ΠΑΡΕΥΞΕΙΝΙΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ

Δ. Ο Παρευξείνιος Ελληνισμός το 19ο και 20ο αιώνα

1. Οικονομική και πνευματική ανάπτυξη Το κλίμα που διαμορφώθηκε μετά την παραχώρηση

προνομίων «Χάτι Σερίφ» (1839) και «Χάτι Χουμαγιούν» (1856) επέφερε:

-θρησκευτική ισονομία και ελευθερία -ανάπτυξη εμπορίου και οικονομίας των

Ποντίων στην περιοχή του Εύξεινου Πόντου -καλλιέργεια ελληνικής παιδείας και

ανάπτυξη νεοελληνικής συνείδησης -μετακίνηση ποντιακού ελληνισμού προς τα

παράλια -Τραπεζούντα :βρίσκει την παλιά της ακμή

Υλοτομία

Ατμο-πρίονα, Λιμάνι Υλοτομία,

Εμπόριο, Τράπεζες

Μεταλ-λεία

Σιτάρι καλα-μπόκι,

Εμπόριο

Κτηνο-τροφία

Εμπόριο

Τραπεζούντα: Ως το 1869 έλεγχε το 40% του εμπορίου με την Περσία με κέρδος 200 εκατ. φράγκα.

Μετά τη διάνοιξη της Διώρυγας του Σουέζ αρχίζει να παρακμάζει.

Οι Νεότουρκοι προσπαθούν να περιορίσουν το εμπόριο των χριστιανών.

Εμπορικά υποκαταστήματα Ελλήνων σε: Ρωσία, Περσία, Αγγλία, Κων/πολη, Μασσαλία (Γαλλία), Ευρώπη.

Οικονομία του Ανατ. Πόντου από το 1883 κεξ. 4 μεγάλοι τραπεζικοί &εμπορικοί οίκοι

Τραπεζούντας έλεγχαν την οικονομία Αν. Πόντου (μαζί με Υποκατ. Τράπεζας Αθηνών)

Λιμάνι Αμισού: 1869, 156 από 214 επιχειρήσεις της πόλης σε Έλληνες

Κερασούντα : εφοπλιστικοί οίκοι Κακουλίδη, Κωνσταντινίδη, Σούρμελη, Πισσάνη: καταξιωμένοι σε Ευρώπη και όλο το Εύξ. Πόντο

Πνευματική και καλλιτεχνική αναγέννηση του Πόντου Παράγοντες πνευματικής Αναγέννησης Οικονομική άνθιση Κέρδη από εμπόριο επενδύονται σε

θρησκευτικά, εκπαιδευτικά, φιλανθρωπικά ιδρύματα

Αξιόλογοι επιστήμονες εκπαιδεύονται στην Ευρώπη

Νέοι μέθοδοι διδασκαλίας

Φροντιστήριο(College) Τραπεζούντας-1682 ως 1922 Ιδρυτής ο Σεβαστός Κυμινήτης (δάσκαλος του

Γένους) Σημαντικός ρόλος στην πνευματική και

ηθική ανάπλαση Ποντίων και ανάπτυξη εθνικής συνείδησης

Αρχές 20ου αι

Σχολεία και εκκλησίες σε όλα τα χωριά 1913: 697χιλ. ‘Έλληνες 189 εκκλησίες 22 μοναστήρια 167 παρεκκλήσια 1401 σχολεία με 85.890 μαθητές Ελληνικό τυπογραφείο1880 Τραπεζούντα:

συμβολή στην ανάπτυξη εθνικής συνείδησης.

Αστική τάξη των Ελλήνων του Πόντου και η δράση της Πρωτοεμφανιζόμενη αστική τάξη:

Αναπτύσσει πατριωτική δραστηριότητα σε κάθε ευκαιρία (Ρωσο-οθωμανικός πόλεμος 1828-29 / Κρητική επανάσταση 1866-67[Αρκάδι] / ελληνο-οθωμανικοί πόλεμοι : Πόντιοι-εθελοντές)

Οικονομική ενίσχυση υπέρ αγώνων(1200 λίρες από κατοίκους Σαμψούντας υπέρ ελλ. Ναυτικού 1912)

Αποτελέσματα 20ου αι. Ποντιακός ελληνισμός: οικονομικό και πνευματικό προβάδισμα από άλλες εθνότητες περιοχής.

Απόφαση για Ποντιακή Δημοκρατία- Η πολιτική των Νεότουρκων εχθρική (δυσμενή μέτρα για τις χριστιανικές εθνότητες)

Λόγω αυτής πολιτικής: απόφαση για τη δημιουργία αυτόνομης Ποντιακής Δημοκρατίας

2. Αγώνες για τη δημιουργία μιας αυτόνομης Ποντιακής Δημοκρατία Προσωπικότητες που προωθούν την

ίδρυση Ανεξάρτητης Δημοκρατίας του Πόντου

Οι Έλληνες της διασποράς πρωτοστάτησαν.

