Η Ναυμαχία της Ναυπάκτου (1571)

Η τουρκοϊσπανική σύγκρουση στη Μεσόγειο το 16ο αι.

Ήδη από τα μέσα στου 15ου αι. η Οθωμανική αυτοκρατορία βρισκόταν σε απόσταση αναπνοής από τα δυτικοευρωπαϊκά κράτη. Τα παράλια της Ιταλίας και οι ουγγρικές πεδιάδες βίωναν τον

τρόμο των τουρκικών επιδρομών. Αν και ο γερμανός αυτοκράτορας Κάρολος Ε’ των Αψβούργων έπραξε ό, τι ήταν δυνατό για την ανάσχεσή τους, ο διάδοχός του Φερδινάνδος Α’ αναγκάστηκε να περιορίσει την αμυντική θωράκιση της κεντρικής Ευρώπης λόγω έλλειψης οικονομικών πόρων.

Η αψβουργική δυναστεία βρισκόταν πλέον σε άμυνα και συγχρόνως σε θανάσιμο κίνδυνο. Οι

Τούρκοι προέλαυναν στην κεντρική Ευρώπη και στη Δυτική Μεσόγειο. Ήδη από το 1522 είχαν

καταλάβει τα Δωδεκάνησα, τη βάση των περίφημων Ιπποτών της Ρόδου και τους είχαν εκδιώξει από την Ανατολή. Το 1526, υπό την

ηγεσία του σουλτάνου Σουλεϊμάν Α’, κατατρόπωσαν τους Ούγγρους στη μάχης του

Μόχατς και κατέστησαν την Ουγγαρία οθωμανικό έδαφος για μερικά χρόνια. Το 1529 πολιόρκησαν ανεπιτυχώς για πρώτη φορά την

πρωτεύουσα της Αψβουργικής Αυτοκρατορίας, τη Βιέννη. Οι Οθωμανοί βρίσκονταν προ των

πυλών της Δυτικής Ευρώπης. Η τελευταία βρισκόταν σχεδόν σε απόγνωση.

Η ιστορική μάχη του Μόχατς (29 Αυγούστου 1526) όπως απεικονίζεται σε τουρκικό

χειρόγραφο. Ο σουλτανικός στρατός 60 χιλιάδων επίλεκτων δυνάμεων κατατρόπωσε

το στρατό του βασιλιά Λουδοβίκου Β’ της Ουγγαρίας και Βοημίας. Λίγο μετά τη μάχη αυτή η Ουγγαρία – μεγάλος αντίπαλος των Τούρκων από τον 14ο αι. –έγινε το πρώτο καθολικό κράτος που κατακτήθηκε (στο

μεγαλύτερο μέρος του) από τους Οθωμανούς.

Το 1544 υπογράφηκε από τον Φερδινάρδο μια σειρά ταπεινωτικές συνθήκες, με βάση τις

οποίες υποχρεωνόταν να πληρώνει φόρο στο σουλτάνο, ενώ παράλληλα ο οίκος των

Αψβούργων αναγκαζόταν να αναγνωρίσει την Τρανσυλβανία ως ανεξάρτητη περιοχή με δικό

της ηγεμόνα. Κατά τη διάρκεια του 1558 ο Φίλιππος Β’ της Ισπανίας έπαιρνε διακριτικά μέρος σε αυτές τις συνομιλίες ελπίζοντας πως με αυτό τον τρόπο θα διασφάλιζε το μέτωπο

της Μεσογείου. Στο τέλος φάνηκε ότι επιτεύχθηκε κάποιου είδους συνεννόηση, αλλά ένα χρόνο μετά ο Φίλιππος άλλαξε τη στάση του. Οι διπλωματικές επαφές με το σουλτάνο διακόπηκαν και τον Ιούνιο του 1559 ο ισπανός μονάρχης ενέκρινε το σχέδιο του αντιβασιλέα του στη Σικελία και των Ιωαννιτών ιπποτών

της Μάλτας για μια επιχείρηση κατάληψης της Τρίπολης στη Λιβύη, πρόσφατη κτήση των

Τούρκων μόλις από το 1551.

Ο σουλτάνος Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής (1520-1566) οδήγησε την Οθωμανική Αυτοκρατορία στο απόγειο της στρατιωτικής αι πολιτικής ισχύος της. Στην εποχή του ο φόβος της Δύσης για τους Τούρκους έφτασε στο αποκορύφωμά του. Πίνακας

του Τιτσιάνο (1530).

Αυτή η σημαντική αλλαγή πολιτικής έναντι των Οθωμανών οφειλόταν κυρίως στις αναφορές που έρχονταν στον Φίλιππο σχετικά με εσωτερικές διαμάχες στην Πόλη, αλλά κυρίως στο τέλος της σύγκρουσής του με τη γαλλική μοναρχία. Ο ισπανός βασιλιάς είχε καταφέρει να

απαγκιστρώσει τις δυνάμεις του από τη βόρειο Ευρώπη, ενώ παράλληλα είχε στερήσει τους Τούρκους από τους παραδοσιακούς συμμάχους τους. Χωρίς όμως να γνωρίζει την κατάσταση της χώρας του υπέθεσε πως εκείνη ήταν η κατάλληλη στιγμή για να αναλάβει μια επιθετική

πρωτοβουλία στη Μεσόγειο.

Οθωμανικός στόλος υπό τον διαβόητο κουρσάρος Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα καταναυμαχεί τις χριστιανικές δυνάμεις του αυτοκράτορα Καρόλου Ε’ υπό την

αρχηγία του γενοβέζου Ανδρέα Ντόρια έξω από την Πρέβεζα το 1538. Μετά από αυτή τη σύγκρουση ο οθωμανικός στόλος κυριαρχούσε στην ανατολική

Μεσόγειο ως το 1571.

Οι χριστιανικές δυνάμεις που αποτελούνταν από 54 γαλέρες και πολλά μικρότερα πλοία που μετέφεραν περίπου 12 χιλιάδες άνδρες, δεν συνάντησαν αντίσταση όταν κατέλαβαν το νησί

Τζέρμπα κοντά στην Τρίπολη, τη βορειοαφρικανική πόλη που είχαν προσαρτήσει οι Τούρκοι μόλις το 1551, εκδιώκοντας τους Ιππότες της Μάλτας. Μόλις όμως έφτασαν τα νέα στο

σουλτάνο, ο αρχηγός του τουρκικού στόλου Πιαλή πασάς, ξεκίνησε με δύναμη 85 πλοίων. Μέσα σε 20 ημέρες έφτασε στις θέσεις των χριστιανικών πλοίων και επιτέθηκε στις 12

Μαΐου 1560. Οι χριστιανοί πανικοβλήθηκαν και έτρεξαν να σωθούν στις γαλέρες. Ο απολογισμός ήταν τρομακτικός: 60 πλοία βυθίστηκαν ή έπεσαν σε τουρκικά χέρια, ενώ 10 χιλιάδες στρατιώτες παραδόθηκαν. Η αποτυχία της εκστρατείας στην Τρίπολη ήταν ένα

σημαντικό μάθημα για τους Ισπανούς οι οποίοι διαπίστωσαν πως μια αναμέτρηση με τους Οθωμανούς είναι πολύ δύσκολη υπόθεση.

Ο ισχυρός οθωμανικός στόλος καταφτάνει στην Τρίπολη. Μετά

την εκδίωξη των χριστιανικών

εκστρατευτικών δυνάμεων

πολιόρκησαν επί τρίμηνο τη

χριστιανική φρουρά της πόλης. Οι 6

χιλιάδες χριστιανοί παραδόθηκαν αφού εξαντλήθηκαν οι

προμήθειές τους και σύρθηκαν στα

σκλαβοπάζαρα.

Οι Οθωμανοί έδειχναν να υπερέχουν στη Μεσόγειο στα μέσα του 16ου αι. Έτσι, το 1561 τουρκικά πλοία έφτασαν ως τη Μαγιόρκα, κάτι που αποδείκνυε την αδυναμία των Ισπανών

να αντιμετωπίσουν την κατάσταση. Μετά την εκστρατεία στην Τρίπολη οι τελευταίοι μαζί με τους συμμάχους τους – Ιωαννίτες, Γενοβέζους, Φλωρεντινούς και Ιταλούς της Σαβοΐας –

διέθεταν μόλις 64 γαλέρες για επιχειρήσεις στη Μεσόγειο.

Ξύλινο μοντέλο οθωμανικής πολεμικής γαλέρας του 16ου αι.

Γι’ αυτόν τον λόγο ο Φίλιππος ξεκίνησε ένα πρόγραμμα ναυπήγησης πλοίων χωρίς να θέσει οικονομικά όρια. Παρά το γεγονός ότι η κατασκευή πλοίων είναι μια περίπλοκη διαδικασία,

που απαιτούσε πολύ χρόνο, μέσα σε μια τριετία η ισπανική ναυτική δύναμη αναγεννήθηκε. Ο βασιλιάς διόρισε τον Δον Γκαρθία ντε Τολέδο αρχηγό του στόλου που αριθμούσε πλέον 100

πλοία, από τα οποία 70 ήταν ισπανικά. Αντικειμενικός σκοπός ήταν η κατάληψη του λιμανιού της Τετουάν, που υπήρξε καταφύγιο για τους πειρατές. Η επιχείρηση στέφθηκε από

απόλυτη επιτυχία κι έτσι η δυτική Μεσόγειος ξαναπέρασε στον έλεγχο των Ισπανών.

Ναυμαχία μεταξύ ισπανικού και πειρατικού στόλου στη Δυτική Μεσόγειο.

Πίνακας του Cornelis de Wael.

