ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ: « ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ»

ΑΕΙΦΟΡΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ

ΜΑΘΗΜΑ : Χ2. Θεωρητικό Πλαίσιο της Π.Ε.:

Βασικές Αρχές και Έννοιες ΔΙΔΑΣΚΩΝ: ΠΑΠΑΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟΙ ΦΟΙΤΗΤΕΣ:

1. ΚΥΠΡΙΖΟΓΛΟΥ ΦΙΛΙΩ Α.Μ.: 424M2012012 2. ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ ΜΑΡΙΑ Α.Μ.: 424M2012022

ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΟ ΕΤΟΣ : 2012- 2013 *Α ΕΞΑΜΗΝΟ "Εκρίζωση της φτώχειας, χωρίς ενδυνάμωση δεν είναι βιώσιμη. Κοινωνική ενσωμάτωση χωρίς τα δικαιώματα των μειονοτήτων είναι αδιανόητη. Η ισότητα των φύλων, χωρίς τα δικαιώματα των γυναικών είναι απατηλή. Η πλήρης απασχόληση χωρίς τα δικαιώματα των εργαζομένων δεν μπορεί να είναι περισσότερο από μια υπόσχεση για καταναγκαστικά εργοστάσια, εκμετάλλευση και σκλαβιά. Η λογική των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι αναπόφευκτη προκειμένου να υπάρξει αειφόρος ανάπτυξη. " -Mary Robinson United Nations High Commissioner for Human Rights

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ......................................................................... 1

ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗΝ ΑΕΙΦΟΡΙΑ ΩΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ

ΔΙΚΑΙΩΜΑ...............................................................2

ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ(Ανθρώπινα δικαιώματα 3ης γενιάς)

ΚΑΙ ΒΑΣΙΚΑ ΘΕΜΕΛΙΩΔΗ

ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ................................................................ 5

ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΚΑΙ

ΑΕΙΦΟΡΙΑ................................................................9

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ............................................11

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ.....................................................13

1

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Για πρώτη φορά η έννοια της Αειφόρου Ανάπτυξης χρησιμοποιήθηκε απο τους εισηγητές της αγρό -

οικολογίας τη δεκαετία του 1970 στη διαχείριση Δασών. Όμως η συστηματική εισαγωγή του όρου

« Αειφορία» έγινε απο την πρώην Πρωθυπουργό της Νορβηγίας Γκρο Χάρλεμ Μπρούτλαντ το 1987

κατά την υποβολή της ομώνυμης έκθεσης World Commission on Environmental And Development

( W. C. E. D, 1987). Εκεί ο όρος περιγραφόταν ως « η ανάπτυξη που επιτρέπει την ικανοποίηση των

σημερινών αναγκών, χωρίς να υποβιβάζονται οι ανάγκες των μελλοντικών γενεών για ανάπτυξη»

(Λαζαρέτου, 2002)

Σε διεθνές θεσμικό επίπεδο και πιο συγκεκριμένα στο επίπεδο του ΟΗΕ, οι κύριοι σταθμοί στην

εξέλιξη της έννοιας « Αειφόρος Ανάπτυξη», είναι η « Σύνοδος των Ηνωμένων Εθνών για το

Ανθρώπινο περιβάλλον 1972», η « Παγκόσμια Επιτροπή για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη

1987», η « Σύνοδος Κορυφής για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη 1992», η « Ειδική Σύνοδος των

Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη 1997» και η « Παγκόσμια Σύνοδος

Κορυφής για την Βιώσιμη Ανάπτυξη 2002».

Η έννοια της Αειφόρου Ανάπτυξης ως σύνθεση διαφόρων στοιχείων, τα οποία είναι οικονομικά,

περιβαλλοντικά, κοινωνικά, πολιτισμικά και πολιτικά , αποτέλεσε ιδιαίτερο κεφάλαιο(κεφάλαιο 2)

στην αναλυτική Διακήρυξη του Rio που ονομάστηκε « Ατζέντα 21», όπου σύμφωνα με το περιεχόμενο

της «Η Αειφόρος Ανάπτυξη συνεπάγεται την αρμονική συμβίωση ανάμεσα στις διαφορετικές

ανθρώπινες κοινότητες και γενικότερα σε σχέση με το περιβάλλον και τη Φύση».

(U .N.C.E.D, 1992).

Σύμφωνα με τις αρχές τις αειφορίας όλοι οι πόροι θα πρέπει να χρησιμοποιούνται με τρόπο ο οποίος

σέβεται τις ανάγκες των μελλοντικών γενεών (Tietenberg, 1992). Η βιωσιμότητα στην καθαρότερη

έννοια της εμπεριέχει την υιοθέτηση ηθικών κανόνων που αναφέρονται στην επιβίωση της ζωντανής

ύλης, στα δικαιώματα των μελλοντικών γενεών και στους θεσμούς που είναι υπεύθυνοι να

διασφαλίζουν ότι αυτά τα δικαιώματα λαμβάνονται πλήρως υπόψη στις πολιτικές δράσεις1.

Κατά τη σύνοδο κορυφής του 1992 στο Ρίο, η διεθνής κοινότητα ενέκρινε

Ατζέντα 212, ένα άνευ προηγουμένου παγκόσμιο πρόγραμμα δράσης για την αειφόρο ανάπτυξη.

11 The Rio Declaration on Environment and Development, Report of the United Nations Conference on Environment and

Development, A/CONF.151/26/Rev.1 (Vol. 1) (3–14 June 1992), Annex I, pp. 3–8, reprinted in 31 I.L.M. 874(1992). 2 The Rio Declaration formulated the link between human rights and the environmental protection element Of sustainable

development largely in procedural terms. Public participation was also emphasized in Agenda 21(Chapter 23). Otherwise,

2

Ήταν ένα επίτευγμα-ορόσημο στην ενσωμάτωση των περιβαλλοντικών, οικονομικών και κοινωνικών

ανησυχιών σε ένα ενιαίο πλαίσιο πολιτικής. Προσδιόρισε τρεις συνιστώσες της αειφόρου ανάπτυξης -

την κοινωνική ανάπτυξη την οικονομική ανάπτυξη, την ανάπτυξη του περιβάλλοντος καθώς και την

βιωσιμότητα, εφόσον είναι αλληλοεξαρτώμενοι πυλώνες και ενισχύονται αμοιβαία(World Conference

on Human Rights, 1993) . Οι δεσμοί μεταξύ των δικαιωμάτων του ανθρώπου και της βιώσιμης

ανάπτυξης έχουν σαφώς προσδιοριστεί και η χρήση τους ως στρατηγικά εργαλεία3 για την επίτευξη

των στόχων της αειφόρου ανάπτυξης έχουν γίνει καλύτερα κατανοητά. Το 1993, η Διακήρυξη της

Βιέννης αναγνώρισε το αδιαίρετου του χαρακτήρα τους και την ίση προτεραιότητα όλων των

δικαιωμάτων, των οικονομικών, των κοινωνικών, πολιτιστικών, ατομικών και πολιτικών και

υπογράμμισε ότι η δημοκρατία, η ανάπτυξη και τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι αλληλένδετα και

αλληλοενισχύονται. Έχει σημειωθεί πρόοδος στον καθορισμό του περιεχομένου των συγκεκριμένων

κοινωνικών και οικονομικών δικαιωμάτων, για θέματα όπως τροφή, υγεία και η εκπαίδευση καθώς

και για τον βασικό ρόλο των ατομικών και πολιτικών δικαιωμάτων στην υλοποίηση και την

προστασία τους. Και οι δύο κατηγορίες δικαιωμάτων έχουν ιδιαίτερη σημασία για τον σχεδιασμό των

αποτελεσματικών στρατηγικών και για την επίτευξη της αειφόρου ανάπτυξης (United Nations 1997).

