöàà,
õ¿íèé îþóí ñàíààíû ¿éë àæèëëàãààíû óã ÷àíàð, ò¿¿íèé îþóí ñàíàà-á¿òýýë÷ áàéäàë áîëîí
îþóí ñàíàà-ïðàêòèêèéí ÷èãëýë áîëäîã.
¯éë àæèëëàãààíû îþóí ñàíàà-¿ð ä¿íãèéí ¿íäñýí øèíæ íü óõàìñàð äàõü îþóí ñàíààíû
¿íýëýìæèéí ÿíç á¿ðèéí øèíæ áîëîõ ¸ñ ç¿é, ãîî ç¿é, ñî¸ëûí ÿíç á¿ðèéí øèíæ¿¿äèéí èëðýë
áîëñîí åðòºíö, ò¿¿íèé îáúåêòèâ áîäèò áàéäëûã á¿òýýë÷ýýð òàíèí ìýäýõ íü ÷óõàë. Ýíý íü
íèéãýì äýõ ¿éë ÿâö, õºãæëèéí ç¿é òîãòîëûã èëð¿¿ëæ, òàíèí ìýäýõýä ãîë ¿¿ðýãòýé.
Îþóí ñàíàà ¿ð ä¿íãèéí ¿éë àæèëëàãàà áîë îëîëò àìæèëòûã íü îþóí ñàíààíû
ïðàêòèêèéí òîãòîëöîîíä õýðýãëýäýã, ¸ñ ç¿é, ñî¸ë, òàíèí ìýäýõ¿éí áà çàí ñóðòàõóóíû
¿íýëýìæèéã àìüäðàëä íýâòð¿¿ëýõýä íºëºº á¿õèé ¿éë àæèëëàãàà þì
Ìåíåæåðèéí ¿éë àæèëëàãààã ýíý ºíö㺺ñ õàðâàë òýðýýð îþóí ñàíààã á¿òýýã÷ áà
ïðàêòèêò õýðýãæ¿¿ëýõ ¿¿ðãèéã íýãýí çýðýã ã¿éöýòãýíý. ªíººãèéí ìåíåæåð áîë çàõ
çýýëèéí ýäèéí çàñãèéí íºõöºëä, ºðòãèéí õóóëèéí ¿éë÷èëãýý á¿ðýí òºãºëäºð溺ã¿é ¿åä
àìüäàð÷ áàéãàà áîëîõîîð ºðíºäèéí ìåíåæåðèéí ¸ñ ñóðòàõóóíûã áîëîâñðóóëñàí òóðøëàãààñ
ñóðàëöàæ ò¿¿íèé õýì õýìæýý, ñòàíäàðòûã ìåíåæåðèéí áîëîí áàéãóóëëàãûí õýìæýýíä
íýâòð¿¿ëýõ ÿâäàë ÷óõàë áîëæýý.
Ì¨Ç ìýðãýæëèéí ¸ñ ç¿é ó÷ðààñ òýð íü õ¿íèé çàí òºëºâ, ¿éëäëèéã õàòóó
õÿçãààðëàãäìàë õ¿ðýýíä ººðººð õýëáýë óäèðäàõóéí õ¿ðýýíä àâ÷ ¿çäýã. Èéìýýñ ¸ñ
ñóðòàõóóíû ¿éëäëèéí ñýòãýë ç¿é ò¿âøíèé ¿çýë áàðèìòëàëûã: îþóí óõààíû, çîðèãèéí áîëîí
óõàìñðûí ºìíºõ øèíæèéã õàðãàëçâàë çîõèëòîé. ßëàíãóÿà ýðäýìòýí À.Èí.Òèòàðåíêî,
Å.Ë.Äóáêî íàðûí òýìäýãëýñýí÷ëýí ¸ñ ñóðòàõóóíû ¿ë çîõèöîë äîîðõ áàéäëààð çºð÷èãäºæ áóé
íºõöºëä ìåíåæåðèéí ¸ñ ñóðòàõóóíä îíöãîé àíõààðàõ õýðýãòýé áàéíà. Òóõàéëáàë,
Îþóí óõààíû õºãæëèéí ò¿âøèí õàíãàëòã¿éãýýñ òýð íü áàéãóóëëàãûí äîòîðõè íºõöºë
áàéäàë, ¿çýãäýë, ¿éë ÿâö õèéãýýä ãàäààä åðòºíöòýé õàðèëöàõàä ÷àìëàãääàã. Ýë
òîõèîëäîëä ñýòãýë õºäëºë îþóí óõààíààñ äàâàìãàéëæ, èíãýñíýýð ìåíåæåðèéí
øèéäâýðèéã õ¿ëýýæ àâàõàä ñàäàà áîëäîã.
Çîðèãèéí õºãæèë ñóë áóþó õóë÷ãàð áàéäàë (øèéäìýã áóñ, ¿ð íºëºº áàãàòàé)
ìåíåæåðèéí øèéäâýð çºâ èéìýðõ¿¿ ¿åä ¸ñ ç¿éòýé áàéæ áîëîõ àâ÷ áîäèò áàéäàëä
õýðýãæäýãã¿é.
Ñýòãýë õºäëºëèéí èæ á¿ðäëèéí ¿éëäýë äóòàãäàëòàé.
Ìåíåæìåíòèéí õ¿ðýýíèé ¸ñ ñóðòàõóóíû àñóóäëûã áîëîâñîí õ¿÷íèé áîäëîãûí íýã
ýëåìåíò áîëîõûí õóâüä íü èæ á¿ðíýýð àâ÷ ¿çýõ øààðäëàãàòàé. Ìýðãýæëèéí ¸ñ ç¿é íü îíîëûí,
íîðìàòèâ áà õýðýãëýýíèé ÷èãëýëèéí ¸ñ ç¿éí çààã óóëçâàð äýýð õºãæäºã. Ìýðãýæëèéí ¸ñ
ç¿éí àãóóëãà áîë ìýðãýæëèéí ¿éë àæèëëàãààíû ìºí ÷àíàðûã á¿ðä¿¿ëýã÷ îëîí àñóóëòààð
òîäîðõîéëîãäîíî. Ìýðãýæëèéí ¸ñ ç¿é íü ¿éë àæèëëàãààíû òîäîðõîé òºðë¿¿äèéã èëýðõèéëñýí
õýì õýìæýý, ñòàíäàðò, øààðäëàãóóäûã áîëîâñðóóëäàã. Ìýðãýæëèéí ¸ñ ç¿é áîë
ìýðãýæèëòí¿¿äýýñ àëáàí ¿¿ðãýý íýð òºðòýé áèåë¿¿ëýõýä òóñàëäàã õ¿ì¿¿ñ õîîðîíäûí çàí
ñóðòàõóóíû õàðèëöààíû òîäîðõîé øèíæ¿¿äèéã èëýðõèéëñýí çàí òºëºâèéí ä¿ðýì áîëäîã.
Èéì ó÷ðààñ õàìãèéí ò¿ð¿¿íä õ¿íä õàíääàãààðàà ìåíåæìåíò äýýðõ ¿éë àæèëëàãààíû
ºâºðìºö òºðºë áîëäîã. Ìýðãýæëèéí õ¿ðýýíä “óäèðäàã÷-óäèðäóóëàã÷”, “àæèëòàí-àæèëòàí”,
“áàéãóóëëàãûí ìåíåæåð - ¿éë÷ë¿¿ëýã÷ (õóäàëäàí àâàã÷)”-èéí õàрèëöààíû õýâ øèíæèéí
¿éë ÿâö òàñðàëòã¿é ÿâàãäàæ áàéäàã.
Àëèâàà ìýðãýæëèéí õàðüöàà íü ººðèéí ãýñýí ìýðãýæèë-¸ñ ç¿éí õýìæýý ñòàíäàðòòàé
áàéäàã. Ýäãýýð õýì õýìæýýã á¿ðýëä¿¿ëäýã îëîí õ¿÷èí ç¿éë áàéäàã áºãººä òýäãýýðèéã
õî¸ð òîì á¿ëýãò õóâààæ áîëîõ þì.
Íýãä¿ãýýð á¿ëýã: Òóõàéí áèå õ¿íèé àëáàí òóøààë ýðõýëñýí àæëààñ ¿ë õàìààðàõ
òºðñíººñ ýõëýýä òºëºâøèæ ýõýëñýí ¸ñ ç¿éí öîãö òóëãóóð, ñàéí, ìóó ¿éëèéí òóõàé òºñººëºë
õàìààðàãäàíà.
Õî¸ðäóãààð á¿ëýã: Õ¿÷èí ç¿éë¿¿ä íü õ¿íä ãàäíààñ îðæ èðñýí øààðäëàãóóä,
òóõàéí õ¿íèé àæèëëàæ áóé áàéãóóëëàãûí ¸ñ ç¿éí ä¿ðýì, äîòîîä æóðàì, ºíäºð òóøààëòàí
ìåíåæåðèéí àì øààðäëàãà îðäîã. Ìýðãýæëèéí ¸ñ ç¿éí òîãòîëöîî áèå õ¿íèé òîäîðõîé øèíæ¿¿ä
äýýð òóëãóóðëàäàã. Ìåíåæìåíòèéí ¸ñ ç¿é áîë õàìãèéí “çàëóó” ìýðãýæëèéí ¸ñ ç¿éí íýã þì.
Ìýðãýæëèéí ¿éë àæèëëàãààíä ¸ñ ç¿éí ìýðãýæëèéí õ¿ðýýíä ¿ð àøèã, àñóóäëûã
øèéäâýðëýõ ò¿âøèí äýýøèëäýã. Ýíý áàéð ñóóðèéã òºëºâø¿¿ëýõ íü ìýðãýæëèéí ¸ñ ç¿éí ãîë
çîðèëò áîëäîã. ×óõàì èéì ¿éë àæèëëàãààíû õ¿ðýýíä áîëîâñîí õ¿÷íèé áîäëîãûã õýðõýí
õýðýãæ¿¿ëæ áàéãàà íü ìåíåæåð õ¿íèéã õýí áîëîõûã òîäîðõîéëäîã.
ªíººäºð äýëõèé äýýð îëîí ñàÿ õ¿ì¿¿ñ ýäèéí çàñàãò ººðèéí áàéð ñóóðèà ýçëýæ,
áóñàä õ¿ì¿¿ñèéí àìüäðàë ýäèéí çàñãààñ ¿ëýìæ õàìààðàëòàé áîëñîí ó÷ðààñ ò¿¿íèéã
àìæèëò ÿìàð áîëîâñîí ÿàæ óäèðäàõààñ èõ ç¿éë òîäîðõîéëîãäîíî.
Ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä àøèã ñîíèðõëûí á¿òöýä ººð÷ëºëò îðæ, õýðýâ ñîíãîäîã ìåíåæìåíò,
ò¿¿íèéã òîäîðõîé ñóðãóóëèóä òåõíèêèéí òàëûã (çàð÷ìóóä, ¿¿ðýã, á¿òýö çýðãèéã)
èõýâ÷ëýí ñóäëàæ, õ¿íèé õàðèëöààã ãîë÷èëäîã ñóðãóóëèóä õ¿íèé õ¿÷èí ç¿éëèéã àâ÷
¿çäýã àñàí áîë ºä㺺 òýä ìåíåæìåíòèéí íèéãìèéí ¿¿ðãèéí àñóóäëóóä, ò¿¿íèé íèéãýìä ýçëýõ
áàéð ñóóðèéã èäýâõèòýé áîëîâñðóóëäàã áîëæýý. Ýíý óòãààðàà áîëîâñîí õ¿÷íèé áîäëîãûí ¸ñ
ç¿éí ÷èãëýìæèéí à÷ õîëáîãäîë óëàì á¿ð ºñºæ, ìåíåæìåíòèéã á¿õýëä íü òîäîðõîéëäîã áîëîâ.
Ìåíåæìåíòèéí ¸ñ ç¿é íü ìåíåæåðèéí ¿éëäýë, çàí òºëºâèéã èëýðõèéëýõèéí ñàöóóãààð
“Ìåíåæåðèéí íèéòëýã” áîëîõûíõ íü õóâüä áàéãóóëëàãûí ¿íýëãýý, çîõèöóóëàëò, ¿ð ä¿íä
íºëººòýé. Áàñ ýíý íü áèå õ¿íèé àëáàíû ÿíç á¿ðèéí çààâàð ä¿ðýì, ìàòåðèàëëàã óðàìøóóëëûí
“çóäíààñ” õàìãààëäàã àæýý. Ìåíåæìåíòèéí ¸ñ ç¿é íü õ¿í òºðºëõòíèé íèéòëýã ¸ñ ç¿éòýé
çºð÷èëääºãã¿é àâ÷ çàðèì òîõèîëäîëä ãàæèëò ãàðãàõûã ¿ã¿éñãýõã¿é. Èéì òîõèîëäîëä
øèéäâýð ãàðãàõûí òóëä ¸ñ ñóðòàõóóíû ñîíãîëò õèéõýä áýðõøýýë ó÷ðóóëäàã.
Ìåíåæìåíòèéí ïðàêòèêò õ¿í òºðºëõòíèé íèéòëýã õèéãýýä ìýðãýæëèéí ¸ñ ç¿éí õýì
õýìæýýã çºð÷èõ ÿâäàë íýëýýä ãàðäàã. Áàéãóóëëàãûí óäèðäëàãà äàõü ¸ñ ç¿éí ¿íäñýí
çºð÷èë íü ¿éëäâýðëýëèéí àþóëã¿é áàéäëûã ¿ë õàíãàõ, õ¿ðýýëýí áàéãàà îð÷íîî ñ¿éòãýõ,
äîòîîä àâèëãàë, õóäàë çàð ñóðòàë÷èëãàà, õ¿ì¿¿ñèéí õîîðîíäûí ¸ñ ç¿éí õàðèëöààã
ãàæóóäóóëàõ çýðýã õýëáýðýýð èëýð÷ áàéíà. Ìåíåæåð¿¿ä çàðèìäàà ìýðãýæëèéí ¸ñ ç¿éí
øààðäëàãà, óíèâåðñàëü áîëîí àëáàí ¿¿ðãèéí çàð÷ìóóäûí çààã ÿëãààã ñàéí ìýäýëã¿é,
ò¿¿í÷ëýí õóâèéí èòãýë, õóóëèéí õèéãýýä õóóëü áóñ àêòóóäûã õîëüæ õóòãàäàã áàéíà.
Ìåíåæìåíòèéí ¸ñ ç¿é íýëýýä îíöëîãòîé. Íýãä¿ãýýðò, ìýðãýøñýí õºäºëìºðèéí àëü ÷
òºðëèéí õ¿ðýýíä óäèðäëàãûí ººðèéí “¸ñ ç¿é” áàéæ óäèðäëàãûí åðºíõèé ¸ñ ç¿é íü ¿éë
àæèëëàãààíû á¿õèé ë òºðºëòýé õàðèëöäàã. Õî¸ðäóãààðò, ìåíåæìåíòèéí ¸ñ ç¿éí îíöëîã íü
áóñàä ìýðãýæëèéí ¸ñ ç¿éòýé õàðüöóóëáàë òýðýýð íýëýýä õîæóó ÕÕ çóóíû äóíä ¿åä
¿¿ññýíòýé õîëáîîòîé. Ãóðàâäóãààðò, ò¿¿íèé íýã îíöëîã áîë ìàø õóðäàöòàé ò¿ãýí äýëãýð÷
òîìîîõîí ôèðì¿¿ä ìåíåæåð¿¿ääýý óäèðäóóëàã÷èä, ¿éë÷ë¿¿ëýã÷èäòýé ¸ñ ç¿éí õóâüä õýðõýí
õàðèëöàõ àñóóäëààð ñóðãàëò ÿâóóëäàã áîëñîí. Мåíåæìåíòèéí ¸ñ ç¿éí çºð÷èë õºëñíèé
õºäºëìºð ýðõëýëò, ìåíåæåðýýñ áóñàä ôèðìèéí àæèëòíóóäòàé õàðèëöàõ, áàéãàëü îð÷íîî
áîõèðäóóëàõ, áîäèò áàéäàëòàéãàà ¿ë òîõèðîõ çàð ñóðòàë÷èëãàà õèéõ, îëîí óëñûí
áèçíåñèéí ä¿ðìèéã ãàæóóäóóëàõ çýðýã õýëáýðýýð èëýð÷ áàéäàã áàéíà.
Ãýâ÷ àëèâàà îðîí ò¿¿í÷ëýí ÎÕÓ-ûí ìåíåæåðèéí ñàëáàðûí ¿éë àæèëëàãàà íü çºâõºí
ýä áàÿëàã áîëîí ýäèéí çàñãèéí õºãæëèéã ìåíåæìåíòèéí ¸ñ ç¿éòýé óÿëäóóëàõã¿éãýýð ¿ð
ä¿íã íü òîîöâîë íýëýýä òààðóóõàí ¿ç¿¿ëýëòòýé ãàðíà.
1.1. Ìåíåæåðèéí ¿éë àæèëëàãààíû ¸ñ ç¿éí çàð÷èì,
õýì õýìæýý
Çàð÷èì – ýíý áîë õèéñâýðëýñýí åðºíõèé ä¿ãíýëòýä òóëãóóðëàäàã õ¿ì¿¿ñò ÿìàð
íýãýí ç¿éëä ººð çàí òºðõ, ¿éë àæèëëàãàà, õàðèëöààãàà çºâ òîäîðõîéëîõîä áîëîìæ ºãäºã
îéëãîëò þì.
Ìåíåæåð ãýæ õýí áý?
Îð÷èí ¿åèéí íºõöºë äýõ àæ àõóéí ¿éë àæèëëàãààíû á¿õ øàòàíä ìåíåæåðèéí ÷àäâàð
îíöãîé íºëººëæ áàéäàã.
Ìåíåæìåíò ãýäýã íü áàéãóóëëàãûã á¿õýëä íü áà ò¿¿íèé äîòîðõ õóâü õ¿ì¿¿ñèéí
àøèã ñîíèðõëûã õàìãààëàõûí òóëä õ¿íèé íººö áà áóñàä íººö¿¿äèéã îíîâ÷òîé çºâ óäèðäàõ
¿éë àæèëëàãàà ãýæ åðºíõèéä íü õýëæ áîëíî.
Ïåòåð Äðàêåð “Ìåíåæìåíòèéí ïðàêòèê” íîìîíäîî: “Ìåíåæåð áîë ÿìàð ÷ áèçíåñèéã
õºäºëãºã÷ õ¿÷ áºãººä ò¿¿íèéã îðøèí òîãòíîõîä øààðäëàãàòàé õ¿÷ þì. Óäèðäëàãàã¿éãýýð
íººö íü íººö õýâýýð ¿ëäýõýýñ áèø, õýçýý ÷ á¿òýýãäýõ¿¿í áîëäîãã¿é ãýæ õýëñýí áàéäàã.
Ìåíåæåð íü àæèëëàãñäûã óðàìøóóëàí, ò¿ëõýö ºãºõºä àíõààðëàà òºâëºð¿¿ëäýãò
îðøèíî. ×óõàì ¿¿íèéã àìæèëòòàé õýðýãæ¿¿ëñíýýð òóõàéí áàéãóóëëàãà íü àìæèëòàíä õ¿ð÷
÷àääàã ãýæ ¿çýæ áîëîõ þì. Áàéãóóëëàãûã çîðèëãîä íü õ¿ðãýõèéã òýä îíöîëæ ¿çäýã.
