Παλιά ΘεσσαλονίκηPROJECT – ΦΙΛΥΡΟ 2015 – 2016

Λίγη ιστορία… Μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα, καθώς η Επανάσταση του 1821 στην Ελλάδα αναστάτωσε τους Τούρκους, η πόλη της Θεσσαλονίκης ήταν περιορισμένη κύρια στην "καστροπερίκλειστη" περιοχή και ελάχιστα κτίσματα υπήρχαν πέρα από τα όριά της. Από το δεύτερο όμως μισό του 19ου αιώνα διαφοροποιούνται οι συνθήκες αυτές καθώς επέρχεται μία κάποια ηρεμία στο χώρο της Ελλάδας με τη δημιουργία στο νότιο χώρο της του πρώτου ανεξάρτητου κράτους της Βαλκανικής. Συγχρόνως γίνεται μία προσπάθεια γενικότερου "εξωραϊσμού" της τουρκικής διοίκησης, ιδιαίτερα στα κατεχόμενα εδάφη της Βαλκανικής. Ακόμα, η ανάπτυξη πρωτοκεφαλαιοκρατικών σχέσεων παραγωγής, η εμπορευματοποίηση της αγοράς, η δημιουργία τάξης αστών εμπόρων και ανώτατων στελεχών της δημόσιας διοίκησης, έδωσε το έναυσμα της ανάπτυξης και των προαστίων, ιδιαίτερα της ανατολικής περιοχής (περιοχή Εξοχών), όπου άρχισαν να κτίζονται πολυτελείς και μεγαλοπρεπείς επαύλεις (πύργοι) από τους πλούσιους Έλληνες, Τούρκους, Εβραίους, Ντονμέδες (εξισλαμισμένους Εβραίους), Φράγκους και Λεβαντίνους.

Από τα κτίσματα αυτά ελάχιστα διασώθηκαν ως τις μέρες μας. Μεταξύ τους περιλαμβάνονται: το Διοικητήριο, το παλιό Τελωνείο, το (τέως) Δημοτικό Νοσοκομείο, η Φιλοσοφική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου, το κτίριο του Γ΄ Σώματος Στρατού, η Οθωμανική Τράπεζα (Φράγκων-Λ. Σοφού), το Παπάφειο Ορφανοτροφείο, το (τέως) Ε΄ Γυμνάσιο, η Βίλλα Αλλατίνη (όπου φυλακίστηκε ο σουλτάνος Αβδούλ Χαμήτ), η έπαυλη Οσμάν Αλή-Μπέη (σημερινό Ορφανοτροφείο "Μέλισσα"), η έπαυλη του Τούρκου μέραρχου Σεϊφουλάχ (στη διασταύρωση των οδών 25ης Μαρτίου και Βασ. Όλγας, σημ. Ε΄ Δημοτικό Διαμέρισμα), η σημερινή Σχολή Τυφλών, η έπαυλη Φερνάντεζ (Κάζα Μπιάνκα, στη διασταύρωση των οδών Σοφούλη και Βασ. Όλγας, κ.ά.).

Η Θεσσαλονίκη κατά την Κατοχή Η Θεσσαλονίκη στις 28-10-1940: Πώς μπήκε ο Πόλεμος στη ζωή των Θεσσαλονικέωννόημά της…» – Ντ. Χριστιανόπουλος«Πόλεμος! Μια νέα λέξη έμπαινε στη ζωή μας, απειλητική, χωρίς ωστόσο να μπορούμε να πιάσουμε όλο το «