Σύμφωνα με τα παραπάνω η αειφόρος ανάπτυξη συνδέεται με τα ανθρώπινα δικαιώματα, τόσο των

τωρινών όσο και των μελλοντικών γενεών, ως προϋπόθεση σε συνθήκες διαβίωσης που θα δίνουν το

δικαίωμα για ένα ασφαλές και καθαρό περιβάλλον, το δικαίωμα σε πρόσβαση πληροφοριών και

συμμετοχή του κοινού στην διαδικασία λήψης αποφάσεων , το δικαίωμα τις υπεράσπισης της ζωής

και την προώθηση των δικαιωμάτων αυτών.

ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗΝ ΑΕΙΦΟΡΙΑ ΩΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ

Η ενασχόληση με τα ανθρώπινα δικαιώματα από την διεθνή κοινότητα τόσο όσο αφορά την

προστασία τους, όσο και την οριοθέτηση τους, είναι ένα ζήτημα ιδιαίτερα επίκαιρο (Atapattu,S 2001).

Δεν είναι τυχαίο ότι ύστερα από περιόδους έντονων κρίσεων που πέρασε η ανθρωπότητα, η

καθιέρωση πολλών ανθρώπινων δικαιωμάτων ήταν μαζική, όπως εξίσου μαζική ήταν και η διάθεση

Agenda 21 provided few direct references to human rights, notably in respect of youth, women and indigenous peoples

(Chapter 24.1, Chapter 25.8, and Chapter 26.1-2.) 3 The Universal Declaration of Human Rights 1948 includes rights and freedoms in each of these Categories. Subsequently

two international treaties , the International Covenant on Civil and Political Rights and the International Covenant Economic,

Social and Cultural Rights have made these rights part of international law. These instruments have now been ratified by 149

and 145 States respectively.

3

για συμβατικές δεσμεύσεις. Με το τέλος των δύο Παγκοσμίων πολέμων η κινητικότητα για την

αναγνώριση των δικαιωμάτων του ανθρώπου έφερε στο φώς πολλά σχετικά κείμενα (Χάρτης

Δικαιωμάτων Ηνωμένων Εθνών, 1945). Λίγο αργότερα με την αποαποικιοποίηση πολλών λαών οι

καταστάσεις ανέδειξαν μια άλλη κατηγορία ανθρωπίνων δικαιωμάτων με συλλογικό περιεχόμενο που

με βάση το κύριο χαρακτηριστικό τους ονομάστηκαν δικαιώματα αλληλεγγύης και αναφέρονταν στην

ειρήνη, στην ανάπτυξη και το περιβάλλον(Brownlie,1981). Κυρίως τις τρείς τελευταίες δεκαετίες η

ανάπτυξη είναι εκείνη που έχει ιδιαίτερη προτεραιότητα για τα κράτη του τρίτου κόσμου, μολονότι η

αναγκαιότητα για την προστασία του περιβάλλοντος και την αειφορία είναι σαφέστατη παγκοσμίως.

Από την άλλη πλευρά τα αναπτυγμένα οικονομικά κράτη εκδηλώνουν την πρόθεση τους να στηρίζουν

τις αναπτυσσόμενες χώρες, εφόσον αυτές κάνουν μεγαλύτερες θυσίες και υποχωρήσεις( περιορισμός

στην εκβιομηχάνιση τους, καθώς και στην εκμετάλλευση των φυσικών τους πόρων) , προς όφελος του

περιβάλλοντος( Συνδιάσκεψη του Ρίο , 1992).

Οι σοβαρές ανησυχίες γύρω από το περιβάλλον αρχίζουν να διαφαίνονται από την δεκαετία του 1970.

Πολλοί οργανισμοί εκδηλώνουν αυτή την ανησυχία σε πολλές διασκέψεις και συναντήσεις, καθώς και

νομικά κείμενα. Οι προσπάθειες να γίνει σεβαστό το δικαίωμα για ένα υγιές περιβάλλον εκτείνονται

τόσο σε παγκόσμιο όσο και σε περιφερειακό επίπεδο. Ο ΟΗΕ και το Συμβούλιο της Ευρώπης

ηγούνται της αναγνώρισης και της καθιέρωσης του δικαιώματος μαζί με την Ευρωπαϊκή Ένωση, την

Διεθνή Οργάνωση Εργασίας( I.L.O.) και τον Διεθνή Οργανισμό Μετεωρολογίας( I.M.O) και ο

κατάλογος συνεχώς αυξάνεται.( Boyle, 2008).

Το Διεθνές Περιβαλλοντικό Δίκαιο σχετίζεται με το δίκαιο της προστασίας των Ανθρώπινων

Δικαιωμάτων, και τα δύο ακολουθούν την πορεία του Διεθνούς Δικαίου. Στην περίπτωση του

Δικαιώματος για το περιβάλλον έχει ιδιαίτερη σημασία η χρήση των μηχανισμών προστασίας των

Ανθρώπινων Δικαιωμάτων που όμως δεν γίνεται αποδεκτή από όλους( Boyle & Anderson, 1996). Η

σύγχρονη ιστορία του διεθνούς περιβαλλοντικού δικαίου γνωρίζει τρία κύρια στάδια: τη Διακήρυξη

της Στοκχόλμης, την έκθεση της Επιτροπής Brundtland (επίσης γνωστή ως Παγκόσμια Επιτροπή για

4

το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη, WCED), και την Διακήρυξη του Ρίο. Αυτά τρία κεντρικά έγγραφα

αναφέρονται όλα στην αειφόρο ανάπτυξη και τα συστατικά της4

Ο σκοπός του Διεθνούς Δικαίου για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα αναγνωρίζεται ως κοινός στις

παρακάτω Συμβάσεις( U.D. R Διεθνής Σύμβαση για τα Αστικά και πολιτικά Δικαιώματα ), ( I.C.C.P.R.

International Covenant on Civil and Political Rights -Διεθνής Σύμβαση για τα Ατομικά και Πολιτικά

Δικαιώματα) και (I.C.E.S.C.R. International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights-

Διεθνής Σύμβαση για τα Οικονομικά, Κοινωνικά και Πολιτιστικά Δικαιώματα) ,για την ελευθερία , την

δικαιοσύνη και την ειρήνη στον κόσμο. Τα κοινωνικά δικαιώματα είναι όμως πιο ευάλωτα , σε

αντίθεση με τα αστικά και τα πολιτικά που είναι απαραβίαστα. Το δικαίωμα στο περιβάλλον

διακηρύσσεται ως δικαίωμα των Λαών από τον Αφρικανικό Χάρτη των Δικαιωμάτων των Ανθρώπων

και των Λαών (1981) στο Άρθρο 24. Το δεύτερο περιφερειακό κείμενο που αναγνωρίζει φανερά την

ύπαρξη δικαιώματος στο περιβάλλον είναι το πρόσθετο πρωτόκολλο στην Αμερικανική Σύμβαση

Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (Ghandhi, 2010). Συγκεκριμένα στο Άρθρο 11.1 το εντάσσει για πρώτη

φορά στα δικαιώματα του Ανθρώπου και θεωρεί ότι κάθε βλάβη του περιβάλλοντος αποτελεί σταθερή

απειλή για τη ζωή και την υγεία του ανθρώπου.(The Working Group for Environmental Law, 2011)5