Õýäèéãýýð ìåíåæåð á¿ðèéí õóâüä îíöëîã øèíæ ÷àíàð áàéõ áîëîâ÷ ñàéí ìåíåæåðèéã
òîäîðõîéëîã÷ ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã äàðààõ çóðãààð ä¿ðñýëæ áîëíî.
Á¿ä¿¿â÷ 7.
Ìåíåæåðèéã òîäîðõîéëîã÷ ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä
Ìåíåæåð àæ àõóéí ¿éë õýðãèéã èäýâõòýé óäèðäàí æîëîîäîæ, àæëûí òààëàìæòàé
îð÷èíã áèé áîëãîõ áà àæèë÷èä áîëîí áàéãóóëëàãûí ºíäºð ¿ð ä¿íä õ¿ðýõýä íü ò¿ëõýö ºãºõ
òºäèéã¿é áàñ òèéì áîëîìæîîð õàíãàæ ÷àääàã. Èéìýýñ ýäãýýð õ¿÷èí ç¿éë íü ìåíåæåðèéã
òîäîðõîéëîã÷ ãîë á¿ðýëäýõ¿¿í õýñýã áîëæ áàéäàã. Åð íü àìæèëòòàé ¿éë àæèëëàãàà
ÿâóóëæ áàéãàà ìåíåæåð ë óäèðäàã÷ áîëîõ ¸ñòîé3.
Ìåíåæìåíòýä ìåíåæåðèéí ¸ñ ç¿éí çàð÷èì äàðààõ áàéäëààð òîäîðõîéëîãääîã. Ìåíåæìåíòèéí
¸ñ áóþó ìýðãýæëèéí ¸ñ ç¿éí çàð÷ìóóä íü àëü ÷ áàéãóóëëàãûí òîäîðõîé íýãýí ìåíåæåðò
òîäîðõîé øèéä ãàðãàõ, ÿìàð íýãýí àëõàì õèéõ, õàðèëöàí ¿éëäýë ÿâóóëàõàä õàìãèéí ãîë ¸ñ
ñóðòàõóóíû ñóóðü áîëäîã. Ìåíåæìåíòèéí îíîë÷ ïàðаêòèê íèéòèéí õ¿ëýýí çºâøººðñíººð “àëòàí
ñòàíäàðò” õýìýýí òºâ, ãîë÷ áàéäëûã íýðëýäýã. Ýíý áàéäëààñ ¿íäýñëýýä ìåíåæåðèéíõýýñ
àìüäðàë, ¿éë àæèëëàãààíäàà çààâàë áèåë¿¿ëýõ çàð÷ìóóä áèé. Òóõàéëáàë,
1. Òóõàéí ìåíåæåðèéí ÿíç á¿ðèéí íººöèéã çàõèðàí çàðöóóëàõ ýðõ, ã¿éöýòãýëèéí
õóãàöààã òîäîðõîéëîõ õàðèóöëàãà, á¿ðýí ýðõýý õýðýãæ¿¿ëýõ øóäàðãà çàð÷èì þì.
2. Шóäàðãà áàéäàëä òóëãóóðëàäàã зарчим. Ёñ ñóðòàõóóíã¿é ÿâäàë íü
¿éë÷ë¿¿ëýã÷ áà õàìòðàí àæèëëàãñäàä á¿ä¿¿ëãýýð äàðàìò ¿ç¿¿ëýõ, ¸ñ
ñóðòàõóóí õýì õýìæýý çºð÷èõèéã øààðäàõ çýðýã áîëäîã.
3. Çàñðàí ñàéæèð÷ áàéõ çàð÷èì. Энэ ò¿âøèíãèéí ìåíåæåð, ýíãèéí àëáàí õààã÷ ¸ñ
ç¿éí àëäàà ãàðãàäàã. Õýðâýý õýí íýãýí àëäàà ãàðãàñíàà ìýäýõ þì áîë òýð äîð íü
çàñàí çàëðóóëàõ á¿õ àðãà õýìæýýã àâàõ ¸ñòîé.
4. Ýíý çàð÷èì íü ìåíåæåðèéí ¿éëäýë íü áàéãóóëëàãûí áóþó ò¿¿íèé çàðèì õýñãèéí ¸ñ
ñóðòàõóóíû õºãæèëä ñàéíààð íºëººëæ áàéõ ÿâäàë þì. ¯¿íèéã äýâøèëòýò äýýð
çàð÷èì ãýäýã.
5. Ýíý áîë 5 äàõü çàð÷ìûí ëîãèê ¿ðãýëæëýë þì. Ò¿¿íèéã äýâøëèéí áàãà çàð÷èì
õýìýýäýã. Òóõàéí ìåíåæåð áàéãóóëëàãûí ¿éëäýë íü á¿õýëäýý ¸ñ ç¿éòýé áàéâàë
3 Á.Íîðæâààí÷èã. Ï.̺íõ. Ìåíåæìåíò. ÓÁ., 1997. 8-10 äàõü òàë.
Ìåíåæåð ªíäºð ¿ð ä¿íä õ¿ðýõèéã
óðàìøóóëàõ
Àæëûí òààëàìæòàé îð÷èíã áèé áîëãîõ
ªíäºð ¿ð ä¿íä õ¿ðýõ áîëîìæîîð õàíãàõ
Óäèðäàí æîëîîäîõ
àëü íýãýí ¿éëäýë çºð÷èõã¿é, ºìíº íü áèé áîëñîí ¸ñ ñóðòàõóóíû õýì õýìæýý ä¿ðìèéã
çºð÷èõã¿é áàéíà ãýñýí ¿ã þì.
6. Áóñàä óëñ, ìóæèä áèé áîëñîí ¸ñ ñóðòàõóóíû òîãòâîðòîé áàéäàëä ìåíåæåð
õ¿íäýòãýëòýé õàíäàõ çàð÷èì þì.
7. Áîäãàëèéí ðåëÿòèâèçìûã ñî¸ëûí ðåëÿòèâèçìòàé óõààëãààð õîñëóóëàõ çàð÷èì.
Áîäãàëèéí ðåëÿòèâèçì ãýäýã íü àëáàí õààã÷ á¿ð ººðèéí ¿éëäýë, øèéäýëäýý
ìýðãýæëèéí ¸ñ ñóðòàõóóíû ¿¿äíýýñ þó íü áîëîõ þó íü áîëîõã¿é âý ãýäãèéã ººðºº
¿íýëýõèéã õýëíý. Ñî¸ëûí ðåëÿòèâèçì ãýäýã íü “ñàéí” áóþó “ìóó” õýìýýõ ¿íýëãýýãýýð
íèéãìèéí áàéãóóëàë, óëàìæëàë, ñî¸ëûí ºâ íèéãìèéí àìüäðàëûí òîäîðõîé á¿ðäýë
õýñã¿¿äýýð èëýðõèéëýãäýíý.
8. Øèéä ãàðãàõ áà ìåíåæåðèéí àæèëä òóõàéí õ¿íèé áà õàìò îëíû ýõëýëèéã óõààëàã
õîñëóóëàõ ÿâäàë þì.
9. Îð÷èí ¿åèéí õóâèà áîäîõ ¿çýë áîëîí õàìòà÷ ¿çýë õî¸ðûí “íýìýõ” áà “õàñàõ”-ûã ä¿ãíýæ
¿çýõýä õàìòà÷ ¿çýë íü ýâ ñàíààíû íýãäýë, õàìòûí àæèëëàãàà, íýãýí ñàíàà, åðºíõèé
àþóëã¿é áàéäàë, õàðèëöàí áèå áèåíýý äýìæèõ, ìýðãýøèõ áîëîìæ çýðãèéã áèé
áîëãîäîã áîëîâ÷ íºãºº òàëààñ ñàíàà àìèðëàíãóé áàéäàë, ¿ë áèåëýãäýõ ìºðººäºëä
òàòàí îðóóëäàã. Èéì ó÷ðààñ ìåíåæåðèéí áèåý àâ÷ ÿâàõ áà øèéäýë ãàðãàõ ãîë
÷èãëýë íü òóõàéí õ¿íèé áîëîí õàìò îëíû ýõëýëèéí óõààëàã õîñëîë áàéõ ¸ñòîé.
10. Ìåíåæåð íü ººðèéí ¿çýë áîäîëäîî ¿íýí÷ áàéõ ¸ñòîé áºãººä ººðººñºº èë¿¿ íýð õ¿íäòýé
õ¿ì¿¿ñò òàë çàñàõ ¸ñã¿é.
11. Õ¿÷ õýðýãëýõã¿é áàéõ çàð÷èì.
12. Áàéíãà íºëººëºõ çàð÷èì. Ìåíåæìåíòèéí ¸ñ ç¿éí àðãà áàðèëóóä íü ¿íäñýíäýý íèéãìèéí
ñýòãýë ç¿éí àðãàíä òóëãóóðëàäàã áîëîõîîð çîðüñîí ¿ð ä¿íä õ¿ðýõèéí òóëä óðò
õóãàöàà õýðýãòýé.
Õýðâýý ¸ñ ñóðòàõóóíû íºõöºëèéã áèé áîëãîõ ¿éë ÿâö ò¿ð õóãàöààãààð ñààòñàí ¿åä
á¿õíèéã øèíýýð ýõëýõã¿é ãýñýí áàòàëãàà áàéõã¿é. Óðüä íü ýíý òàëààð èõ ç¿éë õèéñýí
áàéñàí ÷ ãýñýí õàìààã¿é øèíýýð ýõëýõ õýðýãòýé áîëäîã. ¯¿íä ãóðâàí ó÷èð øàëòãààí
áàéäàã àæýý.
Íýãä¿ãýýðò, õàìò îëíû óäèðäàã÷ íü ÿìàð íýãýí øèéäýë ãàðãàõûí òóëä õàìò îëíû
íèéãýì-ñýòãýë ç¿éí îíöëîãèéã ¿ë õàðãàëçàí õ¿÷ýý𠺺ðòºº àøèãòàé ñîíãîëòûã òóëãàõ
ÿâäàë ãàðäàã.
Õî¸ðäóãààðò, õ¿ì¿¿ñèéí äóíä ñºðºã ñýòãýëèéí õººðºë ìàø õóðäàí áèé áîëæ òýð íü
óäààí õóãàöààãààð õàäãàëàãääàã. Èéì ó÷ðààñ 1-ð øàëòãààíä äóðäàãäñàí íºõöºë áàéäàë
¿¿ñýõýä õýçýýä ÷ áýëõýí áàéäàã. Ýíý ¿åä ýåðýã íºõöºë á¿ðä¿¿ëýõ îëîí ÿíçûí áýðõøýýë
¿¿ñäýã.
Ãóðàâäàõü øàëòãààí íü алèâàà õàìò îëîí ººðèéí áèå á¿ðýëäýõ¿¿íèé õóâüä ¿ðãýëæ
õºäºë㺺íòýé áàéäàã. ßìàð íýãýí øàëòãààíààð õýí íýã íü õàìò îëîíä íýãäýæ, õýí íýãýí íü õàìò
îëíîîñ ãàð÷ áàéäàã. ßìàð íýãýí íºëººëºõ ¿éëäýë õèéõäýý õàðèó èðýõ ¿éëäëèéí õ¿÷èéã
òîîöîõ õýðýãòýé áîëäîã.
Õýðýâ óäèðäàãûí ç¿ãýýñ àâ÷ õýðýãæ¿¿ëæ áóé àðãà õýìæýýã àæèë÷èä òààã¿é
õ¿ëýýæ àâñíààñ õàìò îëíû äóíä ìàðãààí ¿¿ñýæ ÷ áîëäîã. Èéìýðõ¿¿ òîõèîëäîë á¿ðò ¸ñ
ñóðòàõóóíû çºð÷èë èëðýõ ìàãàäëàëòàé ó÷ðààñ ìåíåæåð àëèâàà ýñðýã ¿éëäëèéã çààâàë
ìýäýõ ¸ñòîé áºãººä òóõàéí ìàðãààíûã óðüä÷èëàí òîîöîîëæ, çîãñîîõ àðãà õýìæýýã óðüä÷èëàí
òºëºâëºñºí áàéâàë ç¿éòýé áàéäàã.
Àæèë òºðºë人 ¸ñ ç¿éã àëäàõ ïðàêòèê ºðãºæèí ëàâøèðñíû øàëòãààíä óäèðäàã÷èä
äàðààõü ç¿éë¿¿äèéã õàìààðóóëæ ¿çäýã áàéíà. ¯¿íä:
1. ¸ñ ç¿éã ãàðãóóíä íü ãàðãàäàã ºðñºë人íò òýìöýë
2. óëèðàë òóòàì àøèãòàé àæèëëàäàã ìýò òàéëàíäàà õàðóóëàõûã ýðìýëçäýã
õàíäëàãà
3. ¸ñ ç¿éã áàðüæ àæèë õýðãýý ÿâóóëæ áóé óäèðäàã÷äàä óðàìøóóëàë áàéäàãã¿é
ÿâäàë
4. ¸ñ ç¿éã àëäàãäóóëñàí çàí ¿éëäëèéã äîîðîî øèâýð àâèð çýìëýí ÿðèëöàõààñ
õýòðýõã¿é áîëæ, åð íü íèéãýìä ¸ñ ç¿éí à÷ õîëáîãäîë åðºíõèé人 áóóðñàí ÿâäàë
5. õóâü õ¿ì¿¿ñèéí áîëîí óäèðäàã÷äûí þìûã ¿íýëæ öýãíýõ áàéð ñóóðèéã õîîðîíä íü
ýâëýð¿¿ëýõ çîðèëãîîð æèðèéí àæèëëàãñäàä áàéãóóëëàãûí ç¿ãýýñ ¿ç¿¿ëäýã
äàðàìò øàõàëò çýðãèéã õàìààðóóëæýý.
ªðãºí óòãààð íü àâ÷ ¿çâýë “ýçýí þó õèéæ, ººðèé㺺 õýðõýí àâ÷ ÿâàõ íü”
çàõèðàãäàãñäûíõàà çàí ¿éëä íºëººëäºã ¿íäñýí õ¿÷èí ç¿éë ìºí ãýäãèéã óäèðäàã÷ õ¿í õýçýý
÷ ñàíàæ áàéõ ¸ñòîé. Åð íü óäèðäàã÷ õ¿í áîë ò¿¿íèé óäèðäëàãàä áàéãàà õ¿ì¿¿ñèéí õóâüä
àëèâàà þìàíä õýðõýí õàíäàæ, ººðèé㺺 ÿàæ àâ÷ ÿâàõûí àìüä ¿ëãýð äóóðèàë òîëü ìºí4.
1. Óðüä÷èëàí èòãýë ºãºõ çàð÷èì. ßìàð íýãýí øèéä ãàðãàõ áà ò¿¿íèéã áèåë¿¿ëýõèéí
òóëä, áèé áîëãîõ õàìãèéí òîõèðîìæòîé òààëàìæòàé íºõöºë íü õàìò îëíû õ¿í á¿ðò äýýä
çýðãèéí èòãýë õ¿ëýýëãýñýí ¿åä ë áèé áîëäîã. Àæèë÷íûõàà á¿òýýë÷ èäýâõ,
÷àäâàð, ìýðãýøèë áà õàðèóöëàãàä èòãýë õ¿ëýýëãýõäýý ÿìàð íýãýí “õýðýãòýé”
ãýñýí ç¿éëèéí òóëãàëò õèéõã¿é áàéâàë çîõèíî.
2. Ìàðãààíã¿é áàéäàëä òýì¿¿ëýõ çàð÷èì. Уäèðäëàãûí àðãà áàðèë, çîõèîí áàéãóóëàëò
íü õàìò îëîí áîëîí àæèë÷äûí ìýðãýøèëä òîõèðîõã¿é áàéíà óó ýñâýë ººð ÿìàð íýãýí
òîõèðîìæã¿é áàéäàë ¿¿ñýýä áàéíà óó ãýäãèéã ñóäàëæ èëð¿¿ëáýë çîõèíî.
Мåíåæåð õàìò îëíû äîòîîä áàéäàëä øèíæèëãýý õèéõ øààðäëàãàòàé ìýäýýëëèéã
ºãäºã. ßìàð ÷ çºð÷èë人íèéã ìàðãàëäàõ çàìààð áóñ, õàðèí õàðèëöàí áèå áèåíýý
îéëãîëöîõ çàìààð øèéäýõ õýðýãòýé.
3. Áóñäûí ýðõ ÷ºëººã õÿçãààðëàõã¿é áàéõ çàð÷èì. Ìåíåæåð õ¿í çºâõºí õóóëèéí
õ¿ðýýíä àæèëëàõ òºäèéã¿é áóñàä ìåíåæåð, ýíãèéí àæèë÷íû ýðõ ÷ºëººã çºð÷èõã¿é
áàéõ ¸ñòîé.
4 Ò.Äîðæ, ¯.×èìýä. Ìåíåæìåíòèéí ¸ñ ç¿é áà îð÷èí ¿åèéí óäèðäëàãà. ÓÁ., 2000, 80 äàõü òàë.
4. ¨ñ ñóðòàõóóíû çàð÷èì. Ìåíåæå𠺺𺺠ºíäºð ¸ñ ñóðòàõóóíòàé áàéõûí ñàöóóãààð ìºí
áóñàä àæèë÷èä áàéãóóëëàãûã á¿õýëä íü ¸ñ ç¿éí ºíäºð ò¿âøèíä õ¿ðãýõèéí òºëºº
÷àðìàéí àæèëëàâàë çîõèíî.5
5. ªðñºëäºã÷ºº á¿¿ ø¿¿ìæèë. Çàõ çýýëèéí õàðèëöààíû ãîë ¿íäýñ ºðñºë人í áºãººä ýíý
íü òîäîðõîé ä¿ðìèéí äàãóó ÿâàãäàõ ¸ñòîé.
Èéì òîõèîëäîëä ºðñºëäºã÷ ôèðìòýéãýý (ìåíåæåðòýé) õóâèéí óóëçàëòûã çîõèîí
áàéãóóëàõ íü óõààëàã ÿâäàë áîëíî. Òýãýýä ºðñºëäºã÷èéíõºº áàðààíû äóòàãäàëòàé òàë,
àìæèëòàíä õ¿ðýõã¿é áàéãààãèéí ó÷èð øàëòãààíûã õýëæ ºãºõ õýðýãòýé. Ìåíåæìåíòèéí ¸ñ
ñóðòàõóóíû äýýð äóðäñàí çàð÷ìóóä íü ìåíåæåð õ¿íä õóâèéí ¸ñ ç¿éí òîãòîëöîîãîî
á¿ðä¿¿ëýõýä ñóóðü áîëäîã. Õóâèéí ¸ñ ç¿éí õýì õýìæýý íü íèéãìèéí òóõàéí õºãæëèéí
ò¿âøèíä òîõèðîõ ¸ñ ñóðòàõóóíû çàð÷ìóóä äýýð òóëãóóðëàõ ¸ñòîé. Äýëõèéí ïðàêòèêò ¸ñ
ç¿éí çàð÷èì, õýì õýìæýýã ìåíåæåðèéí ¿éë àæèëëàãààíä íýâòð¿¿ëýõ ÿíç á¿ðèéí àðãà
ìåõàíèçìóóä áàéäàã àæýý. Òóõàéëáàë :
à. ¸ñ ñóðòàõóóíû ä¿ðýì
á. ¸ñ ñóðòàõóóíû õîðîî
â. Ñóðãàëò
ã. Õóóëü öààçûí õîðîî
ä. Àæèë õýðãèéí õàðèëöààíû ¸ñ ñóðòàõóóíû àñóóäëûã çîõèöóóëàõ ¿¿ðýã á¿õèé
çàðèì íýãýí àëáàí õààã÷èä îíîãäîíî6.