Ο πόλεμος» – γράφει ο Λ. Ζησιάδης – «που όλοι υποψιαζόμασταν αλλά κανένας δεν περίμενε να έρθει έτσι ξαφνικά και απροειδοποίητα μας βρήκε στην τελευταία τάξη Συναγερμού με τον κόσμο έξω από τα σπίτια του μαζεμένο ομάδες – ομάδες στις γωνίες των δρόμων και τις εξώπορτες (…) τρέξαμε στα σχολεία μας να μάθουμε λεπτομέρειες (…) Άρπαζε ο ένας από τον άλλο την «Μακεδονία» με την έκτακτη είδηση για να δει με τα μάτια του σαν μη πίστευε τυπωμένη την ατιμία (…) Ως το βράδυ της άλλης μέρας άδειασε η μισή πόλη. Εγώ και οι φίλοι μου δεν είμαστε σε ηλικία για πόλεμο. Επιστρατεύσαμε τον εαυτό μας. Γίναμε τραυματιοφορείς, επόπτες στα καταφύγια, νοσοκόμοι. Οι μάνες και οι αδελφές μας πλέκουν ασταμάτητα πουλόβερ, κάλτσες και κασκόλ για το μέτωπο…».

Άνω Πόλη.. Η περιοχή της Άνω Πόλης Θεσσαλονίκης που διασώθηκε από την πυρκαγιά του 1917 βρίσκεται στο βορειότερο και ψηλότερο τμήμα της παλιάς πόλης. Αρχίζει ουσιαστικά από τη βόρεια πλευρά της οδού Αγίου Δημητρίου φτάνοντας βόρεια ως τα τείχη της Ακρόπολης και δυτικά και ανατολικά ως τα αντίστοιχα Βυζαντινά Τείχη, που σώζονται σχεδόν ολόκληρα στην περιοχή. Παρόλο ότι η περιοχή δεν ερευνήθηκε με αρχαιολογικές ανασκαφές, είναι σχεδόν βέβαιο ότι στην ελληνιστική, ρωμαϊκή και βυζαντινή εποχή δεν κατοικήθηκε, τουλάχιστον συστηματικά. Στην περιοχή αυτή περιλαμβάνονται σημαντικά μνημεία της Θεσσαλονίκης όπως: τα Τείχη με την Ακρόπολη και το Επταπύργιο, ο ναός του Οσίου Δαβίδ (Μονή Λατόμου), ο ναός του Αγίου Νικολάου Ορφανού, ο ναός των Ταξιαρχών, η Μονή Βλατάδων, ο ναός της Αγίας Αικατερίνης, ο ναός του Προφήτη Ηλία, ένας βυζαντινός λουτρώνας της πλατείας Κρίσπου, το Αλατζά Ιμαρέτ της οδού Κασσάνδρου, κ.ά.

Παλαιά Παραλία Θεσσαλονίκης Η ιστορία της παραλίας της Θεσσαλονίκης, αρχίζει από τα μέσα του 19ου αιώνα. Το έτος 1866 συμβαίνει το μεγάλο γεγονός στη Θεσσαλονίκη. Ο βαλής Σαμπρή πασά -διοικητής της πόλης- κατευθύνεται στη δυτική πτέρυγα των τειχών, στην Χρυσή Πύλη, σκαρφαλώνει στον σωρό των σκουπιδιών, που συσσωρεύονταν εκεί από αιώνες και μ’ ένα ασημένιο σφυρί, χτυπά τις κακοσυντηρημένες πολεμίστρες, κάνοντας να πέσουν λίγοι κονιορτοποιημένοι σοβάδες που τις σκέπαζαν. Η επίσημη χειρονομία γίνεται. Οι εργάτες της εταιρίας Suez Canal Company μέσα στα επόμενα τέσσερα χρόνια θα γκρεμίσουν το μεσαιωνικό θαλάσσιο τείχος της πόλης. Μόνο το Μπεάζ Κουλέ, ο ματωμένος κόκκινος Πύργος, βαμμένος με αίμα ανυπότακτων -η Βαστίλη της Θεσσαλονίκης- θα απομείνει για να θυμίζει τις παλιές εποχές, έως ότου το 1890 καθαριστεί και ξαναβαπτιστεί ως Λευκός Πύργος. Η πόλη δεν είναι πια περιτοιχισμένη, ενώ με τα μπάζα των τειχών κατασκευάζεται η προκυμαία και ο πρώτος στενός παραλιακός δρόμος, μήκους 1,5 km, η λεγόμενη «Παράλληλη οδός». Η Suez Canal Company που μόλις έχει ολοκληρώσει την διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ έχει αναλάβει τώρα και τον εκσυγχρονισμό της Θεσσαλονίκης

