Γ. Σεφέρη, «Επί ασπαλάθων…» (Τετράδιο Γυμνασμάτων, Β΄)

Γ. Ρίτσου, «Ούτε η Μυθολογία» (Επαναλήψεις Β΄)

Δύο ποιήματα πουμιλάνε για το παρόν

αναζητώντας

παλιές πηγές ιστορίας

Παρουσίαση: Στάμου Ευαγγελία, Φιλόλογος

… ουράνια ποιητική οικονομία;

Το ποίημα του Γ. Ρίτσου γράφτηκε στη Λέρο την 31η Μαρτίου 1968.

Ο Ρίτσος είχε πάντα μαζί του στις μετακινήσεις και εξορίες του την Ελληνική Μυθολογία του Γάλλου

ακαδημαϊκού Ζαν Ρισπέν.

Την 31η Μαρτίου 1971 ο Σεφέρης υπογράφει το γνωστό ποίημα «Επί

ασπαλάθων…».Αναφέρεται στην τυραννική δικτατορία του 1967.

... ειδυλλιακά τοπία

• Λιγοστά πράσινα φύλλα γύρω στις σκουριασμένες πέτρεςτο κόκκινο χώμα κι ασπάλαθοιδείχνοντας έτοιμα τα μεγάλα τους βελόνιακαι τους κίτρινους ανθούς.Απόμακρα οι αρχαίες κολόνες, χορδές μιας άρπας αντηχούν ακόμη ...

Ο Σεφέρης περιγράφει το «ωραίο Σούνιο»,

όπου πηγαίνει εκδρομή την ημέρα του Ευαγγελισμού.

• Έτσι τελειώνει η μέρα, με περίλαμπρα χρώματα, τόσο όμορφα, δίχως να συμβεί τίποτα για μας. Οι φρουροί ξεχασμένοι στα φυλάκια. Μια βάρκα πλέει στα ρηχά, σ` ένα χρυσό, ρόδινο, ξένο. Τα δίχτυα μες στο βούρκο να ψαρεύουν μαύρα ψάρια παχιά και γλοιώδη αντανακλώντας τις λάμψεις του λυκόφωτος.

Ο Ρίτσος περιγράφει το ειδυλλιακό τέλος μια μέρας από τη ζωή των

πολιτικών κρατουμένων στο στρατόπεδο της

Λέρου το 1968.

η ποιητική γραφή …

Και τα δύο ποιήματα αφηγούνται την ίδια διαδικασία της γραφής τους. Ακολουθούν το ίδιο πάνω κάτω χνάρι κατασκευής.

…

Ο έγκλειστος Ρίτσος περνάει άλλη μια μέρα στο στρατόπεδο κρατουμένων στη Λέρο..

Ο Σεφέρης πηγαίνει εκδρομή στο «ωραίο Σούνιο» την ημέρα του Ευαγγελισμού. Ανάμεσα σε άλλα, βλέπει και τους κίτρινους αγκαθωτούς ασπάλαθους. Το όνομα του θάμνου μια λέξη, «χαμένη στου μυαλού τ` αυλάκια», φωτίζει τη μνήμη και καταστρέφει τη φαινομενική γαλήνη. Συνειρμικά, ο νους του οδηγείται στον τύραννο Αρδιαίο.

το βράδυ … Και οι δύο καταφεύγουν στα ξένα

κείμενα για να αντλήσουν το δικό τους, ο καθένας για λόγους διαφορετικούς.

Ο Σεφέρης βρίσκει τη σχετική Πλατωνική

περικοπή (Πολιτεία, 616). Τότε αρχίζει να γράφει το

ποίημα για να ολοκληρωθεί μερικές μέρες αργότερα.

Ο Ρίτσος, με τη λάμπα, ανατρέχει πάλι στη Μυθολογία αναζητώντας μια «βαθύτερη συσχέτιση, μια μακρινή,

γενική αλληγορία» με σκοπό να πραϋνθεί η

«στενότητα του ατομικού κενού».

διπλή η αναζήτηση …αναζήτηση του παλιού κειμένου

αναζήτηση του νοήματός του

η αναζήτηση τελειώνει

με τη διαδικασία της γραφής,

δηλαδή

• το ποίημα

… διαπίστωση

Μήνυμα αισιοδοξία

ς

Ο Σεφέρης προμαντεύε

ι το τέλος του

τυραννικού καθεστώτος

Έτσι στον κάτω κόσμο πλέρωνε τα κρίματά

τουο Παμφύλιος Αρδιαίος ο

πανάθλιος Τύραννος.

διαπίστωση …

Η διαπίστωση

είναι αρνητική

Στο Ρίτσο, η αναδρομή

στη Μυθολογία

δεν ωφελεί, αφού

συμπεραίνει ότι…

Φτωχά μας φάνηκαν και τα κουκιά του ροδιού κι η

Περσεφόνη μπροστά στη νύχτα που κατέβαινε βαριά και στην απόλυτη απουσία.

μ` άλλα λόγια …Η παλιά ιστορία κατά την οποία ο

Πλούτωνας προσφέρει κόκκους ροδιού στην Περσεφόνη, για να τη δέσει μαγικά με τον Κάτω Κόσμο και να μένει συνεχώς μαζί

του, είναι «φτωχή» σε σχέση με την πραγματικότητα της νύχτας στο

στρατόπεδο της Λέρου.

• Σύμφωνα με τη μυθολογία, ο Πλούτωνας, θέλοντας να κρατήσει μαζί του την Περσεφόνη, την ταΐζει με σπυριά ροδιού, αυτά που λέει ο Ρίτσος «κουκιά του ροδιού». Επικρατεί άλλωστε η πίστη ότι αν κάποιος γευτεί κάτι στον Κάτω Κόσμο μένει για πάντα εκεί.

προφανώς …

• και ως προς τις συνθήκες μέσα στις οποίες «γράφονται» τα δύο ποιήματα,• και ως προς τον

τρόπο με τον οποίο συντάσσονται και εκπέμπουν το νόημά τους

υπάρχουν διαφορές …

• Είναι περισσότερο εύγλωττος και προφανής πολιτικά από όσο ο Ρίτσος

Σεφέρης• Το ποίημά του είναι λιγότερο ρητορικό και λιγότερο «εύκολο» και προφανές από το Σεφερικό.

• Το βέβαιο όμως είναι ότι είναι πολιτικό.

Ρίτσος

από το βιβλίο …

«Ο ποιητής και ο πολίτης Γιάννης Ρίτσος»

Περιλαμβάνονται οι εισηγήσεις του ομότιτλου με το βιβλίο Διεθνούς Συνεδρίου (28 Σεπτεμβρίου - 1 Οκτωβρίου 2005).

Το υλικό για την αντιπαραβολή των δύο ποιημάτων, προέρχεται από την εισήγηση του Γ. Γιατρομανωλάκη με θέμα: Αρχαιογνωστικές αναγνώσεις του Γιάννη Ρίτσου και του Γιώργου Σεφέρη, σελ. 93-105.

Επιμέλεια: Αικατερίνη Μακρυνικόλα, Στρατής Μπουρνάζος, Μουσείο Μπενάκη, Εκδόσεις Κέδρος.