εναλλακτικές προτάσεις για τη διδασκαλία του πλαγίου και ευθέος λόγου

5Ο Πανελλήνιο Συνέδριο ΕΤΕΑΔ

«Η Δημιουργικότητα στην Εκπαίδευση»

Γνωστικό/-ά αντικείμενο της Διδακτικής Πρότασης: Νεοελληνική Γλώσσα Γ΄ Γυμνασίου

Διδακτική Ενότητα:

3η Ενότητα: Είμαστε όλοι ίδιοι, είμαστε όλοι

διαφορετικοί. Ευθύς και Πλάγιος λόγος.

Ελ. Παπαδοπούλου& Βασ.Ζέττα, 5ο Πανελλήνιο Συνέδριο ΕΤΕΑΔ- ΔΡΆΜΑ 2014

Γενικός Σκοπός: Να διακρίνουν τον ευθύ λόγο από τον πλάγιο και να κατανοήσουν τη σχέση τους.

Επιμέρους Στόχοι ως προς το γνωστικό αντικείμενο και ως προς τη μαθησιακή διαδικασία.

Να αντιληφθούν ότι οι πλάγιες ερωτήσεις ανήκουν σ΄ένα ευρύτερο κειμενικό πλαίσιο του πλαγίου λόγου, όπως αυτός χρησιμοποιείται σε αφηγήσεις, αναφορές, διαλόγους, ταινίες.

Να αντιληφθούν τις επικοινωνιακές περιστάσεις όπου απαιτείται η χρήση πλαγίου λόγου: α) αφήγηση μιας ταινίας που είδαν, β) περιληπτική μεταφορά ενός κειμένου που διάβασαν, γ) μεταφορά ενός διαλόγου που άκουσαν ή διάβασαν, δ) αφήγηση ενός περιστατικού όπου ήταν αυτόπτες μάρτυρες.

Να κατανοήσουν τα εξωγλωσσικά και παραγλωσσικά στοιχεία και πώς αυτά μεταφέρονται στον πλάγιο λόγο.


Η διδακτική αυτή πρόταση μπορεί να υλοποιηθεί σε τέσσερις (4 )διδακτικές ώρες και δύο ώρες μπορούμε να διαθέσουμε για την προβολή της ταινίας.

Η Α΄φάση περιλαμβάνει την εργασία σε ομάδες με τα φύλλα εργασίας που είναι ίδια για όλες τις ομάδες (4 δ.ώ) και η Β΄φάση αφιερώνεται στην προβολή της ταινίας και στην εργασία πάνω στο φύλλο εργασίας.


Η διδακτική αυτή παρουσίαση- διδασκαλία του πλαγίου λόγου βασίζεται στα προσφιλή για τα παιδιά κωμικογραφήματα, «κόμικς».

Τα κόμικς διακρίνονται για την πληροφορικότητα, τον διδακτισμό τη χιουμοριστική διάσταση τη συνειδητή και κριτική ανάγνωση των

κειμένων αυτών από τα παιδιά τη διεύρυνση της ικανότητάς τους να τα

επιλέγουν σωστά. την καλλιέργεια ποικίλων μορφών

επικοινωνιακού λόγου, όταν εντάσσονται με τον σκοπό αυτό στη διδακτική διαδικασία.


Στην 3η ενότητα του βιβλίου της νεοελληνικής γλώσσας της Γ΄ Γυμνασίου η παρουσίαση του πλαγίου λόγου είναι εξαιρετικά λακωνική και η απουσία υλικού θεωρίας κι αναφοράς καθιστούν επιβεβλημένη την προεργασία και το σχεδιασμό ενός ιδιαίτερου μαθήματος, ώστε να γίνει εύληπτο το γλωσσικό αυτό φαινόμενο αλλά και να καταστεί κατανοητό από το μαθητή, ότι η μετατροπή του ευθέος σε πλάγιο λόγο και το αντίστροφο είναι μια σπουδαία δεξιότητα απαραίτητη σε διάφορες επικοινωνιακές περιστάσεις γραπτού και προφορικού λόγου.


Η συγκεκριμένη διδακτική πρόταση και η εφαρμογή της εδράζεται στις αρχές της επικοινωνιακής προσέγγισης της γλώσσας, καθώς έχει ως μονάδα ανάλυσης το ίδιο το κείμενο.

Οι κανόνες του συστήματος «ανακαλύπτονται» από τους ίδιους τους μαθητές μέσα από τη σταδιακή εξοικείωση και χρήση της γλώσσας.