Περιοχή Εξοχών Της Θεσσαλονίκης Τα σχέδια των περισσοτέρων αρχοντικών της περιοχής αναλαμβάνουν οι πιο γνωστοί από του αρχιτέκτονες της εποχής εκείνης, όπως ο V. Poselli, ο P. Arrigoni, ο Ξ. Παιονίδης. Το αρχιτεκτονικό τους ύφος κατεξοχήν εκλεκτικιστικό, συνδύαζε όμως και στοιχεία νεοκλασικά, αναγεννησιακά, μπαρόκ και Art Nouveau. Οι επαύλεις χτίζονταν σε μεγάλα οικόπεδα και περιβάλλονταν από κατάφυτους κήπους, κάποιοι από τους οποίους έφθαναν ως τη θάλασσα.

«Υψηρεφή και πολυτελή μέγαρα, κομψότατα και βαρυδάπανα έργα της νεωτέρας αρχιτεκτονικής και κήποι μεγάλοι, κατάφυτοι και δροσερώτατοι, κείνται ένθεν και ένθεν της ευρυτάτης οδού. Ωραία πεζοδρόμια, περικαλλυνόμενα υπό αειθαλών δενδροστοιχιών κοσμούσιν αυτήν και τέρπουσι τους διαβάτας. Τα μέγαρα αυτά ανήκουν εις βαθύπλουτους Τούρκους, Εβραίους, Ευρωπαίους, Ελληνας και άλλους... Τα πεζοδρόμια και η λεωφόρος εν γένει γέμουσι κόσμου ποικίλου, όστις μετά των λεωφορείων, των αμαξών και ίππων, αποτελεί δαιδάλειον πανόραμα. Εκάστη φυλή, τάξις, ηλικία και γένος, εκάστη γλώσσα, εκάστη ιδιορρυθμία και καλαισθησία έχουν εκεί τους αντιπροσώπους των. Εν τη πανσπερμία εκείνη λαλούνται όλαι αι γλώσσαι της γης, διότι εις την Θεσσαλονίκην δύνασθε να εύρητε όλας τας φυλάς του κόσμου, πλην της Κινεζικής. Αληθής κοινωνικός κυκεών!».

Η πόλη εκτείνεται μέχρι τα τείχη στα ανατολικά, εκεί που βρίσκεται ακόμη και σήμερα το Σιντριβάνι, στη συμβολή των οδών Εθνικής Αμύνης και Εγνατίας. Το τείχος φτάνει μέχρι τον Λευκό Πύργο στη θάλασσα. Η περιοχή έξω από τα τείχη ήταν γνωστή ως «Εξοχές», καθώς εκεί υπήρχαν κυρίως καλλιεργήσιμες εκτάσεις και κήποι, που σταδιακά άρχισαν να οικοπεδοποιούνται. Ο αριθμός των κτισμάτων ωστόσο ήταν πολύ περιορισμένος (τουλάχιστον μέχρι το 1880 περίπου). Με την κατεδάφιση του τείχους αλλά και λόγω της πυρκαγιάς, το 1890, σταδιακά η πόλη επεκτείνεται προς την περιοχή. Η οδός Χαμιντιέ ήταν ο δρόμος που ξεκινούσε σχεδόν από το ύψος που βρίσκεται το κτίριο της Παλιάς Φιλοσοφικής και κατέβαινε μέχρι τον Λευκό Πύργο (σημερινή Εθνικής Αμύνης) και χαράχτηκε μετά την κατεδάφιση των τειχών.

