Το Βήμα του Φαίδρου

Ο αρχιτεκτονικός διάκοσμος των θεάτρων της ελληνιστικής εποχής ήταν πολύ περιορισμένος, με εξαίρεση βέβαια τα τιμητικά αγάλματα, τα οποία στήθηκαν σε πολλά θέατρα.

Ο ελληνιστικός διάκοσμος περιοριζόταν: α. στα γλυπτά θέματα των καθισμάτων της

προεδρείας β. στα κυμάτια δωρικού ή ιωνικού ρυθμού στα

θυρώματα των παρόδων και στο προσκήνιο γ. στους ζωγραφικούς πίνακες

Ανάπτυξη αρχιτεκτονικού διακόσμου Διάδοση scaenae frons ρωμαϊκού τύπου (τόξα

ανάμεσα σε παραστάδες ή ημικίονες που φέρουν έναν οριζόντιο θριγκό, επάλληλες ζώνες δωρικού και ιωνικού ρυθμού στην εξωτερική όψη της cavea, π.χ. θέατρο Μάρκελου κ.α.)

Θέατρο Δελφών: μαρμάρινη ζωφόρος με άθλους του Ηρακλή στην πρόσοψη του σκηνικού βάθρου.

Θέατρο Κορίνθου: scaenae frons με τρία επάλληλα επίπεδα κιόνων που πατούσαν πάνω σε βάθρα. Τα βάθρα ήταν διακοσμημένα με χαμηλά ανάγλυφα που απεικόνιζαν μια γιγαντομαχία, μια αμαζονομαχία και τους άθλους του Ηρακλή.

Θέατρο Διονύσου: μαρμάρινη ζωφόρος που απεικόνιζε σκηνές από τη ζωή του θεού Διονύσου στην πρόσοψη του σκηνικού βάθρου (λογείον)

Κατασκευάστηκε στις αρχές του 5ου αι. π.Χ. Στο τρίτο τέταρτο του 4ου αι. π.Χ. διέθετε λίθινο

κοίλο και λίθινη σκηνή. Πριν το τέλος της ελληνιστικής εποχής διέθετε

σκηνικό οικοδόμημα με προσκήνιο. Γύρω στο 60 μ.Χ. έγινε πλακόστρωση της

ορχήστρας, κατασκευή ενός χαμηλού οικοδομήματος με χαμηλό βάθρο και scaenae frons, που διαμορφώνεται σε δύο επίπεδα.

Στο πρώτο μισό του 4ου αι. μ.Χ. το βάθρο μετασκευάζεται με δαπάνη του άρχοντα Φαίδρου.

Στη συνέχεια μια κολυμβήθρα εγκαθίσταται στην ορχήστρα.

Εγκαταλείπεται τον 5ο αι. μ.Χ.

• Σύμφωνα με το μύθο, ο Διόνυσος είναι δισσότοκος, δηλαδή μια φορά πρόωρα γεννημένος από τη Σεμέλη, η οποία κεραυνοβολήθηκε όταν ο Δίας παρουσιάστηκε μπροστά της με την πραγματική του μορφή (πυριγενής Διόνυσος) και δεύτερη φορά γεννημένος από το μηρό του Δία, όπου τον τοποθέτησε ο ίδιος ο θεός για να τον προστατέψει έως ότου έρθει η ώρα της γέννησής του (μηρορραφής Διόνυσος).

• Μετά τη γέννηση ο Δίας παραδίδει το νεογέννητο παιδί στον Ερμή για να το μεταφέρει στις Νύμφες της Νύσσας, όπου θα ανατρεφόταν μακριά από τα ζηλόφθονα μάτια της Ήρας. Σύμφωνα μάλιστα με μια μυθολογική παράδοση η οποία πιθανότατα αντιγράφει τη γέννηση του Διονύσου από τη μυθική ιστορία της γέννησης του Δία, σε όλη τη διάρκεια βρίσκονται παρόντες οι Κουρήτες, πολεμιστές αλλά και δαίμονες της φύσης.

Οι Κουρήτες για να καλύπτουν, λέει ο μύθος, τα κλάματα καταρχήν του Δία – αλλά και του Διονύσου- χτυπούσαν με τα σπαθιά τους τις ασπίδες τους και ίσως χόρευαν και τον χορό πρύλιν ή πυρρίχην. Στόχος τους ήταν να προστατεύσουν τα θεϊκά βρέφη από τον Κρόνο για τον Δία και από την Ήρα για τον Διόνυσο.

Η Αττική διεκδικούσε τα πρωτεία στην αμπελοκαλλιέργεια. Ο Διόνυσος επειδή ο Ικάριος, ο επώνυμος ήρωας του δήμου Ικαρία, τον δέχθηκε με αγάπη, του χαρίζει ένα κλήμα και τον μαθαίνει πώς να φτιάχνει κρασί.

Ο Ικάριος, ωστόσο δεν αποκόμισε τίποτα καλό από αυτή την ιστορία αλλά μάλλον τον βρήκε μεγάλο κακό.

Στην επιθυμία του, λοιπόν να δώσει και σε άλλους ανθρώπους να γευτούν το θαυμαστό δώρο του κρασιού πήγε και βρήκε κάποιους βοσκούς και τους έδωσε να πιούν. Εκείνοι ήπιαν το κρασί, μέθυσαν και νομίζοντας πως ο Ικάριος τους είχε φαρμακώσει, τον σκότωσαν.

