Τρικούπης Δηλιγιάννης

ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ | ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΚΟΜΜΑΤΑ

1

Τρικούπης – Δηλιγιάννης (II/e)

παράθεμα 1

ο :

Τις πταίει

Στο άρθρο «Τις πταίει» που δημοσιεύτηκε στους «Καιρούς» γράφονται ανάμεσα στα άλλα και τα εξής:

«Ας αφεθή να λειτουργήση το πολίτευμα, εν τη βεβαιότητι, ότι εκ της πλειονοψηφίας της βουλής μορφώνεται η κυβέρνησις και ταχέως θα ίδωμεν την Βουλήν συντασσομένων εις δυο κόμματα. Ουδέν των θεμελιωδών ζητημάτων, άτινα εν Γαλλία ή Ιταλία διαιρούσι τους πολιτευομένους εις πολλά κόμματα, έχομεν εν Ελλάδι· τα πολλά κόμματα παρ’ ημίν είναι αποτέλεσμα της προσκλήσεως των μειονοψηφιών εις την εξουσίαν» [...]

Ο Τρικούπης δημοσίευσε και δεύτερο άρθρο στην ίδια εφημερίδα με τον τίτλο «Παρελθόν και ενεστώς». Σ’ αυτό εξηγούσε ότι ο Όθων, παρόλο που ήταν ενάρετος, δημιούργησε τις προϋποθέσεις για την έξωσή του, παραβιάζοντας συνεχώς το Σύνταγμα. Με τη μεταπολίτευση, συνέχιζε, τα πράγματα δεν καλυτέρεψαν. «Η δημοσία ηθική, ήτις είναι το θεμέλιον πάσης πολιτείας, δεινοτερα ή εν τω παρελθόντι υπέστη και υφίσταται τραύματα· τον χρόνον της κακοηθείας σύρει εμμανώς η νόμιμος κυβέρνησις» Και για να αποδείξει τον ισχυρισμό του ανέφερε παραδείγματα νοθείας και βίας που έγιναν στην Αττική και στη Ζάκυνθο. Υποστήριζε ότι το κράτος ήταν ακυβέρνητο και αδιοίκητο και στην πολιτική διαφθορά είχε προστεθεί η κοινωνική εξαχρείωση. Την ώρα της θεραπείας την έβλεπε να πλησιάζει, γιατί το κακό είχε ξεπεράσει κάθε όριο. [...]

Η κρίση κορυφώθηκε ... Ο Γεώργιος κάλεσε τον Τρικούπη και του ανέθεσε να σχηματίσει κυβέρνηση και να διενεργήσει νέες εκλογές, δείχνοντας έτσι ότι είχε επηρεασθεί από την αρθρογραφία του Τρικούπη.

Η βασιλική ενέργεια όμως ερχόταν σε αντίθεση προς το πνεύμα του «Τις πταίει». Ο Τρικούπης δεν ήταν μέλος της βουλής, ούτε διέθετε σ’ αυτή την υποστήριξη κάποιας ομάδας που θα του έδινε το δικαίωμα να διεκδικήσει τον τίτλο του αρχηγού της μειοψηφίας. Εξάλλου οι σχέσεις του με τους άλλους αρχηγούς δεν ήταν καλές. Κανονικά ο Γεώργιος, αν ήθελε να συμμορφωθεί με όσα δίδασκε ο Κουμουνδούρος και υιοθετούσε ο Τρικούπης, έπρεπε να καλέσει τους τρεις ηγέτες που αντιπολιτεύονταν το Βούλγαρη και να τους ζητήσει να σχηματίσουν συμμαχική κυβέρνηση [...] Δεν είναι σαφές αν ο Γεώργιος συμμορφώθηκε με συμβουλή που του έδωσε ο Κουντουριώτης και που του επανέλαβε ο Άγγλος πρεσβευτής ή αν το ένστικτό του τού υπαγόρευσε τη λύση, που τον βοηθούσε να ξεπεράσει την κρίση, με την προβολή νέου στόχου στις επιθέσεις της αντιπολιτεύσεως. [...]

