Η ζωή πριν την μικρασιατική καταστροφή

Παρασκευή Αθανασίου

2ο γυμνάσιο Βόλου

• Οι πόλεις της Μικράς Ασίας πριν την τραγική καταστροφή ήταν μέρη γαλήνης, ησυχίας και ευτυχίας. Ήταν τόποι με καρπερά χώματα που πρόσφεραν πλούτο σε αυτούς που την καλλιεργούσαν. Οι άνθρωποι αγαπούσαν την εργασία, γεγονός που έκανε εύπορη την πλειονότητα του πληθυσμού, λάτρευαν όμως και την διασκέδαση και τη χαρά της ζωής. Μεγαλύτερος τους πόθος ήταν να απελευθερωθούν από την ραγιαδοσύνη.

• Στις παραλιακές πόλεις και ιδίως στη Σμύρνη η οικονομική ζωή, εμπόριο, ναυτιλία και βιοτεχνία ήταν στα χέρια των ελλήνων όπως και η πνευματική ζωή: σχολεία, μορφωτικά ιδρύματα και η αξιόλογη καλλιτεχνική κίνηση που ήταν σε μεγάλη άνθιση. Υπήρχαν και σχολεία ξένων γλωσσών, κυρίως για την γαλλική γλώσσα, στα οποία τα περισσότερα άτομα που φοιτούσαν ήταν ελληνόπουλα.

Η Σμύρνη έμοιαζε περισσότερο με μια ελληνική πόλη παρά με τουρκική. Οι τούρκοι έβλεπαν με φθόνο αυτήν τη διαφορά και αποκαλούσαν

με πικρία την Σμύρνη Γουνάν Ισμίρ (ελληνική Σμύρνη). Όλες οι οικονομικές δραστηριότητες που εξασφάλιζαν την ευημερία των κατοίκων της βρισκόταν αποκλειστικά στα χέρια των ελλήνων .

• Οι έλληνες διακινούσαν τις ξακουστές σταφίδες και τα σύκα της Σμύρνης , το λάδι, το σουσάμι και το καλαμπόκι της. Τα πλούσια μεταλλεία που βρίσκονταν στα περίχωρα της Σμύρνης ανήκαν σε έλληνες, και εκείνοι έκαναν τις εξαγωγές στην Ευρώπη. Τα φημισμένα ανατολικά χάλια ταξίδευαν επίσης για όλα τα λιμάνια της Ευρώπης και έκαναν ξακουστούς τους τεχνίτες της Σμύρνης.

• Η αξία των εμπορικών εξαγωγών από το λιμένα της υπερέβαινε κατά πολύ την αντίστοιχη των εισαγωγών. Πέρα όμως από θαλάσσιο εμπόριο θα πρέπει να γίνει ιδιαίτερη αναφορά στην εξάπλωση του σιδηροδρομικού δικτύου που ήταν τότε κάτι το εντυπωσιακό και συνέβαλε σημαντικά στην ανάπτυξη της περιοχής.

• Η διπλανή εικόνα μας δείχνει τις προετοιμασίες της παρέλασης στη Σμύρνη.

Η καταστροφή

• Αμέσως μετά τη λήξη του Α' Παγκοσμίου πολέμου πραγματοποιήθηκε διάσκεψη στο Παρίσι, όπου αποφασίστηκε η παραχώρηση της περιοχής της Σμύρνης στην Ελλάδα. Ύστερα από αυτή την απόφαση η 1η μεραρχία του Ελληνικού στρατού υπό τις διαταγές του συνταγματάρχη Ζαφειρίου αποβιβάστηκε στη Σμύρνη στις 2 Μαΐου του 1919.

• Οι Τούρκοι όμως αρνήθηκαν να αναγνωρίσουν την συνθήκη και ξεκίνησαν ανταρτοπόλεμο με αποτέλεσμα η απόβαση του Ελληνικού στρατού να μετατραπεί σε εκστρατεία.