Επίσης, ως προς την αξιοποίηση των ΤΠΕ επιδιώκεται οι μαθητές να καλλιεργήσουν δεξιότητες κλασικού και ψηφιακού γραμματισμού με την παραγωγή πολυτροπικού λόγου (λόγος, εικόνα) και τη σύνθεση ψηφιακού κειμένου.

Κυρίως όμως να αναπτύξουν ικανότητες κριτικής αναζήτησης, επιλογής και διαχείρισης της κατάλληλης πληροφορίας στο σύγχρονο διαδικτυακό περιβάλλον.


Α΄ΦΑΣΗ Οι μαθητές καλούνται να

διαμορφώσουν αυθόρμητα (5) πέντε ομάδες των τεσσάρων ατόμων, στις οποίες μοιράστηκε το πρώτο κωμικογράφημα μαζί με το 1ο φύλλο εργασίας.

Προτού διαβάσουν το κόμικ προκαλείται συζήτηση που βασίστηκε στα ανιχνευτικά, στοχευμένα ερωτήματα του 1ου φύλλου εργασίας.


1ο ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ (comic1) Τι είδους κείμενο είναι αυτό που σας δόθηκε; Ποια

είναι τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα αυτού του είδους;

Τι σημαίνει η λέξη κόμικ; Ποια είναι η προέλευσή της;

Διαβάστε το κωμικογράφημα που σας δόθηκε. Ποιο είναι το νόημά του;

Προσπαθήστε τώρα να αφηγηθείτε προφορικά την ιστορία όπως θα τη λέγατε σε κάποιον που δε την διάβασε. Αποδώστε όχι μόνο τα λόγια των προσώπων, αλλά και τις έμμεσες πληροφορίες που μας δίνει το κωμικογράφημα σχετικά με χειρονομίες, κινήσεις, ένταση φωνής.



Στη συνέχεια, παροτρύναμε τους μαθητές να το διαβάσουν και να εντοπίσουν το βαθύτερο νόημά του κι ακολούθως να αφηγηθούν την ιστορία σε κάποιον που δεν την διάβασε, εφιστώντας την προσοχή τους στην απόδοση όχι μόνο των λόγων των προσώπων αλλά και των έμμεσων πληροφοριών, όπως είναι οι χειρονομίες, οι κινήσεις, η ένταση της φωνής..


Το κωμικογράφημα που σας δόθηκε το διαβάζει και ο Γιάννης και αμέσως μετά αφηγείται την ιστορία στους φίλους του ως εξής:

Ο καθηγητής κ. Παπαδόπουλος κρατώντας το τσιγάρο στο χέρι σπρώχνει τον μαθητή Κώστα Αναγνώστου και του ζητά να προχωρήσει και να πάει μαζί του αμέσως στο γραφείο της διευθύντριας. Η διευθύντρια που εργάζεται καπνίζοντας στο γραφείο της ακούει τη φασαρία και ρωτά ποιος φωνάζει και δεν την αφήνει να δουλέψει. Ο κ. Παπαδόπουλος της εξηγεί ότι έπιασε τον μαθητή να καπνίζει. Η διευθύντρια με ενδιαφέρον λέει στον κ. Παπαδόπουλο ότι αν και έχει πολλή δουλειά, θα τον ακούσει και του ζητά να πει λεπτομέρειες. Αυτός διηγείται πως ήταν στο διάδρομο για την εφημερία του και ξαφνικά είδε καπνό να βγαίνει από τις τουαλέτες. Συμπληρώνει ότι αποφάσισε να πάει πιο κοντά και είδε τον μαθητή να καπνίζει παθιασμένα και προσθέτει ότι, επειδή εκείνος δεν τον κατάλαβε, αυτός τον έπιασε στα «πράσα» κι ότι εκείνος φυσικά δεν αρνήθηκε τίποτα. Στο άκουσμα όλων αυτών, η διευθύντρια προτείνει στον κ. Παπαδόπουλο να μην είναι υπερβολικοί και παρατηρεί πως περισσότερο θα ωφελήσουν τα παιδιά με το παράδειγμά τους και όχι με τιμωρίες. Ο κ. Παπαδόπουλος συμφωνεί, όμως ζητά από τη διευθύντρια να δει τι βρήκε στις τσέπες του μαθητή. Αυτή εκφράζει την έκπληξή της βλέποντας ένα πακέτο «Malboro» και αγανακτισμένη αναρωτιέται που ο μαθητής δεν ντρέπεται να καπνίζει «Malboro», όταν η ίδια, ολόκληρη διευθύντρια καπνίζει «Leader». Οργισμένη, λοιπόν, τον τιμωρεί με τρεις μέρες αποβολή.