Στην προκαταρκτική της εισήγηση με τίτλο « Ανθρώπινα Δικαιώματα και Περιβάλλον» τον Αύγουστο

του 1991, η ειδική εμπειρογνώμων του ΟΗΕ Fatma Zohra Ksentini,6τόνισε ότι το δικαίωμα για το

περιβάλλον δεν μπορεί να περιοριστεί ως δικαίωμα του ατόμου να ζητά ένα ποιοτικό περιβάλλον,

ούτε μπορεί να αποδεσμευτεί από τα προβλήματα της ανάπτυξης. Απεναντίας τονίζει ότι «είναι

δικαίωμα αλληλεγγύης που περιλαμβάνει υποχρεώσεις και ευθύνες σε επίπεδο εθνικό και διεθνές. Ένα

τέτοιο δικαίωμα περιλαμβάνει την πρόληψη περιβαλλοντικών κινδύνων και τη διατήρηση της φύσης

προς όφελος της ανθρωπότητας και των επερχόμενων γενεών». Βασική προϋπόθεση για την αποδοχή

της προστασίας του περιβάλλοντος ως δικαίωμα είναι η σύνδεση του με γενικότερες αξίες, όπως η

4 Atapattu, supra note 10, fn 2: However, none of these documents are binding on states, although some of the provisions now

reflect customary international law. Principle 21(sovereignty and responsibility over national natural resources) of the

Stockholm Declaration, which is found in a slightly amended form in the Rio Declaration, is a good example of provision that

has achieved normative status through subsequent state practice. 5 23/03/2011: Human Rights and International Environmental Law: Some Current Problems with prof. Alan Boyle, University

of Edinburgh. Τελευταία πρόσβαση 29/12/12 6 http://www1.umn.edu/humanrts/demo/HRandEnvironment_Ksentini.pdf . Τελευταία πρόσβαση 29/12/12

5

ελευθερία, η ζωή ,η υγεία για το άτομο και την κοινωνία, ώστε η ύπαρξη του να θεωρείται απαραίτητη

(Ρούκουνας, 1995).

H διάκριση των δικαιωμάτων σε ατομικά και συλλογικά, δεν έχει μόνο τυπική σημασία αλλά και

άμεση σχέση με την εκτέλεση και τα μέτρα εφαρμογής τους. Τα οικονομικά και κοινωνικά

δικαιώματα υπόκεινται στην εποπτεία των διάφορων οργάνων των Ηνωμένων Εθνών (E .C.O.S.O.C.)

και όχι στα δικαστικά όργανα. Τα ανθρώπινα δικαιώματα θεωρούνται αναπόσπαστα δεμένα με τη ζωή

και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Το δικαίωμα στο περιβάλλον(Τσάλτας, 2003), έχει άμεση σχέση με

τα δικαιώματα αυτά και δεν θεωρείται ασυμβίβαστο με το χαρακτηριστικό ως « Ανθρώπινο

Δικαίωμα» Παρόλο που τα συλλογικά δικαιώματα δεν είναι σίγουρο σε ποιο βαθμό μπορούν να

θεμελιώσουν ατομικές αξιώσεις( UNESCO . 1990)

ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ(Ανθρώπινα δικαιώματα 3ης γενιάς) ΚΑΙ ΒΑΣΙΚΑ

ΘΕΜΕΛΙΩΔΗ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ

Ο χαρακτηρισμός « Βασικό ή Θεμελιώδες» για κάποιο ανθρώπινο δικαίωμα συνήθως δηλώνει

αυξημένη τυπική αναγνώριση και προστασία. Θεωρείται γενικά ότι το δικαίωμα για ένα καθαρό και

υγιές περιβάλλον συνδέεται άμεσα με την φυσική υπόσταση του ανθρώπου (Boyle& Anderson, 1996)

ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗ ΖΩΗ

Το δικαίωμα στη Ζωή7 χαρακτηρίζεται ως θεμελιώδες σε όλες τις σημαντικές συμβάσεις και κατά

συνέπεια καθίσταται ιερότατο και απαραβίαστο ακόμη και σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης. Η Γ.Σ

του ΟΗΕ και η ΕΕ έχουν χρησιμοποιήσει το ίδιο χαρακτηριστικό για το δικαίωμα στο περιβάλλον

( Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ, 2000).

Το δικαίωμα στη ζωή συνδέεται άμεσα με την αειφόρο ανάπτυξη και το περιβάλλον που αποτελεί τον

ζωτικό χώρο κάθε έμβιου όντος, αλλά κα πηγή όλων των αγαθών8. Αφορά όλη την ανθρωπότητα ως

παγκόσμιο δικαίωμα( Right to Environment and Suitable Development, International Law )9

7 http://www.ohchr.org/EN/UDHR/Pages/Language.aspx?LangID=grk Τελευταία πρόσβαση 30/12.12 8 INTERNATIONAL LAW ASSOCIATION BERLIN CONFERENCE (2004) INTERNATIONAL LAW ON SUSTAINABLE DEVELOPMEN https://docs.google.com/viewer?a=v&q=cache:3a9liGjVzV4J:www.ilahq.org/download.cfm/docid/917ADCC2-76B0-4D5B 889D9BA9AFD2BB95+&hl=el&gl=gr&pid=bl&srcid=ADGEESijosiBO6b4gVOYcRuWmlmgcgTFDZzEz2y-nxbWEfHA0vqwnxyJrWOCZJl61kfbywL4VzRxJ1hc5mF8eD5nAXY6VHJdWDikldmY5iAbbom6BM27ZCPf7b1uR7xMPE50akyLM2C&sig=AHIEtbQtmAFQtHcB_gZzwJMRAPQ7wsFthw Τελευταία πρόσβαση 30/12.12 9 http://www.envirosecurity.org/espa/PDF/IES_ESA_CS_Kalimantan_Legal_Analysis.pdf Τελευταία πρόσβαση 30/12.12

6

ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ

Μια ιδιαίτερη σχέση διαπιστώνεται μεταξύ περιβάλλοντος και υγείας(The American Museum of

NaturalHistory ). Η υγεία αποτελεί προϋπόθεση για την αειφόρο ανάπτυξη του ανθρώπου, με άμεσες

συνέπειες για την τη μείωση της φτώχειας, την κοινωνική πρόνοια, την πολιτική σταθερότητα και την

οικονομική ανάπτυξη. Η υγεία είναι επίσης ένα θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα, ένα δικαίωμα του

οποίου η υλοποίηση είναι αναγκαία για την άσκηση των άλλων ανθρωπίνων δικαιωμάτων και

ελευθεριών. Σε συντομία, η υγεία και τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι συμπληρωματικές και

αλληλένδετες προσεγγίσεις προς τη βιώσιμη ανθρώπινη ανάπτυξη και την προαγωγή της ανθρώπινης

ευημερίας (Committee on Economic, Social and Cultural Rights, 2000.) Η σχέση ανάμεσα στην υγεία

και τα ανθρώπινα δικαιώματα και την αειφορία είναι πολύπλευρη. Ασθένειες όπως HIV / AIDS,

φυματίωση και της ελονοσία επηρεάζουν δυσανάλογα τους ανθρώπους που ζουν σε συνθήκες

φτώχειας, οι συνθήκες διαβίωσης των οποίων επιδεινώνονται ως συνέπεια της κακής υγείας.