• Ύστερα από πιέσεις του Ελευθέριου Βενιζέλου οι Μεγάλες δυνάμεις συμφώνησαν για προέλαση του Ελληνικού στρατού στην

ενδοχώρα της Μικράς Ασίας με αποτέλεσμα ένα μήνα αργότερα να πραγματοποιηθεί η συνθήκη των Σεβρών. (Ο Ελευθέριος Βενιζέλος)

• Η Συνθήκη των Σεβρών υπεγράφη στις 28 Ιουλίου/10 Αυγούστου 1920 στην πόλη Σεβρ της Γαλλίας, φέρνοντας την ειρήνη ανάμεσα στην

Οθωμανική Αυτοκρατορία και τις Συμμαχικές και σχετιζόμενες Δυνάμεις μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Επίσης η περιοχή της Σμύρνης έμενε υπό την ονομαστική

επικυριαρχία του Σουλτάνου αλλά θα διοικούνταν από Έλληνα Αρμοστή ως εντολοδόχο των Συμμάχων, και θα μπορούσε να προσαρτηθεί στην Ελλάδα μετά από πέντε χρόνια με δημοψήφισμα.

• Παράλληλα με τις επιτυχίες του ελληνικού στρατού, στο τουρκικό στρατόπεδο επικρατούσε εμφύλια διαμάχη μεταξύ της στρατιωτικής και πολιτικής

εξουσίας. Ο Κεμάλ Ατατούρκ είχε επαναστατήσει κατά του Σουλτάνου και είχε συγκροτήσει, με την σύμφωνη γνώμη της Τουρκικής εθνοσυνέλευσης, κυβέρνηση.

(Ο Κεμάλ Ατατούρκ)

• Μια από τις πρώτες κινήσεις του Κεμάλ ήταν η μεταφορά της πρωτεύουσας από την Κωνσταντινούπολη, η οποία είχε καταληφθεί από τα συμμαχικά στρατεύματα, στην Άγκυρα. Από εκεί ο Ατατούρκ οργάνωσε καλύτερα

την αντεπίθεση του. Επιπλέον κατάφερε να υπογράψει ανακωχή με

την Ρωσία και την Γαλλία έτσι ώστε να εξασφαλίσει τη συμμαχία μαζί τους.

• Κρίσιμη καμπή για την εξέλιξη της Μικρασιατικής εκστρατείας αποτέλεσαν οι εκλογές του 1920. Το αποτέλεσμα των εκλογών, το οποίο κατέδειξε την δυσαρέσκεια του Ελληνικού λαού για την παρατεταμένη παραμονή των Ελληνικών στρατευμάτων στην Μικρά Ασία, ήταν καθοριστικό για την μετέπειτα

ιστορία του Ελληνικού Έθνους. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος ηττήθηκε στις εκλογές από τον Δημήτριο Γούναρη, ο οποίος στις προεκλογικές του δεσμεύσεις είχε περιλάβει την άμεση διακοπή των εχθροπραξιών.

(Ο Δημήτριος Γούναρης)

• Μερικούς μήνες αργότερα το σκηνικό αλλάζει ριζικά. Η Τουρκία με ηγέτη τον Κεμάλ Ατατούρκ καταφέρνει να συνθηκολογήσει μετά την Γαλλία, Ρωσία και με την Ιταλία και να επιτύχει την προμήθεια του Τουρκικού στρατού με πολεμικό υλικό από τις προαναφερόμενες χώρες.

• Ο Ελληνικός στρατός κατέλαβε καίρια στρατηγικά σημεία (Εσκί-Σεχίρ & Αφιόν-Καραχισάρ), χωρίς όμως να καταφέρει να εξαλείψει την τουρκική απειλή. Σε λίγο χρονικό διάστημα η εκστρατεία έγινε οικονομικά δυσβάσταχτη για το Ελληνικό κράτος αφού κόστιζε 8.000.000 δραχμές ημερησίως. Ο Κεμάλ ως αρχιστράτηγος του τουρκικού στρατού με μυστική συμφωνία με τους Γάλλου ακυρώνει

την συνθήκη των Σεβρών ενώ παράλληλα οι Γάλλοι εγκατέλειψαν την Κιλικία αφήνοντας άφθονο πολεμικό υλικό στα χέρια των Τούρκων.