Όταν ο Γεώργιος τον κάλεσε και του ανέθεσε την κυβέρνηση, κανονικά δε θα έπρεπε να δεχθεί. Θα έχανε όμως την ευκαιρία να επιβληθεί ως ηγετική φυσιογνωμία. Γι’ αυτό και δέχθηκε. Εξάλλου διέθετε αποφασιστικό επιχείρημα, για να αποκρούει κάθε κατηγορία ευνοίας. Θα ενεργούσε γνήσιες, ανόθευτες, ελεύθερες εκλογές. [...]

Η καινούργια βουλή συνεδρίασε για πρώτη φορά στις 11 Αυγούστου και άκουσε το λόγο που διάβασε ο βασιλιάς και είχε γράψει το Τρικούπης. [...]

Η δήλωση αυτή του βασιλιά, για την αρχή της δεδηλωμένης, που τον δέσμευε ηθικά, όχι συνταγματικά, αποτελούσε ουσιαστική κατάργηση του άρθρου 31 («Ο βασιλεύς διορίζει και παύει τους υπουργούς αυτού») και του άρθρου 37, σε ό,τι αφορούσε το δικαίωμά του να διαλύει τη βουλή. Γιατί, αφού δε θα είχε το δικαίωμα να διαλέγει τους υπουργούς του, αλλά θα ήταν υποχρεωμένος να διορίζει όποιους του υποδείκνυε η βουλή, η συμμετοχή του στο σχηματισμό της κυβερνήσεως θα ήταν τελείως τυπική. Θα περιοριζόταν να διαπιστώσει ποιος αρχηγός είχε την πλειοψηφία στη βουλή και σ’ αυτόν θα ανέθετε το σχηματισμό κυβερνήσεως. Και αφού η κυβέρνηση θα έπρεπε να έχει τη δεδηλωμένη εμπιστοσύνη της πλειοψηφίας των βουλευτών, δε διέθετε δυνατότητα διαλύσεως της βουλής χωρίς την συγκατάθεση της πλειοψηφίας. Ο Τρικούπης θέλησε να καθιερώσει στην Ελλάδα το κοινοβουλευτικό σύστημα στην πιο εξελιγμένη μορφή του. Η κυβέρνηση δε θα ήταν απλώς υπεύθυνη απέναντι στη βουλή αλλά και θα ασκούσε την εκτελεστική εξουσία. Έλεγε στη βουλή: «Νομίζω ότι η βουλή αντιπροσώπους αυτής έχει τους υπουργούς· ούτοι δεν είναι μόνον όργανα του στέμματος, αλλά


2

και όργανα της βουλής. Η κυβέρνησις, εκλεγόμενη υπό του στέμματος καθ’ υπόδειξιν της πλειονοψηφίας της βουλής, είναι επιτροπή εργαζομένη υπό τον έλεγχον της βουλής». Ο Σ. Σβώλος χαρακτηρίζει το βασιλικό λόγο της 11ης Αυγούστου 1875 ως «ιστορικόν», γιατί με αυτόν ο Τρικούπης πρόβαλε το πρότυπο της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας έτσι, που θα μπορούσε να αποτελέσει την εποχή εκείνη ιδανικό για τις κοινοβουλευτικές χώρες της Ευρώπης. Δεν αρκέστηκε να υποστηρίξει ότι ο «κοινοβουλευτισμός δεν ήταν μόνον σύστημα πολιτικής ευθύνης των υπουργών, αλλά σύστημα ουσιαστικής ασκήσεως της εκτελεστικής εξουσίας υπό της πλειονοψηφίας της βουλής, χρησιμοποιούσης την κυβέρνησιν ως επιτροπήν της», αλλά και εισηγήθηκε να καθιερώσει η ευρεία εκλογική περιφέρεια και η αναλογική αντιπροσωπεία, να ορισθεί η ποινική ευθύνη των υπουργών. Κατά τον Σβώλο, «αι ιδέαι αύται του μεγάλου πολιτικού ευρίσκοντο εις επαφήν και προς την κοινήν γνώμην του τότε πολιτικού κόσμου, ως αποδεικνύει και η συζήτησις επί της απαντήσεως εις τον λόγον του θρόνου, καθ’ ην ετονίσθη ότι η «αναγνώρισις» των προνομιών της βουλής και η καθιέρωσις του κοινοβουλευτισμού απετέλουν εφαρμογήν του «πνεύματος του γράμματος του συντάγματος», ην είχεν ενόρκως υποσχεθή ο βασιλεύς» [...]