¨ñ ç¿éí õýì õýìæýý. Ýíý áîë áàéãóóëëàãûí á¿õ àæèëòàí àæèëëàãñàä äàãàæ
ìºðäºõ ¸ñòîé ¸ñ ç¿éí åðºíõèé ¿íý öýíý “õýðýãòýé ç¿éëñ” áîëîí äýã æàÿãèéí ñèñòåìèéí
àãóóëãûí òîäîðõîéëîëò þì. ¨ñ ç¿éí õýì õýìæýýã áàéãóóëëàãûí çîðèëòóóäûã òîäîðõîéëîõ, ¸ñ
ç¿éí õýâèéí óóð àìüñãàëûã áóé áîëãîõ õèéãýýä øèéäâýð ãàðãàõàä áàðèìòëàõ ¸ñ ç¿éí
çºâëºãººã ºãºõ çîðèëãîîð áîëîâñðóóëàõ ¸ñòîéã Äýâèñ, Ôðåäåðèê íàð öîõîí òýìäýãëýñýí
áàéäàã.
¨ñ ç¿éí õýì õýìæýýãýýð çàí ¿éëä ãîë òºëºâ õîðèãëîãääîã ç¿éë¿¿äýä: õýýë õàõóóëü,
àâèëãàë, áýëýã, ìºí㺠óãààëò, ýðõ àøãèéí çºðºë人í, á¿õýëäýý õóóëü çºð÷èõ ÿâäàë,
çàâøèëò, êîìïàíèé íóóö çàäðóóëàëò, ººðèéíõºº á¿ëãèéí ãèø¿¿äòýé èòãýæ ÿðèëöàõäàà îëæ
àâñàí ìýäýýëëèéã àøèãëàõ, óëñ òºðèéí áàéãóóëëàãóóäàä õóóëü çºð÷èæ ºãñºí òºëáºð,
òóñëàìæ, ï¿¿ñèéíõýý ýðõ àøãèéã áîäîæ ýðõ ç¿éã çºð÷ñºí ¿éëäýë áàãòàíà. Çàðèì
áàéãóóëëàãà ¸ñ ç¿éí õýì õýìæýýã ìºðä¿¿ëýõ àæèë÷äûí á¿ëã¿¿äèéã áàéãóóëæ
àæèëëóóëäàã ÷ ãýñýí ¸ñ ç¿éí õýì õýìæýýí¿¿äèéã ãîë òºëºâ äýýä óäèðäëàãà áîëîâñðóóëæ
àæèëëàã÷ á¿ðò õýâëýí òàðààäàã áàéíà7.
Ìºí ¸ñ ç¿éí çàð÷ìóóä íü:
1. Õóóëü ýðõ ç¿é
5 Ò.Äîðæ, ¯.×èìýä. Ìåíåæìåíòèéí ¸ñ ç¿é áà îð÷èí ¿åèéí óäèðäëàãà. ÓÁ., 2000, 80 äàõü òàë.
6 Ò.Äîðæ, ¯.×èìýä. Ìåíåæìåíòèéí ¸ñ ç¿é áà îð÷èí ¿åèéí óäèðäëàãà. ÓÁ., 2000, 80 äàõü òàë.7 Ò.Äîðæ, ¯.×èìýä. Ìåíåæìåíòèéí ¸ñ ç¿é áà îð÷èí ¿åèéí óäèðäëàãà. ÓÁ., 2000, 80 äàõü òàë.
2. Ñî¸ëûí õýì õýìæýý áà çàí ¿éë
3. ¨ñ ñóðòàõóóíû çàð÷ìóóä ãýñýí ¿íäñýí õ¿÷èí ç¿éëä òóëãóóðëàäàã áèëýý.
1.3. Óäèðäëàãûí øèéäâýð áýëòãýõ àðãóóä
Íèéãìèéí ¸ñ ñóðòàõóóí, ñî¸ëûí ò¿âøèí ìåíåæìåíòèéí ¸ñ ñóðòàõóóíä øóóä íºëººëæ, òýð
íü ìåíåæåðèéí àøèã, îðëîãîä áàñ õàìààðàëòàé. Õóâü õ¿íèé ñî¸ë íü òóõàéí õ¿íýýñ
áàéãóóëëàãà äîòðîî ººðèéí áîëîìæîî íýýõ ¿íäñýí íºõöºë íü áîëäîã áºãººä ýíä ýðõ ÷ºëºº îíöãîé
¿¿ðýãòýé. Õóâü õ¿íèé ñî¸ë íü õàðèëöàã÷ õ¿íèéõýý áèåý äààñàí áàéäëûã õ¿íäýòãýõòýé
ñàëøã¿é õîëáîîòîé.
Ìåíåæåð óäèðäëàãûí ¿éë àæèëëàãààíäàà îëîí ÿíçûí àæëûã çýðýã ã¿éöýòãýäýã.
Òóõàéëáàë:
à/ íÿãòàëæ íàðèéâ÷ëàõ
á/ óðüä÷èëàí õàðàõ
â/ ìýäýýëýõ
ã/ ñòðàòåãèý òîäîðõîéëîõ
ä/ øèíý òàêòèê àðãà áàðèëûã áèé áîëãîõ çýðýã áîëíî.
Ìåíåæåðèéí ¿éë àæèëëàãààíû á¿õ ÷èãëýëä ¸ñ ñóðòàõóóíû ºí㺠àÿñ áàéäàã. Ýäãýýð
íü á¿õ õ¿ì¿¿ñòýé õàðèëöàõ õàðüöààòàé õîëáîîòîé. Ìåíåæåð õ¿ì¿¿ñèéí òàâüñàí çîðèëãî
áèåë¿¿ëýõýä íü òóñàëæ, òýäíèéã áîäèò áîëîìæîî á¿ðýí ãàðãàõûí òóëä ýðõ ÷ºëºº, ¿éë
àæèëëàãààíû çîõèñòîé òàëáàðûã áèé áîëãîæ ºãºõ ¸ñòîé. Ìåíåæåðèéí ¿éë àæèëëàãàà íü ¸ñ
ñóðòàõóóí, ò¿¿íèé áèåý àâ÷ ÿâæ áóé áàéäàë íü á¿õýëäýý íèéãìýýñ òàâèãäàæ áóé
øààðäëàãàä íèéöýæ áàéõ ¸ñòîé. Ìåíåæåð ¿ðãýëæ àæèë÷èäòàéãàà çàõèðãààòàéãàà ìºí
ººðèéí ò¿âøíèé õàìòðàã÷èäòàéãàà õàðèëöàæ áàéäàã. Óäèðäàã÷ õ¿í òóõàéí ¿åä
õàðüöàæ áàéãàà õ¿íèé í¿äýý𠺺ðèé㺺 ãàäíààñàà õàðæ ñóðàõ õýðýãòýé. Ǻâõºí õýëæ
áóé ¿ãýý õÿíàõààñ ãàäíà ººðèéí äîõèî çàíãàà, í¿¿ðíèé õºäºë㺺í, áèåèéí áàéðëàë, çàí àâèð,
õîîëîéíûõîî ºí㺠àÿñûã ÷ çºâ òîõèðóóëàõ íü ÷óõàë.
Òºñëèéí øèéäèéã ãàðãàõûí òóëä ìåíåæåð 1-ðò ëîãèê ðàöèîíàë òóíãààí áîäîëòûã
õýðýãëýäýã áà 2-ðò, çºí áèëãèéí ìýäðýìæèéí àðãûã õýðýãëýäýã. Ìåíåæåð øèéäýë
ãàðãàõäàà ëîãèê ñýòãýëãýý, çºí áèëãèéí ìýäðýìæèéí àðãûã õîñëóóëàí õýðýãëýäýã.
Ñóäëàà÷èä çºí áèëãèéí ¿éë ÿâöûã óðàìøóóëàõ àðãóóäûã áîäîæ îëñîí áàéäàã. Ýíý òàëààð
Ýäèéí çàñãèéí óõààíû ïðîôåññîð Äæ.Ëåääèéí äýâø¿¿ëñýí ñàíàà ñîíèðõîëòîé þì. ¯¿íä:
1. Çàíøñàí àñóóäëóóäàä õàíäàõäàà ñýòãýõ¿éí ñóðñàí àðãóóääàà ýðãýëçýõ
2. Çîðèã áà àçàà ¿çýõýä äóðëàõ “Àëäàà õèéõ àéìààð áèø. Õýðâýý àëäààã õýí
íýãýí íü èëð¿¿ëýýã¿é áîë àéìøèãòàé”
3. Ñîíèðõîë, äóðñàìæ òóðøëàãà îëîí ÿíç áàéäàã. Ýäãýýð íü ÷óõàë áîëîõîîñ áèø
òóðøëàãà öóãëóóëàõàä ¿ðãýëæèëñýí õóãàöàà ãîë ç¿éë áóñ.
4. Àñóóäëûí íÿãò íÿìáàé òîìú¸îëîë
5. Ñýòãýë õººðºë, àñóóäàëä á¿ðýí “óóñàí” îðñíû ¿ð ä¿íä áóé áîëñîí ñýòãýõ¿éí
õ¿÷äýë
6. ßìàð íýãýí àñóóäëààñ ò¿ð õóãàöààãààð õîëäîõ íü øèíý çàì àðãóóäûã õàéæ
îëîõîîð òóñàëäàã. Óäààí õóãàöààãààð þìûã óõàìñàð ñýòãýëäýý òýýæ ÿâàõ íü
óõààí áîäëûã áèò¿¿ òîéðãîîð õºäºëãºäºã
7. Òàéâøèðàëò íü ìàø îëîí õ¿íä óõààëàã àçòàé ñàíààíóóä òºð¿¿ëäýã áºãººä ýíý íü
ãîë òºëºâ àìàð÷ çóãààëàõ, óíòàæ àìðàõ ¿åä áèé áîëäîã
8. Áè÷ãýýð èëýðõèéëýõ ÿâäëûã òààëàìæã¿é òåõíèê àðãà õýìæýý ãýæ ¿çäýã.
¯íýí õýðýã äýýðýý ýíý áîë á¿òýýë÷ ¿éë ÿâöûí õýñýã þì. Áè÷ãýýð èëýðõèéëýõ
¿åä çºâõºí ¿ð ä¿íã¿¿ä øàëãàãäààä çîãñîõã¿é áàñ øèíý ¿ð ä¿íã¿¿ä ãàð÷
èðäýã. Èíãýñíýýðýý õ¿í íèéãìèéí óõàìñàðò íýâòðýí îðîõ ýðõ îëæ àâäàã.
9. Õàìòðàí àæèëëàãñàä ñàíàë áîäëîî ñîëèëöîõ
10. Ñààòàëã¿é áàéõ. ßìàð íýãýí àñóóäëààñ ò¿ð õóãàöààãààð õîëäîõ ¿åä õ¿í
ººðèéí ýðõýý ººð ç¿éë ð¿¿ õàíääàã. Èéìýðõ¿¿ õ¿íèéã õ¿÷ýý ñàðíèóëàõ,
á¿òýýë÷ýýð óõàìñàðëàæ ñýòãýõýä ñàäàà áîëäîã.
11. Õóãàöàà äàâ÷óó áàéäàë íü çàðèì õ¿íèé á¿òýýë÷ àæèëëàãààíä òóñ áîëäîã.
12. Ãýíýòèéí òààìàãëàë øèíý òºðìºãö ò¿¿íèéã àëäàõã¿é áàéõ íü ÷óõàë. Òýäíèéã
àíõààðàëäàà àâ÷, áè÷èæ àâàõ õýðýãòýé. ßàãààä ãýâýë ñàíààíû òýñðýëò
äàâòàãäàõã¿é áàéæ áîëíî.
13. ßìàð íýãýí øèéäâýð íü çàðèìäàà õýä õýäýí àñóóäëûã òîäîðõîé áîëãîäîã. Èéì
ó÷ðààñ ýíý ãèíæèí õîëáîîã õàðæ ÷àäàõ õýðýãòýé. Ýíý íü íýã øèéäýýñ íºãººä
øèëæèõýä òóñàëäàã. Îëñîí øèéäâýð íü íÿãò íÿìáàé íàéäâàðòàé áàéõ ¸ñòîé.
Äýýð ºã¿¿ëñýí çºí áèëãèéí óðàìøèõ àðãóóä íü çàðèì òîõèîëäîëä äàâõöàæ áèå
áèåíýý îðëîõ ÿâäàë ãàðäàã. Ìåíåæåð ýäãýýð àðãóóäûã ñàéí ìýäýõèéí ñàöóóãààð ÷óõàì àëü
àðãà íü ººðò ÷èíü èë¿¿ òîõèðîìæòîé áîëîõûã ñîíãîâîë çîõèíî.
1.4. Áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãûí ìåíåæåðèéí îíöëîã
Бîëîâñðîëûí ìåíåæìåíòèéí ÷àäàâõèàñ áîëîâñðîëûí òîãòâîðòîé õºãæèë, õýòèéí
õàíäëàãà, öààøäûí õóâü çàÿà øóóä õàìààðäàã þì. Íèéãìèéí á¿ëýã äýõ õ¿íèé çàí òºëºâ íü
îëîí õ¿÷èí ç¿éëýýð òîäîðõîéëîãääîã. Бîëîâñðîëûí ìåíåæåðèéí çàí òºëºâ áîëîâñðîëûí îð÷íû áîëîí
ò¿¿íèé ãèø¿¿äèéã õàðèëöààíû ºâºðìºö áàéäëààñ õàìààðààä ººðèéí ãýñýí îíöëîãòîé
áàéäàã8.
Áîëîâñðîëûí óäèðäëàãà íü íàðèéí íèéëìýë ¿éë ÿâö ó÷èð ò¿¿íèéã õýðýãæ¿¿ëýã÷
÷àäâàðëàã ìåíåæåðèéã øààðääàã. Ìåíåæåð íü çîðèëãîäîî õ¿ðýõèéí òóëä áàéãàà íººöèéã
¿ð ä¿íòýé àøèãëàõ øèéäëèéã òóõàé á¿ðä íü ñîíãîæ, ò¿¿íèé õýðýãæèëòèéã çîõèîí
áàéãóóëæ, õÿíàæ, øèéäâýðýý áàéíãà áîëîâñðîíãóé áîëãîæ áàéäàã àëáàí òóøààëòàí ãýæ
òîäîðõîéëæ áîëîõ þì. Áîëîâñðîëûí ìåíåæåðèéí ¿éë àæèëëàãààíû ãîë îíöëîã íü õ¿íèé
õºãæëèéí ýõ ñóðâàëæ áîëñîí áîëîâñðîëûí õýðãèéã øèíæëýõ óõààíû ¿íäýñòýé çîõèîí
áàéãóóëæ óäèðäàõàä îðøäîã. Áîëîâñðîëûí ìåíåæåðèéã óäèðäëàãûí àëü ò¿âøèíä
õàìðàãäàõààñ øàëòãààëæ:
¯íäýñíèé ò¿âøíèé áîëîâñðîëûí ìåíåæåð
8 Áîëîâñðîë ñóäëàë. ÓÁ., 2004/03., 14-15 õóóäàñ
Îðîí íóòãèéí ò¿âøíèé áîëîâñðîëûí ìåíåæåð
Ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûí ìåíåæåð ãýæ àíãèëæ áîëäîã9.
¯íäýñíèé ò¿âøíèé áîëîâñðîëûí ìåíåæåðò /Áîëîâñðîëûí àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí
çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãûí, Áîëîâñðîëûí õÿíàëòûí àæèëòíóóä áîëîí áîëîâñðîëûí
õ¿ðýýëýíãèéí ýðäýì øèíæèëãýýíèé àæèëòíóóä/
Îðîí íóòãèéí ò¿âøíèé áîëîâñðîëûí ìåíåæåð¿¿äýä /Àéìàã, íèéñëýëèéí áîëîâñðîëûí
ãàçðûí àæèëòíóóä, ñóì ä¿¿ðãèéí áîëîâñðîëûí àñóóäàë õàðèóöñàí ò¿øìýë¿¿ä/
Ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûí ìåíåæåðò /Òýäíèéã äîòîð íü áàéãóóëëàãûí äýýä
ò¿âøíèé /çàõèðëóóä/, äóíä ò¿âøíèé /ñóðãàëòûí ìåíåæåð¿¿ä/, àíõàí øàòíû
ò¿âøíèé /òýíõìèéí ýðõëýã÷èä, çààõ àðãûí íýãäëèéí äàðãà íàð/ ìåíåæåð ãýæ àíãèëæ
áîëäîã/
Àíõàí øàòíû ò¿âøíèé /ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûí/ ìåíåæåðò óäèðäàõ ¿éë
àæèëëàãààã õîëáîæ, óÿëäóóëàõ, ñóäàëãàà ìýäýýëëýýð õàíãàí, øèéäâýðèéí ¿íäñèéã
áîëîâñðóóëàõàä äóíä ò¿âøíèé /îðîí íóòãèéí/ ìåíåæåðèéí ¿éë àæèëëàãàà ãîëëîí ÷èãëýíý.
Áîëîâñðîëûí õºãæëèéí áîäëîãî ñòðàòåãè áîëîâñðóóëàõ, øèéäâýð ãàðãàõ, áîëîâñðîëûí
ãàäààä äîòîîä îð÷íûã õîëáîõ çîõèöóóëàëò õèéõ, ñóóðü ñóäàëãàà õèéõ çýðýã íü äýýä
/¿íäýñíèé/ ò¿âøíèé ìåíåæåðèéí ¿íäñýí ¿éë àæèëëàãàà þì10.
Áîëîâñðîëûí ìåíåæåðèéí ¿íäñýí ¿¿ðýã áîë áîëîâñðîëûí ò¿âøíýýñ õàìààð÷
äýâø¿¿ëýãäñýí òîäîðõîé çîðèëãûã õýðýãæ¿¿ëýõýä áóñäûí õàìòûí àæèëëàãàà, õ¿÷èí
÷àðìàéëòûã îíîâ÷òîé, ¿ð ºãººæòýé óäèðäàæ, çîõèîí áàéãóóëàõàä îðøèæ áàéäàã.
Бîëîâñðîëûí ìåíåæìåíòèéí ºìíº òàâèãäàæ áóé àñóóäëûí íýã áîë õ¿íèé íººö, ÷àäàâõè, òîãòâîð
ñóóðüøèëò, á¿òýýë÷ õºäºëìºð, õàíäëàãûã îíîâ÷òîé óäèðäàí æîëîîäîõ ÿâäàë þì. Èíãýñíýýð
ìåíåæåðèéí ç¿ãýýñ òóõàéí íºõöºëä ¿íýëýëò, ä¿ãíýëò ºãºõ, òýäãýýðèéí õºäºëìºðèéã çºâ
¿íýëýõ, ìýðãýæèë, áîëîâñðîëûã íü äýýøë¿¿ëýõ, íèéãìèéí àñóóäëûã øèéäâýðëýõ îíîâ÷òîé
áîäëîãî áîëîâñðóóëæ, õýðýãæèëòèéã çîõèîí áàéãóóëàõ øààðäëàãà áèé áîëæ áàéíà.