• Ένα μήνα αργότερα η κυβέρνηση Γούναρη παραιτήθηκε και την εξουσία ανέλαβε κυβέρνηση συνασπισμού υπό τον Παπαναστασίου. Τον Μάιο του 1922 ο αντιστράτηγος Αναστάσιος Παπούλας παραιτήθηκε λόγω της άρνησης της κυβέρνησης να του στείλει ενισχύσεις. Στη θέση του ανήλθε ο Γεώργιος Χατζανέστης, ο οποίος διέπραξε ένα μοιραίο λάθος, Υπάγοντας απ‘

ευθεία στη στρατιά τα τρία σώματα στρατού. Την ίδια εποχή πραγματοποιήθηκαν εκτεταμένες αλλαγές στο στράτευμα με αποτέλεσμα πολλοί έμπειροι αξιωματικοί να επιστρέψουν στην Ελλάδα. (Αναστάσιος Παπούλας)

• Ο κύριος όγκος των δυνάμεων του Ελληνικού στρατού είχε συγκεντρωθεί στο Αφιόν Καραχισάρ διότι οι αξιωματικοί πίστευαν ότι μπορούσαν να αποκόψουν τον εφοδιασμό των τούρκων.

• Σε αντίθεση με τους Έλληνες αξιωματικούς, οι οποίοι βρίσκονταν σε μια μεγάλη πλάνη, ο Κεμάλ Ατατούρκ γνώριζε πολύ καλά τις δυνάμεις του στρατού αλλά και τις μαχητικές ικανότητες του αντιπάλου στρατοπέδου. Χαρακτηριστικό είναι ότι από τους 177.000 Έλληνες στρατιώτες, μόνο οι 70.000 ήταν μάχιμοι ενώ οι υπόλοιποι απασχολούνταν σε διοικητικές υπηρεσίες.

• Ο τουρκικός στρατός είχε φροντίσει να εφοδιαστεί με καινούρια ανεπτυγμένα πυροβόλα, τα οποία τελικά έκριναν την έκβαση της μάχης στο Αφιόν Καταχισάρ. Σε αντίθεση με τους Έλληνες αξιωματικούς, οι οποίοι είχαν κερδίσει αξιώματα χωρίς να έχουν πολεμήσει σε πεδία μαχών, οι Τούρκοι αξιωματικοί είχαν λάβει μέρος σε πολλές δύσκολες μάχες και είχαν κερδίσει επάξια τον βαθμό τους.

• Από την άλλη πλευρά ο Ελληνικός στρατός, ταλαιπωρημένος από τις μάχες, ήταν δυσκίνητος και ανοργάνωτος. Ο πολεμικός εξοπλισμός ήταν αρχαϊκός ενώ η τροφοδοσία των ενόπλων δυνάμεων δυσλειτουργούσε. Το σοβαρότερο λάθος όμως ήταν η, πραγματικά εγκληματική, άγνοια της ποιότητας των αντιπάλων.

• Ο τουρκικός στρατός είχε φροντίσει να εφοδιαστεί με καινούρια ανεπτυγμένα πυροβόλα, τα οποία τελικά έκριναν την έκβαση της μάχης στο Αφιόν Καταχισάρ. Σε αντίθεση με τους Έλληνες αξιωματικούς, οι οποίοι είχαν κερδίσει αξιώματα χωρίς να έχουν πολεμήσει σε πεδία μαχών, οι Τούρκοι αξιωματικοί είχαν λάβει μέρος σε πολλές δύσκολες μάχες και είχαν κερδίσει επάξια τον βαθμό τους.

• Από την άλλη πλευρά ο Ελληνικός στρατός, ταλαιπωρημένος από τις μάχες, ήταν δυσκίνητος και ανοργάνωτος. Ο πολεμικός εξοπλισμός ήταν αρχαϊκός ενώ η τροφοδοσία των ενόπλων δυνάμεων δυσλειτουργούσε. Το σοβαρότερο λάθος όμως ήταν η, πραγματικά εγκληματική, άγνοια της ποιότητας των αντιπάλων.

• Το πρωί της 13ης Αυγούστου ο τουρκικός στρατός επιτέθηκε στις ελληνικές δυνάμεις στο Αφιόν Καραχισάρ. Οι τούρκοι κατάφεραν και συνέτριψαν την 1η και 4η μεραρχία στρατού ,ενισχύσεις δεν κατάφεραν να φτάσουν σύντομα, διότι είχε διακοπεί κάθε μορφή επικοινωνίας, δηλαδή τηλεφώνου και τηλεγράφου.