Στην κεντρική Μεσόγειο οι Τούρκοι είχαν ακόμη την πρωτοβουλία και σχεδίαζαν την επόμενη εκστρατεία τους. Ήταν γνωστό σε όλες τις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες πως ετοίμαζαν

μεγάλο στόλο στην Κωνσταντινούπολη, αλλά παρέμενε άγνωστο αν είχαν ως στόχο την Κύπρο (βενετική κτήση) ή την Μάλτα, το τελευταίο οχυρό των Ιωαννιτών ιπποτών. Οι τελευταίοι είχαν εκδιωχθεί από τα Δωδεκάνησα το 1522 μετά από μια επική εξάμηνη

σύγκρουση με τους Οθωμανούς και είχαν ορίσει το 1530 ως νέα έδρα τους το νησιωτικό σύμπλεγμα της Μάλτας. Το μυστήριο λύθηκε όταν ο στόλος εμφανίστηκε έξω από τις ακτές

των μικρών νησιών στις 18 Μαΐου 1565.

Πολεμική γαλέρα του 16ου

αι.

Ουσιαστικά με την πολιορκία της Μάλτας δρομολογήθηκαν τα γεγονότα που οδήγησαν στη ναυμαχία της Ναυπάκτου. Ο μέγας μάγιστρος των ιπποτών, Ιωάννης ντε λα Βαλέτ είχε πράξει ό, τι μπορούσε για να ενισχύσει την άμυνα της Μάλτας, με τη βοήθεια του Δον

Γκαρθία ντε Τολέδο που ήταν αντιβασιλέας (βικάριος) της Σικελίας. Διέθετε μόλις 9 χιλιάδες άνδρες έναντι των 25 χιλιάδων Τούρκων που αποβιβάστηκαν στ νησί. Για 23 μέρες η μικρή φρουρά άντεξε στις επάλξεις του οχυρού του Αγίου Έλμου, θέσης κλειδί για την άμυνα του

νησιού. Η γενναία αντίσταση των ιπποτών έδωσε χρόνο στον Λα Βαλέτ να ενισχύσει τις οχυρώσεις τους Μπούργκο, που ήταν το κύριο οχυρό, και παράλληλα να στείλει εκκλήσεις

για βοήθεια στους χριστιανούς της Δύσης.

Ρούχα και εξαρτήματα των Ιπποτών του

Αγίου Ιωάννη από το μεσαιωνικό κάστρο

της Ρόδου.

Βοήθεια ικανή να αλλάξει την κατάσταση μπορούσαν να δώσουν μόνο οι Ισπανοί.

Άργησαν όμως υπερβολικά να ανακουφίσουν τους πολιορκημένους.

Υπήρξαν βέβαια σοβαροί λόγοι για την καθυστέρηση. Παρά τις φιλότιμες

προσπάθειες του Δον Γκαρθία, χρειαζόταν χρόνος για να συγκεντρώσει στρατό και

στόλο στη Μεσίνα της Σικελίας. Θα ήταν μάλιστα τεράστιο σφάλμα να στείλει ένα

ανεπαρκώς προετοιμασμένο εκστρατευτικό σώμα που θα είχε ως

αποτέλεσμα – σε περίπτωση αποτυχίας – να αφεθεί όλη η δυτική Μεσόγειος στο

έλος του τουρκικού στόλου.

Ο θυρεός των Ιωαννιτών Ιπποτών

της Μάλτας στα γραφεία τους στη

Βενετία.

Η δύναμη αυτή απέπλευσε από τη Σικελία στις 26 Αυγούστου, με σαφείς διαταγές από το Φίλιππο να αποφύγει την ανοιχτή μάχη με τον υπέρτερο τουρκικό στόλο. Ο ισπανικός στόλος

αναγκάστηκε να επιστρέψει στη Σικελία λόγω κακών καιρικών συνθηκών και τελικά κατάφερε να προσεγγίσει τη Μάλτα μόλις στις 7 Σεπτεμβρίου. Μετά από 4 περίπου μήνες

πολιορκίας και οι δυο πλευρές βρίσκονταν στα όρια της εξάντλησης. Ο Δον Γκαρθία εκτέλεσε με επιτυχία το σχέδιό του και αποβίβασε 10 χιλιάδες άνδρες χωρίς να χρειαστεί να

συγκρουστεί με τον τουρκικό στόλο. Με την αποβίβαση αυτών των δυνάμεων οι Τούρκοι αναγκάσθηκαν να αποχωρήσουν. Μέχρι τις 12 Σεπτεμβρίου το τελευταίο τουρκικό σκάφος

είχε πάρει το δρόμο της επιστροφής στην Ανατολή.

Οι Ισπανοί αποβιβάζονται στη

Μάλτα.

Η άρση της πολιορκίας εορτάστηκε σε όλες τις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες ως μια ιστορική νίκη των χριστιανών κατά του Ισλάμ. Από την άλλη ο πολιτικό απόηχος των γεγονότων της Μάλτας δεν ήταν απόλυτα ενθαρρυντικός. Ο Φίλιππος άργησε να στείλει βοήθεια και ίσως

να μην την έστειλε ιδιαίτερα πρόθυμα. Ο πάπας Πίος Δ’ παρέλειψε χαρακτηριστικά να αναφέρει τους Ισπανούς στις ευχαριστίες του για τη νίκη. Και η αλήθεια είναι πως η Μάλτα σώθηκε καταρχάς από τον απαράμιλλο ηρωισμό των ιδίων των ολιγάριθμων ιπποτών που

πολέμησαν με αυταπάρνηση μια μάχη που φαινόταν στους περισσότερους χαμένη εξ αρχής.

Το οχυρό του Σαν Άντζελο στη Μάλτα, θέατρο επικών μαχών ανάμεσα στους Ιππότες και τους Τούρκους.

Εντούτοις το γεγονός παρέμενε. Ο ισπανικός στόλος παρενέβη, έστω και αργά, και έγειρε την πλάστιγγα υπέρ της χριστιανικής νίκης. Η ισπανική ναυτική δύναμη ήταν η μόνη ικανή να

αντιμετωπίσει τον ανεξέλεγκτο οθωμανικό επεκτατισμό.

Οι Ισπανοί κατανικούν τον οθωμανικό στόλο.

Ο ηλικιωμένος σουλτάνος Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής (1520-1566) αποφάσισε να απαντήσει την ταπείνωση με μια εκστρατεία που είχε στόχο τα εδάφη της κεντρικής Ευρώπης και όχι με μια ακόμη ναυτική επιχείρηση. Αν και τυπικά υπήρχε ειρήνη μεταξύ του σουλτάνου και του αυτοκράτορα από το 1562, ο θάνατος του Φερδινάνδου το 1564 έδωσε στους Τούρκους

την αφορμή να απαιτήσουν την πληρωμή καθυστερημένων φόρων.

Η πολιορκία της Μάλτας.

Ο νέος αυτοκράτορας Μαξιμιλιανός Β’ , ήθελε πάση θυσία να αποφύγει

σύγκρουση με τον εχθρό, αλλά έχοντας ήδη έρθει σε διαμάχη με τον ηγεμόνα της Τρανσυλβανίας που ζήτησε τη βοήθεια

του Σουλεϊμάν, δεν μπόρεσε να τη αποφύγει. Ήταν πλέον φανερό ότι στις

αρχές του 1566 οι Τούρκοι θα εισέβαλλαν εκ νέου στα αυστριακά εδάφη. Ο

Μαξιμιλιανός, αν και δέχτηκε οικονομική βοήθεια από τον εξάδελφό του Φίλιππο Β’

της Ισπανίας (ήταν και οι δύο μέλη της οικογένειας των Αψβούργων που είχε

ενώσει τα γερμανικά και ισπανικά εδάφη υπό τον Κάρολο Ε’ στις αρχές του αιώνα,

όμως τώρα η Ισπανία και η Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία αποτελούσαν χωριστά

κράτη), συγκρότησε δύσκολα έναν στρατό 40 χιλιάδων ανδρών από μια αχανή, αλλά

μη ελεγχόμενη πλήρως από τον ίδιο, έκταση.

Ο γερμανός αυτοκράτορας Μαξιμιλιανός Β’ (1564-1576) με τη βασίλισσα Μαρία της Ισπανίας και μερικά από τα 16 συνολικά παιδιά τους σε πίνακα

του Τζουζέπε Αρτσιμπόλντο. Ο ηγεμόνας αυτός ήταν γιος του Φρδινάνδου Α’ και βέβαια ανήκε στην οικογένεια των Αψβούργων.

Ο σουλτάνος ξεκίνησε την Πρωτομαγιά επικεφαλής

στρατεύματος που έφτανε ίσως τις 300 χιλιάδες (μαζί με βοηθητικές μονάδες). Ο τουρκικός στρατός

βάδισε για 97 μέρες μέχρι να συναντήσει σοβαρή αντίσταση στο

οχυρό Σεγεδίν στη νοτιοδυτική Ουγγαρία. Οι αυστριακοί κράτησαν για 34 μέρες, ως τις 8 Σεπτεμβρίου.

Δυο μέρες πριν ο Σουλεϊμάν είχε πεθάνει. Ο μεγάλος βεζύρης Μεχμέτ Σοκολί κατάφερε να αποκρύψει το

θάνατο του σουλτάνου για τρεις βδομάδες. Μέσα σε αυτό το

διάστημα ο γιος του Σελίμ Β’ μπόρεσε να τον διαδεχθεί ειρηνικά και να ταξιδέψει από την Πόλη ως το Βελιγράδι για να αναγνωριστεί και από το στρατό ως σουλτάνος.