Ανθρώπινα δικαιώματα και παραβάσεις αυτών όπως η βία κατά των παιδιών μπορεί να έχει σοβαρές

συνέπειες για την υγεία. Πολιτικές για την υγεία ή προγράμματα μπορεί επίσης να επηρεάσουν την

απόλαυση των δικαιωμάτων του ανθρώπου. Η Επιτροπή για τα Οικονομικά, Κοινωνικά και

Πολιτιστικά Δικαιώματα10 σημειώνει ότι το δικαίωμα της υγείας απαιτεί από τις κυβερνήσεις να

λάβουν μέτρα για να αναπτύξουν και να εφαρμόσουν πολιτικές και σχέδια δράσης που θα οδηγήσουν

σε διαθέσιμη και προσβάσιμη υγειονομική περίθαλψη για όλους το συντομότερο δυνατό χρονικό

διάστημα. Απαιτεί να κάνουν διαθέσιμη και προσβάσιμη την λειτουργία των δημόσιων μονάδων

υγείας και την της υγειονομικής περίθαλψης, των αγαθών και των υπηρεσιών, χωρίς διακρίσεις.

Η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας ( W.H.O) συνηγορεί στην άρρηκτη σχέση μεταξύ υγείας και

περιβάλλοντος με τον ακόλουθο τρόπο « Η ανθρώπινη υγεία είναι βασική για την αειφορική ανάπτυξη ,

εφόσον χωρίς την υγεία οι άνθρωποι δεν μπορούν να αναπτυχθούν, να πολεμήσουν την φτώχεια και να

φροντίσουν το περιβάλλον τους» Η κατάσταση της υγείας των ανθρώπων θεωρείται ενδεικτική για την

10 The Committee on Economic, Social and Cultural Rights (CESCR) is the body established by the International Covenant

on Economic, Social and Cultural Rights to monitor compliance by States parties with its provisions. In carrying out this task,

the Committee formulates general comments, which are authoritative interpretations of rights under the Covenant. Their

purpose is to assist States parties in fulfilling their reporting obligations and to provide greater interpretative clarity as to the

intent, meaningand content of the Covenant.

7

ποιότητα του περιβάλλοντος και το αντίστροφο. Η υλοποίηση του δικαιώματος στην υγεία εξαρτάται

από την υλοποίηση άλλων ανθρωπίνων δικαιωμάτων, σε αυτά περιλαμβάνονται τα δικαιώματα για

τροφή, στέγαση, εργασία, της εκπαίδευσης, της μη διάκρισης και της ισότητας, καθώς και σχετικά με

την εφαρμογή της ελευθερίας του συνεταιρίζεσθαι, του συνέρχεσθε και το δικαίωμα στην ιδιωτική

ζωή και την πρόσβαση σε προσωπικές πληροφορίες. Τον Απρίλιο του 2002, η Επιτροπή για τα

Ανθρώπινα Δικαιώματα επιβεβαίωσε το δικαίωμα στο υψηλότερο δυνατό επίπεδο υγείας και ζήτησε

το διορισμό ενός ειδικού εισηγητή για το δικαίωμα στην υγεία. Η Επιτροπή υπογράμμισε επίσης τη

σημασία της πρόσβασης σε φαρμακευτική αγωγή, ως συστατικό του δικαιώματος στο υψηλότερο

δυνατό επίπεδο υγείας. Κάλεσε όλες τις χώρες να ακολουθήσουν πολιτικές που προωθούν τη

διαθεσιμότητα, την προσβασιμότητα και προσιτότητα των επιστημονικά κατάλληλων και καλής

ποιότητας φαρμακευτικών και ιατρικών τεχνολογιών που χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία του HIV

/ AIDS (Human Rights Documents, 2002 ).

ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗΝ ΤΡΟΦΗ

Η σχέση μεταξύ του δικαιώματος της τροφής και της αειφορίας μπορεί να εντοπιστεί στις συνθήκες

παραγωγής και εξασφάλισης της. Μέσα σε αυτές τις συνθήκες πρέπει να προστατευτεί το

καλλιεργήσιμο έδαφος από τις μολύνσεις και να διασφαλιστεί η επάρκεια της παραγωγής( Nickel ,

1993). Η δράση του ΟΗΕ στον τομέα καταπολέμησης της παγκόσμιας επισιτιστικής κρίσης έχει τις

ρίζες της την δεκαετία 1960-1970. Συνειδητοποιώντας βαθειά ότι η απόλυτη αλληλεξάρτηση με μια

παγκόσμια Διακήρυξη θα θέσει το πρόβλημα στις σωστές διαστάσεις( Τσάλτας, 2009). Ένα πρόβλημα

με σοβαρές παρεπόμενες επιπτώσεις στην παραγωγή της παγκόσμιας δικαιοσύνης και την καθιέρωση

της διεθνούς ειρήνης, το οποίο κυοφορεί παράλληλα διαστάσεις καταστροφικές για όλους( Διακήρυξη

για τη Παγκόσμια Τροφική Ασφάλεια, 1996). Σε πολλές περιοχές του πλανήτη η κατάσταση

χειροτερεύει τόσο με την αύξηση των τιμών όσο και με την εξέλιξη των περιβαλλοντικών

προβλημάτων που αγγίζουν πλέον το ενδεχόμενο, η διεθνής αδιαφορία, να εκληφθεί ως το κατεξοχήν

διεθνές έγκλημα κατά της ανθρωπότητας.

Μια σειρά διεθνών θεσμών αναγνωρίζουν το δικαίωμα στην τροφή ως βασικό ανθρώπινο δικαίωμα

και το συνδέουν με την αειφορία, μέσα από εμπεριστατωμένες έρευνες, με κίνητρο των εντοπισμό

όλων των αιτιών που θα προκληθούν επιπλέον με το ενδεχόμενο αλλαγής της γήινης ατμόσφαιρας,

λόγω της κλιματικής αλλαγής (Ματάλα και Χουλιάρας, 2005)

8

ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑ

Ιδιαίτερα στενή σχέση υπάρχει επίσης μεταξύ περιβάλλοντος και του δικαιώματος για ασφαλείς και

υγιεινές συνθήκες εργασίας. Στις Συμβάσεις της (I.L.O. Ζιμπουλάκη 1979)11, η καθιέρωση διεθνών

κριτηρίων που θα εκτιμούν σε συνολικό επίπεδο την κατάσταση του περιβάλλοντος στον εργασιακό

χώρο, μέσα απο νομοθετική θέσπιση διοικητικών και δικαστικών μέτρων είναι απαραίτητη. Κάτι

τέτοιο διευκολύνεται με την ελεύθερη πληροφόρηση των πολιτών και την συμμετοχή τους στην λήψη

αποφάσεων μέσα απο δημοκρατικές διαδικασίες.

ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗΝ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΟΥ ΛΑΟΥ ΣΤΗΝ ΛΗΨΗ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ ΚΑΙ Η ΣΧΕΣΗ

ΤΟΥ ΜΕ ΤΗΝ ΑΕΙΦΟΡΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

Χωρίς την συμμετοχή των ανθρώπων στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων, οι πολίτες γίνονται

παθητικοί αποδέκτες των κυβερνητικών προγραμμάτων. Οι πολίτες για να παίξουν ένα συμμετοχικό

ρόλο στη δημιουργία και την εφαρμογή ενός υγιεινού περιβάλλοντος για την εξασφάλιση μιας

βιώσιμης πορείας και συνέχειας, πρέπει να εξασφαλίσου δύο ακόμη παραμέτρους.