• Σημαντική αιτία αποδιοργάνωσης ήταν και η στρατολόγηση γεωργών και γενικά αμάχων χριστιανών οι οποίοι, εξαιτίας της απειρίας τους και του φόβου τους, αποσυντόνισαν πλήρως τα τακτικά σώματα στρατού.

• Στις 24 Αυγούστου η στρατιωτική ηγεσία συγκεντρώθηκε στη Σμύρνη περιμένοντας τα καράβια που θα τους μετέφεραν στην χώρα τους.

• Τα τελευταία άτομα επιβιβάστηκαν στις 5 Σεπτεμβρίου (μετά την μεγάλη καταστροφή).

• Τέσσερις μέρες αργότερα η κυβέρνηση Πρωτοπαπαδάκη

παραιτείται και σχηματίζεται κυβέρνηση υπό τον Νικολαο Τριανταφυλλάκο. (Νικόλαος Τριανταφυλλάκος)

• Οι τούρκοι είχαν ακολουθήσει τους έλληνες, καθώς υποχωρούσαν, έως τα παράλια της Σμύρνης.

• Εκεί, το απόγευμα της 31ης Αύγουστου μια μεγάλη πυρκαγιά ξέσπασε στην Σμύρνη με εμπρηστές τους τούρκους. Οι τούρκοι προσποιούμενοι πως θα βοηθούν πήραν μάνικες και ξεχύθηκαν στους δρόμους. Αντί όμως οι μάνικες

να ρίχνουν νερό, έριχναν πετρέλαιο, με αποτέλεσμα η φωτιά να φουντώνει όλο και περισσότερο..

• Γαλλικά και αγγλικά καράβια βρίσκονταν λίγο πιο μακριά από την φλεγόμενη προκυμαία της Σμύρνης παρακολουθώντας την καταστροφή. Όσοι κάτοικοι ήξεραν κολύμπι, κολυμπούσαν ως τα καράβια για αν βρουν σωτηρία. Όμως το πλήρωμα των καραβιών δεν τους επέτρεπε να ανεβούν ενώ

χρησιμοποιού- σαν βία σε όσους παρέμβαιναν την εντολή αύτη.

• Αποτεφρώθηκαν 55.000 σπίτια, 5.000 καταστήματα, 21 εκκλησίες, 32 σχολεία και 5 νοσοκομεία. Οι νεκροί και τραυματισμένοι στρατιώτες υπολογίζονταν στους 25.000. Πάνω από 1.500.000 μικρασιάτες αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τον τόπο τους και να έρθουν ως πρόσφυγες στην Ελλάδα, αφήνονταςπίσω τους 600.000 νεκρούς. Μαρτυρίες επιζησάντων μας πληροφορούν πως

υπήρξαν τόσα πολλά πτώματα μέσα στη θάλασσα που μπορούσε κανείς να περπατήσει όρθιος πάνω της!

Η ζωή μετά την καταστροφή

• Μετά την καταστροφή προσφυγές ξεχύθηκαν σε όλα τα λιμάνια της Ελλάδας ψάχνοντας για μια καλύτερη τύχη.

• Στην πόλη του Βόλου ήρθαν 12.000 πρόσφυγες. Ο δήμος άρχισε να κτίζει διάφορες κατοικίες λίγο πιο έξω από το Βόλο, στην περιοχή Ξηρόκαμπος στα δυτικά της πόλης που αργότερα μετεξελίχθητε στον δήμο Νέας Ιωνίας.

Εκεί θα μπορούσαν να μείνουν οι πρόσφυγες.

• Μέχρι όμως να κτιστούν αυτές οι κατοικίες οι πρόσφυγες έμεναν σε προσφυγικούς συνοικισμούς και μοιραζόντουσαν τις ίδιες τουαλέτες. Αυτό όμως οδήγησε στην εμφάνιση κάποιων μεταδοτικών ασθενειών , και έτσι με τον φόβο μην εξελιχτούν σε επιδημία, οι αρμόδιοι τους μεταστέγασαν στα σπίτια που

κτίζονταν, παρόλο που κάποια από αυτά δεν ήταν ακόμα έτοιμα.

Πρόσφυγες στον Άγιο Νικόλαο του Πειραιά.

Προσφυγικός οικισμός.

Συσσίτιο

Προσφυγοπούλες υφαίνουν στον αργαλειό.

Εγκαίνια προσφυγικού συνοικισμού.

Προσφυγόπουλα σε σχολείο.