Προς στιγμήν ο κίνδυνος για την Αυστρία είχε παρέλθει, καθώς ούτοι οι Τούρκοι ήταν πρόθυμοι να συνεχίσουν τις επιχειρήσεις. Μια αυστριακή αντιπροσωπία συμφώνησε με

το Σελίμ το 1568 για μια οκταετή συμφωνία ειρήνης. Και αυτή η συμφωνία περιελάμβανε καταβολή φόρου στο σουλτάνο.

Το Αλγέρι, μεγάλη ναυτική βάση των κουρσάρων της Μπαρμπαριάς οι οποίο συνεργάζονταν με τον οθωμανικό

στόλο.

Αν και ο θάνατος του εμβληματικού Σουλεϊμάν έδωσε άδοξο τέλος στην εκστρατεία κατά των Αψβούργων,

υπήρχαν και άλλοι λόγοι για την κάμψη της τουρκικής επιθετικότητας. Κατά τη

διάρκεια της βασιλείας αυτού του σουλτάνου, και φυσικά και πιο πριν, ο

τουρκικός στρατός θεωρείτο πιο αποτελεσματικός σε σύγκριση με το

στόλο. Εντούτοις οι μεγάλης κλίμακας επιδρομές του στρατού γινόντουσαν τόσο μακριά από τις βάσεις του (π.χ Ουγγαρία ή Τρανσυλβανία), ώστε στερούσαν πλέον τους Οθωμανούς από μεγάλο μέρος αυτής

της αποτελεσματικότητας. Τα χρονικά περιθώρια για μια εκστρατεία

αποδείχθηκαν πολύ μικρά για τους Τούρκους, οι οποίοι χρειάζονταν 3 μήνες

για να μετακινήσουν τεράστιους αριθμούς από ανθρώπους, κτήνη και προμήθειες

από την Κωνσταντινούπολη ως τα ουγγρικά σύνορα. Οθωμανός γενίτσαρος σε σκίτσο

του ιταλού ζωγράφου Τζεντίλε Μπελίνι (1480).

Οι Αυστριακοί αντιλήφθηκαν το μεγάλο μειονέκτημα του εχθρού κι έτσι δημιούργησαν μια αλυσίδα ισχυρών οχυρών που αποδείχθηκαν ικανά να καθυστερούν τις επιδρομές για όσο

χρειαζόταν. Ενώ οι Τούρκοι βρίσκονταν ακινητοποιημένοι μπροστά από τα τείχη ενός τέτοιου οχυρού, ο χρόνος λειτουργούσε υπέρ των Αυστριακών, καθώς ο χειμώνας πλησίαζε και οι πρώτοι θα

έπρεπε να επιστρέψουν στις βάσεις τους. Η αντίσταση των χριστιανών στο οχυρό Σεγεδίν το 1566 απέδειξε πόσο καλά λειτουργούσε αυτή η τακτική. Ακόμη και αν ο Σουλεϊμάν ζούσε, δε θα

μπορούσε να πράξει περισσότερα, αφού τα χρονικά όρια στένευαν και για εκείνη την εκστρατεία. Ο πόλεμος στην ξηρά μεταξύ της χριστιανικής Δύσης και των Οθωμανών έφθανε πλέον σε αδιέξοδο.

Καμία πλευρά δεν μπορούσε πια να επιτύχει αποφασιστικό χτύπημα στον αντίπαλο.

Οι Τούρκοι πολιορκούν το οχυρό Σεγεδίν (Szigetvár). Ο

θρύλος λέει πως οι Τούρκοι

έκτισαν εκεί κοντά ένα τζαμί προς τιμήν του σουλτάνου που

άφησε την τελευταία του πνοή κατά την

πολιορκία.

Η ικανότητα των Οθωμανών για πόλεμο στην ξηρά βρισκόταν σε πτώση, όμως η δεκαετία

του 1560 έδειχνε ξεκάθαρα πως η δύναμή τους στη θάλασσα αυξανόταν. Παρά την αποτυχία

τους στη Μάλτα θα επανέρχονταν στη Μεσόγειο έχοντας ως πιθανούς στόχους την

Κύπρο, την Ιταλία ή και τις ίδιες τις ισπανικές ακτές. Στα μάτια των Ευρωπαίων ο Σελίμ

φάνταζε βέβαια περισσότερο ως ποιητής παρά ως πολεμιστής. Ήταν όμως εθιμοτυπικό για

τους νέους σουλτάνους να αρχίζουν τη βασιλεία τους με μια εντυπωσιακή εκστρατεία

καθώς έπρεπε να ευχαριστήσουν τον πολυάριθμο στρατό, στυλοβάτη της εξουσίας, που αδημονούσε για νέα λάφυρα και πλούτο.

Μια εκστρατεία των Οθωμανών στη Μεσόγειο δε θα μπορούσε να κρατήσει τους Ισπανούς για πολύ στο περιθώριο, λόγω της θρησκείας και της ιστορίας τους στον αντιμουσουλμανικό

αγώνα από την εποχή της Ρεκονβίστα (11ος – 15ος αι.). Άλλωστε τα συμφέροντά τους

απειλούνταν άμεσα από τους βορειοαφρικανούς κουρσάρους και πειρατές καθώς και τον επίφοβο σουλτανικό στόλο.Τούρκος σπαχής ιππέας, επίλεκτη

δύναμη του οθωμανικού στρατού.

Φυσικά οι Ισπανοί δε θα μπορούσαν μόνοι τους να νικήσουν τους μισητούς εχθρούς. Υπήρχε λοιπόν ανάγκη για μια κοινή δραστηριότητα ισχυρών

χριστιανικών κρατών ώστε να τεθεί φραγμός το Ισλάμ. Εκφραστής αυτής της κίνησης έγινε ο πάπας

Πίος Ε’ που επιχείρησε να ενώσει τη Γαλλία, την Ισπανία, τη Βενετία κι άλλες ιταλικές πόλεις σε μια

συμμαχία κατά των εχθρών της πίστης και της Ευρώπης. Ο πάπας οραματιζόταν μια μεγάλη σταυροφορία –στην παράδοση που χάραξαν οι προκάτοχοί του στο μεσαίωνα – και όταν αυτό

επιτεύχθηκε, οφειλόταν αποκλειστικά στον ίδιο. Ο πάπας δε δίσταζε να επιπλήττει τους πρέσβεις των

ισχυρών κρατών για έλλειψη ζήλου που θα οδηγούσε στη συμμαχία. Ιδιαίτερα κατά τα πρώτα του χρόνια

στο αξίωμα, ο Πίος βίωνε την απροθυμία των Ισπανών να συμβάλλου, διότι αντιμετώπιζαν

προβλήματα με τις κτήσεις τους στις Κάτω Χώρες (επαναστάσεις, γαλλικές εισβολές).

Ο πάπας Πίος Ε’ (1566-1572), κατά κόσμον Αντόνιο Γκισλιέρι, σε πίνακα του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου. Διαδραμάτισε σημαίνοντα ρόλο στη Σύνοδο του

Τρέντο (1545-1563) ως καρδινάλιος στα πλαίσια της Αντιμεταρρύθμισης, ενώ αφόρισε τη βασίλισσα της Αγγλίας Ελισάβετ Α’. Υπήρξε ο εμπνευστής της αντιτουρκικής συμμαχίας. Για το συνολικό του έργο υπέρ της Καθολικής

Εκκλησίας ανακηρύχθηκε άγιος.

Παράλληλα και οι Βενετοί έβλεπαν με σκεπτικισμό τη δημιουργία αντιτουρκικής συμμαχίας, καθώς κάτι τέτοιο θα έθετε σε κίνδυνο τις επισφαλείς σχέσεις με το σουλτάνο πάνω στις

οποίες βασιζόταν η καλή λειτουργία του εμπορίου της ανατολικής Μεσογείου, αλλά και η ασφάλεια των νησιωτικών υπερπόντιων εδαφών της (Κρήτη, Κύπρος, Επτάνησα κτλ.).

Ο Λέων της Βενετίας.

Οι παπικές παροτρύνσεις ίσως να είχαν βρει πιο πρόσφορο έδαφος αν ο οθωμανικός κίνδυνος τη δεδομένη στιγμή ήταν πιο

ορατός. Όμως τα δυο χρόνια μετά το θάνατο του Σουλεϊμάν ήταν ιδιαίτερα ήσυχα για τη

Μεσόγειο. Οι εσωτερικέ διεργασίες στο οθωμανικό κράτος ήταν άγνωστες, είναι

όμως γεγονός πως οι Τούρκοι είχαν τότε την προσοχή τους στραμμένη αλλού. Είχαν

θορυβηθεί από την εξάπλωση των Ρώσων στο Καζάν και το Αστραχάν μετά το 1550.

ήταν φανερό πως μια νέα αδύναμη εμφανιζόταν στα βορειοανατολικά (ασιατικά) σύνορα της αυτοκρατορίας, δύναμη που θα διατάρασσε την ισορροπία δυνάμεων στη Μέση Ανατολή και την Κεντρική Ασία,

περιοχές στις οποίες ως τότε κυριαρχούσαν Τούρκοι, Μογγόλοι και Πέρσες.

Οι Οθωμανοί του Σουλεϊμάν εκστρατεύουν κατά του περσικού κράτους των Σαφαβιδών το 1555. Οι ενδομουσουλμανικές συγκρούσεις λάμβαναν μεγάλες διαστάσεις τον 16ο αι., κάτι που ενίοτε ανακούφιζε τν χριστιανικό κόσμο της

Δύσης. Στην τελευταία του εκστρατεία ο σουλτάνος απέτυχε να καταβάλει τους Πέρσες , όμως υπέγραψε τη Συνθήκη της Απάμειας (1555) με την οποία

διατηρούσε το σημερινό (Ιράκ).