Ò¿¿íýýñ ãàäíà áîëîâñðîëûí óäèðäëàãûí ìàêðî /òºð, ïàðëàìåíò/, ìåçî /ñàëáàð, îðîí íóòàã/, ìèêðî
/áîëîâñðîëûí íýãæ áàéãóóëëàãà/ ò¿âøíèé çîðèëãî, ¿éë àæèëëàãààíû îíöëîã, îð÷èí,
õýðýãæ¿¿ëýõ àðãà, òåõíîëîãè, ìåõàíèçìóóäààñ õàìààð÷ òýäãýýðèéí ºâºðìºö áàéäàë,
õýðýãöýý, øààðäëàãàä íèéöñýí áîëîâñðîëûí ìåíåæìåíòèéí ìýäëýã, ÷àäâàð, äàäàë
øààðäàãäàæ áàéãàà áºãººä ýíý òàëààð áèä äàðààõü á¿ëã¿¿äýä òîäîðõîé àâ÷ ¿çýõ áîëíî.
ªíäºð õºãæèëòýé îðíóóäûí æèøýýã àâ÷ ¿çýõ þì áîë íýí ÿëàíãóÿà ìèêðî ò¿âøèíä þóíû
ºìíº óäèðäàõ àæèëòíû áèå äààí øèéäâýð ãàðãàõ ÷àäâàð, áóñäààñ ¿ë õàìààðàõ ¿çýë áîäîë,
øèéäâýðýý õýðýãæ¿¿ëýõäýý òóóøòàé áàéõûã õºõ¿¿ëýí äýìæèæ áàéäàã áàéíà. ¯¿íèé
çàðèì æèøýýã äàðààõü õ¿ñíýãòýýñ õàðæ áîëíî.
Õ¿ñíýãò 2.
Ãàäààä îðíóóä äàõü ìèêðî ò¿âøíèé óäèðäàõ àæèëòíû õàðüöóóëàëò /1990-ýýä îíû áàéäëààð/
×àäâàð ÀÍÓ Åâðîïûí îðíóóä ÇÕÓ Ìîíãîëä
9 Í.Íàðàí÷èìýã. Áîëîâñðîëûí ìåíåæåð. Áîëîâñðîëûí ìåíåæìåíò ñýòã¿¿ë. Óá., 2005/1., 13 äàõü òàë10 Áîëîâñðîëûí ìåíåæìåíò ñýòã¿¿ëèéí 13-14 äýõ òàëä. ÓÁ., 2005/1
Óäèðäàõ Çàõèðãààäàëò ¿ã¿éÀÍÓ-ûã áîäâîë àðä÷èëàë õàðüöàíãóé äîîãóóð
Çàõèðãààäàëòûí àðãà áàðèë
Çàõèðãààäàëòûí àðãà áàðèë
Óðàìøóóëàë Ñàéí Õºãæèæ áàéãàà Ñóë ÑóëÁàã, õàìò îëîí á¿ðä¿¿ëýõ
Äýýä çýðãýýð õºãæñºí
Õºãæèæ áàéãàà Ñóë Ñóë
Ñîíèðõîã÷ òàëóóäûã òàòàí îðîëöóóëàõ
Õýðýãëýã÷èéí ñàíàëûã õàðãàëçàí ¿çäýã
Õºãæèæ áàéãàà Õºã溺ã¿é Õºã溺ã¿é
Ò¿¿í÷ëýí ñóäàëãààíààñ ¿çýõýä äýýä øàòíû ìåíåæåð¿¿ä íü àíõàí øàòàíä
àæèëëàãñäûí ñàíàë, áîäëûã áàéíãà õàðãàëçàí ¿çýæ, ò¿¿íä ä¿í øèíæèëãýý õèéõ, àæëàà
õýòèéí çîðèëãîòîéãîî óÿëäóóëàí ò¿¿íä ÷èãë¿¿ëýõ, õàìò îëíûã á¿ðä¿¿ëýõ, á¿òýýë÷ ¿éë
àæèëëàãààã äýìæèõ, ¿éë àæèëëàãààíû ÿâö, ¿ð ä¿íã ¿íýëæ, ä¿ãíýõ ìýäëýã, ÷àäâàð,
äàäëûã ýçýìøñýí áàéõ øààðäëàãàòàé áàéäàã áàéíà.
Äýëõèéí óëñ îðíóóäàä áîëîâñðîëûí á¿õ ò¿âøíèé áàéãóóëëàãûí ìåíåæåðò òàâèãäàõ
æèøèã øààðäëàãûã ¿íäýñíèé õýìæýýíä áîëîâñðóóëàí, áàòàëãààæóóëàí ìºðäºæ áàéíà.
Бîëîâñðîëûí ìýðãýøñýí ìåíåæåð íü îëîí òàëûí ìýðãýæèëòýé, àñóóäëûã îëîí øèíæëýõ óõààíû
óóëçâàð äýýð öîãöîîð îíîâ÷òîé øèéäâýðëýí çîõèöóóëàã÷ áàéõ ¸ñòîé þì.
Ìàíàé îðíû áîëîâñðîëûí óäèðäàõ àæèëòàíä òàâèãääàã åðºíõèé øààðäëàãûã ÀÍÓ-ûí
áîëîâñðîëûí óäèðäàõ àæèëòíûõòàé õàðüöóóëàí ¿çüå.
ÀÍÓ-ä Ìàíàé îðîíä- ºíäºð ñî¸ë, áîëîâñðîëòîé, õ¿íëýã, òàë
á¿ðèéí àâúÿàñòàé- óäèðäëàãûí óõààíààð ýðäýì, áîëîâñðîëûí
çýðýã, öîëòîé, áàéõûí çýðýãöýý áàãøëàõ äàäëàãà, òóðøëàãàòàé
- óäèðäàí çîõèîí áàéãóóëàõ ÷àäâàðòàé- õ¿íòýé õàðüöàõ àâúÿàñòàé- ìàíëàéëàõ, óäèðäàí äàãóóëàõ
÷àäâàðòàé, ýðõ ìýäëèéã õ¿ì¿¿ñòýé òóøààõã¿éãýýð øèëæ¿¿ëæ ÷àääàã
- áóñàä õ¿ì¿¿ñòýé áàã áîëæ àæèëëàõ àâúÿàñ ÷àäâàðòàé
- àëèâàà àñóóäëûã øèéäýõäýý õýçýý, õààíààñ, ÿàæ òóñëàìæ äýìæëýã èðæ îëîõ ìýäðýìæòýé
- àñóóäàëä îëîí óðãàë÷ ¿¿äíýýñ õàíääàã- óðàãø õàðñàí òýì¿¿ëýëòýé, á¿òýýë÷,
ò¿¿íèéãýý õýðýãæ¿¿ëýõ ÷àäâàðòàé- ñàíõ¿¿, òºñâèéí òàëààð ìýäëýã
÷àäâàðòàé áàéíà.
- äýýä áîëîâñðîëòé, áàãøèéí áóþó áîëîâñðîë ñóäëàëûí ìýðãýæèëòýé
- áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãàä 5-ààñ äîîøã¿é æèë àæèëëàñàí áàéõ, áîëîâñðîëûí óäèðäëàãààð ìýðãýøèë äýýøë¿¿ëæ, ñåðòèôèêàò /äèïëîì/-òîé áàéõ
- áàíê áîëîí àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà, èðãýäýä ºð òºëáºðã¿é áàéõ
- óäèðäàõóéí óõààí, áîëîâñðîëûí óäèðäëàãûí îíîëûí òàëààðõ ìýäëýã ÷àäâàð
- áàéãóóëëàãà, õàìò îëíû ¿éë àæèëëàãààã òºëºâëºõ, õýðýãæèëòèéã çîõèîí áàéãóóëàõ, õÿíàëò-øèíæèëãýý õèéõ, ¿ð ä¿íã òîîöîõ ÷àäâàð
- ñóðãàëòûí àãóóëãà, àðãà ç¿é, òåõíîëîãèéí ìýäëýã, ÷àäâàð
- áàéãóóëëàãûí ýäèéí çàñàã, áèçíåñèéí ¿éë àæèëëàãàà ýðõëýõ ÷àäâàð
- àñóóäàë áîëîâñðóóëàõ, çºâ øèéäâýð ãàðãàõ ÷àäâàð
- õàìò îëîí, õóâü õ¿íèé ñàíàë, áîäëûã õ¿ëýýí àâàõ, ¿éë àæèëëàãààíäàà òóñãàõ ÷àäâàð
- àæèë õýðãèéã õóóëü òîãòîîìæèíä íèéö¿¿ëýí õºòëºõ ÷àäâàð
- ìýäýýëýë àøèãëàõ, áîëîâñðóóëàõ, êîìïüþòåð àøèãëàõ ÷àäâàð
- ãàäààä õýëíèé çîõèõ áîëîâñðîëûí ò¿âøèí- ñàõèëãà, äýã æóðàì, ñî¸ë÷ áàéäëûã
ýðõýìëýí ñàõèäàã áàéõ- õàðèëöààíû ñî¸ëûã çîõèõ ¸ñîîð ýçýìøñýí
áàéõ- ýð¿¿ãèéí õýðýãò õîëáîãäîîã¿é áàéõ
Ìàíàé îðîíä ìºðäºãäºæ áóé åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëü, ìýðãýæëèéí áîëîí òåõíèêèéí
äóíä ñóðãóóëèéí çàõèðàë, õè÷ýýëèéí ýðõëýã÷èéã òîìèëîõîä òàâèãäàõ ýíýõ¿¿ øààðäëàãà
íü çºâõºí áîëîâñðîëûí íýãæ áàéãóóëëàãûí óäèðäàõ àæèëòàíä õàìààðàëòàé, ººð÷ëºëò,
øèíý÷ëýëò, õºãæëèéí ¿éë ÿâöûã áóñ, ñóðãóóëü, áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãûã óäèðäàõàä
÷èãë¿¿ëñýí øààðäëàãà õýâýýð áàéãàà íü õàðàãäàæ áàéíà.
Äýýðõ õàðüöóóëàëòûã ¿íäýñëýí çàðèì òîâ÷ ä¿ãíýëò õèéâýë, íýãä¿ãýýðò, ìàíàé îðíû
õóâüä óäèðäàõ àæèëòàíä ìýðãýæëèéí õóâüä ñàéí, ýðõýëñýí àæèëäàà àìæèëò ãàðãàñàí
áàãø, ìýðãýæèëòýíã òîìèëîí àæèëëóóëæ áàéíà. Õî¸ðäóãààðò, ìýðãýøñýí ìåíåæåðèéã ÷èã
çîðèëãîòîé áýëòãýæ, ñîíãîí øàëãàðóóëæ, àæèëëóóëààã¿éãýýñ áàãàã¿é àëäàà, äóòàãäàë
ãàðãàæ, íººö á¿ðäýõã¿é áàéíà, ãóðàâäóãààðò, áîëîâñðîëûí ìýðãýøñýí ìåíåæåð
áàéõã¿éãýýñ áîëîâñðîëûí ñàëáàðûí ¿éë àæèëëàãààíû ýöñèéí ¿ð ä¿í õàíãàëòã¿é áàéíà.
ÀÍÓ-ûí åðºíõèé øààðäëàãàòàé õàðüöóóëàí ¿çýõýä ìàíàé îðíû õóâüä öààøèä îíöãîé
àíõààðàõ àñóóäàë íü íýãä¿ãýýðò, õ¿íëýã, îëîí òàëûí àâúÿàñòàé, õàìò îëíûã áàã áîëãîí
àæèëëóóëàõ, òýäíèéã ìàíëàéëàõ ÷àäâàðòàé áàéõ, õî¸ðäóãààðò, ýðõ ìýäëãèéã çºâ
õóâààðèëæ, øèëæ¿¿ëæ ÷àääàã, õàðèëöààíû ºíäºð ñî¸ëòîé áàéõ, àñóóäàëä îëîí óðãàë÷
¿¿äíýýñ õàíääàã, ãóðàâäóãààðò, èðýýä¿é ð¿¿ õàðæ, ººð÷ëºëò, õºãæëèéã íàðèéí ìýäðýõ,
ò¿¿íä çîõèöîõ ìýäëýã, ÷àäâàð, äàäàëä áîëîâñðîëûí ìåíåæåðèéã ñóðãàæ áýëòãýõýä ÷èãëýõ
ÿâäàë áîëæ áàéãàà þì. ªíººäºð óëñ òºð, ýäèéí çàñãèéí ººð÷ëºëò, øèíý÷ëýëòèéí õàíäëàãààñ
õàìààð÷ áîëîâñðîëûí ýðõýì çîðèëãî áîëîí áîëîâñðîëûí òîãòîëöîîíä çàð÷ìûí çàðèì ººð÷ëºëò
ãàðñíààñ áîëîâñðîëûí ìåíåæåðèéí ºìíº òàâèãäàõ àñóóäëóóä óðüä óðüäûíõààñ ÷àíàðûí ºíäºð
ò¿âøèíä ãàðààä áàéíà.
Áîëîâñðîëûí ìåíåæåðèéí ºìíº òàâèãäàõ çàðèì àñóóäëóóä
1990-ýýä îíîîñ ºìíº 1990-ýýä îíîîñ õîéø
Ñóðãàëòûí àãóóëãûã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ, íîì ñóðàõ áè÷ãýýð õàíãàõ
Á¿õ íèéòèéí äóíä áîëîâñðîë ªâ òýãø õ¿ì¿¿æèë Ìýðãýæèëòýé áîëîâñîí õ¿÷èí áýëòãýõ,
òýäíèé õýðýãöýýã òîäîðõîéëîõ, ïðîãíîç÷ëîõ Áàãøëàõ áîëîâñîí õ¿÷íèé õóâààðèëàëò,
òîãòâîð ñóóðüøèëò Áîëîâñðîëûí ìàòåðèàë-òåõíèêèéí áààçûã
áýõæ¿¿ëýõ Áàãøèéí õºäºëìºð çîõèîí áàéãóóëàëò Ñàíõ¿¿-òºñâèéí á¿ðä¿¿ëýëò, õóâààðèëàëò Õ¿¿õäèéí öýöýðëýãèéí õ¿ðýëöýý, õàíãàìæ Òóñëàõ àæ àõóé ãýõ ìýò
Ãëîáàëü÷ëàë /Äàÿàð÷ëàë/ Íýýëòòýé íèéãýì, ýíõ òàéâíû áîëîâñðîë Ìýäýýëëèéí ýðèí, ãàäààä õýëíèé áîëîâñðîë,
êîìïüþòåð, èíòåðíåò Àëáàí áóñ áîëîâñðîë, çàéíû ñóðãàëò Òºâëºðñºí áóñ óäèðäëàãà Ñóðãóóëèéí ººðèéí óäèðäëàãà, ¿íýëãýý Áîëîâñðîëûí çàõ çýýë, ìàðêåòèíã Á¿ñ íóòãèéí õºãæèë Á¿òöèéí ººð÷ëºëò /öîãöîëáîð ñóðãóóëü/ Ñóðãàëòûí òºëáºð, çýýë, äààòãàë Õóâèéí áîëîí õàìòàðñàí ñóðãóóëü Øàâü òºâòýé ñóðãàëò Áîëîâñðîëûí ñàëáàðò òºñºë, õºòºëáºð
õýðýãæ¿¿ëýõ Áîëîâñðîëûí ñàëáàðò òºñºë, õºòºëáºð
õýðýãæ¿¿ëýõ Áîëîâñðîëûí ìåíåæìåíò Áîëîâñðîëûí ÷àíàð, ¿ð àøèã Ìàãàäëàí èòãýìæëýë Êðåäèò öàãèéí ¿íýëãýý Áàêàëàâð, ìàãèñòð, äîêòîðûí ñóðãàëò Ñòðàòåãèéí òºëºâëºëò Áîëîâñðîëûí çºâëºë㺺 ºãºõ ¿éë÷èëãýý Á¿ñèéí ñóðãóóëü ãýõ ìýò
Äýýðõ õàðüöóóëàëòààñ ä¿ãíýëò õèéõýä 1990 îíîîñ õîéø áîëîâñðîëûí ¿éë
àæèëëàãààíä ìàø îëîí øèíýëýã àæëûí òºðºë, õýëáýð, íýð òîìú¸î ãàð÷ èðñýí áàéíà. Ýíýõ¿ү
øèíýëýã õºãæèë, ººð÷ëºëòºíä äàñàí çîõèöîõ, óäèðäàæ æîëîîäîõ òàëûí ìýäëýã, ÷àäâàð,
áîëîâñðîëûí á¿õ ò¿âøíèé óäèðäëàãóóäàä äóòàãäàæ áàéíà. Ó÷èð íü áîëîâñðîëûí
ìåíåæåðèéí ºìíº òóëãàð÷ áóé äýýðõ øèíý òóëãàìäñàí àñóóäëóóä ÷àíàðûí èë¿¿ ºíäºð
ò¿âøèíä õ¿ð÷, ºðãºæñºí áîëîâ÷ áîëîâñðîëûí óäèðäàõ àæèëòíû õóó÷èí ìýäëýã, àðãà
áàðèëààð äýýðõ øèíýëýã ç¿éëèéã øèéäâýðëýõ áîëîìæã¿é þì. ¯¿íýýñ ¿¿äýýä áîëîâñðîëûí
ººð÷ëºëò, øèíý÷ëýëò áîäîæ òºëºâëºñºí áîäëîãûí ÷èãëýëèéíõýý äàãóó ÿâæ ÷àäàõã¿é, ýöñèéí
¿ð ä¿í íü õàíãàëòã¿é áàéíà. Èéìä ººð÷ëºëò, øèíý÷ëýëòèéí ¿åèéí áîëîâñðîëûí ìýðãýøñýí
ìåíåæåð íü äàðààõ ìýäëýã, ÷àäâàðûã ýçýìøèõ, õýðýãëýõ õýðýãöýý øààðäëàãà áèé áîëîîä
áàéíà.
Òàâèãäàæ áóé øààðäëàãà. Áîëîâñðîëûí ìåíåæåðèéí óäèðäàõ õºäºëìºðèéí õóâààðü,
ÿëãàâàðòàé õýäèé ÷ íèéòëýã òàëóóä áèé. Îð÷èí ¿åä áîëîâñðîëûí ìåíåæåðò äýëõèé íèéòèéí
õºãæëèéí õàíäëàãààñ ¿¿äýí øèíý øààðäëàãóóä òàâèãäàæ áàéíà.