Προσέξτε: Τις αλλαγές που έκανε ο Γιάννης στα λόγια των προσώπων

της ιστορίας (εγκλίσεις, χρόνοι, πρόσωπα, αντωνυμίες, επιρρήματα κ.τ.λ.)

Την ποικιλία των ρημάτων από τα οποία εξάρτησε τα λόγια τους (ζητά, ρωτά, εξηγεί, λέγει…)

Την επιλογή των κατάλληλων στοιχείων (ότι, πως, να…) Τον τρόπο που περιγράφει και αφηγείται πληροφορίες

σχετικές με χειρονομίες, κινήσεις, εκφράσεις προσώπου, βλέμματα, διαθέσεις κ.α. (εξωγλωσσικά στοιχεία)/προφορά, ένταση φωνής κ.α.›(παραγλωσσικά στοιχεία)

Να αφηγηθείτε ξανά την ιστορία όπως ο Γιάννης μεταθέτοντάς την όμως στο παρελθόν. Προσέξτε τις αλλαγές που θα απαιτηθούν.


Μετά τη διανομή του 2ου φύλλου εργασίας, στο οποίο υπάρχει η πλαγιασμένη απόδοση της ιστορίας του κωμικογραφήματος επισημάναμε μαζί με τους μαθητές τις σχετικές τεχνικές της μεταφοράς από τον ευθύ στον πλάγιο λόγο και ειδικότερα τις αλλαγές σε εγκλίσεις, χρόνους, πρόσωπα, αντωνυμίες και επιρρήματα, την ποικιλία των ρημάτων εξάρτησης και την επιλογή των κατάλληλων συνδεσμικών στοιχείων, τον τρόπο παρουσίασης των εξωγλωσσικών και παραγλωσσικών στοιχείων.

Αμέσως μετά-και σε προφορικό επίπεδο- τους ζητήθηκε να αφηγηθούν-ανά ομάδες- την ιστορία μεταθέτοντάς την όμως στο παρελθόν και δίνοντας προσοχή στις αλλαγές που θα απαιτηθούν. Οι υπεύθυνοι των ανακοινώσεων της ομάδας αφηγήθηκαν, ο καθένας με τον δικό του ιδιαίτερο τρόπο, όπως είχαν συμφωνήσει και με τα υπόλοιπα μέλη των ομάδων τους


Με το 3ο φύλλο εργασίας δόθηκε στους μαθητές ένας αφηγημένος διάλογος και προκλήθηκαν και προσκλήθηκαν να δημιουργήσουν το δικό τους κόμικ με τη χρήση του online λογισμικού pixton, http://www.pixton.com/gr/ με το οποίο είχαν εξοικειωθεί σε προηγούμενα μαθήματα.


Να πληκτρολογήσετε τη διεύθυνση του λογισμικού δημιουργίας κόμικς pixton και στη συνέχεια με τον κωδικό που δημιουργήσαμε σε προηγούμενο μάθημά μας να φτιάξετε ένα κόμικ που να βασίζεται στον αφηγημένο διάλογο που σας δίνεται παρακάτω.

Στη συνέχεια, προσπαθήστε να συμπληρώσετε τις «φούσκες» του κόμικ με τον αυθεντικό, κατά τη γνώμη της ομάδας σας, διάλογο.

Να αναρτήσετε το κόμικ της ομάδας σας στο ιστολόγιο του μαθήματος.


Το διάλειμμα

Το κουδούνι διακόπτει απότομα το μάθημα κι αμέσως ο Ο συνωστισμός εκεί είναι μεγάλος. Ο υπεύθυνος του κυλικείου προσπαθεί να επιβάλει την τάξη. Άλλος ζητάει κρουασάν, άλλος ευγενικά θέλει ένα πακέτο μπισκότα. Άλλος σπρώχνοντας απαιτεί μια τυρόπιτα κι ένα κακάο κι άλλος ένα κουλούρι. Ο Νίκος σαστίζει μπροστά στην κοσμοσυρροή και μονολογεί.