Οι Οθωμανοί είχαν καταστρώσει μεγαλεπήβολα σχέδια το 1569 τα οποία προέβλεπαν την κατασκευή

καναλιού μεταξύ των ποταμών Βόλγα και Ντον, σχεδιασμένου ώστε να

ενώνει την Κασπία θάλασσα με τον Εύξεινο Πόντο. Με τον τρόπο αυτό θα

έδιωχναν τους Ρώσους από το Αστραχάν. Τα σχέδια όμως απέτυχαν

κι έτσι ο Σελίμ θα έστρεφε την προσοχή του στην Ανατολική

Μεσόγειο και ακόμη στην ανατολική Αφρική και στον Ινδικό, περιοχές όπου κυριαρχούσε το πορτογαλικό εμπόριο.

Για να συμβεί όμως αυτό θα έπρεπε πρώτα να λυθεί το ζήτημα της κατοχής της Κύπρου που ήταν

καθοριστική βάση για εξάπλωση προς το νότο. Άλλωστε η μεγαλόνησος

φάνταζε ως ο ευκολότερος από τους μεγάλους στρατηγικούς στόχους.

Ο χριστιανός βασιλιάς της Ουγγαρίας Ιωάννης Σιγισμούνδος προσκυνά τον σουλτάνο. Η παρουσία των Τούρκων στις πεδιάδες της κεντρικής Ευρώπης

αποτελούσε τον πρωταρχικό κίνδυνο για τους χριστιανούς της Δύσης από τον 16 ως τον 17ο αι.

Η Κύπρος βρισκόταν υπό την κυριαρχία των Βενετών, οι οποίοι είχαν κατορθώσει να αναβάλουν την τουρκική επίθεση χρησιμοποιώντας διπλωματικά μέσα και προσφέροντας καλές υπηρεσίες στους συμμάχους του σουλτάνου, τους Γάλλους. Οι Τούρκοι δεν είχαν να

φοβηθούν τίποτε άλλο παρά μια πιθανή συμμαχία Βενετών και Ισπανών και αδημονούσαν για μια ευκαιρία για επίθεση στο νησί της Αφροδίτης. Η κατάλληλη στιγμή φαινόταν να έχει

φτάσει καθώς οι μεν Ισπανοί ήταν απασχολημένοι με μια επανάσταση κρυπτομουσουλμάνων (moriscos) στη Γρανάδα, ενώ οι βενετοί είχαν μόλις χάσει μεγάλο μέρος του στόλου τους από

αιφνίδια πυρκαγιά στο ναύσταθμο της Γαληνοτάτης.

Γαλέρα του 16ου αι. , το βασικό πολεμικό πλοίο της εποχής.

Ενώ οι ναυτικές προετοιμασίες στην Πόλη γίνονταν με πυρετώδη ρυθμό, οι Βενετοί αρνούνταν να δεχθούν την πραγματικότητα, νιώθοντας μια απατηλή σιγουριά από τις

δεκαετίες μάλλον ειρηνικής συνύπαρξης με τους Τούρκους στην ανατολική Μεσόγειο. Οι τελευταίες ψευδαισθήσεις διαλύθηκαν όταν τον Φεβρουάριο του 1570 ένα αγγελιοφόρος απαίτησε εκ μέρους της Υψηλής Πύλης την άμεση παράδοση της Κύπρου στο σουλτάνο.

Η Βενετία και τα πολεμικά της πλοία σε πίνακα της εποχής.

Η παράδοση της Κύπρου θα σήμαινε τη θυσία της πιο πλούσιας, μαζί με την Κρήτη, αποικίας, καθώς και μεγάλη οικονομική καταστροφή. Παράλληλα μια παθητική στάση στις τουρκικές αξιώσεις θα άνοιγε την όρεξη στο σουλτάνο για την Κρήτη και τα Επτάνησα. Η εναλλακτική λύση θα ήταν ανοικτός πόλεμος κάτι που μπορεί να σήμαινε την καταστροφή

της Βενετίας. Το Μεγάλο Συμβούλιο ήταν διαιρεμένο. Ένα μέρος του υποστήριζε κάθε ειρηνικό μέσο για την επίλυση του προβλήματος ώστε να συνεχιστεί η εμπορική κίνηση,

ακόμη κι αν αυτό απαιτούσε την παράδοση της Κύπρου.

Η περίφημη αίθουσα του Μεγάλου Συμβουλίου σήμερα, αριστούργημα της αναγεννησιακής και μπαρόκ τέχνης της

Βενετίας.

Το άλλο μέρος, που υποστηριζόταν από τον παπικό λεγάτο, πίστευε ότι η μόνη έντιμη οδός είναι ο πόλεμος. Το ζήτημα τέθηκε σε ψηφοφορία και το αποτέλεσμα ευνόησε τη φιλοπόλεμη

πτέρυγα. Το τουρκικό τελεσίγραφο απορρίφτηκε κι όλα έδειχναν πως η ώρα της μεγάλης αναμέτρησης ανάμεσα στους Χριστιανούς και τους Τούρκους έφθασε.

Για μια πόλη που είχε παραμελήσει την άμυνά της η απόφαση για πόλεμο ήταν γενναία. Τα πάντα εξαρτιόνταν

από το αν ο Φίλιππος Β’ μπορούσε να πεισθεί να εγκαταλείψει τη δυσπιστία του απέναντι στους Βενετούς και να

στείλει το στόλο του σε βοήθειά τους. Αυτή ήταν η ευκαιρία του Πίου Ε’ να ενώσει τις χριστιανικές δυνάμεις και

εκείνος την άρπαξε με αποφασιστικότητα. Έστειλε τον Δον

Λουί ντε Τόρρες, έναν ισπανό αξιωματούχο στην υπηρεσία του, να πιέσει το Φίλιππο για αντιτουρκική συμμαχία με τη Βενετία. Μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα ο ισπανός μονάρχης συμφώνησε στις παπικές προτάσεις. Βέβαια θα χρειαζόταν

μεγαλύτερο χρονικό διάστημα για την υπογραφή συμφωνιών, κάτι που

στοίχισε την απώλεια της Κύπρου.

Ο Ισπανός βασιλιάς Φίλιππος Β’ (1554-1598). Στην εποχή του η Ισπανία έφτασε στο αποκορύφωμα της δύναμής της, άρχισε όμως να δείχνε και τα πρώτα σημάδια της παρακμής της που ακολούθησε σταδιακά τον επόμενο αιώνα.

Οι λόγοι για την αλλαγή στάσης του Φιλίππου μετά από τέσσερα χρόνια

υπεκφυγών πρέπει να αναζητηθούν στις πρωτοφανείς αλλαγές στη θέση της

Ισπανίας στο διεθνή χώρο. Το 1570 ήταν επί της ουσίας η πρώτη χρονιά που η Ισπανία

του Φιλίππου είχε την ευκαιρία, τη θέληση και τη δυνατότητα να ξεκινήσει πόλεμο με τους Οθωμανούς έχοντας στη διάθεσή της

τις απαραίτητες δυνάμεις. Η ευκαιρία δόθηκε με την επιτυχία του δούκα της

Άλμπα να καταστείλει την επανάσταση τις Κάτω Χώρες. Παράλληλα η επανάσταση

των κρυπτομουσουλμάνων υπογράμμιζε τον κίνδυνο της μουσουλμανικής ισχύος. Μέσα σε κατάσταση πανικού ο Φίλιππος διέταξε την εκκένωση των Βαλεαρίδων νήσων. Κι ενώ ο ισπανικός στρατός προσπαθούσε να

ελέγξει την κατάσταση τη Γρανάδα, ένα νέο συμβάν μείωσε κι άλλο το γόητρο της Ισπανίας. Οι αλγερινοί κουρσάροι με

επικεφαλής τον Ουλούτζ Αλή εκμεταλλεύτηκαν την κατάσταση και

κατέλαβαν την Τύνιδα, ναυτική βάση της Ισπανίας από αιώνες. Οθωμανοί στρατιώτες προελαύνουν

στην Τύνιδα.

Το 1570 η Ισπανία ήταν βυθισμένη στην οργή, την πληγωμένη υπερηφάνεια μιας υπερδύναμης, τον θρησκευτικό φανατισμό και τη δίψα για εκδίκηση. Ο Πίος

εκμεταλλεύτηκε αυτή την κατάσταση με σκοπό να περάσει το μήνυμα για σταυροφορία για να τονώσει το ηθικό των χριστιανών και να αναβαθμίσει τη θέση του. Αυτό που απέμενε ήταν

να υπογραφεί μια συμφωνία για τη δημιουργία ενός «ιερού συνασπισμού».

Η ισπανική αυτοκρατορία στα ευρωπαϊκά εδάφη της επί Φιλίππου Β’ (περ. 1570).

Οι Τούρκοι αποβιβάστηκαν στην Κύπρο τον Ιούνιο του 1570 και σύντομα κατέλαβαν

όλη τη νήσο πλην της Αμμοχώστου. Την ίδια στιγμή οι συνομιλίες μεταξύ Βενετών, Ισπανών και πάπα καθυστερούσαν. Οι δυο

δυνάμεις διακατέχονταν από καχυποψία καθώς ο Φίλιππος επέμενε πως η Ισπανία έπρεπε να έχει τη διοίκηση στις πολεμικές επιχειρήσεις εφόσον θα συνεισέφερε κατά

το μέγιστο στο κοινό στράτευμα. Οι απαιτήσεις του δεν ήταν εξωφρενικές και

τελικά οι διαφορές παραμερίστηκαν για να συγκροτηθεί η νέα συμμαχία που

ονομάστηκε Ιερός Συνασπισμός (Sacra Liga Antitourka) στις 7 Οκτωβρίου 1571.