Ãàäààä õ¿÷èí ç¿éë, òîäîðõîé áóñ áàéäàë èë¿¿ ìýäðýãäýõ õàíäëàãàòàé òóë õºãæèë,
ººð÷ëºëò, õºäºë㺺íèéã öàã òóõàéä íü ñîðãîãîîð ìýäýð÷, óõààëàã çîõèöóóëàõ
Óëàìæëàëò ¿íýò ç¿éëñ ººð÷ëºãäñºíººð õóâèéí ýðìýëçëýë, ¿íýò ç¿éëä ººð÷ëºëò îðîõ
òóë ººðèéí áîëîí áàéãóóëëàãûí ¿íýò ç¿éëýý çºâ òîäîðõîéëîõ
Ñîíãîëò õèéõ ºðãºí áîëîìæ íýýãäýæ áàéãàà òóë ¿íäýñíèé, ñàëáàðûí, îðîí íóòãèéí áîëîí
áàéãóóëëàãûí ÷èã çîðèëãûã îíîâ÷òîé òîäîðõîéëîõ
Çîõèîí áàéãóóëàëòòàé ñóðãàëòûí õýëáýð¿¿ä íü îð÷èí ¿åèéí ìåíåæåðò õýðýãöýýòýé
ìýäëýã, ÷àäâàðûã òýð á¿ð õàíãàæ ÷àäàõã¿é òóë ººðèéí áàéíãûí ºñºëò õºãæèëòèéã
õàíãàõ
Ìåíåæåðèéí ºìíº òóëãàðàõ àñóóäàë óëàì ºðãºæèí íýìýãäýæ, õ¿íäðýõ õàíäëàãàòàé òóë
àñóóäëûã öàã õóãàöààíä íü ¿ð àøèãòàé, îíîâ÷òîé øèéäâýðëýõ ÷àäâàð, àðãà áàðèë
ýçýìøèõ
Çàõ çýýëèéí ºðñºë人í íü øèíý ñàíàà, ººð÷ëºãäºæ áóé íºõöºë, îð÷èíä çîõèöîõ áàéíãûí
øààðäëàãà òàâèãäàõ òóë íºõöºë áàéäàëä óÿí õàòàí õàíäàõ
Óëàìæëàëò äýýðýýñ äîîø ÷èãëýñýí øóãàìàí óäèðäëàãûí õîëáîîíä ººð÷ëºëò îðæ áóé òóë
ã¿éöýòãýõ, øóóä çàõèðàí òóøààõ óäèðäëàãûí àðãà áàðèëààñ òàòãàëçàõ
Õ¿íèé íººö, ò¿¿íèé ñîíãîëò, òýäýíòýé àæèëëàõ àñóóäàë èë¿¿ õóðöààð òàâèãäàõ òóë
õ¿íèé íººö, õàðèëöààíû àñóóäëûã çºâ çîõèñòîé øèéäâýðëýõ, àæèëòíóóäûí ìýðãýæëèéã
áàéíãà äýýøë¿¿ëýõ
¯éë àæèëëàãààíû àãóóëãà. Óäèðäàõ ¿éë àæèëëàãàà íü àãóóëãûí õóâüä òºëºâëºõ
/òîäîðõîé çîðèëãî òàâèí, ò¿¿íä õ¿ðýõ àðãà çàìûí õóâèëáàðóóä áîëîâñðóóëàí, ò¿¿íýýñ àëü
îíîâ÷òîéã ñîíãîí øèéäâýð ãàðãàõ ãýõ ìýò/, çîõèîí áàéãóóëàõ /çîðèëãîäîî õ¿ðýõ ¿éë
àæèëëàãààã á¿ëýãëýõ, àæëûí õýñã¿¿äýä õóâààõ, õýñýã á¿ðò ¿éë àæèëëàãààãàà
õóâààðèëàõ ãýõ ìýò/, õ¿íèé íººöèéí õºãæëèéã õàíãàõ /õ¿íèé íººöèéí ñîíãîí á¿ðä¿¿ëýëò,
ñóðãàëò, ìýðãýæèë äýýøë¿¿ëýëò, äýìæëýã, èäýâõæ¿¿ëýëò, õºäºëìºðèéí ¿íýëãýýã çîõèîí
áàéãóóëàõ ãýõ ìýò/, ìàíëàéëàõ /àæèëòíóóäûí ¿¿ðýã õàðèóöëàãûí áèåëýëòýíä óäèðäàìæ
ºãºõ, ÷èãë¿¿ëýõ, àæèãëàí çºâëºõ ãýõ ìýò/, õÿíàõ /òºëºâëºãººíèé áèåëýëò, ¿éë
àæèëëàãààíû õýâèéí áàéäëûã õÿíàæ øèíæëýõ, çîðèëãîä õ¿ðýõèéí òóëä øààðäëàãàòàé
çàñâàð, çîõèöóóëàëò õèé ãýõ ìýò/ òîäîðõîé ÷èã ¿¿ðãèéã áàãòààíà.
Õóâèéí ÷àíàð. Óäèðäàõ ¿éë àæèëëàãàà íü ìåíåæåðèéí õóâèéí øèíæ ÷àíàðààñ
èõýýõýí õàìààðàëòàé11. Ð.Ñòîãäèëëà 3500 îð÷èì ñóäàëãààíû àæèëä õàðüöóóëñàí
ñóäàëãàà õèéñíèé ä¿äí ìåíåæåðèéí äàðààõ øèíæ¿¿äèéã ãàðãàæýý.:
- ªºðòºº èòãýëòýé áàéõ íü óäèðäàõ ¿éë àæèëëàãààíä õî¸ð ¿íäñýí ÷èãëýëýýð ýåðýã íºëºº
¿ç¿¿ëäýã. Íýãä¿ãýýðò, ìåíåæåðèéí õóâèéí ¿éë àæèëëàãàà, øèíæ ÷àíàðûã
òîãòâîðæóóëæ, òýãñíýýð ãàäíààñ ¿ç¿¿ëæ áàéãàà íºëººëºëä ñààä áîëäîã.
Õî¸ðäóãààðò, óäèðäëàãàíä áàéãàà õ¿ì¿¿ñ íü ìåíåæåðèéí áàéäëûã ìàø ñàéí îéëãîæ
ìýäýãäýã. Õýðýâ óäèðäàã÷èéí ¿éëäýë ñºðºã áàéâàë áóñàä õ¿ì¿¿ñèéí ¿éë
àæèëëàãààíä èëýðíý.
- Äàâàìãàéëàõ øèíæ. Áóñàä õ¿ì¿¿ñò íºëººëºõ, ººðèéí ýðõøýýëäýý îðóóëàõ ÷àäâàð,
óäèðäàõ ¿éë àæèëëàãààí äàõü çîõèöóóëàëòûí ¿íäýñ áîëîõ çàñàãëàëûí õàðèëöààã
õýðýãæ¿¿ëýõýä ýíý ÷àíàð ÷óõàë þì. Äàâàìãàéëàë íü óäèðäëàãûí õ¿íä ñóðòàëò
õàðèëöààíû óðüä÷èëñàí íºõöºë áîëîõ òàëòàé. Ãýõäýý äàâàìãàéëàõ øèíæ á¿õèé
òóðøëàãàòàé ìåíåæåð õóó÷èíñàã àðãûã àðä÷èëñàí îðîëöîîíû àðãàòàé õîñëóóëàí
õýðýãëýñíýýð àæèëòíóóäûí áîëîìæèéã èë¿¿ àøèãëàæ ÷àääàã áàéíà.
- Íàéäâàðòàé áàéõ íü èõýíõäýý “õýëñýíäýý õ¿ðýõ”, ¿éë àæèëëàãààã àìæèëòàíä õ¿ðãýõ,
àìëàñàí àæèë, ¿¿ðãýý ¿ð ä¿íä õ¿ðãýõ ãýñýíòýé óòãà àäèë. ¯¿íã¿éãýýð óäèðäàõ ¿éë
àæèëëàãàà ýåðýã ¿ð ä¿íä õ¿ðýõã¿é áºãººä ìåíåæåðò õàíäàõ áóñäûí õàíäëàãà ÷ ýðñ
ººð÷ëºãäºíº.
- Íèéöòýé áàéõ íü áóñàäòàé õàðüöàõ ÷àäâàð þì. Ýíý íü õ¿ì¿¿ñèéí õîîðîíäûí õàðèëöààíû
åðäèéí òîõèîëäëîîñ ýõëýí õ¿ì¿¿ñòýé õàðèëöàõ óðëàãò ñóðàëöàæ õýðýãæ¿¿ëýõ
õ¿ðòýë ºðãºí îéëãîëò ìºí. Èéì øèíæ á¿õàèé ìåíåæåð õàðèëöàà, çîõèîí áàéãóóëàëòûí
àðãà, ýâ ä¿é ñàéòàé áàéäàã.
- Àìæèëòàíä õ¿ðýõ ñýäýë, àâõààëæ ñàìáàà. Ýíý õî¸ð ÷àíàð íü õàðèëöàí õîëáîîòîé áºãººä
øàëòãààí, ¿ð äàãàâðûí ø¿òýëöýýíä îðøèíî. Àìæèëòàíä õ¿ðýõ ñýäýë íü
Ä.Ìàêêëåëëàíäàãèéí ¿çýæ áàéãààãààð îþóí óõààíû õºãæëèéí ºíäºð ò¿âøèí á¿õèé
õ¿ì¿¿ñò áàéäàã õýä õýäýí îíöëîãòîé.
1. ººðèé㺺 õýò ýðñäýëä îðóóëàõã¿é áàéõ, íàðèéí öýãíýñýí, áèåëýãäýæ áîëîõ çîðèëãî
òàâèõûã õè÷ýýäýã õ¿ì¿¿ñ íü, ýðñäëèéã õÿíàëòàíä áàéëãàõûã ýðìýëçäýã.
2. èéì ÷àíàðûã ýðõýìëýäýã õ¿ì¿¿ñ àæëûí õàðèóöëàãà, àìæèëò òýäíèé õ¿÷èí
÷àðìàéëò, àâúÿàñ ÷àäâàðààñ õàìààðíà ãýäãèéã ñàéí îéëãîæ áàéäàã.
11 Ï.Óâø. Óäèðäëàãûí ¿éë àæèëëàãààíû îíöëîã /Åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéí ìåíåæìåíòèéí çàðèì àñóóäàë/ ÓÁ., 2001., õ 28
3. ýäãýýð õ¿ì¿¿ñ ººðèéíõºº àæëûí àìæèëòûí òàëààðõ ìýäýýëëèéí ýðãýõ õîëáîîíîîñ äºëæ
áîëãîîìæëîõã¿éãýýñ ãàäíà ººðèéíõºº øèéäâýð, ¿éë àæèëëàãààíûõàà òóõàé
ìýäýýëëèéã õ¿ëýýí àâàõûã õè÷ýýäýã.
- Ñýòãýë õºäëºëèéí òîãòâîðòîé áàéäàë íü óäèðäàõ õýâèéí ¿éë àæèëëàãààã áèé
áîëãîõîîñ ãàäíà ýíý áàéäàë íü áóñäàä íºëººòýé áàéäàã.
- Áèå äààñàí øèíæ íü õ¿íèé áàéð ñóóðü, ñîíèðõîë, ýðõ àøèã, ñàíàà áîäëûí õàðüöàíãóé
õàìààðàëã¿é, òîãòâîðòîé áàéäàë þì. Õýðýâ ìåíåæåð íü “äýýðýýñ” áîëîí “äîîðîîñ” èðýõ
äàðàìòûã ñºðºí çîãñîõ äîòîîä òîãòâîðòîé, õ¿÷òýé íººöã¿é áîë óäèðäàõ ¿éë àæèëëàãàà
ýìõ çàìáàðààã¿é áàéäàëä îðäîã áàéíà.
- ÷àäâàð. Óäèðäàõ ¿éë àæèëëàãààíû åðºíõèé ÷àäâàðò îþóí óõààí, áóñäûã îéëãîõ,
ñóðàõ ÷àäâàð, èäýâõ, ººðèé㺺 çîõèöóóëàõ ÷àäâàð îðíî.
- Òóñãàé ÷àäâàðóóä íü óäèðäàõ ¿éë àæèëëàãààíû àìæèëòòàé øóóä õîëáîîòîé, òóñãàé
÷àäâàð õýäèé÷èíýý ºíäºð áàéõ òóñàì ¿éë àæèëëàãàà èë¿¿ á¿òýýìæòýé áàéíà.
Óëìààð óäèðäàõ ¿éë àæèëëàãààíä õýðýãëýãäýæ áóé ÷àäâàðóóäûã òàíèí ìýäýõ,
çîõèöóóëàõ, õàðèëöààíû ãýñýí ãóðâàí õýñýãò õóâààí ¿çýõ áîëîìæòîé.
Òóñãàé ÷àäâàðóóä
Òàíèí ìýäýõ ÷àäâàð Çîõèöóóëàõ ÷àäâàð Õàðèëöààíû ÷àäâàð
Ñýòãýöèéí øèíæ¿¿äÇîðèëãîî òîäîðõîéëîõ, òààìàãëàë äýâø¿¿ëýõ, òºëºâëºõ, øèéäâýð ãàðãàõ, ººðèé㺺 ä¿ãíýæ öýãíýõ ãýõ ìýò
Õ¿íèéã îéëãîõ, áèå áèåý õ¿ëýýí çºâøººðºõ, ÷èãëýõ, àäèëòãàõ, ÿðèà ºðí¿¿ëýõ, ñîíñîõ ãýõ ìýò
Ýäãýýð íü äàðààõ ÷àäâàðóóäààð áàÿæèæ áàéäàã:
1. Çîðèëãîî òîäîðõîéëîõ ÷àäâàð íü çîðèëãî òîäîðõîéëîõ, ãîë àñóóäëûã ãàðãàæ àâàõ,
çîðèëãîî òàéëáàðëàí îéëãóóëàõ ãýñýí õî¸ð õýñãýýñ á¿ðäýíý.
2. Òààìàãëàë äýâø¿¿ëýõ ÷àäâàð íü ìåíåæåð èðýýä¿éãýý ºíãèéí õàðàõ, ¿éë ÿâöûí
ºðíºëèéã òààìàãëàõ, èéìýýñ óäèðäàõ ¿éë àæèëëàãààã èäýâõòýé òààìàãëàëûí
¿¿äíýýñ õºòëºõºä ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé.
3. Òºëºâëºõ ÷àäâàð íü çºâõºí ººðèéíõºº áèø óäèðäëàãàä áàéãàà õ¿ì¿¿ñèéíõýý
¿éëäëèéã òºëºâëºõ ÷àäâàð þì. Ýíý íü óäèðäàõ ¿éë àæèëëàãààíû ãîë õýñýã áºãººä
òàíèí ìýäýõ õèéãýýä õ¿íèé õóâèéí ÷àäâàðûí ýöñèéí ¿ð ä¿íãýýð òîäîðõîéëîãäîíî.
4. Øèéäâýð ãàðãàõ ÷àäâàð. Øèéäâýð ãàðãàõ ¿éë ÿâö íü óäèðäàõ ¿éë àæèëëàãààíû
ãîë õýñýã áºãººä ýíý ÷àäâàð íü áóñàä ÷àäâàðààð íºõºãääºãã¿é, ººðººð õýëáýë
øèéäâýð çîõèõ ò¿âøèíä ãàðãàõã¿é áîë õîð õîõèðîë èõ áàéíà ãýñýí ¿ã.
5. Õàðèëöààíû ÷àäâàðóóä íü õ¿íèé íèéãìèéí èäýâõ, íèéöòýé áàéäàë, áóñäûã ñýòãýë
ç¿éí õóâüä îéëãîõ, ¿íýëæ öýãíýõ, õ¿ì¿¿ñèéí õîîðîíäûí õàðèëöààã çºâ çîõèöóóëàõ
çýðãýýñ á¿ðäýíý.
Хàìòûí àæèëëàãààíû ÿíç á¿ðèéí àðãà áàðèëûã îíîâ÷òîé õýðýãëýõ øààðäëàãàòàé áîëíî.
¯¿íèé òóëä Óäèðäëàгûí /îëîí äàìæëàãàò, õ¿íä ñóðòàëò ãýõ ìýò/ ýðõ ìýäëèéí áîëîí õàìòûí
àæèëëàãààíû /áàã, îðîëöîî/ àðãà áàðèëûí øèíæ ÷àíàðûã õàðüöóóëæ ¿çüå.
Ýðõ ìýäëèéí àðãà áàðèë Õàìòûí àæèëëàãààíû àðãà áàðèë
Øèéäâýð ãàðãàõ áîëîí õÿíàëò íü äýýä ò¿âøèíä Øèéäâýð áà õÿíàëòûí á¿õ øàòàíä á¿õ
òºâëºðíºÓäèðäëàãà íü òîõèðîî, õàðààò áàéäàëä
òóëãóóðëàñàí ºðººñãºë øèíæòýéÒºâëºðñºí ýðõ ìýäýë, ìýäýýëýë, øàãíàë,
óðàìøèë, øèéòãýëòýéÒîãòîëöîî íü õóâü õ¿íèé áàéð ñóóðèéã
òóëãóóðëàñàí ºðñºë人íòýéÁàéãóóëëàãûí òàâüñàí çîðèëãîä õ¿ðýõòýé
õîëáîîòîé ¿¿ñýõ õ¿ì¿¿ñèéí õàðèëöàà õàìãèéí ÷óõàë
ãèø¿¿äèéí õîîðîíä õàðèëöàí õàìààðàëòàé õàìòûí àæèëëàãàà òîãòîíî.
Àæèë ¿¿ðýã íü áàéíãà ºðãºæèæ îëîí íèéòòýé îéð äîòíî áîëíî.
Òºâëºðñºí áè ýðõ ìýäýë, ìýäýýëýë óðàìøëûí òîãòîëöîîòîé
Õ¿í á¿ð ¸ñ ñóðòàõóóíû áîëîí ¿¿ðýã äààëãàâðûí õàðèóöëàãà õ¿ëýýíý.
Á¿ëãèéí çîðèëãîä îðóóëæ áàéãàà õóâü íýìýðò òóëãóóðëàñàí õàìòûí àæèëëàãàà ãîëëîíî.
Áèå áèåèéí ¿¿ñãýë ñàíàà÷èëãà ¿éë àæèëëàãààã õ¿ëýýí çºâøººð÷ äýìæèõ óóð àìüñãàë òîãòñîí áàéíà.
Õàðèí Ðîæåð Õîðîìñîí ìåíåæåðèéí àðãà áàðèëûã ýðõ ìýäýëä òóëãóóðëàñàí, ¿¿ðýã
äààëãàâàðò òóëãóóðëàñàí, çîðèëãî ÷èã ¿¿ðýã áóþó àìæèëòàíä òóëãóóðëàñàí, õàìò îëîí
áóþó äýìæëýãò òóëãóóðëàñàí àðãà áàðèë õýìýýí 4 àíãèëñàí áàéíà.
Á¿ä¿¿â÷ 8.
Óäèðäàõ àðãóóä
- Óäèðäàõ àðãóóä. Ìåíåæåð õ¿í ººðèéí óäèðäàõ ¿éë àæèëëàãààíûõàà ÿâöàä áóñàä
õ¿ì¿¿ñèéí ¿éë àæèëëàãàà, òýäíèé õîîðîíäûí õàðèëöàà, õàìòûí àæèëëàãààã çîõèîí
áàéãóóëäàã.
- Çàõèðãààíû àðãà íü ýðõ ìýäýë, õàðèóöëàãà, øèéòãýëä ¿íäýñëýãäýõ áºãººä 5 ãîë
íºëººë뺺ñ á¿ðäýíý.