Με τη θεσμοθέτηση του τραμ (1892), ο εξοχικός μέχρι τότε χαρακτήρας της συνοικίας σταδιακά γίνεται μόνιμος. Ιδρύονται σχολεία, εκκλησίες και νοσοκομεία. Σταδιακά πληθαίνουν οι κατοικίες στην περιοχή, μερικές από τις οποίες ήταν πυργόσχημες. Για τον λόγο αυτό το μέρος λεγόταν αλλιώς περιοχή των «Πύργων». Όπως γράφει ο Ανδρέας Καρκαβίτσας :«…οι Πύργοι της Καλαμαριάς. Είναι προς τα δεξιά της πόλεως, μια ώρα μακριά, στην ακρογιαλιά. Είναι το καλοκαιρινό αναπαυτήριο όλου του πλουσιόκοσμου της Θεσσαλονίκης. Εκεί λουτρά, εκεί κήποι μεγάλοι, χτίρια με ρυθμό ευρωπαϊκό και ανατολίτικο μαζί, ξενοδοχεία αναπαυτικά, καφενεία αναπαυτικότερα…» (Α. Καρκαβίτσας, Θεσσαλονίκη. Διήγημα, 2004).

Λευκός ΠύργοςΟ Λευκός Πύργος της Θεσσαλονίκης είναι οχυρωματικό έργο οθωμανικής κατασκευής του 15ου αιώνα (χτίστηκε πιθανόν μεταξύ 1450-70). Σήμερα θεωρείται χαρακτηριστικό μνημείο της Θεσσαλονίκης και είναι ό,τι έχει σωθεί από την κατεδαφισμένη οθωμανική οχύρωση της πόλης. Η σημερινή μορφή του πύργου αντικατέστησε βυζαντινή οχύρωση του 12ου αιώνα, για να χρησιμοποιηθεί στη συνέχεια ως κατάλυμα φρουράς Γενίτσαρων και ως φυλακή θανατοποινιτών. Σήμερα λειτουργεί ως μουσείο και είναι ένα από τα πιο γνωστά κτίσματα-σύμβολα πόλεων στην Ελλάδα. Έχει 6 ορόφους, 34 μέτρα ύψος και 70 μέτρα περίμετρο.

Κατά την Τουρκοκρατία έγιναν προσθήκες και τροποποιήσεις στα τείχη της πόλης, στις οποίες εντάσσεται και ο Λευκός Πύργος, μαζί με το Επταπύργιο και τον Πύργο Τριγωνίου ( ο τελευταίος χρονολογείται κατά τον 16ο αιώνα ). Δεν είναι γνωστό πότε ακριβώς χτίστηκε, στη θέση προϋπάρχοντος βυζαντινού πύργου[6], ο οποίος συνέδεε το ανατολικό τμήμα της οχύρωσης της Θεσσαλονίκης (που σώζεται και σήμερα), με το θαλάσσιο (το οποίο κατεδαφίστηκε το 1867). Παλιότερα επικρατούσε η άποψη πως ήταν έργο των Βενετών αλλά πλέον η σύγχρονη ιστοριογραφία δέχεται το κτίσμα ως οθωμανικό. Κατά μία εκδοχή, η χρονολογία κατασκευής του μνημείου τοποθετείται περί το 1450 με 1470, λίγα χρόνια μετά την άλωση της Θεσσαλονίκης από τους Τούρκους (1430) και πρόκειται για ένα από τα πρωιμότερα δείγματα οθωμανικής οχυρωματικής που λαμβάνει υπόψη της το πυροβολικό.

Αψίδα Του ΓαλέριουΈνα από τα πιο χαρακτηριστικά μνημεία της Θεσσαλονίκης είναι η Θριαμβική Αψίδα του Γαλερίου, γνωστή και ως Καμάρα, που βρίσκεται στην πάνω πλευρά της οδού Εγνατίας και σε μικρή απόσταση από την Ροτόντα. Αποτελεί ένα από τα πιο γνωστά σημεία συνάντησης των κατοίκων και επισκεπτών της πόλης.Η Καμάρα είναι κτίσμα της εποχής της Ρωμαϊκής «Τετραρχίας» (αρχές 4ου μ.Χ. αιώνα) και αποτελεί το ένα σκέλος (δυτικό) μίας στεγασμένης στοάς, που σχηματιζόταν από αψίδες και τόξα. Κατασκευάστηκε για να τιμηθεί ο Ρωμαίος Αυτοκράτορας Γαλέριος, όταν αυτός επέστρεψε νικητής στην πόλη (περί το 306 μ.Χ.) μετά από πολέμους του κατά των Περσών. Η θριαμβική αυτή αψίδα ήταν τοποθετημένη κάθετα στην αρχαία Εγνατία, που διέσχιζε την πόλη (δυτικά προς ανατολικά) και αποτελούσε μέρος του λεγόμενου Γαλεριανού συγκροτήματος (Ρωμαϊκά Ανάκτορα), που αναπτύσσονταν κύρια νοτιοδυτικότερα, στις σημερινές πλατείες Ναυαρίνου και Ιπποδρομίου.