Οθωμανοί στρατιώτες του 16ου – 17ου αι.

Τα κράτη που συμμετείχαν ήταν η Ισπανία, η Βενετία, οι ιππότες της Μάλτας και διάφορα κρατίδια της Ιταλίας. Όλοι

συμφώνησαν πως σκοπός τους ήταν η κοινή δράση κατά των Οθωμανών και των

συμμάχων τους. Παράλληλα έβαλαν ως στόχο τη συγκρότηση στόλου 300 πλοίων.

Επικεφαλής αυτής της μεγαλειώδους δύναμης ορίστηκε ο νόθος αδερφός του

ισπανού βασιλιά, ο Δον Ζουάν ο αυστριακός που μόλις είχε καταστείλει την επανάσταση

των moriscos. Αν και ο Δον Ζουάν είχε το γενικό πρόσταγμα, για κάθε ενέργεια θα έπρεπε να έχει τη σύμφωνη γνώμη του

βενετού ναυάρχου Σεβαστιανού Βενιέρ, του ναυάρχου των παπικών δυνάμεων

Μαρκαντόνιο Κολόνα και του γενοβέζου ναυάρχου Ανδρέα Ντόρια.

O Δον Χουάν ο Αυστριακός (1547-1578) έμεινε στην ιστορία για τη μεγάλη νίκη της Ναυπάκτου.

Η Αμμόχωστος έπεσε στα χέρια των Τούρκων, μετά από συγκινητική αντίσταση ενός έτους, την 1η Αυγούστου 1571. Τα νέα για την πτώση της πόλης έφθασαν στη Βενετία μετά από δυο

μήνες, όταν πια είχε ήδη αποφασιστεί ότι ήταν αργά για συμμαχική επέμβαση υπέρ της Κύπρου. Τότε ο Δον Ζουάν συμφώνησε με τους άλλους ναυάρχους να εντοπίσουν τον

επιστρέφοντα τουρκικό στόλο και να εμπλακούν μαζί του ακόμη και την περιοχή του Αιγαίοι, δηλαδή σε θάλασσες που ως τότε δεν τολμούσαν να πλησιάσουν μεγάλοι χριστιανικοί στόλοι.

Οι τρεις ναύαρχοι, Μαρκαντόνιο Κολόνα, Δον Χουάν και Σεμπαστιάνο Βενιέρ.

Ο ενωμένος στόλος που είχε συγκεντρωθεί στη Μεσίνα αποτελείτο περίπου από 300 πλοία με 80 χιλιάδες άνδρες από τους οποίος οι 50 χιλιάδες

ήταν ναυτικοί και κωπηλάτες. Ο στόλος αυτός υστερούσε έναντι του οθωμανικού ως προς το ό, τι ήταν ετερογενής. Αυτό όμως ξεπεράστηκε χάρη στις ηγετικές

ικανότητες του ισπανού ναυάρχου. Όλοι οι άνδρες κατανόησαν ότι έπρεπε να

πολεμήσουν ως σταυροφόροι, ενωμένοι χριστιανοί υπακούοντας τις διαταγές του επιτελείου. Στις 16 Σεπτεμβρίου 1571 ο χριστιανικός στόλος, με τις ευλογίες του

παπικού λεγάτου, απέπλευσε από τη Σικελία με προορισμό τη

βενετοκρατούμενη Κέρκυρα. Εκεί έμαθε ότι ο εχθρός, υπό τον Αλή πασά,

βρισκόταν αγκυροβολημένος στη Ναύπακτο (Lepanto).

Αμέσως επισημάνθηκαν οι δυσκολίες που θα συναντούσε ο στόλος λόγω των κακών καιρικών συνθηκών. Μάλιστα εκδηλώθηκαν πολλές

αντιδράσεις για τη συνέχιση των πολεμικών επιχειρήσεων. Εκτός

αυτού ξέσπασαν επεισόδια μεταξύ των Βενετών και του ίδιου του Βενιέρ

προσωπικά και ισπανών διοικητών πλοίων που είχαν ως αποτέλεσμα το

φόνο μερικών ανδρών. Ή κατάσταση είχε γίνει έκρυθμη καθώς βενετοί και γενοβέζοι διαπληκτίζονταν ανοικτά με κίνδυνο να διαλυθεί ολόκληρη η

συμμαχία. Ο Δον Χουάν εξοργίστηκε και αποφασίστηκε τη θέση του

Βενιέρ στο πολεμικό συμβούλιο να καταλάβει ο βενετός γενικός

προβλεπτής Μπαρμπαρίγο, ώστε να αποφευχθεί περεταίρω όξυνση των

πνευμάτων. Μια γαλέρα και διάφοροι μικρότερης δυναμικότητας τύποι πλοίων της εποχής, όπως αυτά που πήραν μέρος στη μεγάλη

ναυμαχία.

Τελικά στο πολεμικό συμβούλιο αποφασίστηκε, μετά από πιέσεις του

αρχιναυάρχου, να κινηθούν για να αντιμετωπίσουν τους Τούρκους. Στις 4 Οκτωβρίου έφτασε η πληροφορία για

την άλωση της Αμμοχώστου. Η μεγαλόνησο ς ήταν μια χαμένη υπόθεση

και προκρίθηκε ως αντικειμενικός στόχος η σύγκρουση με τον τουρκικό

στόλο ώστε να προστατευτούν οι χριστιανικές κτήσεις που είχαν

απομείνει και πλέον κινδύνευαν άμεσα. Στην Κεφαλονιά ο τούρκος κουρσάρος Καρακόζα παρατήρησε το συμμαχικό

στόλο και ανέφερε ότι διέθετε 164 πλοία. Στο πολεμικό συμβούλιο που

ακολούθησε οι Οθωμανοί, που διέθεταν στις τάξεις τους και αρκετούς μουσουλμάνους κουρσάρους,

αποφάσισαν να επιδιώξουν τη ναυμαχία εκτιμώντας ότι οι χριστιανοί θα

υποχωρήσουν και μόνο στη θέα του τρομερού στόλου που κατέκτησε την

Κύπρο και τρομοκρατούσε τη Μεσόγειο.Ο βενετός Ναύαρχος Βενιέρ. Πίνακας του

Τιντορέττο (16ος αι.)

Στην πραγματικότητα οι χριστιανοί διέθεταν 206 γαλέρες και 6 γαλεάσσες,

βαρύτερα πλοία. Η συνολική δύναμη των στρατιωτών που διέθεταν οι χριστιανοί

ανερχόταν σε 5 χιλιάδες βενετούς, 5 χιλιάδες Γερμανούς, 8 χιλιάδες Ισπανούς,

5 χιλιάδες ιταλούς, 4 χιλιάδες τυχοδιώκτες-μισθοφόρους και χίλιους άνδρες από τον παπικό στρατό. Πολλοί πεζοναύτες διέθεταν ατομικά πυροβόλα

όπλα, τα αρκεβούζια. Μαζί με τα πληρώματα των 40 χιλιάδων ανδρών, ο

χριστιανικός στρατός έφτανε τις 70 χιλιάδες. Πολλοί από τους κωπηλάτες

ήταν ελληνικής καταγωγής – κυρίως στα βενετικά σκάφη της Κρήτης – υπήρχαν

όμως και πολλοί αλβανικής ή κροατικής καταγωγής. Στα ισπανικά πλοία υπηρετούσαν κυρίως σκλάβοι.

Τα πλοία των Οθωμανών ήταν περισσότερα αν και μικρότερα. Στην αριστερή πλευρά της παράταξής τους διέθεταν 94 γαλέρες και μικρά σκάφη. Στο κέντρο διέθεταν 95 πλοία, κυρίως

γαλέρες και στη δεξιά πλευρά 55 γαλέρες. Στην τουρκική οπισθοφυλακή είχαν

παραταχθεί 30 ελαφρύτερα σκάφη. Η συνολική δύναμη έφτανε τα 328 πλοία, εκ των οποίων 208 οθωμανικές γαλέρες και 56 ελαφρύτερες γαλέρες κουρσάρων. Δεν διέθετε όμως βαριά σκάφη, όπως οι έξι

βενετικές γαλεάσσες. Οι στρατιώτες που επέβαιναν σε αυτά ήταν περί τις 30

χιλιάδες από τους οποίους 10 χιλιάδες ήταν γενίτσαροι.

Τα τουρκικά πλοία κατά τη ναυμαχία.

Πάντως τα τουρκικά πλοία διέθεταν μικρότερα σε ισχύ και αριθμό πυροβόλα,

ενώ οι στρατιώτες διέθεταν ως επί τα πλείστον τόξα έναντι των αρκεβουζίων

των χριστιανών. Επομένως, η ισχύς πυρός έγερνε σαφώς υπέρ της

χριστιανικής πλευράς. Τα ξημερώματα της 7ης Οκτωβρίου οι δυο στόλοι

συναντήθηκαν έξω από τον πατραϊκό κόλπο, στα νησιά Εχινάδες με μια απόσταση 14 χιλιομέτρων να τους

ξεχωρίζει. Η ναυμαχία είχε καταστεί αναπόφευκτη.

Τούρκος τοξότης και βαλλιστροφόρος πάνω σε γαλέρα

στη ναυμαχία της Ναυπάκτου. Παρά την απουσία ατομικών

πυροβόλων όπλων, οι πολυπληθείς πεζοναύτες των Οθωμανών ήταν

εξίσου επίφοβοι.