Από τους Έλληνες του Πόντου ξεχωρίζουν ο μητροπολίτης Τραπεζούντας Χρύσανθος και ο Αμάσειας Γερμανός Καραβαγγέλης.

Η διακυβέρνηση της Τραπεζούντας από το μητροπολίτη Χρύσανθο

Το 1916 η Τραπεζούντα περιέρχεται στη ρωσική κατοχή.

Λίγες μέρες πριν η ηγεσία της πόλης παραχωρείται από τον Τούρκο Βαλή στο μητροπολίτη Χρύσανθο, ο οποίος γίνεται αργότερα αποδεκτός και από τους Ρώσους.

Η δίχρονη περίοδος της διακυβέρνησής του υπήρξε διάλειμμα δημοκρατίας και αρμονικής συμβίωσης χριστιανών και μουσουλμάνων.

Το Φεβρουάριο του 1918 ο ρωσικός στρατός εγκαταλείπει την Τραπεζούντα η οποία ξαναπερνά στην κατοχή των Νεότουρκων.

Οι Έλληνες της διασποράς οργανώνονται

Οι Πόντιοι της διασποράς οργανώνονται σε Αθήνα Θεσσαλονίκη, Καβάλα, Βόλο και σε άλλες πόλεις του εξωτερικού.

Η φυγή των Ελλήνων του Πόντου προς τη Ρωσία

Χιλιάδες Έλληνες του ανατολικού Πόντου και του Καρς καταφεύγουν στη Ρωσία για να γλιτώσουν από τους Νεότουρκούς.

Στο Α Πανελλήνιο Συνέδριό τους (Ιούλιος 1917) οι Έλληνες της Ρωσίας αποφασίζουν την εκλογή Κεντρικού Συμβουλίου για τη δημιουργία ανεξάρτητου Ποντιακού κράτους με προσωρινή έδρα το Ροστόβ.

Το έργο του Κ. Κωνσταντινίδη

Στην Ευρώπη πρωτεργάτης του αγώνα των Ποντίων ήταν ο Κ. Κωνσταντινίδης.

Ενημέρωνε με υπομνήματα τις συμμαχικές δυνάμεις για την κατάσταση των Ποντίων.

Τύπωσε και κυκλοφόρησε χάρτη που όριζε τα σύνορα της προβλεπόμενης δημοκρατίας.

Στο Α παγκόσμιο Παν-ποντιακό συνέδριο στη Μασσαλία έστειλε τηλεγράφημα στον Λέον Τρότσκι ζητώντας επίσημα την υποστήριξη της Σοβιετικής Ένωσης.

Λέων Τρότσκι

Η θέση του Βενιζέλου

Ο Βενιζέλος αρχικά υποστήριζε τις διεκδικήσεις των Ποντίων.

Στο Συνέδριο Ειρήνης του Παρισιού (Δεκέμβριος 1918) πιέστηκε από τις συμμαχικές δυνάμεις και δε συμπεριέλαβε τον Πόντο στις διεκδικήσεις του, συμφωνώντας να παραχωρηθεί η περιοχή στην υπό ίδρυση Αρμενική Δημοκρατία.

Οι αντιδράσεις των Ποντίων

Οι Πόντιοι απογοητεύτηκαν από τη στάση του Βενιζέλου.

Στα συνέδρια που έκαναν διαμαρτυρήθηκαν έντονα για τη στάση της ελληνικής κυβέρνησης.

Ο μητροπολίτης Χρύσανθος συνάντησε το Βενιζέλο στο Παρίσι (Απρίλιος 1919) και τον ενημέρωσε για τις διεκδικήσεις των Ποντίων.

Ο Βενιζέλος έδωσε την έγκρισή του στο μητροπολίτη για να συνεχίσει την ενημέρωση όλων των πολιτικών της συνδιάσκεψης του Παρισιού.

Οι περισσότεροι, πλην των Άγγλων ανταποκρίθηκαν θετικά.

Η καταβαράθρωση του ποντιακού ζητήματος

Ο Χρύσανθος ήρθε σε διαπραγματεύσεις με εκπροσώπους των Αρμενίων και μουσουλμάνους της περιοχής για τη δημιουργία μιας συνομοσπονδίας.

Η καχυποψία και η αναβλητικότητα έγιναν αιτία να χαθεί πολύτιμος χρόνος.

Στο μεταξύ υπογράφτηκε η Συνθήκη φιλίας και συνεργασίας ανάμεσα στον Κεμάλ και τους Μπολσεβίκους (Μάρτιος 1921), η οποία έδωσε τη δυνατότητα στον Κεμάλ να εμφανιστεί στη Συνδιάσκεψη του Λονδίνου με υπερβολικές απαιτήσεις.