à. Çîõèîí áàéãóóëàëòûí íºëººëºë íü õàìò îëíû ¿éë àæèëëàãààã òîäîðõîé çîõèîí
áàéãóóëñàí áàðèìò áè÷ã¿¿äèéã áîëîâñðóóëàí áàòàëãààæóóëæ õýðýãæ¿¿ëýõ ¿éë ÿâöàä
¿íäýñëýãäýíý.
á. Çàõèðàõ íºëººëºë íü çàõèðãààíû óäèðäëàãûí õ¿ðýýíä ýðõ ç¿éí õýì õýìæýýã ìºðäºí,
òîäîðõîé çîðèëãî õýðýãæ¿¿ëýõýä ÷èãëýíý.
â. Õàðèóöëàãà òîîöîõ, øèéòãýõ áàðèëûã ¿éë àæèëëàãààíû çºð÷èë, ñàõèëãà, äýã
æóðàì çºð÷èãäñºí òîõèîëäîëä õýðýãëýõ íü õàìò îëíû ýìõ æóðàìä çîõèõ íºëººòýé áàéäàã.
ã. Ìàòåðèàëëàã øèéòãýë, õàðèóöëàãûã àæèëòíóóäûí ¿¿ðýã õàðèóöëàãà àëäñàí,
áàéãóóëëàãàä ýä ìàòåðèàëûí õîõèðîë ¿ç¿¿ëñýí çýðýã çºð÷ëèéí ¿åä îíîãäóóëíà.
ä. Çàõèðãààíû øèéòãýë, õàðèóöëàãûã çàõèðãààíû áîëîí òºðèéí õóóëü òîãòîîìæèéã
çºð÷ñºí òîõèîëäîëä îíîãäóóëíà.
- Óäèðäëàãûí çàõèðãààíû àðãà íü áàéãóóëëàãûí çîðèëãîä ÷èãë¿¿ëýí õàìò îëíûã çîõèîí
áàéãóóëàõ, òýäíèé ¿éë àæèëëàãààã æóðàìëàí, ¿ð ä¿í, ¿ð àøèã, õºäºëìºðèéí ñàõèëãà
Ñýòãýë ç¿éí àðãà
Íèéãìèéí àðãàÇàõèð-ãààíû àðãà
Ýäèéí çàñãèéí àðãà
áàòûã äýýøë¿¿ëýõ, óäèðäëàãûí øàòëàí çàõèðàãäàõ ¸ñûã õýâø¿¿ëýõ çýðýãò ÷óõàë à÷
õîëáîãäîëòîé.
Ìåíåæìåíòèéã õýðýãæ¿¿ëýã÷ áîë ìåíåæåð áàéäàã. Áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãûí ãîë õ¿íèé
íººö áîë áàãø. Õýäèéãýýð ò¿¿íèé ¿éë àæèëëàãàà íü ìåíåæåðèéíõòýé òºñýé áîëîâ÷ á¿ðýí
óòãààðàà òèéì áèø þì. Бàãø õ¿í çºâõºí ìýäýýëëèéã äàìæóóëàã÷ áîëîîä çîãñîõã¿é çîõèîí
áàéãóóëàã÷, çîõèöóóëàã÷, õºãæ¿¿ëýã÷ áàéõ ¸ñòîé. Áàãø, ìåíåæåð õî¸ðûí ¿éë
àæèëëàãààã çàðèì æèøýýãýýð õàðüöóóëàí ¿çüå.
Áàãø ÌåíåæåðÑóðàã÷äûí õàìò îëíû ¿éë àæèëëàãààã óäèðäàí çîõèîí áàéãóóëàã÷
Ñóðãóóëèéí õàìò îëíû ¿éë àæèëëàãààã óäèðäàí çîõèîí áàéãóóëàã÷
¯éë àæèëëàãààíû çîðèëãîÑóðàëöàãñäûã ñóðãàí õ¿ì¿¿æ¿¿ëýí õºãæ¿¿ëýõ: áèå äààñàí àæèë, àìüäðàëä áýëòãýõ
Íèéãýì áîëîí õýðýãëýã÷äèéí õýðýãöýýã õàíãàõ, áàéãóóëëàãûí îðøèí òîãòíîõ õàðèóöëàãûã õ¿ëýýõ
¯íäñýí çîðèëòÑóðàã÷äûã õºãæ¿¿ëýõ, ººðºº õºãæèõ, ñóðàëöàãñäàä ìýäëýã, ÷àäâàð, äàäàë òºëºâø¿¿ëýõ
Áàéãóóëëàãûí àæèëëàãñäûí á¿òýýë÷ ïîòåíöèàëûã õºãæ¿¿ëýõ, õàìò îëîí á¿ðä¿¿ëýõ
¯éë àæèëëàãààíû îáúåêòÑóðàëöàãñäûí õàìò îëîí Áàéãóóëëàãûí õàìò îëîí
Ìýðãýæëèéí ÷àäâàð1. Ñóðàëöàãñäûí ñýòãýí áîäîõ ÷àäâàð, îíöëîãèéã òàíèí ìýäýõ
1. õàìò îëíû ñýòãýë ç¿éã çîõèñòîé òàíèí ìýäýõ ÷àäâàð
2. çîðèëãîî îíîâ÷òîé òîäîðõîéëîõ, çîðèëò äýâø¿¿ëæ, ñóðãàëò-õ¿ì¿¿æëèéí àæëûã çîõèîí áàéãóóëàõ ÷àäâàð
2. óÿí õàòàí, á¿òýýë÷ ñýòãýëãýý, íºõöºë áàéäëûã çºâ ¿íýëýõ ÷àäâàð
3. ººðèé㺺 óäèðäàõ ÷àäâàð 3. ººðèé㺺 óäèðäàõ ÷àäâàð4. á¿òýýë÷ ¿éë àæèëëàãàà 4. öàãèéã çºâ çîõèñòîé àøèãëàõ5. ººðèéí ìýäëýã, òóðøëàãûã äàìæóóëàõ ÷àäâàð 5. õóâèéí òîäîðõîé ¿íýò ç¿éëñ, çîðèëãî6. õàðèëöàõ, íºëººëºõ ÷àäâàð 6. áàéíãà áèå äààí õºãæèõ7. ñóðàëöàãñäûí áîëîí ººðèéí ¿éë àæèëëàãààã çîõèîí áàéãóóëàõ ÷àäâàð
7. áóñäàä íºëºº ¿ç¿¿ëýõ ÷àäâàð
8. àñóóäëûã òîäðóóëæ, ñóäëàõ, øèéäâýðëýõ ÷àäâàð 8. ººðèéí ìýäëýã, òóðøëàãûã áóñäàä äàìæóóëàõ9. ìýðãýæëèéí ºíäºð ìýäëýã 9. àæëûí á¿ëýã á¿ðä¿¿ëýõ ÷àäâàð
Äýýðõ õàðüöóóëàëòààñ ¿çýõýä áàãø, ìåíåæåð õî¸ðûí ¿éë àæèëëàãààíä èæèë
òºñòýé ç¿éë èõ áàéãàà þì. Ó÷èð íü áàãø, ìåíåæåð õî¸óëàà õ¿ì¿¿ñèéí ¿éë àæèëëàãààã
çîõèîí áàéãóóëàã÷èä þì. ªíººãèéí áîëîâñðîëûí ìåíåæåð íü áîëîâñðîëûí õºãæèë, ººð÷ëºëòèéã
çºâõºí ººðèéí îðíû õýìæýýíä, ýñâýë íýãýí ñóðãóóëü, áàéãóóëëàãûí õ¿ðýýíä àâ÷ ¿çýõ áóñ,
äýëõèé äàõèíû áîëîâñðîëûí ¿¿ä õààëãà íýýãäýæ, äàÿàð÷ëàëûí àñóóäàë ºðãºí ÿðèãäàæ
áàéãàà ºíºº ¿åä ººðèéí îðíû áîëîí ñàëáàð, áàéãóóëëàãûí àñóóäëûã îëîí óëñûíõòàé
õàðüöóóëæ, ä¿ãíýí ¿íýëæ, îíîâ÷òîé õºãæëèéí çàãâàð, õóâèëáàðûã áîëîâñðóóëæ ÷àääàã
áàéõ ç¿é ¸ñíû õýðýãöýý, øààðäëàãà áèé áîëæ áàéãàà þì.
Нýãæ áàéãóóëëàãûí äàâóó òàë áîë ººð÷ëºëò, øèíý÷ëýëòèéí ¿éë ÿâöàä ºðãºí õ¿ðýý
õàìðàõ áîëîìæòîéãîîñ ãàäíà èë¿¿ ºíäºð ò¿âøèíã áîäâîë øèíýëýã ç¿éë íýâòð¿¿ëýõýä óÿí
õàòàí áàéõ áîëîìæ èë¿¿òýé áàéäàã. ªíººäºð á¿õèé ë ñàëáàðò, òýð òóñìàà áîëîâñðîëûí
ìåíåæåð¿¿äýýñ íýí òýðã¿¿íä àëèâàà õºãæèë, ººð÷ëºëòèéã óðüä÷èëàí õàðæ, òºëºâëºæ,
ïðîãíîç÷èëîõ èäýâõ ç¿òãýëòýé, óÿí õàòàí, á¿òýýë÷ ñýòãýëãýý, ñàíàà÷èëãàòàé áàéõ, öàã
¿åý ìýäýð÷ çîõèöîí äàñàõ, íººö áîëîìæèéã çºâ çîõèñòîé, ¿ð ºãººæòýé àøèãëàõ, òîäîðõîé
íºõöºë áàéäàëä õàìãèéí îíîâ÷òîé çºâ, øóóðõàé øèéäâýð ãàðãàõ, á¿òýýë÷ õàìò îëíûã
á¿ðä¿¿ëæ, áóñäûã ìàíëàéëàõ çýðýã ÷àäâàðûã àìüäðàë øààðäàæ áàéíà.
Õî¸ðäóãààð á¿ëýã: ÅЪÍÕÈÉ ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ БАГШ, ÓÄÈÐÄÀÕ ÀÆÈËÒÍÛ
¨Ñ ǯÉÍ ªÍªªÃÈÉÍ ÁÀÉÄÀЛ
2.1. Ñóäàëãààíû àæëûí ¿íäýñëýë
Íèéãìèéí õºãæëèéí õóðä íýìýãäýæ, ìýäýýëýë òåõíîëîãè, îþóíû ¿éëäâýðëýëä
òóëãóóðëàõ áîëñíîîð áîëîâñðîëûí ¿¿ðýã, õýðýãöýý óëàì íýìýãäýõ áîëëîî. Ерөнхий
боловсролын ñóðãóóëèéí ¿éë÷èëãýýã õ¿¿õýä òýäíèé ýöýã, ýõ àñðàí õàìãààëàã÷äàä
õ¿ðãýõ ¿¿ðýãòýé. Òýðõ¿¿ ¿éë÷èëãýýã õ¿ðãýõ ãýäýã ¿ãèéí óòãà ó÷ðûã òîäðóóëñíààð
сургуулийн óäèðäàõ àæèëòíû áàãøèéí àæëûí ìºí ÷àíàð ãàð÷ èðíý.
Áîëîâñðîëûí ¿éë÷èëãýý ãýäãèéí öààíà áàãà, дунд, өсвөр íàñíû õ¿¿õäèéí ñóð÷
áîëîâñðîõ ºñºí áîéæèõ íºõöºë áîëîìæèéã á¿ðä¿¿ëæ ñóðàëöàõ, õºãæèõ ¿éë àæèëëàãààíä
íü äýìæëýã òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëíý ãýñýí óòãà àãóóëàãäàæ áàéãàà áèëýý. Ýíý нь сургуулийн
óäèðäàõ àæèëòàí, õàìò îëîí, áàãøèéí àëü àëèíûõ íü ã¿éöýòãýõ ¿¿ðýã þì. Õ¿íèé ¿éë
àæèëëàãààíäàà õàíäàõ õàíäëàãà íü çºâõºí ò¿¿íèé èòãýë ¿íýìøëýýñ õàìààðàõã¿é, ººðèéíõ
íü àæèëëàæ, àìüäàð÷ áóé îð÷èí õàìò îëíû òºëºâøèë óäèðäëàãûí àðãà áàðèëààñ èõýýõýí
øàëòãààëäàã. Иймээс óäèðäëàãûí àðãà áàðèë óÿí õàòàí, óõààëàã, õ¿ì¿¿íëýã, àðä÷èëñàí
øèíæòýé áàéõûí õèðýýð òóõàéí õàìò îëíû íººö äàé÷ëàãäàæ õ¿í á¿ð èäýâõòýé á¿òýýë÷ýýð
àæèëëàõ òîãòâîðòîé õºãæèõ áîëîìæ á¿ðäýõ ó÷èðòàé.
Ñóäàëãààíû çîðèëãî:
Ерөнхий боловсролын сургуулийн багш, óäèðäàõ àæèëòíû àðãà áàðèëä òîõèîëäîæ áóé
áýðõøýýëèéã èëð¿¿ëýõ àðãà áàðèëûã øèíý÷ëýõ, îíîâ÷òîé áîëãîõ àñóóäëûã õºíäºæ
ãàðãàõàä îðøèíî.
Ñóäàëãààíû çîðèëòóóä:
ЕБС – èéí багш, óäèðäàõ àæèëòíû àðãà áàðèëûã øèíý÷ëýõ
ЕБС – èéí багш, óäèðäàõ àæèëòíû àæëûí îíöëîãèéí òóõàé ìýäëýãèéã òîéìëîí ãàðãàõ
ЕБС – èéí óäèðäàõ àæèëòíû àðãà áàðèëûã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ òàëààð àñóóäàë
äýâø¿¿ëýõ
Ñóäàëãààíû îáüåêò:
Эрдэнэмандал ахлах сургуулийн багш, óäèðäëàãûí àðãà áàðèë
Ñóäëàõ ç¿éë:
Сургуулийн á¿òýö, óäèðäàõ àæèëòíû àðãà áàðèë, ìåíåжер болон багшийн ¸ñ ç¿é
Òààìàãëàë:
Ñóðãóóëèéн óäèðäàõ àæèëòàí, áàãøèéí ã¿éöýòãýõ ¿¿ðãèéí òàëààðõ ìýäëýã, îëîí óëñûí
ñóðãóóëèéн àãóóëãûí õàðüöóóëñàí øèíæèëãýý íü ñóðãóóëèéí óäèðäàõ àæèëòàí áàãø
íàðûí àæëûí ¿íýëãýý, øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòèéí òàëààð äýâø¿¿ëñýí ñàíàëûã сургуулийн ¿éë
àæèëëàãààíä àøèãëàñíààð áàãøèéí àæëûí ¿íýëãýýã îíîâ÷òîé áîëãîíî ãýæ ¿çëýý.
Ñóäàëãààíû ïðàêòèê à÷ õîëáîãäîë:
Сургуулийн ìåíåæìåíòèéã áîëîâñðîíãóé áîëãîæ, áàãøèéí ã¿éöýòãýõ ¿¿ðãèéã íýìýãä¿¿ëýõ.
2.2. Ерөнхий боловсролын сургуулийн байгууллагын бүтэц
Ìåíåæìåíòèéí òóëãóóð îéëãîëòûí íýã íü áàéãóóëëàãà þì. Áàéãóóëëàãà îðøèí òîãòíîõ
¿íäýñ íü ò¿¿íèé óäèðäëàãàä áàéäàã. Ãýõäýý áàéãóóëëàãûã õýðõýí óäèðäàõ âý ãýäýã
àìèí ãîë àñóóäàë. Áàéãóóëëàãûã ìåíåæìåíòèéí áà ìåíåæìåíòèéí áóñ àëü ÷ àðãààð óäèðäàæ
áîëíî. Ýíý íü àéëãàí ñ¿ðä¿¿ëæ çàíàëõèéëýõýä òóëãóóðëàñàí çàõèðàí òóøààõ àðãûã
õýðýãëýæ áîëäîã ãýñýí ¿ã. Óäèðäëàãûí èéì àðãà áàðèë áàéãóóëëàãûí ãèø¿¿äèéí õ¿÷
íººöèéã á¿ðýí àøèãëàæ ¿ð ä¿íòýé àæèëëóóëàí óäààí õóãàöààíä îðøèí òîãòíîõ ¿íäñèéã
á¿ðä¿¿ëýõ ìàãàäëàë áàãàòàé. Áàéãóóëëàãûã ó÷èð øàëòãààí õºðºí㺠õ¿÷ íººö áîëîëöîî
õèéñâýð øèíæ çýðãèéã õàðãàëçàí îëîí òàëààñ òîäîðõîéëæ áîëíî.
Ìåíåæìåíò áîë áàéãóóëëàãààñ ýõýëíý. Ìàéêë Ìåêñîí íàðûí ýðäýìòäèéí òîäîðõîéëñîíîîð
áàéãóóëëàãà äîð äóðüäñàí 3 øèíæèéã àãóóëíà.
ªºðñäèé㺺 òýðõ¿¿ á¿ëãèéí õýñýã ãýæ ¿çýýä íààä çàõ íü õî¸ðîîñ öººíã¿é õ¿ì¿¿ñ
áàéõ
Òóõàéí á¿ëãèéí õ¿ì¿¿ñ ãýæ ¿çäýã íààä çàõ íü õî¸ðîîñ öººíã¿é õ¿ì¿¿ñ áàéõ
Òóõàéí á¿ëãèéí õ¿ì¿¿ñ íýãäìýë áàéäëààð õ¿ëýýí àâñàí çîðèëãîòîé áàéãóóëëàãàà
ÿìàð áîëãîõ òîäîðõîé õ¿ñýë ýðìýëçýë áóþó ýöñèéí ¿ð ä¿í áàéõ
Á¿õ õ¿í ÷óõàë õýðýãòýé áàéæ ÷àäàõ çîðèëãîäîî õ¿ðýõèéí òóëä á¿ëãèéí ãèø¿¿ä
õàìòðàí àæèëëàõààð øèéäñýí áàéõ
Ýäãýýð øèíæ ÷àíàðààñ çîðèëãî íü á¿õ õ¿íä ÷óõàë áàéõ, òýãýýä õàìòðàí
àæèëëàõààð øèéäñýí áàéõ ãýäýã ñàíààã àíõààðàëäàà àâàõ íü ÷óõàë þì.
Áàéãóóëëàãûí õ¿íèé íººöèéã õàìãèéí çîõèñòîéãîîð àæèëëóóëæ ò¿¿íèé ýðõýì
çîðèëãî çîðèëòóóäàä õ¿ðýõèéí òóëä òºëºâëºõ, çîõèîí áàéãóóëàõ, õîøóó÷ëàõ, õÿíàëò òàâèõ
çýðýã ¿éë àæèëëàãààã õýðýãæ¿¿ëýõ çàìààð àñóóäëûã á¿òýýë÷ýýð øèéäýõ ¿éë ÿâöûã
ìåíåæìåíò ãýæ îéëãîæ áîëíî. ¿¿íèéã á¿ð õÿëáàð÷ëàí ìåíåæìåíò íü õºäºëìºð, îþóí óõààí,
ñýäýë çýðýã áóñäûí õ¿÷èí ç¿éëèéã àøèãëàí çîðèëãîäîî õ¿ðýõ ÷àäâàð ãýæ ¿çýæ áîëíî.
Ìåíåæìåíò áîë ôóíêöóóä, ¿¿ðã¿¿äèéí íèéëáýð, óð ÷àäâàðóóäûí áàãö ãýñýí õàíäëàãà áèé.