Τη στιγμή της συνάντησης τα πληρώματα των

άριστα εφοδιασμένων

τουρκικών πλοίων ήταν κουρασμένα

από το μακρύ ταξίδι από την

Πόλη στην Κρήτη και μετά στο Ιόνιο.

Πάντως θα μάχονταν κοντά στις ακτές όπου

διέθεταν υποστήριξη 15

χιλιάδων στρατιωτών που στρατοπέδευαν

κοντά στη Ναύπακτο

Στην αρχή της μάχης η αριστερή (βόρεια) πτέρυγα διέθετε τα βενετικά πλοία του Μπαρμπαρίγο, τρεις γενοβέζικες γαλέρες και οκτώ ναπολιτάνικες (υπό ισπανική σημαία). Αυτά πήραν θέση λίγο πιο μπροστά από τν υπόλοιπο στόλο. Απέναντί τους τέθηκε η δεξιά

πτέρυγα των Τούρκων με διοικητές τον Μεχμέτ Σιρόκο και τον Μεχμέτ Μπέγκ. Η τουρκική παράταξη διέθετε ευρύτερο μέτωπο και απειλούσε να υπερφαλαγγίσει τα βενετικά πλοία.

Στο κέντρο της χριστιανικής παράταξης τοποθετήθηκε η

γαλέρα του Δον Χουάν η λεγόμενη «βασιλική» και γύρω

της τα 70 ισπανικά πλοία. Κοντά του βρίσκονταν οι

γαλέρες του Βενιέρ και άλλες 30 βενετικές (κυρίως από την Κρήτη) και του Κολόνα στην

οποία κυμάτιζε το σύμβολο της Αγίας Έδρας. Στο νοτιότερο

σημείο του χριστιανικού κέντρου τοποθετήθηκαν οι Ιωαννίτες με τρεις γαλέρες

τους. Απέναντί τους είχαν τον καπουδάν πασά Αλή.

Η βασιλική γαλέρα με την έναρξη της μάχης. Ο Δον Χουάν ορκίζεται για τη νίκη του Σταυρού.

Στην αριστερή (νότια) πλευρά διοικητής ήταν ο Τζοβάνι Αντρέα Ντόρια με στόλο

από τη Γένοβα, τη Νάπολη και τη Σαβοΐα, ισπανικές κτήσεις τότε. Όπως συνέβαινε

και στις άλλες γραμμές του μετώπου υπήρχαν διάσπαρτες και βενετικές

γαλέρες καθώς και παπικές με σκοπό την ενίσχυση της χριστιανικής ενότητας και την άμιλλα κατά τη μάχη. Και σε αυτή

την πλευρά, επίσης, οι τούρκοι – κυρίως πλοία των κουρσάρων – διέθεταν

ευρύτερο μέτωπο. Κάθε χριστιανική πλευρά διέθετε από δυο βενετικές

γαλεάσσες που αποτελούσαν το συγκριτικό πλεονέκτημά τους με τα

τεράστια κανόνια τους.

Στη χριστιανική οπισθοφυλακή τοποθετήθηκαν 38 γαλέρες υπό τον Δον

Αλβάρο ντε Μπαθάν. Αποτελούσε ένα σύνολο εφεδρικών σκαφών που θα επέμβαινε στη μάχη ανάλογα με την εξέλιξή της και όχι

απαραίτητα ενιαία στο ίδιο σημείο, αλλά κατά βούληση. Ο πολύπειρος ναυτικός Αλβάρο είχε

μάλιστα ετοιμάσει μεγάλες λέμβους για να μπορεί να στέλνει στρατιώτες σε όποιο πλοίο

χρειαζόταν ενίσχυση.

Ο Αλβάρο ντε Μπαθάν ι Γουθμαν καταγόταν από οικογένεια που

συμμετείχε στους πολέμους της Ισπανικής Ανάκτησης. Διορίστηκε

αρχηγός του στόλου της Μεσογείου από τον Φίλιππο Β’ ναύαρχος των ναυτικών δυνάμεων του βασιλείου της Νάπολης.

Ήταν αναμενόμενο να του δοθεί πρωταγωνιστικός ρόλος και στη

σταυροφορία.

Ο Δον Ζουάν φορώντας την αστραφτερή πανοπλία του μεταφέρθηκε επί της ναυαρχίδας του στην πρώτη γραμμή του μετώπου. Πρώτα διέσχισε τις φίλιες γραμμές και ξεσήκωσε τον πολεμικό ενθουσιασμό των χριστιανικών πληρωμάτων και των στρατιωτών. Στα πλοία

υψώθηκε η σημαία της συμμαχίας –ένα λάβαρο με το σύμβολο του Σταυρού – και λίγο πριν τη μάχη ναύτες, κωπηλάτες και στρατιώτες γονάτισαν στα καταστρώματα και στα κάτεργα

για να προσευχηθούν, σε μια συγκλονιστική στιγμή θρησκευτικής κατάνυξης. Ο καθένας συγχωρούσε το διπλανό του, ακόμη και οι γενοβέζοι με τους βενετούς αδελφωμένοι

ορκίστηκαν εκδίκηση για τα πρόσφατα μαρτύρια των βενετών της Κύπρου. Σε κάθε γαλέρα επέβαιναν 200 στρατιώτες, ενώ σε εκείνες των διοικητών ως και 400.

Πιθανή αναπαράσταση της σημαίας της Ιερής Συμμαχίας.

Κατά τις 9 το πρωί τα πλοία ήταν έτοιμα για σύγκρουση και η μεταξύ τους απόσταση είχε

μειωθεί στα 6 χιλιόμετρα. Μόνο οι δυο γαλεάσσες του νοτίου

μετώπου δεν είχαν πάρει θέση μπροστά από το στόλο. Εκείνη τη στιγμή ο ήλιος τύφλωνε τα τουρκικά πληρώματα. Ο Δον

Χουάν διέταξε τους πυροβολητές του να ρίξουν μια βολή για να σηματοδοτήσει την έναρξη της μάχης. Η τουρκική

ναυαρχίδα απάντησε και αμέσως την μιμήθηκαν οι

έτεροι Οθωμανοί διοικητές. Η ναυμαχίας ξεκινούσε με τα

αντίπαλα πλοία να προσεγγίζουν εκατέρωθεν με

αργή ταχύτητα, καθώς τα πλοία τότε ήταν βαρύτατα.

Η παράταξη των δυο στόλων σε νεότερο πίνακα. Οι βενετικές γαλεάσσες βρίσκονται εμπρός από τη

χριστιανική παράταξη.

Όταν άρχισε η τουρκική επίθεση οι δυο βενετικές γαλεάσσες του κεντρικού μετώπου υποδέχθηκαν τους τούρκους με μια θανατηφόρο ομοβροντία. Αμέσως τις ακολούθησαν οι άλλες

δύο του βορείου μετώπου τις οποίες διοικούσαν συγγενείς του μαρτυρικού υπερασπιστή της Αμμοχώστου Μπραγκαντίν, ο οποίος κατακρεουργήθηκε από τους Τούρκους. Ο αιφνιδιασμός

των Τούρκων ήταν μεγάλος καθώς δεν γνώριζαν για την ύπαρξη τόσο ισχυρών πλοίων στο χριστιανικό στόλο. Ήδη μάλιστα άρχισαν να βυθίζονται τα πρώτα τους πλοία. Μέσα σε λίγη

ώρα οι 4 γαλεάσσες είχαν θέσει εκτός μάχης το 1/3 του τουρκικού στόλου.

Μετά από αυτή την εικόνα καταστροφής ο πανικός άρχισε να επικρατεί σε πολλά πληρώματα του εχθρού. Μερικές γαλέρες αδυνατούσα να κρατήσουν τη θέση τους τη στιγμή που το σύνολο της παράταξης είχε μετατραπεί σε ένα συνονθύλευμα κτυπημένων σκαφών και φλεγόμενων πλοίων.

Εκτός από τις ζημιές που προκαλούσαν οι γαλεάσσες, ανάγκαζαν και πολλές γαλέρες να αλλάζουν πορεία για να αποφύγουν το φονικό τους πυρ. Ήταν η πρώτη φορά που χρησιμοποιήθηκε

γαλεάσσα σε ναυμαχία και πράγματι τα πλοία αυτά απέδειξαν αμέσως την αξία τους.

Η ναυμαχία της Ναυπάκτου.

Πιεζόμενος από τα πυρά ο Μεχμέτ Σιρόκο στο βόρειο μέτωπο προσπάθησε να

υπερφαλαγγίσει το χριστιανικά πλοία. Αμέσως οι γαλεάσσες με ελιγμό συνέχισαν να

βάλλουν και να καταστρέφουν τα εχθρικά πλοία ενώ οι υπόλοιπες βενετικές γαλέρες

προσέγγισαν τον εχθρό και άρχισαν να συγκρούονται μαζί του εκ του συστάδην με τα

πυροβόλα τους. Γύρω από τη γαλέρα του βενετού ναυάρχου Μπαρμπαρίγο διεξήχθη η πιο άγρια σύγκρουση. Κατά τις 12 και παρά τις απώλειές τους οι Τούρκοι είχαν βυθίσει 4 βενετικά πλοία και κύκλωσαν τη γαλέρα του

διοικητή κάνοντας ρεσάλτο με τους πεζοναύτες τους. Ο Μπαρμπαρίγο

τραυματίστηκε όμως οι Βενετοί πολεμούσαν λυσσαλέα. Αμέσως προσέτρεξαν σε ενίσχυση

γαλέρες από άλλο σημείο της βόρειας πλευράς, αλλά και μερικές από τη γενική

εφεδρεία. Η επέμβαση αυτή άλλαξε το ρου της σύγκρουσης στο βόρειο τομέα. Ο θυρεός του Δον Χουάν του

Αυστριακού φέρει οικόσημα από τις χώρες της αυτοκρατορίας των

Αψβούργων (Ισπανία, Αυστρία, Κάτω Χώρες κτλ.).