Την επόμενη μέρα που συνήλθαν από τη μέθη, φρόντισαν να τον θάψουν μυστικά.

Όταν η κόρη του Ικαρίου Ηριγόνη πήγε να ψάξει τον πατέρα της, το σκυλί του η Μαίρα ανακάλυψε πού ήταν θαμμένος ο πατέρας του κοριτσιού και τότε εκείνη κρεμάστηκε από ένα δέντρο που βρισκόταν πάνω από τον τάφο του.

Γύρω στα τέλη Φεβρουαρίου οι Αθηναίοι γιόρταζαν τα Ανθεστήρια προς τιμήν του Διονύσου. Αυτή ήταν και η σημαντικότερη εορτή του μηνός Ανθεστηρίωνος, η οποία διαρκούσε τρεις μέρες. Την πρώτη μέρα, κατά την οποία γινόταν η Πιθοιγία ( το άνοιγμα των πίθων) πήγαιναν κοντά στο ιερό του Διονύσου «εν λίμναις» (στα έλη), που μάλλον βρισκόταν στις όχθες του Ιλισσού.

Εκεί άνοιγαν τα πήλινα πυθάρια που περιείχαν το προϊόν του τρύγου από το προηγούμενο φθινόπωρο και δοκίμαζαν για πρώτη φορά το κρασί, αφού έκαναν προηγουμένως σπονδές στο Διόνυσο. Η δεύτερη μέρα λεγόταν Χόες και ήταν η μόνη ημέρα του έτους που το ιερό του Διονύσου εν λίμναις ήταν ανοιχτό. Έπιναν το νέο κρασί, που αντλούσαν με φαρδιές οινοχόες, τους χόες,

και διοργάνωναν έναν αγώνα οινοποσίας Στον ιερό περίβολο διεξάγονταν μυστικές τελετές που

προετοίμαζαν την τελετουργική ένωση του Διονύσου με τη σύζυγο του Άρχοντος Βασιλέως. Ο ίδιος ο εικονικός γάμος λάμβανε χώρα στο Βουκολείον, την επίσημη έδρα του Άρχοντος Βασιλέως, το οποίο πρέπει να βρισκόταν στα νοτιοανατολικά της Ακρόπολης.

Η Τρίτη μέρα ονομαζόταν Χύτροι και ήταν αφιερωμένη στη λατρεία των νεκρών. Ένα γλύκισμα που αποτελούνταν από δημητριακά βρασμένα σε πήλινα τσουκάλια, τους χύτρους, προσφερόταν στον χθόνιο Ερμή.

Καμία ικανοποιητική απάντηση δεν έχει δοθεί για την αρχική τους θέση.

Η πιο δημοφιλής θεωρία ήταν ότι είχαν σχεδιαστεί και χαραχτεί για έναν βωμό στο ιερό του Διονύσου, ο οποίος δεν έχει ακόμα εντοπιστεί.

Άλλη υπόθεση είναι ότι αποτελούσαν σκηνικό διάκοσμο για την νερώνεια φάση του θεάτρου (50-60 μ.Χ.) παρόλο που κι εκεί πιστεύεται ότι ήταν ξαναχρησιμοποιημένο υλικό.

Οι πιο σύγχρονες έρευνες καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι το στυλ των ανάγλυφων υποδεικνύει ότι ανήκουν στην εποχή του Αδριανού (117-138 μ.Χ.)

ΑΠΟΨΗ M. Sturgeon (υπέρ της αρχικής προέλευσης των αναγλύφων από την αδριανική σκηνή του θεάτρου και της εξαρχής τοποθέτησής τους στο θεατρικό οικοδόμημα).

ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ 1. Ύπαρξη θεάτρων: Κόρινθος – Δελφοί – Μ. Ασία,

με γλυπτό διάκοσμο (π.χ. Πέργαμος, 2ος αι. μ.Χ.: μάχη Ερώτων – Τριτώνων και θαλασσινών τεράτων).

2. α. η ευθύγραμμη τοποθέτηση β. η μετωπικότητα των μορφών 3. Η απουσία αποδείξεων για την ύπαρξη βωμού

1860:πρώτη ανακάλυψη της σκηνής. Οι ανασκαφείς δίνουν ως πιθανή χρονολογία κατασκευής τον 3ο αι. μ.Χ.

1910:D.B. Dinsmoor: ύστερη ρωμαϊκή αρχαιότητα ή πρώιμη βυζαντινή εποχή. (ελλείψει στοιχείων)

1914: P. Graindor: εισαγωγή και αξιοποίηση ενός νέου στοιχείου, ενός βράχου – αναβαθμού με εγχαραγμένη αφιέρωση (μπροστά από τα Προπύλαια)

Ο Graindor χρονολογεί την επιγραφή στον 4ο αι. μ.Χ. και τη συνδέει χρονικά με το Βήμα του Φαίδρου. (χωρίς αποδείξεις)

Η προσπάθεια προσδιορισμού της χρονολογίας μέσα από την αναγνώριση των γραμμάτων της επιγραφής του Βήματος του Φαίδρου, δεν βοηθά καθόλου, αφού ο έλεγχος του σχήματος των γραμμάτων στην ύστερη αρχαιότητα αποτελεί αναξιόπιστο κριτήριο.

Παρόλα αυτά, τα ρηχά και ακανόνιστα χαραγμένα γράμματα παραπέμπουν σε γραφή του 4ου αι. μ.Χ.