Οι μεταρρυθμίσεις που καθιέρωνε ο νέος νόμος, εκτός από τη σύντμηση του χρόνου ψηφοφορίας σε μια μέρα (που άρχιζε την ώρα της ανατολής και έληγε την ώρα της δύσεως του ηλίου) ήταν οι ακόλουθες: 1) Ο δημότης δε χρειαζόταν πια να έχει κάποια ιδιοκτησία ή να ασκεί κάποιο επάγγελμα ή επιτήδευμα για να έχει το δικαίωμα να ψηφίσει. Αρκούσε να έχει συμπληρώσει το 21ο έτος της ηλικίας του. 2) Ο εκλόγιμος δεν χρειαζόταν να έχει «εν τη επαρχία αφ’ ης εκλέγηται ακίνητόν τινα ιδιοκτησίαν»· αρκούσε να είναι πολίτης Έλληνας, τριάντα χρόνων, που γεννήθηκε ή ήταν εγκαταστημένος επί δυο χρόνια στην επαρχία που εκλεγόταν. 3) Οι εκλογικοί κατάλογοι που χρησιμοποιούνταν ως τη μέρα που δημοσιεύθηκε ο νόμος ακυρώθηκαν. Νέοι κατάλογοι θα συντάσσονταν. Η δικαστική εξουσία θα παρακολουθούσε τη σύνταξη και την αναθεώρησή τους. 4) Αντιπρόσωποι της δικαστικής εξουσίας θα επόπτευαν τη διαδικασία της ψηφοφορίας και θα εξασφάλιζαν τη γνησιότητα του αποτελέσματος. 5) Βαριές ποινές ορίσθηκαν για τους εκλογικούς παραβάτες. 6) Απαραίτητη προϋπόθεση για την ανακήρυξη κάποιου ως υποψηφίου ήταν η πληρωμή των εξόδων της κάλπης.

Ιστορία του Ελληνικού ‘Εθνους , τόμος. ΙΓ΄, εκδόσεις Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1977, σσ. 293-4

Παράθεμα 2

ο :

[Η εφαρμογή του δικομματισμού στην Ελλάδα]

Οι πέντε εκλογικές αναμετρήσεις που διεξάγονται στην επόμενη δεκαετία – στις 7 Απριλίου

1885, στις 4 Ιανουαρίου 1887, στις 14 Οκτωβρίου 1890, στις 3 Μαΐου 1892 και στις 16 Απριλίου 1895 – επιβεβαιώνουν τη λειτουργία του δικομματικού συστήματος, με την εναλλαγή στην εξουσία των δυο ηγεμονικών πολιτικών αρχηγών της περιόδου: του Χαρίλαου Τρικούπη, πρωθυπουργού κατά τις δυο μακροβιότερες, συγκριτικά, κυβερνητικές θητείες – 1887 – 1890, 1892 – 1895 – και του Θεόδωρου Δηλιγιάννη, διαδόχου του Α. Κουμουνδούρου μετά το θάνατό του το 1883, νικητή τριών εκλογικών αναμετρήσεων (1885, 1890, 1895) και πρωθυπουργού των βραχύβιων, αντίστοιχων κυβερνήσεων που σχηματίστηκαν. Μαρωνίτη Νίκη (2003), «Η εποχή του Γεωργίου Α’. Πολιτική ανανέωση και αλυτρωτισμός» στο Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, 1770 – 2000, σελ. 18, Αθήνα : Ελληνικά Γράμματα.

Με βάση το συγκεκριμένο παράθεμα και σε συνδυασμό με τις γνώσεις σας από το σχολικό βιβλίο, να προσδιορίσετε τη διαδικασία κάτω από την οποία ο δικομματισμός κυριάρχησε στο πολιτικό σκηνικό της χώρας.