Σπρώχνει τους συμμαθητές του, ζητώντας συγγνώμη και λέγοντας ότι βιάζεται προσπαθεί να φτάσει πρώτος στην είσοδο του κυλικείου. Τα παιδιά που είναι μπροστά του δυσανασχετούν. Ο Γιώργος τους λέει ότι κι αυτός βιάζεται, ενώ ο Δημήτρης αναρωτιέται γιατί βιάζεται τόσο. Ο Νίκος, χαμογελώντας ζητάει να περάσει πρώτα κι ύστερα, τους λέει, θα τους εξηγήσει. Τελικά, τα άλλα παιδιά τον αφήνουν να περάσει προειδοποιώντας τον να μη σπρώχνει. Ο Νίκος μόλις φθάνει στο κυλικείο ζητάει γρήγορα ένα μπουκάλι γάλα και ρωτάει πόσο κάνει, αφήνοντας 5 ευρώ.. Ο ιδιοκτήτης του κυλικείου του λέει ότι κοστίζει 3 ευρώ και του δίνει πίσω τα ρέστα του. Αμέσως παίρνει το μπουκάλι με το γάλα και το ρίχνει μέσα σ’ ένα πιατάκι. Γύρω απ’ αυτό μαζεύονται μια γάτα με τα γατάκια της. Η Ελένη τα θαυμάζει και αναφωνεί ότι είναι πολύ γλυκά! Ο Μανώλης θαυμάζει τον Νίκο αποκαλώντας τον απίθανο άνθρωπο!



Το Pixton είναι μία δωρεάν διαδικτυακή εφαρμογή που υποστηρίζει τη δημιουργία και φιλοξενία κόμικ. Επιλέγοντας αρχικά τη μορφή που θα έχουν τα καρέ, γίνεται διαθέσιμη μία μεγάλη συλλογή από έτοιμες φιγούρες, τοπία και αντικείμενα. Μπορεί να γίνει επιλογή του φύλου του ήρωα ή της ηρωίδας, τα χαρακτηριστικά του προσώπου του, τα μαλλιά και το σωματότυπο και να προστεθεί ένα από τα διαθέσιμα τοπία ως φόντο, καθώς και έτοιμα αντικείμενα (έπιπλα, συσκευές, δέντρα κτλ).

Οι χαρακτήρες του Pixton είναι εύκολοι στην επεξεργασία, και μπορούν να λυγίζουν τα μέλη τους και να έχουν διαφορετικές εκφράσεις προσώπου. Επίσης είναι δυνατό να προστεθούν λεζάντες κειμένου που επιδέχονται επεξεργασία.


Οι μαθητές χωρισμένοι σε ομάδες, εφαρμόζοντας την ομαδοσυνεργατική μέθοδο αξιοποίησαν τον αφηγημένο διάλογο του 3ου φύλλου εργασίας, και κλήθηκαν να συμπληρώσουν τα συννεφάκια με τον «αποκαταστημένο» διάλογο.

Στο τέλος, κάθε ομάδα είχε ως υποχρέωση/αποστολή να αναρτήσει το δικό της ολοκληρωμένο κόμικ στο ιστολόγιο που δημιουργήσαμε για τις εκπαιδευτικές ανάγκες του μαθήματος της Νεοελληνικής Γλώσσας με στόχους τόσο την προβολή των πρωτότυπων εργασιών των μαθητών όσο και τη διάχυσή τους στην ευρύτερη μαθητική κοινότητα.


Στην επόμενη διδακτική ώρα διανεμήθηκε το 4ο φύλλο εργασίας με το οποίο οι μαθητές «ανακάλυψαν», αλλά και επιβεβαίωσαν τις τεχνικές εκείνες που καθιστούν την αφήγηση ενός διαλόγου πιο ακριβή, ελκυστική και ενδιαφέρουσα. Στη συνέχεια διακρίναμε μαζί τα είδη του πλαγίου λόγου ανάλογα με τα ρήματα εξάρτησής του. Στο τέλος τούς προτάθηκε ένα άλλο κόμικ και ωθήθηκαν να μεταφέρουν το περιεχόμενο των λόγων των ηρώων στον πλάγιο λόγο, ακολουθώντας τις χρήσιμες πληροφορίες που οι ίδιοι είχαν συγκεντρώσει και επισημάνει.


Για να κάνουμε την αφήγηση ενός διαλόγου πιο ακριβή, ελκυστική και ενδιαφέρουσα χρησιμοποιούμε τεχνικές όπως:

Δε μεταφέρουμε μόνο τα γλωσσικά στοιχεία(δηλ. τα λόγια), αλλά και τα εξωγλωσσικά και παραγλωσσικά στοιχεία

Προσέχουμε τις τυχόν αλλαγές στα λόγια Κατά τη μεταφορά του διαλόγου μέσω ρημάτων εξάρτησης

αποφεύγουμε την κατάχρηση του ρήματος λέω και εναλλάσσουμε ανάλογα με το είδος του λόγου:

Λεκτικά ρήματα με συμπλήρωμα ότι/πως: αναφέρω, απαντώ, αρνούμαι. Επιμένω, ισχυρίζομαι, παρατηρώ (συμπληρώστε κι άλλα)

