Μαθήτρια: Χαιρέτη Μαρία

Υπεύθυνη καθηγήτρια: Κυρία Μαυρογιάννη

2ο ΓΕΛ Ηρακλείου

2014-2015

Το Βυζαντινό κράτος αποτελούσε υπερδύναμη

της εποχής του γεγονός που επέφερε και

πολλούς εχθρούς που προσπαθούσαν συνεχώς

να το διασπάσουν. Έτσι, οι αυτοκράτορες ανά

τους αιώνες αναγκάστηκαν να επινοήσουν και να

εφαρμόσουν διάφορες μεθόδους ώστε να

αποφεύγουν τις συγκρούσεις και να επικυρώνουν

την κυριαρχία τους έναντι των άλλων κρατών. Οι

μέθοδοι αυτοί, γνωστοί με τον όρο διπλωματία,

αποκάλυπταν την δεξιοτεχνία και επινοητικότητα

των διάφορων βυζαντινών αυτοκρατόρων.

Στο βυζαντινό κράτος δεν υπήρχαν μόνιμες διπλωματικές

αντιπροσωπίες επομένως συχνά σε περιόδους ανάγκης

στέλνονταν πρέσβεις, πρόσωπα έμπιστα στον αυτοκράτορα. Για

πρακτικούς λόγους τα άτομα αυτά έπρεπε να είναι εξοικειωμένα

με την χώρα την οποία επισκέπτονταν. Γνώριζαν, δηλαδή κάθε

στοιχείο που θα μπορούσε να τους εξυπηρετήσει στην

πραγματοποίηση των στόχων τους, για αυτό και τα άτομα αυτά

ήταν υποχρεωμένα να παρακολουθούν τις πολιτικές και

κοινωνικές εξελίξεις της χώρας. Διατηρούσαν συχνή επαφή με το

Βυζάντιο και δεν έπαιρναν αποφάσεις παρά μόνο με την έγκριση

του αυτοκράτορα. Επομένως, αυτή η μορφή διπλωματίας ήταν

ιδιαίτερα χρονοβόρα και μπορούσε να διαρκέσει για πάνω από

ένα χρόνο.

Μία άλλη ιδιαίτερα διαδεδομένη μέθοδος ήταν η σύναψη

συμμαχιών με επιγαμίες, τα λεγόμενα προξενιά. Σύμφωνα με

αυτά, ο αυτοκράτορας έδιδε κάποιο μέλος της οικογένειας του

ως σύζυγο σε κάποιον ξένο ηγεμόνα ή νυμφευόταν ο ίδιος την

κόρη του ηγεμόνα αυτού. Έτσι οι δύο ηγέτες συνδέονταν πια

με συγγενικούς δεσμούς που επέβαλαν και κοινούς στόχους. Η

μέθοδος αυτή ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένη και μάλιστα την

επιζητούσαν και οι ξένοι ηγεμόνες. Ως υπερδύναμη το Βυζάντιο

κατείχε ισχύ και κύρος το οποίο επηρέαζε και το κράτος με το

οποίο συνδεόταν με συγγενικούς δεσμούς. Έτσι, το βυζάντιο

κατάφερνε να κυριαρχεί έναντι των αντιπάλων του με ένα είδος

έμμεσης δωροδοκίας.

Υπάρχουν αρκετά παραδείγματα τέτοιων συμμαχιών όπως

παρουσιάζονται από την ιστορία. Αναλυτικότερα, ο Κωνσταντίνος

Ε΄ παντρεύτηκε την κόρη του χαγάνου των Χαζάρων Cicak

(733π.Χ.) και ο Αλέξης Κομνηνός, γιος του Ιωάννη Κομνηνού

νυμφεύτηκε την Dobrodeja Mstislavna, κόρη του Ρώσου πρίγκιπα

Mstislav του Κιέβου. Αντίστοιχα, ο Ρωμανός Λακαπηνός έδωσε

την εγγονή του Μαρία στον Πέτρο, γιό του Σημεών, ηγέτη της

Βουλγαρίας και ο Βασίλειος Β΄ την αδελφή του Άννα στον ρώσο

Ηγεμόνα Βλαδίμηρο. Βέβαια, οι επιγαμίες δεν υπήρξαν πάντα

αποτελεσματικές για το Βυζαντινό κράτος. Για παράδειγμα, ο

Ερρίκος ΣΤ΄ μέσω του γάμου του αδελφού του Φιλίππου το 1197

με την κόρη του Ισαάκιου Β΄ Αγγέλου, Ειρήνη, επεδίωξε την

απόκτηση δικαιωμάτων στο θρόνο της Κωνσταντινούπολης, αφού

μετά το θάνατο του Ισαάκιου ήθελε να εμφανιστεί ως εκδικητής

των νόμιμων κατόχων του θρόνου.

Βασική μέθοδος για την επιρροή ενός λαού ήταν η δωροδοκία.

Δηλαδή, το βυζάντιο ήταν ένα ιδιαίτερα ανεπτυγμένο κράτος

κυρίως στον τομέα του εμπορίου. Αυτό είχε ως επακόλουθο το

βυζαντινό νόμισμα να κυριαρχεί και μάλιστα λίγοι ήταν οι λαοί που

μπορούσαν να αντισταθούν στη λάμψη του βυζαντινού χρυσού.