Ολοένα και περισσότερα τουρκικά πλοία έβγαιναν εκτός μάχης και πλέον οι ναύτες και στρατιώτες αρνούνταν να υπακούσουν στις

διαταγές του ναυάρχου, αναζητώντας καταφύγιο στη σωτηρία της κοντινής ακτής της

Ναυπάκτου. Μάλιστα τότε ξεσηκώθηκαν και τα χριστιανικά πληρώματα στα κάτεργα των

τουρκικών πλοίων. Οι κωπηλάτες της ναυαρχίδας του Σιρόκο κατέλαβαν το πλοίο και

ο τούρκος ναύαρχος γλίτωσε την τελευταία στιγμή διαφεύγοντας με βάρκα. Μέχρι τη 1μμ η

τουρκική αντίσταση είχε σταματήσει. Το επόμενο μισάωρο οι συμμαχικές γαλέρες είχαν αιχμαλωτίσει όσες εχθρικές γαλέρες δεν είχαν

βυθιστεί και είχαν απελευθερώσει τα χριστιανικά τους πληρώματα. Ο Μεχμέτ Σιρόκο

πιάστηκε αιχμάλωτος μαζί με χιλιάδες τούρκους. Όμως και από τη βενετική πλευρά υπήρξαν σπουδαίες απώλειες. Εκατοντάδες οι

νεκροί μεταξύ των οποίων και οι διοικητές Μαρίνο Κονταρίνι, Βιτσένζο Κουερίνι κια

Αντρέα Μπαρμπαρίγο που οδήγησαν γενναία τη χριστιανική νίκη. Ο βενετός ναύαρχος Αγκοστίνο Μπαρμπαρίγο υπέκυψε στα τραύματά του μετά από δυο μέρες έχοντας απολαύσει την ιστορική

χριστιανική νίκη.

Πυροβολητές του χριστιανικού στόλου.

Στο κέντρο η μάχη είχε παρόμοια χαρακτηριστικά. Οι δυο

βενετικές γαλεάσσες έβαλαν κατά της τουρκικής ναυαρχίδας του Αλή και προκάλεσαν αμέσως

πανικό πλήττοντας το πίσω κατάρτι. Αμέσως τα υπόλοιπα τουρκικά πλοία διέσπασαν τις

γραμμές τους για να αποφύγουν τα καταστροφικά πυρά των

μεγάλων πλοίων και έτσι έχασαν τη συνοχή τους. Λόγω του

συνωστισμού και της ταχύτητας των πλοίων μερικά

συγκρούστηκαν μεταξύ τους, ώσπου ο Αλή να διατάξει τη διατήρηση θέσεων με κάθε θυσία. Έτσι, οι γαλεάσσες

συνέχιζαν να καταστρέφουν τα τουρκικά πλοία με τους

αντιπάλους τους να μην μπορούν καν να αξιοποιήσουν τα

πυροβόλα τους.

Η θάλασσα γέμιζε με φλεγόμενα ναυάγια ως τις 11.30, ενώ ακόμη ο Δον Χουάν δεν έδινε εντολή για πυρ από τις πολυάριθμες

γαλέρες του. Πλέον η απόσταση που χώριζε τους αντιπάλους στο κέντρο της παράταξης ήταν ελάχιστη και τότε οι

χριστιανικές γαλέρες εξαπέλυσαν ομοβροντίες προξενώντας μεγάλες ζημιές στον εχθρό. Συγχρόνως οι στρατιώτες που

επέβαιναν στα πλοία άνοιξαν πυρ με τα αρκεβούζια, εναντίον των τοξοτών του

τουρκικού στόλου. Οι συγκρούσεις ήταν σκληρές καθώς οι πεζοναύτες εκατέρωθεν προσπαθήσουν να ανέβουν στα αντίπαλα πλοία και να τα καταλάβουν μέσα σε έναν ορυμαγδό φωτιάς και καυτού μολυβιού.

Οι νεκροί και οι βαριά τραυματίες ρίχνονταν στη θάλασσα, γεμίζοντάς τη με

αίμα.

Οι κυβερνήτες των σκαφών προσπαθούσαν να λάβουν την κατάλληλη θέση για να εμβολίσουν τον αντίπαλο, όμως αυτό ήταν η πιο δύσκολη υπόθεση καθώς τα πλοία ήταν μεγάλα και δυσκίνητα. Συνάμα, οι κανονιοβολισμοί, οι βομβίδες και άλλοι εμπρηστικοί

μηχανισμοί που εκτοξεύονταν προξενούσαν χάος και σήκωναν σύννεφα καπνού που δυσκόλευαν την ορατότητα.

Η Ναυμαχία της Ναυπάκτου σε ζωγραφικό πίνακα των νεότερων χρόνων.

Το κέντρο της μάχης και ο χώρος όπου εν πολλοίς κρίθηκε η ναυμαχία ήταν το

σημείο σύγκρουσης των πλοίων των δυο ναυάρχων. Η γαλέρα του Δον Χουάν με 400 αρκεβουζιοφόρους και τη βοήθεια της γαλέρας του γηραιού αλλά μάχιμου (κρατούσε βαλλίστρα) Βενιέρ και του

θαρραλέου Μαρκαντόνιο Κολόνα προσέγγισαν τη ναυαρχίδα του Αλή και τα άλλες 6 που τη συνόδευαν ενώ γύρω

τους συσπειρώνονταν κι άλλα χριστιανικά και τουρκικά πλοία που

αντιλαμβάνονταν την κρισιμότητα της μονομαχίας. Μάλιστα η γαλέρα του διοικητή της Καστίλης Λουίς ντε Ρεκενσένς και δυο βενετικές των

Λορεντάν και Μαλιπιέρο που σκοτώθηκαν στη μάχη αιχμαλώτισαν δυο τουρκικές την ώρα που οι τρεις γαλέρες των χριστιανών ηγετών σάρωσαν τους

περισσότερους αντίπαλους τους

Η δραματικότερη στιγμή της μάχης έφθασε όταν οι γενίρτσαροι του Αλή κατόρθωσαν

να καταλάβουν την πλώρη της χριστιανικής ναυαρχίδας. Κι άλλοι γενίτσαροι ανέβαιναν

στο πλοίο του Δον Χουάν. Ο Αλβάρο ντε Μπαθάν κρίνοντας ορθά έστειλε αμέσως τις εφεδρικές του γαλέρες μεταβάλλοντας την

κατάσταση υπέρ των χριστιανών. Δυο βενετικές γαλέρες στάθηκαν δίπλα στο πλοίο του ναυάρχου εμποδίζοντας το ρεσάλτο των γενιτσάρων. Αμέσως οι

χριστιανοί πέρασαν στην αντεπίθεση και επιχείρησαν να καταλάβουν το πλοίο του Αλή, όμως αντίστοιχα, ο Αμουράτ Ρεΐς

έστειλε τις εφεδρείες του και απέτρεψαν προσωρινά την καταστροφή.

Άγαλμα του σπουδαίου ναυάρχου Αλβάρο ντε Μπαθάν ι Γουθμαν στη

Μαδρίτη.

Την στιγμή εκείνη το στήριγμα του Αλή, η γαλέρα του Πετράου πασά αποχώρησε με τον τραυματισμό του διοικητή της και ο Κολόνα εκμεταλλεύτηκε το κενό ρίχνοντας τη γαλέρα του στα πλευρά της τουρκικής ναυαρχίδας που ως τότε αντιμετώπιζε μόνο το πλοίο του Δον Χουάν. Ακολούθησε η ομοβροντία των πεζοναυτών και το εχθρικό πλοίο κατελήφθη μέσα σε ένα καταιγισμό βλημάτων. Ο Αλή έπεσε νεκρός μαχόμενος ηρωικά και η τουρκική σημαία

υπεστάλη από το κεντρικό κατάρτι.

Η καταστροφή του τουρκικού στόλου.

Στο θέαμα αυτό το ηθικό των Τούρκων έπεσε κατακόρυφα, ενώ οι χριστιανοί πήραν μεγάλο θάρρος και

συνέχισαν να καταστρέφουν τον εχθρό. Επίσης, τα χριστιανικά πληρώματα των Οθωμανών

εξεγέρθηκαν για να σώσουν τη ζωή τους και να αποφύγουν τον υγρό

θάνατο από τους ομοθρήσκους τους. Οι τελευταίοι ασχολούνταν πλέον με τη συλλογή λαφύρων και την σφαγή των Τούρκων στρατιωτών που ήταν

πλέον ανήμποροι να αντισταθούν μπροστά στη διαφαινόμενη συντριβή.

Δεν πειθαρχούσαν καν στις εντολές των διοικητών τους οι οποίοι προσπαθούσαν να κρατήσουν

πειθαρχημένο το στράτευμα. Από τους επιβαίνοντες στα τουρκικά σκάφη λίγοι γλίτωσαν το θάνατο επιβιβαζόμενοι σε βάρκες για να

φτάσουν κωπηλατώντας στην ακτή, ανάμεσά τους και ο Πετράου πασάς.

Η χριστιανική νίκη στη Ναύπακτο όπως αποτυπώθηκε στο χαρακτικό του Γκουστάβ Ντορέ.