3

Παράθεμα 3ο :

Η πολιτική φυσιογνωμία του Νεωτερικού Κόμματος, 1882 – 1895

Οι προγραμματικές δηλώσεις του τρικουπικού κόμματος, στην έναρξη της κυβερνητικής του

θητείας, μπορούν να συνοψιστούν στο εξής σύνθημα : Επιδίωξη ενός κράτους δικαίου, σύγχρονου, οικονομικά ανεπτυγμένου, διεθνώς ισχυρού και ανταγωνιστικού. Στον πολιτικό λόγο του τρικουπισμού, η εσωτερική ανασυγκρότηση και, παραλλήλως, η αναβάθμιση της διεθνούς εικόνας της Ελλάδας, ήταν δυο αλληλένδετες όψεις του ίδιου οράματος. Ο «ειρηνικός», εφικτός εθνικισμός, που πρέσβευε ο Τρικούπης, υπαγόρευε τη συνειδητοποίηση της εξάρτησης της Ελλάδας από το διεθνές περιβάλλον και ειδικότερα από τις Μεγάλες Δυνάμεις και, παράλληλα, τη συνειδητοποίηση της ελλαδικής ανεπάρκειας. Επομένως, για το Μεσολογγίτη πολιτικό, το στοίχημα της μακρόπνοης εθνικής στρατηγικής του ήταν η διαμόρφωση, μέσω της προόδου και του εκσυγχρονισμού της ελληνικής οικονομίας, μιας θέσης της Ελλάδας στο ιεραρχικά δομημένο διεθνές σύστημα […] …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Για την προώθηση επομένως αυτού του μεταρρυθμιστικού σχεδιασμού, ο οποίος μόνο μακροπρόθεσμα οφέλη μπορούσε να προσκομίσει, απαιτούνταν, σύμφωνα με τους οπαδούς του Νεωτερικού Κόμματος, αφενός η διαμόρφωση και η βελτίωση του συστήματος υποδομής σε καίριους τομείς – όπως π.χ. οι συγκοινωνίες και οι μεταφορές, ο στρατός, η διοίκηση – αφετέρου η συνείδηση και η αποδοχή από την πλειοψηφία της κοινωνίας του υλικού και ψυχολογικού κόστους που η ταχύρυθμη ανάπτυξη προϋπόθετε. Συμπληρωματικώς, μια τέτοια φιλόδοξη πολιτική διεκδικούσε ιδανικά την καθολική αποδοχή της, κατ’ αρχάς και κατ’ αρχήν, στο εσωτερικό του τρικουπικού κόμματος· εξουδετερώνοντας προληπτικώς ή εκ των υστέρων τις κατά καιρούς αντιστάσεις που αναπτύσσονταν με αφορμή την ανάλγητη κυβερνητική πρακτική – ειδικότερα την άνιση φορολογική επιβάρυνση του κοινωνικού σώματος. Μαρωνίτη Νίκη (2003), «Η εποχή του Γεωργίου Α’. Πολιτική ανανέωση και αλυτρωτισμός» στο Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, 1770 – 2000, σελ. 18, Αθήνα : Ελληνικά Γράμματα.