111... Το δικαίωμα της πρόσβασης σε πληροφορίες και την συμμετοχή τους στην λήψη αποφάσεων Η

Déjeant-Pons αναφέρει ότι η «περιβαλλοντική πληροφόρηση» έγκειται είτε σε δεδομένα για το εν

γένει περιβάλλον, είτε σε δεδομένα τα οποία έχουν υποστεί ανάλυση και επεξεργασία, είτε σε εθνικά

και διεθνή κείμενα στον τομέα του περιβάλλοντος» χωρίς την γνώση δεν έρχεται η δυνατότητα της

θετικής αλλαγής(Déjeant-Pons, 2002).Ένα τεράστιο όχημα πληροφοριών για τις πολιτικές ,κοινωνικές

και οικονομικές εξελίξεις είναι τα ΜΜΕ. Παρά το γεγονός ότι έχουν επικριθεί πολλές φορές για το

ρόλο που διαδραματίζουν και για το επίπεδο αντικειμενικότητας τους, είναι σημαντική η συμβολή

τους, αλλά και απαραίτητη ώστε να φέρνουν στο φώς φαινόμενα συνδεμένα με την

παγκοσμιοποίηση(Hitchens, 2009). Ιδιαίτερα σε χώρες με διεφθαρμένες κυβερνήσεις, που δεν

παρέχουν πάντα τις βασικές ανάγκες και υπηρεσίες στους πολίτες τους, η αειφορία αμφισβητείται

όταν η διαφθορά σταματά την δυνατότητα των πολιτών να ενημερώνονται και να υπερασπίζονται τα

δικαιώματα τους(Κρεμλής, και άλλοι 2004). Ένα σημαντικό προοδευτικό βήμα της Διεθνούς

κοινότητας προς αυτή την κατεύθυνση ήταν η επικύρωση της Σύμβασης του 1998 σχετικά με την

11Διεθνής Οργάνωση Εργασίας- (International Labour Organization) είναι ένας αυτόνομος διεθνής διακρατικός οργανισμός

που συνδέεται με τον ΟΗΕ, του οποίου και αποτελεί εξειδικευμένη οργάνωση.

http://www.ilo.org/global/lang--en/index.htm Επίσημη Ιστοσελίδα. Τελευταία πρόσβαση 30/12/12

9

πρόσβαση στις πληροφορίες, τη συμμετοχή του κοινού στη λήψη αποφάσεων και την πρόσβαση στη

Δικαιοσύνη για περιβαλλοντικά θέματα , η Σύμβαση του Aarhus12.Η Σύμβαση προχωράει για πρώτη

φορά στην αναγνώριση του δικαιώματος για ένα υγειές περιβάλλον ως Θεμελιώδη Ανθρώπινο

Δικαίωμα.

222... ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΩΘΗΣΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΗ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ

ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

Για μια αειφορική ανάπτυξη οι πολίτες πρέπει να έχουν το δικαίωμα να προσβάλλουν όποια απόφαση,

είτε κυβερνητική είτε εταιρική που υποβαθμίζει το περιβάλλον. Ωστόσο το δικαίωμα αυτό δεν είναι

πάντα εφικτό διότι υπάρχουν τα έννομα συμφέροντα των κρατών13.

ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣΒΑΣΗ ΣΕ ΠΟΣΙΜΟ ΝΕΡΟ

Σύμφωνα με εκτιμήσεις εμπειρογνώμων, περισσότεροι απο 1,1 Δισεκατομμύριο ανθρώπων δεν έχουν

πρόσβαση σε καθαρό πόσιμο νερό και σχεδόν 4 Δισεκατομμύρια ανθρώπων ζουν χωρίς βασικές

συνθήκες υγιεινής και 2,3 Εκατομμύρια ανθρώπων υποφέρουν απο ασθένειες που συνδέονται με το

νερό, όπως Χολέρα, Τύφο και Δυσεντερία Επίσης 3 Δισεκατομμύρια άνθρωποι αναμένεται να

υποφέρουν από ελλείψεις νερού έως το έτος 2025. Πολλές εκ των σημερινών συγκρούσεων στον

κόσμο προκαλούνται ή επιδεινώνονται, από την έλλειψη ή ανεπάρκεια του νερού. Επιπλέον

επιδεινώνεται η υπάρχουσα φτώχεια και οι διακρίσεις. Εξαιτίας σχεδόν αποκλειστικά του

ακατάλληλου πόσιμου νερού και της έλλειψης υγιεινών συνθηκών διαβίωσης, πεθαίνουν κάθε χρόνο

περίπου 2 Εκατομμύρια παιδιά ηλικίας κάτω των 5 ετών.(Γεωργόπουλος, 2005). Η πρόσβαση στο

πόσιμο νερό είναι ζωτικής σημασίας για την αειφόρο ανάπτυξη(WEHAB ,2002), είναι θεμελιώδες

12 Σύμβαση για την πρόσβαση στην πληροφόρηση, τη δημόσια συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων και την πρόσβαση στη

δικαιοσύνη για θέματα περιβάλλοντος http://aarchus.eper.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=211:2010-03-

01-08-37-21&catid=42:-2&Itemid=59 Υπογραφή: Άρχους (Δανία), 25/06/1998 Έναρξη ισχύος: 31/10/2001 Θεματοφύλακας:

Γ.Γ. ΟΗΕ Κύρωση από Ελλάδα: Π.Δ. 3422/2005 (ΦΕΚ 303/Α/13-12-2005) Τελευταία πρόσβαση 30/12/12 Η “Σύμβαση του

Aarhus”, είναι μια διεθνής συμφωνία που έχει υπογραφεί από 50 χώρες ,Την Ε.Ε και από την Ελλάδα . Έχει επικυρωθεί από

την ελληνική βουλή και έγινε ελληνικός νόμος. (Ν 3422/2005, ΦΕΚ 303/Α 2005). Η «Διεθνής σύμβαση» και νόμος τώρα

πλέον ,κατοχυρώνει 3 δικαιώματα στον Έλληνα πολίτη για τα θέματα περιβάλλοντος του : 1. Το δικαίωμα στην

περιβαλλοντική πληροφόρηση 2. Το δικαίωμα του να συμμετέχει στην διαδικασία λήψεων αποφάσεων για το περιβάλλον στον

τόπο του. 3. Το δικαίωμα να έχει την δυνατότητα να διεκδικεί νομικά και δικαστικά έγκαιρα το δίκιο του και τα δικαιώματα

του στο περιβάλλον. Έτσι ,το σημαντικό με τούτο τον νόμο, δεν είναι μόνον ότι κατοχυρώνει τα δικαιώματα. Αλλά

προσδιορίζει την σχετικότητα και ποιότητα των πληροφοριών και προσδιορίζει τον τρόπο και την διαδικασία που αυτό πρέπει

να γίνεται. Πολλά από τα στοιχεία που περιέχονται στα σημειώματα αυτά προέρχονται από την ειδική έκδοση των Ηνωμένων

Εθνών με τίτλο “Your Right to a healthy environment” July 2006 που έχει εκδοθεί από την γραμματεία τις Συνθήκης του

Aarhus, United Nations Economic Commission for Europe Environment,Housing and Land Management Division. ISBN 92-1-116943-7

Και βρίσκεται αναρτημένο στο www.unece.org/env/pp . 13http://humansecuritygateway.com/documents/FREEDOMHOUSE_Evaluation_20092012_UNHumanRightsCouncilCandidates.pdf

EVALUATION OF 2009–2012 UN HUMAN RIGHTS COUNCIL CANDIDATES JOINT REPORT BY FREEDOM HOUSE AND UN

WATCH PRESENTED AT UNITED NATIONS HEADQUARTERS, MAY 5, 2009 Τελευταία πρόσβαση 30/12/12

10

δικαίωμα και βασική προϋπόθεση για τη ζωή , την υγεία , την ελευθερία και την ασφάλεια σύμφωνα