Πλατεία ΑριστοτέλουςH Πλατεία Αριστοτέλους είναι μία από τις κεντρικές πλατείες της Θεσσαλονίκης. Βρίσκεται στην αρχή της οδού Αριστοτέλους στη θάλασσα, στην καρδιά της πόλης. Η πλατεία αποτελεί ένα δημοφιλές σημείο για τους τουρίστες και τους ντόπιους, με πολλά καφέ, εμπορικά καταστήματα και ξενοδοχεία.Όταν η πλατεία σχεδιάστηκε το 1917, o Ερνέστ Εμπράρ, ο οποίος σχεδίασε ένα μεγάλο μέρος της σύγχρονης Θεσσαλονίκης, με σκοπό την πλατεία που ονομάζεται πλατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου και ένα μεγάλο άγαλμα του Αλεξάνδρου θα ήταν να στη μέση της πλατείας και θα οδηγούσε σε ένα υπέροχο παλάτι της Δικαιοσύνης στην οδό Αριστοτέλους.Τα αρχικά σχέδια όμως απλοποιήθηκαν, ενώ η διαμόρφωση της πλατείας τελείωσε στα πλαίσια των δεκαετιών 1950 και 1960

Αγία ΣοφίαΟ ναός της του Θεού Σοφίας της Θεσσαλονίκης χτίστηκε κατά τα μέσα του 7ου αιώνα στη θέση μιας μεγάλης παλαιοχριστιανικής βασιλικής, που καταστράφηκε, πιθανόν από σεισμό, στις αρχές του συγκεκριμένου αιώνα. Το 1204, όταν με την Δ' Σταυροφορία κυριεύθηκε η πόλη από τους σταυροφόρους, η Αγία Σοφία μετατράπηκε στον καθολικό καθεδρικό ναό της Θεσσαλονίκης, κατάσταση που διήρκησε μέχρι το 1224 όταν η πόλη κατελήφθη από τα στρατεύματα του δεσποτάτου της Ηπείρου. Ο ναός διακοσμήθηκε την περίοδο της Εικονομαχίας, με ανεικονικά ψηφιδωτά, παρόμοια με τον Ναό της Αγία Ειρήνης στην Κωνσταντινούπολη και στην Εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στη Νίκαια, που σώζονται μέχρι σήμερα στην καμάρα του ιερού. Ο μεγάλος χρυσός σταυρός στο τεταρτοσφαίριο της κόγχης αντικαταστάθηκε με το ψηφιδωτό της Θεοτόκου το 787-797 μετά την νίκη των Εικονολατρών. Ο ναός υπέστη σημαντικές ζημιές από πυρκαγιά το 1890, όσο ήταν ακόμη τζαμί. Την αποκατάσταση των ζημιών κατά τα έτη 1907-1909, στη διάρκεια της οποίας αποκαλύφθηκε το ψηφιδωτό του τρούλου, ανέλαβε ο βυζαντινολόγος Κάρολος Ντηλ, με οδηγίες του οποίου έγινε και η διακόσμηση των υπόλοιπων επιφανειών του ναού που διατηρείται μέχρι σήμερα. Πολύ σοβαρές ζημιές έγιναν και από το σεισμό του 1978, η αποκατάσταση των οποίων διήρκεσε περίπου είκοσι χρόνια.ενώ ο τρούλος αποκαταστάθηκε το 1980.

-ΤΕΛΟΣ-