Το κουκλοθέατρο στον δικό μας κόσμο

9ος Παιδικός σταθμός ΒύρωναΥπεύθυνες παιδαγωγοί: Δράκου Ταξιαρχούλα - Γαλέα Μαρία

Αθήνα 2015

Κουκλοθέατρο και θέατρο σκιώνΤο κουκλοθέατρο και το θέατρο σκιών είναι μια μορφή

θεατρικής τέχνης, της οποίας η διαφορά από το θέατρο συνίσταται στο γεγονός ότι το αντικείμενο (κούκλα ή φιγούρα) που μιλάει και παίζει, χρησιμοποιεί προσωρινά εκφραστικές πηγές δύναμης, φωνητικές - κινητικές που δεν πηγάζουν απ' αυτό το ίδιο.

Κάθε αντικείμενο είναι ένα σημείο. Κάθε σημείο δεν σημασιοδοτείται από μόνο του αλλά από το σύστημα μέσα στο οποίο κάθε φορά εμφανίζεται και ανήκει. Ο θεατής, σύμφωνα με το σύστημα αξιών που θα το εντάξει και την ερμηνευτική που θα ακολουθήσει, θα του δώσει διάφορες αξίες και συμβολισμούς.

Κουκλοθέατρο και θέατρο σκιών ονομάζεται κάθε θέαμα, όπου ο ρόλος των προσώπων του δράματος αποδίδεται από ένα αντικείμενο που ζωντανεύει καθώς μια ικανή τεχνική του το επιτρέπει, αποκλείοντας κάθε άλλη χρησιμοποίηση του αντικειμένου που είναι επόμενο να έχει πολλούς συμβολισμούς και συμβολικές αξίες.

Η κούκλα με την παράξενη διάστασή της αλλά και την ανυπολόγιστη δυναμικότητά της υπεισέρχεται μέσα στην πραγματικότητα και δημιουργεί μια άλλη πραγματικότητα, φαινομενική, παιγμένη, σκηνοθετημένη, μα που μπορεί να είναι τόσο αληθινή και πραγματική όσο είναι και η ίδια η πραγματικότητα.

Σε αυτή τη μικρή κουκλίτσα άλλοτε προβάλλουμε τις επιθυμίες μας, άλλοτε εκτονώνουμε τους φόβους μας και το άγχος μας, άλλοτε ταυτιζόμαστε και γινόμαστε ένα με αυτή. Η κούκλα, εμείς και ο άλλος μας εαυτός, άλλοτε σε αντιστοιχία και άλλοτε σε σύγκρουση.

Η κούκλα ζει διαχρονικά και συγχρονικά. Παίρνει μορφές διάφορες και ποικίλα ονόματα. Εκφράζει πρόσωπα, περιβάλλοντα, θέσεις, νοοτροπίες, ιδεολογίες, εποχές.

Η κούκλα στα χέρια του παιδιού

Η κούκλα στα χέρια του παιδιού είναι ένα παιχνίδι που συμβάλλει ουσιαστικά στη σωματική, ψυχική και κοινωνική ανάπτυξη. Χρησιμοποιείται από το παιδί σαν μέσο για να στείλει μηνύματα που αφορούν τις ανάγκες και τις επιθυμίες του. Μέσα απο αυτή θα εκφραστεί και θα εκτονωθεί συναισθηματικά.

Είναι φανερό ότι η κούκλα σαν παιχνίδι και το παιχνίδι σαν λειτουργία σχετίζεται με τα στάδια ανάπτυξης του παιδιού. Διαφοροποιείται και εμπλουτίζεται ανάλογα με τις ικανότητες του παιδιού στο στάδιο που βρίσκεται.

Η κατασκευή της κούκλας συμβάλλει στην ανάπτυξη και στην άσκηση της λεπτής κινητικότητας. Το παιδί κατασκευάζει και συγχρόνως δημιουργεί. Φαντάζεται πριν ακόμα φτιάξει την κούκλα του πώς θα ενεργήσει. Έτσι, παίζει κατασκευάζοντας, για να φτάσει στον πολυπόθητο στόχο, να παίζει με την κούκλα που φτιάχνει, να τη βάλει να κοιμηθεί, να την ταΐσει να την ντύσει...