Παράθεμα 4

ο

Τα δυο κόμματα

Χαρακτηριστική είναι η ονομασία των δύο κομμάτων: ο Τρικούπης είχε το «Νεωτερικό» κόμμα, ενώ ο Δηλιγιάννης το «Εθνικό». Για τον Τρικούπη, νεωτερισμός ήταν η διάκριση των εξουσιών και η ανάπτυξη της ιδιωτικής κοινωνίας μέχρι την αυτονόμησή της. Για τους αντιπάλους του, «εθνική» ήταν αυτή καθαυτή η ανάπτυξη του ανάμικτου «κρατικό-κοινωνικού» συγκροτήματος, μέσα στο οποίο έδρευαν αναπόσπαστα και τα ιδιωτικά συμφέροντα. Έτσι ο αγώνας μεταξύ των δυο παρατάξεων αναφερόταν πρώτιστα στη χρήση της κρατικής μηχανής, και γι’ αυτό ήταν κατευθείαν πολιτικός. Από τα δύο πολιτικά προγράμματα, του Τρικούπη ήταν περισσότερο εντοπισμένο κοινωνικά: εξυπηρέτηση του μεγάλου ιδιωτικού κεφαλαίου στην πορεία για την αστικοποίηση και τον εξευρωπαϊσμό των κοινωνικών σχέσεων. Οι επιδιώξεις του Δηλιγιάννη ήταν λιγότερο χρωματισμένες ταξικά, πράγμα που επέτρεπε τη συνύπαρξη στον ίδιο χώρο «όλων των δυσαρεστημένων, από την άκρα δεξιά ως την άκρα αριστερά». Κοινός παρανομαστής μέσα στο δηλιγιαννικό συνονθύλευμα ήταν η άρνηση του χωρισμού των εξουσιών. Κεντρικός στόχος του αντιτρικουπισμού ήταν όχι ο μερισμός, αλλά η συγκέντρωση των εξουσιών και η διεύθυνσή τους από την πολιτική. Χαρακτηριστικό του Τρικούπη ήταν το πάθος για την οικονομική ανάπτυξη, ενώ των αντιπάλων του το πάθος για την αναρρίχηση στα δημόσια αξιώματα και για την κυριαρχία της πολιτικής εξουσίας πάνω στην οικονομική. Έτσι, ο Τρικούπης κατηγορήθηκε σαν «πλουτοκράτης», ενώ οι αντίπαλοί του σαν «αρχομανείς». Στην ολιγαρχία του πλούτου αντιτάχθηκε η ολιγαρχία της πολιτικής ζωής. Η πρώτη χειραγωγήθηκε από τους κεφαλαιούχους, ενώ η δεύτερη από το πνεύμα του μικροαστισμού και του λαϊκισμού. Μέσα στο δηλιγιαννικό στρατόπεδο βρέθηκαν επίσης και οι προερχόμενοι από τα παλαιά «τζάκια» και τον κοτζαμπασισμό. Όμως, τα παλιά αυτά στρώματα είχαν ξεπέσει οριστικά. Τους ήταν αδύνατο πια να λειτουργήσουν «οπισθοδρομικά» σαν μια «φεουδαρχική αντίδραση». Αντίθετα, η πολιτική τους


4

παρουσία πήρε αναπότρεπτα τη μορφή της «αρχομανίας», της «θεσιθηρίας», της δημοσιοϋπαλληλίας (μιας «φατριαστικής υπαλληλίας», όπως την χαρακτήρισε ο ίδιος ο Τρικούπης). Έτσι, ο παλιός κοτζαμπασισμός εμφανίσθηκε με τη μορφή του εκσυγχρονισμένου μικροαστισμού και λαϊκισμού. Οι μεταβολές της ελληνικής κοινωνίας μετά το 1860 ήταν μεγάλες και οριστικές: στο εξής το βασικό δίλημμα δεν ήταν πια αν η Ελλάδα θα πήγαινε προς τα εμπρός ή προς τα πίσω, αλλά αν θα ακολουθούσε το δρόμο της αναπτύξεως του κεφαλαίου ή την προοπτική του μικροαστισμού. Το κράτος, για τον Τρικούπη, ήταν ένα εργαλείο για την οικονομική ανάπτυξη, ενώ για το Δηλιγιάννη ήταν ένας αντικειμενικός στόχος. Ο Τρικούπης απέβλεπε στο να χρησιμοποιήσει το κράτος, ενώ ο Δηλιγιάννης στο να το κατακτήσει. Έτσι, ο κρατικός παρεμβατισμός στην οικονομική και κοινωνική ζωή ήταν επιδίωξη παροδική για τον ένα, μονιμότερη για τον άλλο.

Ιστορία του Ελληνικού ‘Εθνους , τόμος. ΙΔ΄, εκδόσεις Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1977, σ. 22

Παράθεμα 5

ο:

ΠΗΓΗ : Δερτιλής, Γ.Β. (2005), Ιστορία του Ελληνικού Κράτους, τόμος Β’, σελ. 716, Αθήνα : Βιβλιοπωλείον της Εστίας.