Λόγω της συγκυρίας οι νικήτριες δυνάμεις, αν και σύμμαχοι των Ελλήνων, δεν απέρριψαν τις απαιτήσεις του.

Νέες αντιδράσεις-πρωτοβουλίες των Ποντίων

Οι Πόντιοι δεν πτοήθηκαν. Μέσω του μητροπολίτη Γερμανού πρότειναν στον

Έλληνα Υπουργό Εξωτερικών Μπαλτατζή συνεργασία με τους Κούρδους και τους Αρμένιους εναντίον του κινήματος του Κεμάλ.

Η κυβέρνηση Γούναρη, απομονωμένη από τους συμμάχους, δεν πήρε καμιά πρωτοβουλία.

Οι Πόντιοι απογοητευμένοι διοργάνωσαν δύο συνέδρια (17 Αυγούστου1921 στην Κων/πολη και 4 Σεπτεμβρίου 1921 στην Αθήνα) .

Η άκαρπη προσπάθεια της Ποντοαρμενικής συνεργασίας

Καθυστερημένη και άκαρπη απέβη η προσπάθεια Ποντοαρμενικής συνεργασίας στις αρχές του 1922.

Ο Κεμάλ, με την υποστήριξη των ξένων δυνάμεων, άρχισε την αντεπίθεση που οδήγησε στην κατάρρευση του μετώπου.

Οι θλιβερές συνέπειες

Η ποντιακή δημοκρατία έμεινε ένα όνειρο. Η κεμαλική κυβέρνηση καταδίκασε σε θάνατο

όλους τους πρωτεργάτες του ποντιακού αγώνα.

Οι Πόντιοι στη Ρωσία

Την περίοδο της γενοκτονίας των Ποντίων ήδη ζούσαν στη Ρωσία περισσότεροι από 500.000 Πόντιοι.

Μετά την αποχώρηση των ρωσικών στρατευμάτων από τον Πόντο ξεπέρασαν τις 750.000.

Σήμερα υπολογίζεται ότι στην πρώην Σοβιετική Ένωση ζουν πάνω από μισό εκατομμύριο Πόντιοι.

Το τραγικό τέλος

Το τραγικό τέλος της ιστορίας και του πολιτισμού του Πόντου επήλθε με την αναγκαστική ανταλλαγή των πληθυσμών που όρισε η συνθήκη της Λοζάνης (1923).

3. Η μεθοδευμένη εξόντωση (γενοκτονία) των Ελλήνων

του Πόντου

Άγνωστη η γενοκτονία των Ποντίων Είναι γνωστή η γενοκτονία των Αρμενίων

(1915) αλλά όχι των Ποντίων (1916-1923) που είχε τις ίδιες ποσοτικές και ηθικές αναλογίες.

Η εξόντωση των Ποντίων

Πάνω από το 50% των Ελλήνων του Πόντου το1913 θανατώθηκαν μέχρι το 1923 από τους Κεμαλικούς σε πόλεις, χωριά και στα τάγματα εργασίας («αμελέ ταμπουρού»).

Ανύπαρκτη η ιδεολογική βάση της εξόντωσης των Ποντίων Η εξόντωση των Ποντίων, αν και έχει πολλές

αναλογίες με εκείνη των Εβραίων από τους Ναζί, έχει δύο βασικές διαφορές:

Δεν έχει καμιά ιδεολογική, κοσμοθεωρητική ή ψευδοεπιστημονική βάση.

Εξυπηρετούσε μόνο τη συγκεκριμένη πολιτική σκοπιμότητα εκκαθάρισης της Μ. Ασίας από το ελληνικό στοιχείο.

Οι συνέπειες της αποβίβασης του ελληνικού στρατού στη Σμύρνη

Η αποβίβαση του ελληνικού στρατού στη Σμύρνη (15 Μαΐου 1919) όξυνε τις κεμαλικές διώξεις κατά των Ποντίων.

Η συνθήκη της Λοζάνης Με τη συνθήκη της Λοζάνης ( 24 Ιουλίου

1923) ορίστηκε ως σύνορο μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας ο ‘Εβρος ποταμός, ενώ είχε υπογραφεί ήδη η ανταλλαγή των πληθυσμών.

Ο ελληνισμός εγκαταλείπει τον Πόντο Ο ελληνικός πληθυσμός είχε ήδη αρχίσει να

εγκαταλείπει τον Πόντο. Συνολικά ο παρευξείνιος ελληνισμός

εξοντώθηκε κατά την περίοδο 1914-1924 ή ακολούθησε το δρόμο της διασποράς.

Τα αρχεία των Υπουργείων Εξωτερικών χωρών της Ευρώπης και της Αμερικής πιστοποιούν το μέγεθος του διωγμού που υπέστησαν οι Έλληνες του Πόντου.