Βουλητικά ρήματα με συμπλήρωμα να: απαιτώ, αποφασίζω, διατάζω(συμπληρώστε κι άλλα)

Ερωτηματικά ρήματα με συμπλήρωμα πλάγια ερώτηση: ρωτώ, απορώ(συμπληρώστε κι άλλα)

Ακολουθώντας τις παραπάνω πληροφορίες να αφηγηθείτε σε πλάγιο λόγο τον διάλογο του κωμικογραφήματος που σας δόθηκε:

Ένας μεσήλικας βλέποντας στη στάση του λεωφορείου μόνη μια όμορφη κοπέλα την πειράζει αποκαλώντας την «κούκλα» (συνεχίστε…



Η διδασκαλία είχε ως επιστέγασμα την προβολή της ταινίας «τα παιδιά της χορωδίας» (Les choristes) του Κριστόφ Μπαραντιέ και τη διανομή φύλλου εργασίας στις ομάδες με το οποίο οι μαθητές κλήθηκαν να αφηγηθούν το περιεχόμενό της.

Για την προβολή της ταινίας στην κατάλληλα διαμορφωμένη αίθουσα προβολών του σχολείου, μπορούν να διατεθούν οι δύο συνεχόμενες ώρες της Γλώσσας.


• Αφού παρακολουθήσετε την ταινία, να παρουσιάσετε με συντομία το περιεχόμενό της.

• Τι σας εντυπωσίασε περισσότερο στο έργο;

• Τελικά, με ποιο τρόπο ο κος Ματιέ κατάφερε να τιθασεύσει τους «απείθαρχους» μαθητές;


Επιλογικά, η διδασκαλία αυτή φάνηκε να συναρπάζει τους μαθητές.

Η ανταπόκριση ακόμη και των «αδύναμων» μάς εξέπληξε κι όσο για το χιούμορ που απέπνεαν τα κόμικς, μπορούμε να διαβεβαιώσουμε ότι δημιούργησε ευχάριστη ατμόσφαιρα στην τάξη και θετικό κλίμα μεταξύ μαθητών και εκπαιδευτικού.

Χάρη σ΄αυτό οι μαθητές συγκεντρώθηκαν ευκολότερα στη διδασκαλία και άρα έμαθαν και ευκολότερα. Ειδικότερα, το χιούμορ κατέστησε το μάθημα λιγότερο «απειλητικό» για τους αδύναμους μαθητές.

Σχετικά με το φόβο «αποκαθήλωσης» της πειθαρχίας, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι το χιούμορ μπορεί να βοηθήσει τον διδάσκοντα στην επιβολή της πειθαρχίας, καθώς λειτουργεί ως μηχανισμός εκτόνωσης της έντασης των μαθητών και τα οδηγεί με θετική προδιάθεση στην πρόσληψη της γνώσης.


Ματσαγγούρας, Η. (2002). Στρατηγικές διδασκαλίας. Η κριτική σκέψη στη διδακτική πράξη. Αθήνα:Gutenberg.

Ματσαγγούρας, Η. (2004). Θεωρία και πράξη της διδασκαλίας. Η σχολική τάξη. Αθήνα: Γρηγόρης

Π.Ι. –Μείζον Πρόγραμμα Επιμόρφωσης (2011). Βασικό Επιμορφωτικό Υλικό, τόμοι Α΄,Β΄,Γ΄

ΥΠ.Ε.Π.Θ.-Π.Ι., Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Σπουδών, Προγραμμάτων Σπουδών και Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών για την Υποχρεωτική Εκπαίδευση, Τόμος Α΄, Φ.Ε.Κ. τεύχος Β΄αρ. φύλλου 303/13-03-2003

Δάλκος Χρ. Συντακτικό της αρχαίας ελληνικής γλώσσας σε κωμικογραφήματα.(1996) Αθήνα: Δίαυλος

Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου των Εκπαιδευτικών για τις ΤΠΕ "Αξιοποίηση των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας στη Διδακτική Πράξη", Σύρος 4-6 Μαΐου 2007.

Μουλά.-Κοσεγιάν (2010). Η αξιοποίηση των κόμικς στην εκπαίδευση. Αθήνα: Κριτική.

Βασιλικοπούλου- Ρετάλης, (2008). Αξιοποίηση των κόμικς στην εκπαίδευση, Εργαστήριο Προηγμένων Τεχνολογιών Μάθησης και Πολιτισμού – CoSy-Llab Computer Supported Learning Engineering Lab.



Education

εναλλακτικές προτάσεις για τη διδασκαλία του πλαγίου και ευθέος λόγου