Παράθεμα 6

ο :

[Τρικούπης εναντίον Δηλιγιάννη]

Στην ουσία, ο Τρικούπης εκπροσωπούσε τον εξευρωπαϊσμό της πολιτικής ζωής, ενώ ο Δηλιγιάννης την παραδοσιακή λειτουργία της. Ο Τρικούπης πίστευε ότι το κράτος χρειαζόταν πολιτική και οικονομική ανόρθωση, πριν γίνει λόγος για εμπλοκή σε αλυτρωτικές περιπέτειες. Γι’ αυτό και επεδίωξε να καταστήσει τη χώρα διεθνώς αξιόπιστη, να ενθαρρύνει την έναρξη της εκβιομηχάνισης, να βελτιώσει τις επικοινωνίες με την κατασκευή σιδηροδρόμων και την διάνοιξη του Ισθμού της Κορίνθου, και να εκσυγχρονίσει το στρατό και το ναυτικό. Ωστόσο, ένα τέτοιο πρόγραμμα ήταν δαπανηρό και συνεπαγόταν αυξημένη φορολογία. Αυτό πρόσφερε εύκολο στόχο στο δημοφιλή και δημαγωγό Δηλιγιάννη, ο οποίος δεν είχε πρόβλημα να δηλώνει ότι ήταν αντίθετος προς οτιδήποτε υποστήριζε ο Τρικούπης. Η επιδεικτική λαϊκιστική ρητορεία του Δηλιγιάννη και η φλογερή προάσπιση μιας «Μεγαλύτερης Ελλάδας», χωρίς αμφιβολία εξέφραζε πιο πιστά τους ενθουσιασμούς και τους

0,00%

20,00%

40,00%

60,00%

80,00%

100,00%

1833-35 1852-54 1871-73 1892-94 1910-12 1931-33

70,71% 65,51%

43,61%

25,68% 19,77% 18,22%

29,29% 34,49%

53,69%

74,32% 80,23% 81,78%

Κατανομή συνολικών φορολογικών εσόδων : άμεσοι & έμμεσοι φόροι 1833 - 1933

Άμεσοι φόροι

Έμμεσοι φόροι


5

μύχιους πόθους του απλού πολίτη από τα αυστηρά μεταρρυθμιστικά προγράμματα του Τρικούπη. Οι παράτολμες όμως πολιτικές επιλογές του Δηλιγιάννη, στις περιόδους που ήταν στην εξουσία, δεν μπορούσαν παρά να θέσουν σε δοκιμασία την ήδη εξασθενημένη οικονομία, όπως συνέβη με τη θνησιγενή κινητοποίηση στη διάρκεια της βουλγαρικής κρίσης του 1885, η οποία κατέληξε στον αποκλεισμό της Ελλάδας από τις Μεγάλες Δυνάμεις. Επιπλέον, η φιλοπολεμική του πολιτική έμελλε να καταλήξει σε ήττα το 1897, στη διάρκεια του καταστροφικού πολέμου των τριάντα ημερών με την Τουρκία.

Clogg, Richard (2003), Συνοπτική Ιστορία της Ελλάδας 1770-1990, (87 – 89), Αθήνα : Κάτοπτρο

Παράθεμα 7

ο :