με το άρθρο 3 του U.D.H.H.R. Ξεπερνώντας την κρίση του νερού παγκοσμίως, η επίτευξη παροχής

των υδάτων, των τροφίμων και της περιβαλλοντικής ασφάλειας ταυτοχρόνως - είναι μια από τις πιο

σημαντικές προκλήσεις για την αειφόρο ανάπτυξη.( No Water no Future: A Water Focus for

Johannesburg”, HRH the Prince of Orange, 14 February 2002). Συνειδητοποιώντας το ανθρώπινο

δικαίωμα στο νερό για έναν αειφορικό τρόπο ζωής πρέπει, να θεωρηθεί η ζωτικής σημασίας

συνιστώσα των πολιτικών για τη μείωση της φτώχειας για την επίτευξη της αειφόρου ανάπτυξης

( Smets, 2002,)14 .Η Επιτροπή για τα Οικονομικά, Κοινωνικά και Πολιτιστικά Δικαιώματα τονίζει ότι

ο τρόπος για την υλοποίηση του δικαιώματος στο πόσιμο νερό πρέπει να είναι βιώσιμος,

διασφαλίζοντας ότι το δικαίωμα μπορεί να πραγματοποιηθεί για τις παρούσες και τις μελλοντικές

γενεές»15

« Το φρέσκο νερό της Γής ανήκει σε όλους τους ζωντανούς οργανισμούς και για αυτό δεν πρέπει να του

φέρονται σαν προϊόν το οποίο αγοράζεται και πωλείται ως οικονομικό αγαθό. Απαιτείται αειφορική

χρήση του πόσιμου νερού για το κοινό καλό και το καλό του περιβάλλοντος. Η πρόσβαση στο νερό είναι

ένα δικαίωμα ζωής και πρέπει να προστατευτεί με οποιοδήποτε τρόπο» ( N.G.O )16

3. ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΚΑΙ ΑΕΙΦΟΡΙΑ

Οι προβλέψεις για τα Δικαιώματα των σημερινών αλλά και των μελλοντικών, που ενυπάρχουν σε

πολλές συμβάσεις17 υποδηλώνουν την ανησυχία του ανθρώπου για το μέλλον των οικοσυστημάτων,

των πόρων καθώς και τη φροντίδα για αποφυγή απο μη αναστρέψιμες καταστροφές του

περιβάλλοντος (Koroneos et al, 2012). Η επιθυμία για την ανάπτυξη τέτοιου ενδιαφέροντος

εκδηλώθηκε για πρώτη φορά το 1946 στη Διεθνή Σύμβαση για τις Φάλαινες . Απο την Διακήρυξη

όμως της Στοκχόλμης και μετά αναπτύχθηκε η θεωρία της Διαγενεϊκής ισότητας( Weiss, 1989).Στη

14 Ο H. Smets στο άρθρο του «Le droit de chacun à l’eau» [«Το δικαίωμα του καθενός στο νερό»] παρουσίασε ένα διάγραμμα αρκετά

παραστατικό για τους δεσμούς του δικαιώματος στο περιβάλλον με άλλα θεμελιώδη δικαιώματα: το δικαίωμα στην προσωπικότητα, στη

ζωή, στην υγεία, στο νερό, στη διαμονή και στην τροφή. H. Smets, Le droit de chacun à l’eau, Revue Européenne de Droit de l’

Environnement, 2/2002, σ. 138. 15

Article 12.1 of the ESCR reads as follows: “The States Parties to the present Covenant recognize the right of everyone to the

enjoyment of the highest attainable standard of physical and mental health.” See also the General Comment No. 14 on the Right

to Health by the Committee on Economic, Social and Cultural Rights (paras. 11, 12(a), 12(b), 12(d), 15, 34, 36, 40, 43 and 51). 16 http://www.globalwater.org/ Τελευταία πρόσβαση 31/12/2012 17http://sustainabledevelopment.un.org/ Τελευταία πρόσβαση 31/12/2012

11

θεωρία αυτή κυρίαρχη θέση έχει η ισότητα ανάμεσα στις γενιές σχετικά με τη φυσική και πολιτιστική

κληρονομία, το τρόπο εκμετάλλευσης των φυσικών πόρων και ποιότητα τους καθώς και όλο το

φυσικό περιβάλλον.

Η έννοια της αειφόρου ανάπτυξης και η διασφάλιση της εγείρει μελλοντικά πολλές αμφισβητήσεις. Η

αειφόρος ανάπτυξη είναι η συμπεριφορά που επιτάσσει την ανάγκη ειρηνικής συνύπαρξης και

συνεργασίας των κρατών μέσα σε ένα περιβάλλον κοινό που πρέπει να τυγχάνει σεβασμού απο όλους.

Το περιβάλλον είναι απαραίτητο κοινωνικό συστατικό όχι μόνο μιας συγκεκριμένης χρονικής

περιόδου και κατά συνέπεια δεν υπάρχουν περισσότερο ή λιγότερο ευνοημένες γενιές (Weiss, 1984).

Σύμφωνα με την Διαγενεϊκή ισότητα ο άνθρωπος σήμερα έχει την επιμέλεια των πόρων και

παράλληλα την υποχρέωση της διαχείρισης και διατήρησης αυτής της κληρονομίας. Η ισότητα αυτή

απαραίτητα θα πρέπει να ανταποκρίνεται στα παρακάτω χαρακτηριστικά:

Την διατήρηση της φυσικής και πολιτιστικής ποικιλίας των σημερινών και μελλοντικών γενεών. Η

κοινή αυτή « παρακαταθήκη», μπορεί να θεωρηθεί ωφέλιμη στο παρόν αλλά και στο μέλλον.

Την διατήρηση της ποιότητας του περιβάλλοντος για τις μελλοντικές γενιές. Η διαφύλαξη σημαντικής

ποσότητας πόρων καθώς και η διατήρηση ικανοποιητικού ποιοτικού επιπέδου είναι δυνατόν να

διασφαλιστούν μέσα από κάποιες σημερινές ρήτρες (W.H.C.,2012)

Η κάθε επόμενη γενιά θα πρέπει να έχει τις ίδιες δυνατότητες πρόσβασης στο περιβάλλον με την

προηγούμενη και ακολούθως να διατηρήσει αυτή τη δυνατότητα ως κληροδότημα για τις γενιές που

θα ακολουθήσουν.

Τα Διαγενεϊκά δικαιώματα σύμφωνα με τον Brown Weiss, είναι συλλογικά δικαιώματα και πρέπει να

είναι εκτελεστά ως « Πλανητικά Δικαιώματα».