Òàñðàëòã¿é ººð÷ëºãäºæ áóé ýðýëò õýðýãöýýíèé äàãóó ººðèéí ¿éë÷èëãýýã,
á¿òýýãäýõ¿¿íèé íýð òºðëèéã áàéíãà øèíý÷ëýí ººð÷ëºõ øààðäëàãàòàé áàéíà. Èéì
òîãòâîðã¿é õóâüñàìòãàé íºõöºëä áîëîâñðîëûí ¿íäýñíèé ñàëáàð, îðîí íóòàã, áàéãóóëëàãûí
ò¿âøèíä ìàíëàéëàí óäèðäàæ, çîõèîí áàéãóóëæ øèíýëýã ñàíàà÷ëàãà, á¿òýýë÷ îð÷èí,
øèíý÷ëýë, õºãæëèéí óóð àìüñãàë á¿ðä¿¿ëæ, óäèðäëàãûí çîõèîí áàéãóóëëàãûí îíîâ÷òîé
á¿òýö, àðãà òåõíîëîãèéã áèé áîëãîõîä îð÷èí ¿åèéí áîëîâñðîëûí ìåíåæìåíòèéí òýðã¿¿íèé
àðãà òåõíîëîãè çîõèîí áàéãóóëàëòûí îíîâ÷òîé á¿òýö, ìåíåæìåíòèéí àðãà óõààíä ¿ðãýëæèéí
øèíý÷ëýëò õèéæ áàéãààä îðøèíî.
Эрдэнэмандал ахлах ñóðãóóëèéí áàéãóóëëàãûí á¿òýö
1. Байгууллагын хөгжлийн үе шатыг тодорхойлох
Баянхонгор аймгийн төвийн ЕБС болох Эрдэнэмандал ахлах сургууль нь 1969 онд тус
аймгийн III-р сургууль нэртэйгээр үүссэн байгуулагдсан.
Байгууллагын эрхэм зорилго нь: хүмүүнлэг, оюунлаг, чадварлаг иргэнийг
төлөвшүүлэх.
Байгууллагын зорилго нь: Åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëü íü 12 æèëèéí òîãòîëöîîíä
øèëæèæ áàéãààòàé õîëáîãäóóëàí øèíý÷èëñýí ñòàíäàðòûã õýðýãæ¿¿ëýí, ñóðãàëòûí
÷àíàðûã äýýøë¿¿ëýõ
1) Байгууллагын хувиргалт
¯éë àæèëëàãàà: Ñóðãàëò íü øàâü òºâòýé áºãººä õàòóó áàòëàãäñàí ñóðãàëòûí
õºòºëáºðººð ÿâàãäàõ áà ñóðãóóëèéí ºìíºõ, áàãà, äóíä, àõëàõ ñóðãóóëèéí ãýñýí
øàòëàëààð ÿâàãäàíà.
Байгууллаын гàäààä îð÷èí
Øóóä íºëººëºõ õ¿÷èí ç¿éë:
1. Õýðýãëýã÷ - Ñóðàã÷èä
2. ªðñºëäºã÷ - Áóñàä ñóðãóóëü
3. Áýëòãýí íèéë¿¿ëýã÷ - Ýöýã, ýõ÷¿¿ä
4. Òóñãàé àøèã ñîíèðõëûí á¿ëýã – Ýöýã ýõèéí çºâëºë, Ñóðàã÷äûí çºâëºë
Øóóä áóñ õ¿÷èí ç¿éë:
- Õóóëü, ýðõ ç¿éí îð÷èí
2.3. Эрдэнэмандал ахлах сургуулийн байгууллагын удирдах ажилтны арга
барилд хийсэн шинжилгээний дүн
Сур
гуул
ий
н за
хир
ал
Сургалтын менежер
Хяналт үнэлгээ хариуцсан менежер
Байгалийн Ухааны заах аргын нэгдлийн
менежер
Нийгмийн Ухааны заах аргын нэгдлийн
менежер
Бага ангийн заах аргын нэгдлийн менежер
Соёл хүмүүжил хариуцсан менежер
Нийгмийн ажилтан
Сурагчдын зөвлөл
Эцэг эхийн зөвлөл
Захиргаа аж ахуй Бусад ажилтан
Øèíæèëãýý õèéõäýý áàéãóóëëàãûã õºãæ¿¿ëýõ áîëîâñðîëûí ¿éë÷èëãýýã õ¿¿õäýä
îéðòóóëàõ ñóðãàëòûí îð÷íûã á¿ðä¿¿ëýõ, ñòàíäàðòûí õýðýãæèëò, áàãøèéí àæëûã õýð
áîäèòîé ¿íýëæ áàéãààã ãàðãàí øèíæëýõèéã îðîëäîâ.
Ñóäàëãààíä íèéò 64 áàãø, àæèë÷èä õàìðàãäñàí.
“Òàíàé óäèðäëàãà òàíû àæëûã èõýâ÷ëýí ÿìàð ¿ç¿¿ëýëòýýð ä¿ãíýäýã âý?” ãýñýí
àñóóëòàíä äîîðõè áàéäëààð õàðèóëñàí áàéíà.
Õ¿ñíýãò 4.
¹ Ñîíãîõ õàðèóëò Íèéò ä¿í1 Á¿òýýë÷ áóþó á¿ëãèéí òîõèæèëò, ñî¸ëæèëòîîð 47.6%2 Áè÷èã õýðãèéí õºòëºëòººð 35.7%3 ¨ñ ç¿éí áàéäëààð 16.6%
Óäèðäàõ àæèëòíû áóñàäòàé õàðèëöàõ ÷àäâàðûã òîäîðõîéëîõîä:
Õ¿ñíýãò 5.
¹ Ñîíãîõ õàðèóëò Íèéò ä¿í1 Àæèëëàãñàäòàé ýåëäýã 纺ëºí õàðüöäàã 38%2 Àæèëëàãñàäòàé ýâ ä¿éã¿é á¿ä¿¿ëýã õàðüöàõ íü
áèé47%
3 Àæèëëàãñàäòàé õàðèëöàõ áàéäàë íü áàéíãà ººð÷ëºãääºã.
15%
Õ¿ñíýãò 6.
¹ Ñîíãîõ õàðèóëò Íèéò ä¿í1 Àæëûí äóòàãäëûã èëð¿¿ëýõýýð õÿíàäàã 34%2 Õÿíàëò òàâèõäàà ýåðýã ¿ð ä¿íã àæèãëàí òýäíèéã
ìàãòäàã18%
3 Õàìò îëíûã á¿õýëä íü õàòóó õÿíàäàã 48%Äýýðõè ñóäàëãààíààñ õàðàõàä öýöýðëýãèéí çîõèîí áàéãóóëàëòûí á¿òýö íü
áþðîêðàò á¿òöèéí ¿ç¿¿ëýëòòýé íèéöýæ áàéãàà íü õàðàãäàæ áàéíà.
Áàéãóóëëàãûí áþðîêðàò á¿òýö íü ¿éë÷èëãýýíèé áàéãóóëëàãûí ¿éë àæèëëàãààíä
íèéöäýã áîëîâ÷ íèéãýì ýäèéí çàñãèéí õºãæëèéí îð÷èí ¿åèéí íºõöºë çîðèëòòîé õîëáîí ¿çýõýä
öººíã¿é ñºðºã òàë áàéäàã íü öýöýðëýãèéí ¿éë àæèëëàãààíä ñºð㺺ð íºëººëæ áàéíà.
Áàãø íàðûí äóíä çîõèîãäîæ áóé ñóðãàëòûí ¿ð ä¿íã òîäîðõîéëîõ ñóäàëãààã õèéõýä
“Çîõèîãäîæ áóé ñóðãàëò, ñåìèíàð òàíû ýðýëò õýðýãöýýíä õèð çýðýã íèéöäýã âý?” ãýñýí
àñóóëòàíä äîîðõè áàéäëààð õàðèóëàâ.
Ãðàôèê 1.
Íèéöäýã ¯íäñýíäýý íèéöäýã Íèéöäýãã¿é0.00%
10.00%
20.00%
30.00%
40.00%
50.00%
60.00%
Íèéöäýãã¿é øàëòãààíûã àãóóëãûí ò¿âøèí òààðóó, àðãà íü õóó÷èí, òàíõèì, îð÷èí
òîõèã¿é ãýæ òîäîðõîéëñîí áàéíà. 2003-2004 îíû õè÷ýýëèéí æèëä çîõèîñîí ñóðãàëòàíä ÿìàð
ººð÷ëºëò ãàðñàí áý? ãýñýí àñóóëòàíä äàðààõ áàéäëààð õàðèóëàâ.
Ãðàôèê 2
Àãóóëãà øèíýëýã áîëñîí
Àðãà ç¿é øèíý÷ëýãäñýí
Çîõèîí áàéãóóëàëò ñàéæèðñàí
Îíöûí ººð÷ëºëò àæèãëàãäààã¿é
0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
Ãðàôèê 3
Àðä÷èëñàí Ýâëýðýíã¿é Çàõèðàíãóé0
0.050.1
0.150.2
0.250.3
0.350.4
0.450.5
Ãàí çàì öýöýðëýãèéí óäèðäëàãûí õóâüä àðä÷èëñàí çàõèðàíãóé àðãà áàðèëòàé
ø¿¿ìæëýëòýé íºõöºëä àðãàà ººð÷èëæ øààðäëàãûã ÷àíãàëäàã, àëèâàà àñóóäëûã
ãàíöààðàà øèéäâýðëýäýã áà ò¿¿íèéãýý ººð÷èëäºã áàéäàë èëýð÷ áàéíà.
Íàéðàìäàë öýöýðëýãèéí óäèðäëàãûí àðãà áàðèëûã ãðàôèê 4-ä ¿ç¿¿ëýâ.
Ãðàôèê 4
Íàéðàìäàë öýöýðëýãèéí ýðõëýã÷ íü àðä÷èëñàí àðãà áàðèëòàé á¿ãäèéã õàìòðàí
øèéäýõ áîëîâ÷ ÿàðàëòàé ÷óõàë àñóóäëûã äàíãààð øèéääýã, ã¿éöýòãýõèéã õ¿ñýæ
òóøààäàã, ºíäºð áîëîâñðîëòîé îðëîã÷ áàéõûã õ¿ñäýã, ø¿¿ìæëýëòýé íºõöºëä àðãà áàðèëàà
ººð÷èëäºãã¿é.
Àæèëëàãñàä äàðãàòàé àæèëëàõ ñîíèðõîë èëýð÷ áàéíà. Øóóðõàé áîëîí ÷àíàðòàé
àæëûí ã¿éöýòãýëèéí ¿åä ñàéøààë óðàìøóóëàë õýðýãëýäýã áàéäàë èëýð÷ áàéíà.
Ñóäàëãààíààñ ¿çýõýä öýöýðëýã¿¿äèéí óäèðäëàãûí ãîëëîõ ºð㺠áàðèë íü
àðä÷èëñàí àðãà áàðèë áîëîâ÷, óäèðäàõ àðãà áàðèë íü óäèðäàõ õ¿íèé çàðèì íýã õóâèéí
øèíæ ÷àíàð, àæèëëàñàí õóãàöààíû òóðøëàãàòàé óÿëäààòàé áàéíà. Æèøýý íü: Ìýðãýæèë
äýýøë¿¿ëñýí îí óäààí æèë àæèëëàñàí óäèðäëàãóóäàä ìýðãýæëèéí ÷àäâàð óäèðäëàãûí
¿éë àæèëëàãààíû çîõèîí áàéãóóëàëò, ¸ñ ñóðòàõóóí ñýòãýë ç¿éí õàðèëöààíû áàéäëûí
äóíäàæ ò¿âøèí íü õóâèð÷ ººð÷ëºãäºõ äóðã¿é, òóðøëàãàã¿é óäèðäëàãûã òîäîðõîéëæ
áàéíà.
Сургуулийн өмнөх боловсролын байгууллагын
удирдлагын арга барилыг шинэчлэх асуудал
Óäèðäëàãûí àðãà áàðèëûã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ àìæèëòàíä ÷èãëýñýí óäèðäëàãûã
òºëºâø¿¿ëýõ àæèë òîäîðõîé áóñ áàéãàà ýíý ¿åä äàðààõ àñóóäëûã ñàíàë áîëãîí äýâø¿¿ëæ
áàéíà.¯¿íä:
À. Ñóðãóóëèéí ºìíºõ áîëîâñðîëûí óäèðäàõ àæèëòíûã õºãæ¿¿ëýõ, ìýðãýæèë áîëîâñðîëûã
äýýøë¿¿ëýõ
Ñóðãóóëèéí ºìíºõ áîëîâñðîëûí óäèðäàõ àæèëòíû ìýðãýæèë äýýøë¿¿ëýõ ýðýëò
õýðýãöýýã ñóäëàõ
Ñóðãóóëèéí ºìíºõ áîëîâñðîëûí óäèðäàõ àæèëòàí áýëòãýõ
Ìýðãýæèë äýýøë¿¿ëýõ àæëûí òºâëºðëèéã ñààðóóëæ, áèå äààæ ìýðãýæèë, óð
÷àäâàðàà äýýøë¿¿ëýõ áîëîìæèéã á¿ðýí àøèãëàõ
Ìýðãýæèë äýýøë¿¿ëýõ àæëûí ¿ð ä¿íä ¿íýëãýý ºãºõ àðãà ìåõàíèçìûã áîëîâñðîíãóé
áîëãîõ øààðäëàãàòàé áàéíà.
Ãðàôèê 5
0
0.2
0.4
0.6
0.8
1
Àðä÷èëñàí Ýâëýðýí ã¿é Çàõèðàí ãóé
Äýãäýýõèé Ãàí çàì Íàéðàìäàë Èðýýä¿é0
0.2
0.4
0.6
0.8
1
Á. Óäèðäëàãûí àðãà áàðèë, óð ÷àäâàð, ìýðãýæëèéí òºâøèíã äýýøë¿¿ëýõ
¯éë àæèëëàãààíû ¿ð ä¿í, á¿òýýë÷ áàéäàë, ìýðãýæëèéí ò¿âøèí, óð ÷àäâàðûã
õàðãàëçàí íýìýãäýë îëãîõ àñóóäëûã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ
Øèëäýã óäèðäëàãûã øàëãàðóóëàõ
Óäèðäàõ àæèëòíû ìýðãýæëèéí òºâøèíã òîãòîîõ, òîäîðõîéëîõ
Ñóðãóóëèéí ºìíºõ áîëîâñðîëûí õýðýãöýýíèé çàõ çýýëèéã óðüä÷èëàí ñóäëàõ
¿éë÷èëãýýíèé øèíý òºðë¿¿äèéã íýìýãä¿¿ëýõ øèíýýð áèé áîëãîõ
Â. Óäèðäàõ àæèëòíû àñóóäëààð ìýäýýëëèéí ñ¿ëæýýã áèé áîëãîõ
Óäèðäàõ àæèëòíûã ìýäýýëëýýð õàíãàõ
Óäèðäàõ àæèëòàí áàãø áýëòãýæáóé ñóðãóóëèóäòàé ò¿íøëýëèéí õîëáîî òîãòîîæ,
õàìòðàí àæèëëàõ íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëýõ
Óäèðäàõ àæèëòíû ¿éë àæèëëàãààíä òîõèîëäîæ áóé áýðõøýýë, òóëãàìäñàí
àñóóäëûã ñóäëàæ òîãòîîõ
Óäèðäàõ àæèëòíû àñóóäëààð ÿðèëöëàãà õýëýëö¿¿ëýã çîõèîõ, ýðýãö¿¿ëýë
áè÷¿¿ëýõ
Óäèðäàõ àðãà áàðèë, óð ÷àäâàðòàé óäèðäëàãûí àðãà òóðøëàãûã òóðøèí
íýâòð¿¿ëæ, ¿ð ä¿íã òîîöîõ
Óäèðäàõ àæèëòíû òóëãàìäñàí àñóóäëààð ýðäýì øèíæèëãýýíèé áàãà õóðàëä
èëòãýë õýëýëö¿¿ëýõ
Ýäãýýð àðãà çàìóóäûã õýðýãæ¿¿ëñýíýýð óäèðäàõ àæèëòíû àðãà áàðèë áîëîâñðîíãóé
áîëæ, óð ÷àäâàð ºñºí íýìýãäýõèéí çýðýãöýý
Ñóðãóóëèéí ºìíºõ áîëîâñðîëûí ÷àíàð õ¿ðòýýìæ íýìýãäýõ íºõöºë á¿ðäýíý.
Ñóðãóóëèéí ºìíºõ áîëîâñðîë äàõü òºðèéí áîëîí òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãà èðãýäèéí
îðîëöîî íýìýãäýíý.
Áàãøëàõ áîëîâñîí õ¿÷íèé ñýòãýëãýýíä ýåðýã õàíäëàãà òºëºâøèæ, õ¿¿õýäòýé
àæèëëàõ àðãà áàðèë, ýâ ä¿é ñàéæèðíà.
Ä¿ãíýëò
Áîëîâñðîëûí õөãæëèéã íèéãìèéí øèíý õýðýãöýýíä íèéц¿¿ëýõ ãîë çîðèëãо íü ò¿¿íèé
óäèðäëàãûí øèíý÷ëýë þì. Ýíý íü óäèðäàõ àæèëòíû áîëîâñðîëûí òàëààð òàâüñàí çîðèëãîäîî
õ¿ð÷ ÷àäñàí ýñýõèéã òîãòîîõîä ãîëëîí ÷èãëýõ áà óäèðäëàãûí àðãà áàðèëààñ áîëîâñðîëûí
÷àíàð ¿ð ä¿í øàëòãààëäàã. Ñóðãóóëèéí ºìíºõ áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãûí áèå äààñàí
áàéäàëä íààøòàé ýõëýë òàâèãäñàí ÷ öýöýðëýãèéí óäèðäëàãûí ìåíåæìåíòèéí ÷àäâàð ñóë
äîðîé áàéíà.
ªíººäºð ñóðãóóëèéí ºìíºõ áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãà íü íèéãýìä áèå äààñàí àìüäðàõ
÷àäâàðòàé èðãýäèéã áýëòãýí ãàãàõàä ¿éë÷èëäýã ºíäºð õàðèóöëàãòàé ¿¿ðýã õ¿ëýýæ
áàéãààãèéíõàà õóâüä ñóðãàëòûí ¿éë àæèëëàãààã óäèðäàí çîõèîí áàéãóóëæ,
áàéãóóëëàãûí ÷àäàâõèéã ñàéæðóóëàõ, áàãø àæèëëàãñäûã õºãæ¿¿ëýõ íü óäèðäàõ
àæèëòíû ãîë ¿¿ðýã þì.