Η πολιτική ταυτότητα του Εθνικού Κόμματος

Έτσι […] ο Δηλιγιάννης θα αποδοκιμάσει τον ιδεολογικό πυρήνα της πολιτικής του τρικουπικού εκσυγχρονισμού. Θα εισηγηθεί ότι μέτρο των δαπανών οφείλει να είναι η μικρότερη δυνατή φορολογική επιβάρυνση· θα υπογραμμίσει το δυσανάλογο κοινωνικό κόστος του εκσυγχρονισμού καθώς και τις βλαβερές συνέπειες που επιφέρει, με κυριότερη την ένταση της κοινωνικής διαφοροποίησης· θα υποστηρίξει την ιδέα της κοινωνικής αλληλεγγύης και πειθαρχίας και θα τη συναρτήσει με την εικόνα ενός πιο αδύναμου, λιτού κράτους, περισσότερο εξαρτημένου από τους κυβερνώμενους πολίτες του. Παραλλήλως, θα στιγματίσει την εκλεκτική φύση της δημοσιονομικής πολιτικής του Νεωτερικού Κόμματος, η οποία ενώ πλήττει βαρύτατα τα μεσαία και κατώτερα κοινωνικά στρώματα, αφήνει απέξω, προκλητικώς, κατά την αντίληψη του Δηλιγιάννη, την «πλουτοκρατία»: ούτε οι μεγάλες περιουσίες ούτε τα κέρδη από το χρηματιστήριο ούτε οι ευρύτερες οικονομικές συναλλαγές, που πραγματοποιούν κερδοσκοπώντας οι εγχώριοι και ομογενείς τραπεζίτες και επιχειρηματίες στο πλαίσιο των κρατικών αναπτυξιακών προγραμμάτων εκσυγχρονισμού, δεν φορολογούνται. Επιπλέον, και αυτό απέκτησε βαρύνουσα σημασία στον πολιτικό λόγο του Εθνικού Κόμματος, η ταχεία και σχεδιασμένη μεταρρυθμιστική μεταβολή επιχειρούσε να αντικαταστήσει τα πολιτικά ήθη και το εδραιωμένο σύστημα αξιών που ασπαζόταν η ελληνική κοινωνία, με νέους κώδικες στους οποίους κυριαρχούσε η δύναμη του χρήματος, οι νέου τύπου απρόσωπες συναλλαγές, εν τέλει η κερδοσκοπία. Αντιθέτως, ο ιδιαίτερος εθνικός χαρακτήρας που προέκρινε παραδοσιακά την αργή κοινωνική ανέλιξη βασισμένη στη σκληρή εργασία και στις στερήσεις, «στην εντίμως αποκτημένη ιδιοκτησία», στην εξυπηρέτηση του συλλογικού συμφέροντος, νοθευόταν συστηματικώς. Τελικώς, για τους δηλιγιαννικούς οπαδούς πληττόταν εξίσου σοβαρά και το σύστημα διακυβέρνησης: γιατί ναι μεν συνηγορούσαν και αυτοί στην κυριαρχία του κοινοβουλευτικού, δικομματικού συστήματος και στις περιορισμένες προνομίες του στέμματος· αποδοκίμαζαν όμως έντονα την υπεροχή του πρωθυπουργού, ως επικεφαλής της πλειοψηφούσας κοινοβουλευτικής ομάδας, απέναντι στο σύνολο της εθνικής αντιπροσωπείας και τη συνακόλουθη μείωση της σημασίας του κοινοβουλευτικού ελέγχου. Πρέσβευαν μια πιο άμεση μορφή «δημοκρατίας», μια λιγότερο συγκεντρωτική διοίκηση, μια σαφώς διαφορετική σχέση κράτους και κοινωνίας από αυτήν των πολιτικών τους αντιπάλων. Μαρωνίτη Νίκη (2003), «Η εποχή του Γεωργίου Α’. Πολιτική ανανέωση και αλυτρωτισμός» στο Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, 1770 – 2000, σσ. 22 – 23, Αθήνα : Ελληνικά Γράμματα.

Παράθεμα 8

ο :

Ο Δηλιγιαννισμός

Από την άλλη πλευρά, ο δηλιγιαννισμός, ή μάλλον ο αντι-τρικουπισμός, αποτελούσε ένα κίνημα

όχι λιγότερο νέο από το προηγούμενο. Προερχόταν ασφαλώς από την παράδοση του Ι. Κωλέττη και του Αλ. Κουμουνδούρου. Στις γραμμές του βρίσκουμε τους οπαδούς των παλιών κομμάτων με το


6

γαλλικό και ρωσικό προσανατολισμό. Φαίνεται ότι το κοινό στοιχείο και των δυο αυτών τάσεων ήταν ο αντι-αγγλισμός, ο οποίος τις οδήγησε ως τη συγχώνευση σε ένα ενιαίο κόμμα. Ο αντι-αγγλισμός του κόμματος αυτού έγινε ακόμα πιο έκδηλος όταν αργότερα άρχισε να εγκαταλείπει και τη Ρωσία και τη Γαλλία, προκειμένου να βρεθεί στην ίδια πλευρά με το ανερχόμενο στρατόπεδο της κεντρικής Ευρώπης και ειδικότερα με τη Γερμανία.