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

« Τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν μπορούν να διασφαλιστούν σε ένα υποβαθμισμένο περιβάλλον. Το

θεμελιώδες δικαίωμα της ζωής απειλείται απο την υποβάθμιση του εδάφους, την αποψίλωση των

δασών, το μολυσμένο νερό, την έκθεση σε τοξικά χημικά και επικίνδυνα απόβλητα. Είναι φανερό ότι οι

περιβαλλοντικές συνθήκες βοηθούν να προσδιοριστεί ο βαθμός στον οποίο οι άνθρωποι μπορούν να

απολαμβάνουν τα θεμελιώδη δικαιώματα τους στη ζωή, την υγεία, την επάρκεια τροφής , της στέγης και

του πολιτισμού. Είναι καιρός να αναγνωρίσουμε ότι αυτοί που ρυπαίνουν ή καταστρέφουν το περιβάλλον

δεν διαπράττουν απλώς ένα έγκλημα απέναντι στη φύση, αλλά καταπατούν επίσης τα ανθρώπινα

δικαιώματα» (Klaus Toepfer, 2001)

12

Από όσα αναφέρθηκαν μπορούμε να συμπεράνουμε ότι η ουσιαστική διάσταση του δικαιώματος σε

ένα υγιές περιβάλλον έγκειται αφενός σε κείμενα μη δεσμευτικού χαρακτήρα (Διακήρυξη του Ρίο,

Διακήρυξη της Στοκχόλμης, Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης), αφετέρου

δε σε συμφωνίες με υποχρεωτική ισχύ (Αφρικανικός Χάρτης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και

των Λαών, Πρόσθετο Πρωτόκολλο στην Αμερικανική Σύμβαση για τα οικονομικά, κοινωνικά και

μορφωτικά δικαιώματα). Εντούτοις, παρατηρήσαμε ότι το δικαίωμα σε ένα υγιές περιβάλλον

απολαμβάνει περαιτέρω προστασίας μέσω άλλων θεμελιωδών δικαιωμάτων. Ενδεικτικά,

αναφερθήκαμε στο δικαίωμα στην υγεία, με τις ειδικότερες εκφάνσεις του, στο δικαίωμα στο νερό,

στην τροφή, την εργασία και το δικαίωμα της συμμετοχής στην λήψη αποφάσεων. Συμπερασματικά,

θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε την άποψη ότι το σημείο τριβής στην προστασία του δικαιώματος

σε ένα υγιές περιβάλλον έγκειται στην απουσία μιας νομικής βάσης με παγκόσμια ισχύ. Υπάρχουν

πάμπολλα περιφερειακά κείμενα και διακηρύξεις παγκοσμίου εμβέλειας, όμως ελλείπει ένα διεθνώς

δεσμευτικό νομικό κείμενο το οποίο θα προβλέπει το εν λόγω δικαίωμα κατά τρόπο αδιαμφισβήτητο.

Το μοναδικό όργανο με διεθνές πεδίο εφαρμογής για τα περιβαλλοντικά θέματα είναι η Συνθήκη του

Άρχους, η οποία, όμως, δεν είναι αρκετά σαφές εάν προστατεύει το δικαίωμα υπό την ουσιαστική του

έννοια. Η αναγνώριση της δυνατότητας πρόσβασης στη δικαιοσύνη σε περιπτώσεις παραβίασης του

δικαιώματος σε ένα υγιές περιβάλλον θα ενδυνάμωνε την προστασία του18. Στην παρούσα χρονική

στιγμή, η Συνθήκη του Άρχους το προβλέπει όσον αφορά στα διαδικαστικά περιβαλλοντικά

δικαιώματα και αφήνει αμφίβολο το ζήτημα σε περιπτώσεις παραβίασης του ουσιαστικού

δικαιώματος στο περιβάλλον.

Οι πρωτοβουλίες για την πραγματοποίηση μιας αειφορικής ανάπτυξης συνδεμένη με τα Ανθρώπινα

Δικαιώματα δεν θα συμβεί χωρίς νομική διακυβέρνηση σε εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο όπου θα

μπορούν να κατευθύνουν τις προσπάθειες και τις επενδύσεις προς την κατεύθυνση της πράσινης

οικονομίας ενσωματώνοντας τα ανθρώπινα δικαιώματα και το δικαίωμα για το περιβάλλον19. Τα

αποτελέσματα του Ρίο +20 μπορούν να παίξουν μεγάλο ρόλο στην προστασία των δικαιωμάτων του

ανθρώπου και των οικοσυστημάτων. Τα αποτελέσματα και οι δράσεις που πρέπει να ληφθούν θα

18 Η Ι. Ηλιοπούλου-Στράγγα θεωρεί ότι, από την επικύρωση, οι διατάξεις με κοινωνικό χαρακτήρα που περιλαμβάνονται στο

Χάρτη θα μπορούσαν να παράγουν απευθείας έννομες συνέπειες αντίστοιχες με εκείνες των συνταγματικών κανόνων. Βλ., J.

Iliopoulos-Strangas. 19Ενδεικτικά αναφέρουμε το άρθρο 25 της Οικουμενικής Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου («δικαίωμα σε ένα

επίπεδο ζωής ικανοποιητικό για την εξασφάλιση της υγείας και της ευημερίας»)· το άρθρο 29 της Διακήρυξης των

Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα των αυτοχθόνων λαών.

πρέπει να βασιστούν σε προγράμματα, στο πλαίσιο του συστήματος των Ηνωμένων Εθνών,

συμπεριλαμβανομένων των ειδικευμένων οργανισμών τους.

Όπως έχει επανειλημμένα αποδειχθεί, ένα υγιές περιβάλλον αποτελεί ζωτικό παράγοντα για την

προώθηση της ανθρώπινης ζωής , υγείας, των βασικών ανθρώπινων δικαιωμάτων, και τη δημιουργία

βιώσιμης ανάπτυξης. Τα οικοσυστήματα παρέχουν τις βασικές ανάγκες της ζωής, ειδικά για τους πιο

φτωχούς και ευάλωτους. Ως εκ τούτου, η διασφάλιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και η προστασία

του περιβάλλοντος πρέπει να ενσωματωθούν στα αποτελέσματα του Ρίο +20, για την επίτευξη της

αειφόρου ανάπτυξης (Δαγτόγλου,2005)Χρησιμοποιώντας μια προσέγγιση βασισμένη στα δικαιώματα

αυτά θα πλαισιωθούν θέματα που θα οδηγήσουν σε καλύτερα αποτελέσματα που θα εξετάζουν τις

ανθρώπινες απαιτήσεις, την ισότητα ,τη μη διάκριση, την ουσιαστική συμμετοχή, την ενδυνάμωση

και την υπευθυνότητα.

ΞΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Atapattu, S. (2001). Sustainable Development, Myth or Reality? : A survey of sustainable

development under international law and Sri Lankan law, Geo. Int'l Envtl. L. Rev.

Boyle , A. (2008). Human Rights and the Environment: A Reassessment , United Nations

Environment Programme environment for development

Boyle and M.R.Anderson (1996). (eds.) Human Approaches to Environmental Protection Oxford,

Clarendon Press

Brownlie , I. (1981) .«Basic Documents on Human Rights», Bow Historical Books

Déjeant-Pons. (2002). Le droit de l’homme à l’environnement en tant que droit procédural, Droits

de l’Homme et environnement, sous la directive de M. Déjeant-Pons et M. Pallemaerts, Συμβούλιο

της Ευρώπης

Ghandhi , S. (2010). International Human Rights Documents, Oxford University Press

Hitchens, C. (2009). «Τα δικαιώματα του ανθρώπου. Το θεμέλιο των δημοκρατικών ελευθεριών»

Ελληνικά Γράμματα

Iliopoulos-Strangas,( 2002).La Charte des Droits Fondamentaux de l’Union Européenne face à la

protection constitutionnelle des droits sociaux dans les Etats-membres, Droits sociaux et droit

européen, Bilan et prospective de la protection normative sous la direction de Jean-François

Flauss, Bruyant,

Koroneos C.J., Rokos D. (2012). Sustainable and Integrated Development—A Critical Analysis.

Sustainability.

Lowe, V. (1999). Sustainable Development and Unsustainable Arguments, in Boyle & Freestone

(eds.): International Law and Sustainable Development: past achievements and future challenges,

[hereinafter Lowe, Unsustainable Arguments].

Smets, H. (2002). Le droit de chacun à l’eau, Revue Européenne, De Droit de l’ Environnement.