Μέσα σ' αυτό το παιχνίδι, το παιδί βγαίνει σιγά-σιγά και ανώδυνα απ' το καβούκι του, για να ενταχθεί στον περίγυρό του και να ενσωματωθεί στην ομάδα των συνομήλικων του, γεγονός που συνεπάγεται την ένταξή του στην κοινωνία.

Στην πρώτη φάση της νηπιακής ηλικίας, σύμφωνα με τον Piaget, το παιχνίδι ισοδυναμεί με τη σκέψη, εφόσον τα πρώτα στάδια της σκέψης είναι εσωτερικευμένες πράξεις.

Το θεατρικό παιχνίδι με κούκλες δίνει την ευκαιρία στο παιδί που παίζει να βιώσει καθημερινές δραστηριότητες και να μιμείται συμπεριφορές που παρατηρεί στο περιβάλλον του. Έτσι, το παιδί έχει την ευκαιρία να ασκήσει τις πνευματικές του ικανότητες και να κινητοποιήσει τις αισθήσεις του.

Η θεατρική πράξη του κουκλοθέατρου ενώνει τον παιδαγωγό με τους μαθητές του και μπορεί να συντελέσει στη δημιουργία συγκινησιακού δεσμού. Ο παιδαγωγός είναι εκείνος που θα παίξει πρώτος, που θα δώσει τον τόνο και θα φέρει τα παιδιά κοντά σε αυτόν τον τρόπο έκφρασης.

Με αφορμή ένα κουκλοθέατρο με τίτλο "χαρκούρ" που παρακολουθήσαμε στον παιδικό σταθμό ξεκινήσαμε ένα project με σκοπό να βιώσουμε όλοι μαζί τη διαδικασία μιας ολοκληρωμένης παράστασης κουκλοθέατρου.

Επιμέρους στόχοι:

Nα εξοικειωθούν με τις τεχνικές του κουκλοθέατρου και του θεάτρου σκιών, να «παίξουν» δημιουργικά με τις κούκλες και τις μαριονέτες.

Να δημιουργούν πολλαπλής φύσης καλλιτεχνικά δημιουργήματα, κατασκευή κούκλας.

Να γνωρίσουν και να αναγνωρίζουν βασικά είδη κούκλας κουκλοθέατρου στο πέρασμα τους στη διάρκεια του χρόνου στο κόσμο.

Α' Φάση: Σχεδιασμός του σχεδίου εργασίας.

Αφού ρωτήσαμε τα παιδιά τι γνωρίζουν για το θέμα, ποιές είναι οι απορίες τους και τι θα ήθελαν να μάθουν, οργανώσαμε ένα προσχέδιο εργασίας μαζί τους. Σ' αυτό το προσχέδιο αναφέραμε τι θα κάνουμε, πώς θα εργαστούμε, τους χώρους που θα επισκεφτούμε, τις πληροφορίες που θα συγκεντρώσουμε, την ενημέρωση των γονέων καθώς και τη συμμετοχή τους στο πρόγραμμα.

Προσχέδιο εργασίας:

να εντοπίσουμε τα διαθέσιμα μέσα για να παίξουμε κουκλοθέατρο μέσα στην τάξη

να διερευνήσουμε τις ρίζες του κουκλοθέατρου και τις μορφές της κούκλας στην πάροδο του χρόνου

να κατασκευάσουμε τις δικές μας κούκλες χρησιμοποιώντας διαφόρων ειδών υλικά

να γνωρίσουμε το θέατρο σκιών να εντάξουμε στην "παρέα" μας την φίλη μας τη λιβελούλα να επισκεφτούμε ένα εργαστήρι κουκλοθέατρου να παίξουμε κουκλοθέατρο να παίξουμε θέατρο σκιών να χρησιμοποιήσουμε το σώμα μας και τη φωνή μας για να

παίξουμε κουκλοθέατρο

Β' Φάση: Υλοποίηση της δράσης. Εμπλουτισμός του θέματος με διάφορους τρόπους.

Αρχικά, βρήκαμε πληροφορίες για την ιστορία του κουκλοθέατρου και εργαστήκαμε πάνω σ' αυτές.