Στο αντι-τρικουπικό στρατόπεδο συσπειρώθηκαν τα στοιχεία του εγχώριου (μικρο) αστισμού. Ολόκληρο το απρόσωπο πλέγμα σχέσεων γύρω από το κράτος και την πολιτική εξουσία προσπάθησε να αποτρέψει τον επιδιωκόμενο (από τον Τρικούπη) έλεγχο του μεγάλου ιδιωτικού κεφαλαίου. Οι αντιτρικουπικοί δεν ήταν εναντίον του κεφαλαίου, αλλά ήθελαν να το θέσουν υπό τον έλεγχο της κρατικής μηχανής. Στιγμάτιζαν με υστερικό πάθος την κερδοσκοπία, το χρηματιστήριο, το χρηματικό κεφάλαιο, το χρηματικό πλούτο, την τοκογλυφία, την τραπεζική παντοδυναμία. Κήρυσσαν τον πόλεμο στους ξένους, στην Ευρώπη, στους πλούσιους Έλληνες της διασποράς. Παρόλα αυτά, ήταν υπέρ των παραγωγικών επενδύσεων, μέσα από έναν κατάλληλο κυβερνητικό προσανατολισμό. Ακόμα και παλιές οικογένειες κοτζαμπάσηδων και «τζακιών» που ξέπεσαν, έρχονταν να συμπαραταχθούν στα πλαίσια της αντι-τρικουπικής παρατάξεως. Παρά την παραδοσιακή μορφή πολλών από αυτούς που μετείχαν στη δηλιγιαννική παράταξη, ωστόσο έχουμε να κάνουμε με ένα φαινόμενο εξίσου νέο με τον τρικουπισμό. Το φαινόμενο αυτό είναι νέο όχι με βάση την προέλευση των στρωμάτων που το συγκροτούσαν, αλλά με βάση τις επιδιώξεις τους. Δεν είναι τυχαίο ότι οι επιδιώξεις αυτές, ξεκινώντας από ένα δημαγωγικό αντι-τρικουπισμό, κατέληξαν να αναφέρονται όλο και περισσότερο στο γερμανικό αναπτυξιακό υπόδειγμα. Στο φιλελευθερισμό του αγγλικού κόμματος του Τρικούπη, αντέτασσαν εθνικιστικά πρότυπα εμπνευσμένα από τον Κρόμγουελ, τον Καποδίστρια, το Βίσμαρκ. Έτσι, ο δηλιγιαννισμός, στην προσπάθειά του να εμποδίσει το τρικουπικό έργο, κατέληξε να διαμορφώσει στην πράξη ένα πρόγραμμα με αναφορές όχι στο παρελθόν, αλλά στο παρόν και στο μέλλον. Το πρόγραμμα αυτό αντιτιθόταν στο τρικουπικό, αλλά αυτό δε σημαίνει και ότι επιδίωκε το γύρισμα της ιστορίας προς τα πίσω. Αντίθετα, επιδίωκε έναν ορισμένο κοινωνικό εκσυγχρονισμό με άξονα της όλης προσπάθειας το κράτος. Ενώ ο Τρικούπης προσέβλεπε στην αγγλική κοινωνία και γι’ αυτό επιδίωκε να ενισχύσει την οικονομία και να αποδυναμώσει την πολιτική εξουσία, ο Δηλιγιάννης επιδίωκε ακριβώς το αντίθετο: ισχυρή πολιτική εξουσία που να ελέγχει και την οικονομία. Ο Θ. Δηλιγιάννης ξιφουλκούσε κατά της πλουτοκρατίας, κατά του χρηματικού και χρηματιστικού κεφαλαίου, υποσχόταν ένα συνδυασμό της οικονομικής προόδου με την κοινωνική δικαιοσύνη και κυρίως επιζητούσε να ενισχύσει τη δύναμη του κράτους. Είχε ως κανόνα της διεθνούς πολιτικής του την υποστήριξη της Γαλλίας, όμως ερωτοτροπούσε ακόμα και με τη Ρωσία και θαύμαζε βαθύτατα τη Γερμανία. Έτσι, κατόρθωσε να συσπειρώσει γύρω του ολόκληρη την αντιτρικουπική πανσπερμία.

Ιστορία του Ελληνικού ‘Εθνους , τόμος. ΙΔ΄, εκδόσεις Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1977, σσ. 23 – 24

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ : Θάνος Σταυρόπουλος – φιλόλογος, M.Sc. [email protected]

Education

Τρικούπης Δηλιγιάννης