Ìàíàé îðíû íèéò õ¿í àìûí äèéëýíõ õóâèéã õ¿¿õýä çàëóó÷óóä ýçýëäýã áºãººä íèéãýì
ýäèéí çàñãèéí õàðèëöààíä øèëæèæ áàéãàà ýíý öàã ¿åä ñóðãóóëèéí ºìíºõ áîëîâñðîëä
èë¿¿ àíõààðàõ øààðäëàãà ãàð÷ èðñýí. Òóõàéëáàë ñóðãóóëèéí ºìíºõ áîëîâñðîëûí
õ¿ðòýýìæèéã äýýøë¿¿ëýõ, ÷àíàðûã ñàéæðóóëàõ, àãóóëãà, àðãà ç¿éã øèíý÷ëýí ººð÷ëºõºä
÷èãëýñýí “Ñóðãóóëèéí ºìíºõ áîëîâñðîëûí ¿íäýñíèé õºòºëáºð”-èéã õýðýãæ¿¿ëýõ ÿâöàä
ñóðãàëòûí ¿ëãýð÷èëñýí “Öºì” õºòºëáºðèéã áîëîí ñóðãóóëèéí ºìíºõ áîëîâñðîëûí ñòàíäàðòûã
óëñûí õýìæýýíä ìºðäºí õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà.
Ñóðãóóëèéí ºìíºõ áîëîâñðîëûí ÷àíàðò íºëººëäºã õàìãèéí ÷óõàë õ¿÷èí ç¿éëèéí íýã íü
óäèðäëàãûí àðãà áàðèë þì. Ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí öýöýðëýã¿¿äèéí óäèðäëàãûí àðãà
áàðèëààñ õàðàõàä àðä÷èëñàí àðãà áàðèëààð óäèðäàí çîõèîí áàéãóóëàõ, õÿíàõ íààшòàé
ýõëýë áàéãàà õýäèé ÷ ìåíåæìåíòèéí ¿éë ÿâö ñèòóàö, çàí ¿éëèéí òàëààñ õàíäàõ õàíäëàãà
ó÷èð äóòàãäàëòàé áàéíà.
Áàéãóóëëàãûí õóâü çàÿà ãàãöõ¿¿ îëíû õ¿÷ýýð áóñ õýí óäèðäàí ÷èãë¿¿ëýã÷ýýñ
øàëòãààëäàã áîëîõûã ñóäàëãààíä õàìðàãäàãñàä ¿íýëñýí íü áîëîâñîí õ¿÷íèé ìåíåæìåíòèéã
÷àäâàðæóóëàõ øààðäëàãà óðãàí ãàð÷ áàéãààã õàðóóëæ áàéíà. Ñóðãóóëèéí ºìíºõ
áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãûí óäèðäëàãà íü òîäîõîéëæ áàéãàà ¿¿ðãèéã ÿãøòàë
áàðèìòëàõäàà áóñ õàðèí íºõöºë áàéäàëäàà íèéö¿¿ëýí àðãà áàðèëàà á¿òýýë÷ýý𠺺ð÷ëºí
õýðýãëýõ íü ÷óõàë þì.
Íîì ç¿é
Íýã. Íîì
1. Àðèñòîòåëü. Íèêîìàõîâà. Ýòèêà. Ì., 1984.
2. Æ.Íàðàíòóÿà. Áîëîâñðîëûí ººð÷ëºëò, øèíý÷ëýëòèéí ºíººãèéí áàéäàë. ÓÁ., 2002
3. Ìåíåæìåíò. ÓÁ., 2000.
4. Ä.Ëõààøèä. Áèçíåñèéí ¸ñ ç¿é. ÓÁ., 1996
5. Á.Íîðæâààí÷èã, Ï.̺íõ. Ìåíåæìåíò. ÓÁ., 1997
6. Ò.Äîðæ, ×.×èìèä. Ìåíåæìåíòèéí ¸ñ ç¿é îð÷èí ¿åèéí óäèðäëàãà. ÓÁ., 2000
7. Ìîíãîë Ìåíåæìåíò òºâèéí “Ìåíåæìåíò”
8. Ï.Óâø. Åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéí ìåíåæìåíòèéí çàðèì àñóóäàë. ÓÁ., 2001
9. Ð.Âàíäàíãîìáî, Ò.Ýðäýíýáààòàð. Ìåíåæìåíòèéí ¸ñ ç¿é. ÓÁ., 2004
10. Õ.Ï¿ðýâäàãâà. Ìåíåæåð. ÓÁ., 1994
Õî¸ð. Õýâëýë
1. Áîëîâñðîë ñóäëàë ÓÁ., 2004 ñýòã¿¿ë
2. Áîëîâñðîëûí ìåíåæìåíò ñýòã¿¿ë. ÓÁ., 2005
3. ªäðèéí ñîíèí. 2003., ¹16, ¹93
МОНГОЛ УЛСЫНБОЛОВСРОЛ, СОЁЛ, ШИНЖЛЭХ УХААНЫ
САЙДЫН ТУШААЛ
2007 оны 2 сарын 12 өдөр Дугаар 41 Улаанбаатар хотДүрэм батлах тухай
Боловсролын тухай хуулийн 28.1.18, 44.2.1, Бага, дунд боловсролын тухай хуулийн 22.1.1 дүгээр заалтыг тус тус үндэслэн ТУШААХ нь:
1 "Ерөнхий боловсролын сургууль, цэцэрлэгийн багшийн ёс зүйн дүрэм"-ийг хавсралтын ёсоор баталсугай.
2. Багшийн ёс зүйн дүрмийг үйл ажиллагаандаа мөрдөж ажиллахыг төрийн болон төрийн бус өмчийн ерөнхий боловсролын сургууль, цэцэрлэгийн удирдах ажилтан, багш нарт үүрэг болгосугай. 3. Энэ дүрэм батлагдсантай холбогдуулан "Багшлах эрх олгох, хасах журам"-д холбогдох өөрчлөлт оруулан батлуулж хэрэгжүүлэхийг Бага, дунд боловсролын газар (Г.Батболд), Төрийн захиргааны удирдлагын газар (Л.Цэдэвсүрэн)-т тус тус даалгасугай. 4. Ерөнхий боловсролын сургууль, цэцэрлэгийн багш нартай байгуулах хөдөлмөрийн гэрээнд багшийн ёс зүйн дүрмийн хэрэгжилтийг хэрхэн ханган биелүүлэх талаар тодорхой заалт оруулан дүгнэж ажиллахыг ерөнхий боловсролын сургуулийн захирал, цэцэрлэгийн эрхлэгч нарт тус тус даалгасугай.
САЙД Ө.ЭНХТҮВШИН
Боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны сайдын 2007 оны 41 дүгээр тушаалын хавсралтЕрөнхий боловсролын сургууль, цэцэрлэгийн багшийн ёс зүйн дүрэм
Нийтлэг үндэслэл
Хүмүүнлэг иргэний ардчилсан нийгэмд бүтээлч, хариуцлагатай ажиллаж амьдрахад нь суралцагчдад шаардагдах цогц чадамж эзэмших хэрэгцээг хангах, бүх нийтийн боловсролын үйлчилгээг тэгш хүртэх эрхийн нэг баталгаа нь багшаас мэргэжлийн ёс зүйн хэм хэмжээг сахин биелүүлэх явдал юм. Энэхүү ёс зүйн дүрмийн эрх зүйн үндэс нь Монгол Улсын "Үндсэн хууль", бусад хууль тогтоомж, "Боловсролын тухай" багц хуулиар тогтоосон багшийн эрх, үүрэг, түүнчлэн НҮБ-ын "Хүүхдийн эрхийн конвенци"-д заасан хүүхдийн эрх, ялангуяа боловсрол эзэмшихтэй холбогдсон эрхийн заалтууд байна.Монгол улсын нутаг дэвсгэрт боловсролын үйлчилгээ эрхэлж байгаа төрийн болон төрийн бус өмчийн цэцэрлэг, ерөнхий боловсролын сургуулийн багш, туслах багш энэхүү "Багшийн ёс зүйн дүрэм"-д захирагдана.Нэг. Багшийн ёс зүйн дүрмийн зорилго• 1.1 Боловсролын шинэчлэлийг хэрэгжүүлэх явцад багш ба боловсролын байгууллагаар үйлчлүүлэгчдийн хооронд үүсэх ёс суртахууны харилцааг зохицуулж,
багшийг ёс зүйн зөрчлөөс сэргийлэн, мэргэжлийн нэр төрийг нь хамгаалахад оршино.• 1.2 Багшийн ёс зүйн зөрчил нь нийгмийн болон үндэсний соёлоор дамжуулан нийт иргэдийн хөгжих тэгш боломжийг алдагдуулан, өсвөр үеийнхний өөртөө итгэх итгэлийг бууруулдгийг харгалзан багш бүр мэргэжлийн ёс зүйн дүрмийг заавал мөрдөх үүрэгтэй.
Хоёр. Багшийн ёс зүйн хэм хэмжээ
2.1 "Боловсролын тухай", "Бага, дунд боловсролын тухай" хуульд заасан эрх, үүргээ биелүүлж, суралцагчид чанартай боловсрол эзэмшүүлэх хүрээнд: 2.1.1 Суралцагчдын нийгэм-соёлын ялгаатай байдал, нийгмийн гарал, эцэг эх, асран хамгаалагчдынх нь боловсрол, амьжиргааны түвшин, өөрийн нь суралцах чадвар, гадаад өнгө үзэмжээр нь ялгаварлахгүй хандан сурлагын амжилтыг бодитой үнэлэх, 2.1.2 Багшаас суралцагчид тавих шаардлага нь тэдний бие бялдар, оюун ухаан, нийгэмшихүйн хөгжлийн онцлог байдалд тохирсон байх бөгөөд тогтоосон журмыг зөрчиж, гэр бүлийн байдал, хүүхдийн хөгжил, суралцах чадвараар нь ялгаварлан сургууль, цэцэрлэгт элсүүлэхээс татгалзах, хичээл, сургуулиас хөөх, шилжүүлэх зэргээр сургууль завсардуулахгүй байх, 2.1.3 Суралцагчийн хувийн нууцыг чанд хадгалан, тэдний нэр төр, үзэл бодлыг үгээр басамжлан доромжлох, бие махбодийн шийтгэл үзүүлэхгүй байх, 2.1.4 Суралцагчийн хичээл сонголтын эрх, эрүүл мэндийг хохироох, амралт чөлөөт цагийг хасах замаар тэдний сурлага болон өөрийн ажилд амжилт гаргаж нэр төр олох, уралдаан тэмцээнд илүүтэй анхаарснаар бүх нийтийн боловсролын чанарыг бууруулахгүй байх, 2.1.5 Ном, сургалтын хэрэглэгдэхүүн, бусад зүйлийг тулган борлуулах, хуульд заагаагүй төлбөр, хураамж, хандив өгөхийг шаардах, багшийн санаачилгаар төлбөртэй сургалт, давтлага хийхгүй байх, 2.1.6 Багшийн нэр хүндийг ямагт дээдлэн, биеэ авч явах байдал, сургах үйл ажиллагаа, хэлсэн үгийнхээ төлөө хариуцлага хүлээж, хичээл, сургалтын үйл явцад идэвхгүй хандах, сургууль, цэцэрлэгийн орчинд согтууруулах ундаа хэрэглэхгүй байх, 2.1.7 Сургууль, цэцэрлэгийн орчин, сургалтын цаг суралцагчийн эрүүл мэндийг хамгаалах, бэлгийн дарамт, гэмт үйлдлээс урьдчилан сэргийлэх, үе тэнгийнхэн болон гэр бүл, нийгмийн орчны сөрөг нөлөөнд автахгүй байхад нь анхаарах.2.2 Мэргэжлийн нэр хүндийг эрхэмлэн, эцэг эх, асран хамгаалагчтай хамтран ажиллах хүрээнд: 2.2.1 Суралцагчийн эцэг эхийг нас, хүйс, яс үндэс, боловсрол, шашин шүтлэг, улс төрийн үзэл, амьдралын нөхцөлөөр үл ялгаварлан, боловсролын харилцаанд гэр бүл, эцэг эхийг нээлттэй тэгш оролцуулах, 2.2.2 Суралцагчид цогц чадамж эзэмшүүлэх явдлыг эцэг эхийн өмнө хариуцаж, суурин болон хөдөөгийн амьдралын хэв маяг, эрхэлж байгаа ажил хөдөлмөрийн нь онцлогт тохирсон арга зүйн туслалцааг эцэг эх, асран хамгаалагчид тогтмол үзүүлэх, 2.2.3 Боловсролын үйлчилгээ, түүний чанартай холбоотой эцэг эхийн санал, шаардлагыг хүлээн авч, хүүхдэд нь хамаарах асуудлаар эцэг эхэд зөв шаардлага тавих, 2.2.4 Багшлах үүргээ хэрэгжүүлсний төлөө эцэг эхээс шан харамж авах, төгсөлт, элсэлт зэрэг албан ёсны арга хэмжээ, баяр ёслолын үед үнэтэй бэлэг өгөхөөс аргагүй байдалд суралцагчид болон тэдний асран хамгаалагчид, эцэг эхийн зөвлөлийг хүргэхгүй байх,2.3 Хамт олны бүтээлч, нөхөрсөг, шударга өрсөлдөөнийг хангасан орчин төлөвшүүлэхийг эрмэлзэж, хамтран ажиллах хүрээнд: 2.3.1 Хамтран ажиллагчдынхаа нас, хүйс, хувийн онцлог, албан тушаал, мэдлэг, туршлагаар нь ялгаварлахгүйгээр хүндэтгэлтэй харилцах, 2.3.2 Өөрийн болон байгууллагын нэр хүнд, амжилтын төлөө хамт олон, хувь
хүний нэр төр, эрүүл мэнд, сэтгэл санаа, хувийн өмчид хохирол учруулахгүй байх, 2.3.3 Сурган хүмүүжүүлэх туршлагаа бусадтай хуваалцан, хувийн болон байгууллагын эрх ашгийг зөв хослуулж, хамт олны эв нэгдлийг дээдлэх, 2.3.4 Байгууллагын шийдвэр гаргах үйл ажиллагаанд оролцохдоо хариуцлагатай хандаж, хамтын хариуцлага хүлээн, хөдөлмөрийн сахилгыг чанд сахин ажиллах, 2.3.5 Хууль тогтоомжийн хүрээнд хөдөлмөрлөх нөхцөлөө сайжруулахад санаа тавьж, мэргэжлийн цогц чадамжаа хөгжлийн шаардлагад нийцүүлэн тасралтгүй дээшлүүлж, онол, арга зүйн хоцрогдлоос сэргийлэх, 2.3.6 Удирдлага, хамт олон, суралцагч, эцэг эх, олон нийтийн зүгээс учруулж болзошгүй зүй бус эрсдлээс хамт олны болон өөрийн нэр төрийг хамгаалах. 2.4 Бүх нийтийн боловсролын нийтлэг эрх ашгийг дээдлэх үзэл санаагаар нийгэмтэй харилцах хүрээнд: 2.4.1 Багш нь төрийн бус байгууллагын ажилд оролцон, орон тооны бус албан тушаалд сонгогдон ажиллаж болох боловч, энэ нь үндсэн ажил үүргээ гүйцэтгэхэд саад болохгүй байх, 2.4.2 Багшлах үүргээ хэрэгжүүлэхдээ өөрийн үзэл бодол, улс төрийн байр сууриа суралцагч, эцэг эх, хамт олонд тулган хүлээлгэх, уриалах, үүний улмаас өөрийн болон бусдын үндсэн ажил орхигдоход хүргэхийг цээрлэх, 2.4.3 Сургууль, цэцэрлэгийн барилга байгууламжийг ашиглах, сургалтын тоног төхөөрөмж, сурах бичиг, дүрэмт хувцас зэрэг бараа бүтээгдэхүүнийг сонгох, нийлүүлэлтэд оролцохдоо боловсролын чанар, сургалтын байгууллага, суралцагчдын эрх ашгийг урьдал болгох.
Гурав. Багшийн ёс зүйн дүрмийн хэрэгжилт
3.1 "Багшийн ёс зүйн дүрэм"-ийн заалтуудыг зөрчсөн багшид, "Хөдөлмөрийн хууль" "Багшлах эрх олгох, хасах журам", "Багшид мэргэжлийн зэрэг олгох, хүчингүй болгох журам"-ын хүрээнд хариуцлага хүлээлгэх ба энэ талаарх заалтыг байгууллагын дотоод журам, хөдөлмөрийн гэрээнд тусгана.3.2 Ёс зүйн зөрчил гаргасан багшид хүлээлгэх хариуцлага нь нийгэм, байгууллага, суралцагчдад учруулсан хор хохиролд нь тохирсон байна. 3.3 Аймаг, нийслэлийн Боловсрол, соёлын газрын дэргэд "Багшийн ёс зүйн дүрэм"-ийн хэрэгжилтийг хянан шийдвэрлэх үүрэг бүхий орон тооны бус "Ёс зүйн зөвлөл" (Цаашид "зөвлөл" гэнэ) ажиллана. 3.3.1 Зөвлөлийн гишүүдийг аймаг, нийслэлийн багш нарын бага хурлаас сонгоно. Зөвлөлийн бүрэлдэхүүнд аймаг, нийслэлийн Боловсрол, соёлын газрын арга зүйч, сургууль, цэцэрлэгийн удирдах ажилтан, багш, орон нутгийн төрийн захиргааны байгууллагын ажилтан, эцэг эх, төрийн бус байгууллагын төлөөлөл орно. Зөвлөл 9-11 хүний бүрэлдэхүүнтэй байна. 3.3.2 Боловсролын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагаас гаргасан зөвлөлийн үйл ажиллагааны үлгэрчилсэн журамд үндэслэн аймаг, нийслэлийн зөвлөлийн ажиллах журмыг нарийвчлан боловсруулж, Боловсрол, соёлын газрын дарга батална. Энэ журамд зөвлөлийн дарга, нарийн бичгийн дарга, гишүүдэд тавигдах шаардлага, тэдний бүрэн эрхийн хэмжээ, хугацаа, багшийн ёс зүйн асуудлаар шийдвэр гаргах хуралдааны журам зэргийг тусгасан байна. 3.3.3 Зөвлөл нь ерөнхий боловсролын сургуулийн хичээлийн эрхлэгч, нийгмийн ажилтан, багш, цэцэрлэгийн арга зүйч, багш, туслах багш, албан бус боловсролын багшийн ёс зүйн байдлын талаар цэцэрлэг, сургууль, эцэг эх, багш, суралцагч төрийн болон төрийн бус байгууллагаас ирүүлсэн албан бичиг, бичгээр гаргасан гомдлыг үндэслэн ёс зүйн зөрчил гаргасан эсэх талаар дүгнэлт гаргаж, холбогдох байгууллага болон гомдол гаргагчид хариу мэдэгдэнэ. 3.3.4 Багшийн ёс зүйн байдлын талаарх дүгнэлтэд боловсролын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага, мэргэжлийн хяналтын алба, орон нутгийн төр,
захиргааны байгууллага, аймаг, нийслэлийн Боловсрол, соёлын газар, нийслэлийн дүүргийн Боловсролын хэлтсийн хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ, шалгалтын дүнг харгалзаж болно. 3.3.4 Зөвлөл нь багшийн ёс зүйн байдлын талаарх дүгнэлтийг сургууль, цэцэрлэгийн удирдлага, аймаг, нийслэл, дүүрэг, сумын Засаг дарга болон багшид өөрт нь хүргүүлэх ба дүгнэлтийн дагуу авсан арга хэмжээнд хяналт тавьж ажиллана.3.3.6. Ёс зүйн зөрчилд ногдуулсан хариуцлагыг үндэслэлгүй эсвэл, хүндэдсэн гэж үзвэл тухайн багш 30 хоногийн дотор зөвлөлд бичгээр гомдлоо гаргаж болно.