Τον 6ο αιώνα, για παράδειγμα, καταβλήθηκε το ποσό των

5.000.000 χρυσών νομισμάτων στους Πέρσες ενώ στο πρώτο

τέταρτο του 7ου αιώνα οι Άβαροι απωθήθηκαν με το συνολικό

ποσό των 6.000.000 νομισμάτων. Η μέθοδος αυτή ήταν πολύ

αποτελεσματική για τους βυζαντινούς καθώς μπορούσαν με την

δωροδοκία να αποφύγουν έναν πόλεμο του οποίου η διεξαγωγή

θα κόστιζε έως και δέκα φορές περισσότερο.

Βέβαια η τεχνική αυτή αν και αρχικά αποτελεσματική επέφερε στη

συνέχεια διάφορα προβλήματα. Ειδικότερα, μετά από κάποιο

χρονικό διάστημα οι εχθροί απαιτούσαν όλο και πιο υψηλά

χρηματικά ποσά, όπως συνέβη με τους Αβάρους οι οποίοι το 574

ζήτησαν την καταβολή του ποσού των 80.000 χρυσών

νομισμάτων ενώ το 604 στο ποσό των 150.000. Επιπλέον, η

εικόνα του Βυζαντίου ως ενός παντοδύναμου κράτους

υποσκαπτόταν καθώς παρουσιαζόταν πιο πρόθυμο να επιλέξει

μία ειρηνική μέθοδο παρά να επιδείξει την δύναμη των όπλων

του.

Η πιο διαδεδομένη μέθοδος όμως ήταν οι λεγόμενες τελετές. Πιο

συγκεκριμένα, όταν έφταναν ξένοι πρέσβεις στην Κων/πολη τους

υποδεχόταν ο Λογοθέτης του Δρόμου, ο οποίος ήταν υπεύθυνος για

την ασφαλή άφιξη τους στην πόλη. Στη συνέχεια, τους οδηγούσε στο

μέγαρο του αυτοκράτορα όπου και διέμεναν για περίπου τρείς μέρες.

Κατά την περίοδο αυτή ο λογοθέτης τούς ξεναγούσε στην

πρωτεύουσα επιδεικνύοντας τα μεγαλοπρεπή κτήρια, τα επιβλητικά

τείχη, τους αριστοτεχνικά χτισμένους ναούς και τα πολύβοα παζάρια.

Έπειτα, τους οδηγούσε μπροστά στον αυτοκράτορα ακολουθώντας

την διαδρομή μέσα από το μέγαρο και τις πλούσιες αίθουσες

στολισμένες με έργα τέχνης. Όταν λοιπόν έφταναν μπροστά στον

θρόνο οι πρέσβεις ένοιωθαν τέτοιο δέος και σεβασμό προς το

πρόσωπο του αυτοκράτορα που συχνά συμφωνούσαν σε κάθε

πρόταση του αναγνωρίζοντας την κυριαρχία του.

Αυτή η μέθοδος είχε εφαρμοστεί στον Λιουτπράνδο ο οποίος

έδωσε μία εκτεταμένη περιγραφή του μεγαλοπρεπή χώρου σε έργο

του και μάλιστα υπερηφανεύτηκε ότι κατάφερε να μην επηρεαστεί

μόνο όμως επειδή γνώριζε εκ των προτέρων τους τρόπους

διπλωματίας του βυζαντίου. Επίσης ο Μανουήλ Κομνηνός είχε

προσκαλέσει τον Τούρκο σουλτάνο Κιλίτς Αρσλάν στην Κων/πολη

(1161-1162) και του παρείχε επίσημη υποδοχή, με ιπποδρομίες,

φωταψίες, αναπαραστάσεις ναυμαχιών με πυρπολήσεις πλοίων με

υγρό πυρ και την δωρεά πολύτιμων σκευών.

Το αξιοσημείωτο είναι ότι για το χρονικό διάστημα που οι πρέσβεις

παρέμεναν στην Πόλη το παλάτι δανειζόταν κοσμήματα και είδη

χρυσοχοϊκής από εκκλησίες για να τους εντυπωσιάσει ακόμα

περισσότερο με το πλούτο και το μεγαλείο του. Παράδειγμα αποτελεί

η Υπεραγία Θεοτόκος του Φάρου που παρείχε στο παλάτι γιρλάντες

πολυελαίων με ασημένιες αλυσίδες, ένα σταυρό κι ένα χρυσό

περιστέρι.

Μία από τις αποτελεσματικότερες μεθόδους διπλωματίας ήταν η

εξάπλωση της χριστιανικής πίστης. Άλλωστε είναι γνωστό ότι η

θρησκεία αποτελεί τον ισχυρότερο ενοποιητικό παράγοντα. Έτσι

το Βυζαντινό κράτος φρόντιζε να διαδώσει σε κάθε γειτονικό και

μη λαό τον χριστιανισμό ώστε να τον εντάξει στην σφαίρα

επιρροής του. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η αποστολή

του Κύριλλου και Μεθόδιου για τον εκχριστιανισμό των Σλάβων.