Tietenberg, T. (1992). Environmental and Natural Resource Economics. 3rd edn. Harper Collins,

New York.

Weiss (1984). International Law, Common Patrimony and Intergenerational Equity: Research in

Progress in the Future Of International Law Of Environment, (R.J. Dupy ed.)

Weiss E.B, (1989). Fairness ti Future Generations: International Law, Common Patrimony and

Intergenerational Equity,( United Nations University) Dobbs Ferry, NY.

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Γεωργόπουλος, Α. (επιμ.). (2005). Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, ο νέος πολιτισμός που αναδύεται

Αθήνα: Gutenberg

Δαγτόγλου, Π. Δ. (2005). Συνταγματικό Δίκαιο, Ατομικά Δικαιώματα, Δεύτερη Έκδοση, Αντ. Ν.

Σάκκουλας, Αθήνα, Εταιρεία Δικαίου Περιβάλλοντος,. Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή,

Ζιμπουλάκη Ανδρέα ( 1979). »Διεθνές Δίκαιο» - Αθήνα,

Κρεμλής, Γ., Μπάλιας, Γ., Σηφάκης, Α., (επιμ.)( 2004). Η Αρχή της Προφύλαξης, Ελληνική

Λαζαρέτου Θ. (2002). « Περιβαλλοντικά προβλήματα και Δίκαιο», Υπουργείο Περιβάλλοντος

Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων, Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών, Γενική Γραμματεία Νέας

Γενιάς.

Ματάλα, Α., Λ., Χουλιάρας, Α., (επιμ.), (2005). Η Διατροφή στον 21ο Αιώνα: Γεωγραφίες της

Αφθονίας και της Στέρησης, Παπαζήση, Αθήνα.

Ρούκουνας, Ε.(1995). Διεθνής Προστασία των ανθρώπινων δικαιωμάτων, Ίδρυμα Μαραγκουδάκη

για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου. Εστία

Τσάλτας, Γρ. Ι. (2009). «Το Δικαίωμα στην Τροφή: Παγκοσμία Επισιτιστική Κρίση και

Περιβαλλον». Με τη συμβολή του Γραφείου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για την Ελλάδα και του

United Nations Regional Information Centre Καλοκαθη ΑΘΗΝΑ

Τσάλτας, Γρ., Ι., (επιμ.), (2003). «Γιοχάνεσμπουργκ 2002: Το Περιβάλλον Μετά τη Συνδιάσκεψη

των Ηνωμένων Εθνών για την Αειφόρο Ανάπτυξη», Ι. Σιδέρης, Αθήνα.

ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ

( Draft Principles On Human Rights And The Environment, E/CN.4/Sub.2/1994/9, Annex I (1994)

(UNCED)United Nations Conference on Environment and Development (1992)

23/03/211: Human Rights and International Environmental Law : Some Current Problems with

prof. Alan Boyle, University of Edinburgh. Τελευταία πρόσβαση 29/12/12 Human Rights and

International Environmental Law: Some Current Problems

A Framework for Action on Water and Sanitation”, WEHAB Working Group, August 2002)

Committee on Economic, Social and Cultural Rights, General comment 14: The right to the highest

attainable standard of health, E/C.12/2000/4, 12 August 2000.

E/CN.4/RES/2002/31 Human Rights Documents,2002

Klaus Töpfer, Executive Director, UNEP addressing the 57th session of the Commission on Human

Rights

Provisional Timetable of the 36th session of the World Heritage Committee (Saint Petersburg,

(2012) UNESCO Culture World Heritage Centre » About World Heritage

Renewing the United Nations: A Program for Reform », Report of the Secretary General, 14 July

1997 (A/51/950)

The Rio Declaration formulated the link between human rights and the environmental protection

element of sustainable development largely in procedural terms. Public participation was also

emphasized in Agenda 21(Chapter 23). Otherwise, Agenda 21 provided few direct references to

human rights, notably in respect of youth, women and indigenous peoples (Chapter 24.1, Chapter

25.8, and Chapter 26.1-2.)

The Rio Declaration on Environment and Development, Report of the United Nations Conference

on Environment and Development, A/CONF.151/26/Rev.1 (Vol. 1) (3–14 June 1992), Annex I, pp.

3–8, reprinted in 31 I.L.M. 874(1992)

The Universal Declaration of Human Rights 1948 includes rights and freedoms in each of these

categories. Subsequently two international treaties , the International Covenant on Civil and

Political Rights and the International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights have

made these rights part of international law. These instruments have now been ratified by 149 and

145 States respectively.

Towards a Sustainable Future”, Annual Environmental Lecture, The American Museum of

NaturalHistory New York 14 May.

Vienna Declaration and Programme of Action, World Conference on Human Rights, Vienna, 14-25

June1993, A/Con.157/24 (PartI) at 20 (1993)

World Conference on Human Rights, 14-25 June 1993, Vienna, Austria

http://www.ohchr.org/EN/ABOUTUS/Pages/ViennaWC.aspx Τελευταία πρόσβαση 30/12/12

Έκθεση Brundtland· UN SG Rapport sur les rapports entre droits de l’homme et l’environnement

(2005)· IDI Résolution sur l’Environnement Session de Strasbourg 1997

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

http://www1.umn.edu/humanrts/demo/HRandEnvironment_Ksentini.pd f Τελευταία πρόσβαση 29/12/12

http://www.ohchr.org/EN/UDHR/Pages/Language.aspx?LangID=grk Τελευταία πρόσβαση 30/12.12

INTERNATIONAL LAW ASSOCIATION BERLIN CONFERENCE (2004) INTERNATIONAL LAW ON SUSTAINABLE

DEVELOPMENT

https://docs.google.com/viewer?a=v&q=cache:3a9liGjVzV4J:www.ilahq.org/download.cfm/docid/917ADCC2-76B0

4D5B889D9BA9AFD2BB95+&hl=el&gl=gr&pid=bl&srcid=ADGEESijosiBO6b4gVOYcRuWmlmgcgTFDZzEz2ynxbWEf

HA0vqwnxyJrWOCZJl61kfbywL4VzRxJ1hc5mF8eD5nAXY6VHJdWDikldmY5iAbbom6BM27ZCPf7b1uR7xMPE50akyLM2

C&sig=AHIEtbQtmAFQtHcB_gZzwJMRAPQ7wsFthw Τελευταία πρόσβαση 30/12.12

http://www.envirosecurity.org/espa/PDF/IES_ESA_CS_Kalimantan_Legal_Analysis.pdf Τελευταία πρόσβαση 30/12.12

Διεθνής Οργάνωση Εργασίας- (International Labour Organization) είναι ένας αυτόνομος διεθνής διακρατικός οργανισμός

που συνδέεται με τον ΟΗΕ, του οποίου και αποτελεί εξειδικευμένη οργάνωση. http://www.ilo.org/global/lang--en/index.htm

Επίσημη Ιστοσελίδα. Τελευταία πρόσβαση 30/12/12

http://aarchus.eper.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=211:2010-03-01-08-37-21&catid=42:-

2&Itemid=59 Υπογραφή: Άρχους (Δανία), 25/06/1998 Έναρξη ισχύος: 31/10/2001 Θεματοφύλακας: Γ.Γ. ΟΗΕ Κύρωση

από Ελλάδα: Π.Δ. 3422/2005 (ΦΕΚ 303/Α/13-12-2005) Τελευταία πρόσβαση 30/12/12

http://www.globalwater.org/ Τελευταία πρόσβαση 31/12/2012

http://sustainabledevelopment.un.org / Τελευταία πρόσβαση 31/12/2012