Οι κούκλες στην αρχαία Ελλάδα. Η αρχαία Ελλάδα είχε λαμπρή παράδοση στις κούκλες, την παρουσία των οποίων ανιχνεύουμε αδιάκοπα σε όλες τις ιστορικές περιόδους, όπου έκαναν την εμφάνισή τους διάφορα είδη από κούκλες με ποικίλες ονομασίες: είδωλα, πλαγγόνες, νύμφες, κόρες, κοροκόσμια ή κορύλλια, δάγυνα, γλυνές και νευρόσπαστα.

Μια αρχαία Ελληνική κούκλα αποτέλεσε και την πηγή έμπνευσης για τη γέννηση του Φοίβου και της Αθηνάς, των δυο Μασκότ των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004. Το πρωτότυπο αγαλματίδιο είναι μια κούκλα κωδονόσχημη και φτιαγμένη από τερακότα (πηλό). Τα πόδια της, συνδέονται με σύρμα με τον καλυμμένο από χιτώνα κορμό της με τέτοιο τρόπο ώστε να είναι κινητά θυμίζοντας τις σύγχρονες μαριονέτες. Στην αρχαία Ελλάδα οι κούκλες αυτές, γνωστές και ως “νευρόσπαστα”.

Η Ελλάδα έχει δύο παραδοσιακούς κωμικούς χαρακτήρες λαϊκού κουκλοθέατρου: τον καραγκιόζη που μας ήρθε από την Τουρκία και τον Φασουλή που μας ήρθε από την Ιταλία. Και οι δυο έχουν τις ρίζες τους σε καρναβαλικές παραδόσεις ενώ αντίστοιχοι ήρωες υπάρχουν σε όλα τα μέρη της γης.

Τα χέρια μας οι πρώτες μας κούκλες

Χρησιμοποιούμε το σώμα μας και τη φωνή μας για να παίξουμε κάνοντας το δράκο και τον αστακό.

Κατασκευάζουμε τις δικές μας κούκλες χρησιμοποιώντας υλικά όπως μπάλες από φελιζόλ, σφουγγάρια, μαρκαδόρους, χαρτόνια, καλαμάκια, καλαμάκια από σουβλάκια, γλωσσοπίεστρα, κουμπιά, χάρτινες σακούλες, κορδέλες, μαλλί, μάτια, ύφασμα, τούλι, φτερά, πλαστικά κουτάλια, ρολά υγείας, δακτυλομπογιές, πον πον, σύρμα πίπας, χαρτοταινία και πλαστικά ποτήρια.

εντάξαμε στην παιδαγωγική διαδικασία τη φίλη μας τη λιβελούλα

παίξαμε με τις σκιές των χεριών μας

φτιάξαμε ήρωες για το θέατρο σκιών και παίξαμε μαζί τους.

επισκεφτήκαμε ένα εργαστήρι κουκλοθέατρου και φτιάξαμε τις δικές μας γαντόκουκλες.

παίξαμε με τις γαντόκουκλες κουκλοθέατρο.

Γ' Φάση: ολοκλήρωση του σχεδίου εργασίας και αξιολόγηση

Οργανώσαμε μία έκθεση με τα έργα των παιδιών.

Αξιολόγηση:

Τα παιδιά συνεργάστηκαν σε μικρές ομάδες και έμαθαν να μοιράζονται ευθύνες.

Έμαθαν να παρατηρούν και να εξερευνούν. Συζήτησαν και πήραν αποφάσεις. Εμπλούτισαν το λεξιλόγιό τους. Πετύχαμε σε μεγάλο βαθμό τους αρχικούς μας στόχους.

Βιβλιογραφία

Άλκηστις, (2008), κούκλο-θέατρο σκιών, Αθήνα, ελληνικά γράμματαΖερβοπούλου Ε., (2004), Σχέδια εργασίας για το νηπιαγωγείο με διαθεματικές προσεγγίσεις, Αθήνα, εκδ. ΓρηγόρηΚαλονάρος Π., (1977), ιστορία του καραγκιόζη, Αθήνα, ΕυκλείδηςΠαρούση Α., (2004) Κούκλες κουκλοθεάτρου, Αθήνα, ΠατάκηΧατόγλου Φ., (1986), Κουκλοθεατρικά, Αθήνα, σύγχρονη εποχή