Βέβαια η μέθοδος αυτή δεν εφαρμοζόταν πάντα με τρόπο

ειρηνικό. Σε αρκετές περιπτώσεις το Βυζάντιο επέβαλε την

αποστολή ιεραποστόλων σε έναν λαό είτε με την απειλή πολέμου,

όπως έγινε κατά τον εκχριστιανισμό των Βουλγάρων είτε

εκμεταλλευόμενο αδυναμία αντίστασης όπως συνέβη με τους

Ρώσους οι οποίοι στρατιωτικά αδύναμοι μετά από αποτυχημένη

προσπάθεια να κατακτήσουν την Κων/πολη δέχτηκαν την

υιοθέτηση της χριστιανικής θρησκείας.

Σε αρκετές περιπτώσεις οι αυτοκράτορες εφάρμοζαν μία ιδιαίτερα

επιδέξια τεχνική. Δηλαδή, προσπαθούσαν να διασφαλίσουν την

ισορροπία στις σχέσεις με τους εχθρικούς λαούς. Για παράδειγμα,

όταν οι Βούλγαροι απειλούσαν την αυτοκρατορία οι Βυζαντινοί

σύναπταν συμμαχία με τους Ρώσους και το αντίστροφο. Επίσης,

οι αυτοκράτορες διατηρούσαν φιλικές σχέσεις με κάθε πιθανό

διεκδικητή ξένου θρόνου. Έτσι σε περίπτωση που ο ηγεμόνας

επιχειρούσε επίθεση κατά του Βυζαντίου, αυτό υποκινούσε

εξέγερση και είτε παρεμπόδιζε την επίθεση είτε εκθρόνιζε τον

υπάρχοντα ηγεμόνα και σύναπτε επισήμως συνθήκη ειρήνης με

τον διάδοχο του.

Επιπροσθέτως, αυτοκράτορες περισσότερο εφευρετικοί

χρησιμοποιούσαν τεχνάσματα για τον αποπροσανατολισμό ή

καθαίρεση αντίπαλων ηγεμόνων. Για παράδειγμα, ο Ηράκλειος

είχε υποκλέψει μήνυμα του Πέρση Σάχη Χοσρόη, στο οποίο

διατάσσονταν η εκτέλεση του στρατηγού του Σαρβαραζά. Τότε ο

Ηράκλειος πρόσθεσε τα ονόματα 400 ακόμα αξιωματούχων της

περσικής αυλής και έστειλε το μήνυμα στον στρατηγό, ο οποίος

σε συνεργασία με τους αξιωματούχους οργάνωσαν εξέγερση, την

οποία ο ηγεμόνας δεν μπόρεσε να αντιμετωπίσει, και σύναψαν

ειρήνη με το Βυζάντιο. Ακόμα, ο Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος

πρότεινε στο ’De Administrando Imperio’’ μία μέθοδος αργότερα

γνωστή ως «διαίρει και βασίλευε», να στρέφει δηλαδή το Βυζάντιο

λαούς εναντίων των αντιπάλων του. Παραδείγματος χάριν, ο

Αλέξιος Γ’ θεμελίωσε καλές διπλωματικές σχέσεις με τον Πάπα

Κελεστίνο Γ΄ (1191-1198) καθώς τόσο ο Πάπας όσο και ο

βυζαντινός αυτοκράτορας είχαν εχθρικές σχέσεις με τον Γερμανό

ηγεμόνα Ερρίκο Στ΄ και ενώθηκαν παρά τις διαφορές.

Φυσικά η δόλια παραβίαση συμφωνιών, η απάτη και η πονηριά

δεν ήταν μέσα άγνωστα στους βυζαντινούς αυτοκράτορες οι

οποίοι προσπαθούσαν με κάθε τρόπο να ικανοποιήσουν τα

συμφέροντα τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο Αλέξιος Γ’, ο

οποίος ελλείψει στρατού επέλεξε να δράσει στο παρασκήνιο.

Έτσι, στις επιδρομές των Βουλγάρων στη Μακεδονία απάντησε

με τη δημιουργία εσωτερικών διχονοιών που οδήγησαν το 1196

στην δολοφονία του Ασάν και στη συνέχεια του Πέτρου το 1197.

Συμπερασματικά, λοιπόν, θα λέγαμε ότι όχι μόνο ο

ελληνικός αλλά και όλος ο ευρωπαϊκός πολιτισμός

χρωστάει ευγνωμοσύνη στην βυζαντινή διπλωματία. Η

συμβολή της είναι αναμφισβήτητη. Αποτελούσε ένα

επιτυχημένο, χρήσιμο που απαιτούσε ελάχιστο κόστος

και χρόνο εργαλείο.

Βιβλιογραφία:

http://www.impantokratoros.gr/byzantinh-

diplomatia.el.aspx

http://fablesandrealitydsa11c.weebly.com/eta-

betaupsilonzetaalphanutauiotanu942-

deltaiotapilambdaomegamualphatau943alpha.html

Βικιπαίδεια – βυζαντινή διπλωματία