Στη νότια πλευρά η σύγκρουση ήταν ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα καθώς αντίπαλοι διοικητές ήταν οι εξαιρετικοί ναυτικοί Ανδρέας Ντόρια και Ουλούτζ Αλή, πιθανότατα οι ικανότεροι διοικητές

στη ναυμαχία. Και οι δύο επιδόθηκαν σε κινήσεις ελιγμού αποφεύγοντας τις ομοβροντίες καθώς δεν επιθυμούσαν να διακινδυνευόσουν τα πλοία τους χωρίς να γνωρίζουν την εξέλιξη της μάχης βορειότερα. Ιδίως ο Ντόρια, ο οποίος βλέποντας τις δυο γαλεάσσες να μην έχουν προλάβει να λάβουν θέση στην παράταξη, κράτησε αμυντική στάση έχοντας πάντα φυλαγμένα τα νώτα του

για πιθανή υπερφαλάγγιση από τα διπλάσια στον αριθμό εχθρικά σκάφη.

Μέχρι οι δυο γαλεάσσες να φθάσουν στην κορυφή της παράταξης, η ναυμαχία στο κέντρο είχε κριθεί

και ο Ουλούτζ δεν θέλησε να διακινδυνεύσει για έναν χαμένο αγώνα. Τότε διέταξε την κίνηση προς τα

μπρος ώστε να περάσει τα πλοία του ανάμεσα στο χάσμα που είχαν αφήσει τα χριστιανικά μέτωπα του

κέντρου και του νότου μέσα στην εξέλιξη της σύγκρουσης. Βρέθηκαν τότε απέναντι σε 16 χριστιανικά πλοία που έτρεχαν σε βοήθεια

βορειότερα και επέπεσαν με ορμή πάνω τους. Παρά τα φονικά πυρά της μιας γαλεάσσας οι αλγερινοί πειρατές κατέλαβαν τα περισσότερα από τα 16

πλοία. Ο κυβερνήτης ενός, ο Μπενεντέτο Σοράντσο ανατίναξε την πυριτιδαποθήκη του πλοίου του

στέλνοντας χριστιανούς και μουσουλμάνους στον υγρό τάφο.

Η προτομή του Ουλούτζ Αλή στη γενέτειρά του στη Λα Καστέλλα της νότιας Ιταλίας. Ο Ουολύτζ είχε χριστιανούς γονείς ιταλικής καταγωγής, όμως μικρός αιχμαλωτίσθηκε

από τους πειρατές του Μπαρμπαρόσα, έγινε δούλος στις γαλέρες, μετεστράφη στο Ισλάμ

και κατέληξε τρομερός κουρσάρος. Το 1568 ο σουλτάνος τον διόρισε πασά του Αλγερίου, του διαβόητου άντρου των μουσουλμάνων πειρατών της Μπαρμπαριάς. Το 1572 έγινε

καπουδάν πασάς (ναύαρχος) του οθωμανικού στόλου.

Κατά τη 1μμ ο Ντόρια κατάφερε να εμπλακεί στη σύγκρουση και να ανατρέψει την κατάσταση ανακαταλαμβάνοντας τα πλοία που δεν είχαν βυθιστεί και να βυθίσουν τα

εχθρικά. Στη σύγκρουση διακρίθηκε ιδιαίτερα η γαλέρα του γενοβέζου θαλασσόλυκου η οποία ανακατέλαβε 5 από τα αιχμαλωτισθέντα.

Η κορύφωση της ναυμαχίας στο νότιο μέτωπο.

Με όσα πλοία του απέμεναν ο δαιμόνιος Ουλούτζ αιφνιδίασε το πλευρά της

χριστιανικής παράταξης στο κέντρο πέφτοντας με ορμή πρώτα στις 3 γαλέρες των ταλαιπωρημένων Ιωαννιτών οι οποίοι ως τότε διέπρεπαν έχοντας αιχμαλωτίσει

ισάριθμες τουρκικές γαλέρες. Οι αναρίθμητοι αλγερινοί ανέβαιναν στα πλοία τους κατασφάζοντας μαζικά. Την κατάσταση

έσωσε και πάλι ο Άλβαρο ντε Μπαθάν που έστειλε τις υπόλοιπες εφεδρείες του στο

μόνο σημείο της ναυμαχίας που οι μουσουλμάνοι επικρατούσαν.

Ισπανοί αρκεβουζιοφόροι.

Τα πλοία του Ουλούτζ είχαν

αιχμαλωτίσει τη ναυαρχίδα του

μεγάλου μαγίστρου, όμως τώρα έβλεπαν με απελπισία να τους

πλησιάζουν ταχύτατα βενετικές

και ισπανικές ενισχύσεις. Ο κίνδυνος της

κύκλωσης και της συντριβής τους

ήταν ολοφάνερος.

Ο κουρσάρος διέταξε απαγκίστρωση και κατόρθωσε να διαφύγει με τα μικρά και ταχύτατα πλοία του. Μόνο οι Ιωαννίτες ασχολήθηκαν λίγο με την καταδίωξή τους στην προσπάθειά

τους να εκδικηθούν για την τρομερή σύγκρουση που προηγήθηκε, καθώς οι υπόλοιποι λαφυραγωγούσαν τα αιχμαλωτισμένα μπαρμπαρέζικα πλοία.

Η ώρα ήταν περίπου 4μμ και η ναυμαχία είχε τελειώσει με περιφανή χριστιανική νίκη. Η θάλασσα είχε γεμίσει αίμα και τα κουφάρια των νεκρών επέπλεαν ανάμεσα σε συντρίμμια

καραβιών και τραυματίες που ζητούσαν απεγνωσμένα βοήθεια σε διάφορες γλώσσες, ελληνικά, αραβικά, τουρκικά, ιταλικά, αλβανικά και ισπανικά. Ο ενθουσιασμός των

χριστιανών έφτασε στο αποκορύφωμά του. Το απόγευμα πέρασε με τη συγκομιδή λαφύρων και τη συλλογή αμέτρητων αιχμαλώτων και τραυματιών. Τους τραυματίες τους φρόντιζαν

και οι τούρκοι στην ακτή της Ρούμελης.

Αναμνηστικό γραμματόσημο της Δημοκρατίας της Μάλτας για την επέτειο της ναυμαχίας της Ναυπάκτου στην οποία διέπρεψαν οι

Ιππότες του νησιού.

Όταν οι χριστιανικές δυνάμεις ανασυγκροτήθηκαν, ο Σεμπαστιάνο Βενιέρ έσπευσε να ενημερώσει τη Βενετία για τη

νίκη μέσω απεσταλμένου. Για την ενέργεια αυτή δεν ενημερώθηκε ο αρχιναύαρχος

γεγονός που αναζωπύρωσε τη μεταξύ τους ένταση. Οι απώλειες των Βενετών – που

αντιμετώπισαν τις μεγαλύτερες δυσκολίες στην εξέλιξη της μάχης στο βόρειο και κεντρικό μέτωπο – ανήλθαν σε περίπου

7500 νεκρούς, σύμφωνα με τον Κονταρίνι, εκ των οποίων πάνω από 2000 ήταν

σκλάβοι κωπηλάτες. Από τα πλοία της Ισπανίας και των υποτελών τους

σκοτώθηκαν περίπου 2000 – ιδίως στο νότιο μέτωπο, ενώ τα παπικά πλοία

μέτρησαν 800 νεκρούς μαχητές και οι ιωαννίτες μερικές δεκάδες. Οι χριστιανοί θεωρήθηκαν μάρτυρες που κέρδισαν τον

παράδεισο με τη θυσία τους.

Ο θρίαμβος των Χριστιανών στη ναυμαχία της Ναυπάκτου. Πίνακας, σύγχρονος με τα

γεγονότα, του μεγάλου βενετσιάνου ζωγράφου Πάολο

Βερονέζε.

Για τους Τούρκους οι απώλειες ήταν συντριπτικά μεγαλύτερες. Περίπου 30 χιλιάδες σκοτώθηκαν ή αιχμαλωτίσθηκαν μεταξύ των οποίων ο ναύαρχος Αλή και 120 κυβερνήτες

πλοίων. Μεγάλος αριθμός από αυτούς ήταν βέβαια χριστιανοί σκλάβοι στα κάτεργα βυθισμένων πλοίων. Υπολογίζεται ότι οι Τούρκοι αιχμάλωτοι ήταν 4 χιλιάδες. Τα πλοία που

συνελήφθησαν ήταν 130 εκ των οποίων 117 γαλέρες. Τέλος 80 σκάφη βυθίστηκαν και περίπου 40, κυρίως του κουρσάρου Ουλούτζ, κατόρθωσαν να διαφύγουν.

Ισπανική γαλέρα κανονιοβολεί τον εχθρό. Πίνακας του 16ου αι.

Μετά τη ναυμαχία οι νικητές παρέμειναν στο λιμάνι του Πεταλά για τρεις μέρες καθώς οι καιρικές συνθήκες τους εμπόδιζαν να αποπλεύσουν. Παράλληλα επανεμφανίστηκαν οι

γνωστές έριδες. Εν τέλει η αρμάδα του «ιερού συνασπισμού» απέπλευσε για την Κέρκυρα, όπου έγινε η διανομή των τουρκικών γαλέρων στους συμμάχους, και από κει για τη Μεσίνα. Οι παπικοί έλαβαν 19 γαλέρες και 881 σκλάβους, οι Βενετοί 39 γαλέρες και 1162 σκλάβους

και οι Ισπανοί τη μερίδα του λέοντος με 58 τουρκικές γαλέρες και 1713 σκλάβους

Οι γαλέρες των ιπποτών της Μάλτας επιστρέφουν θριαμβεύτριες στη Βαλέττα.

Εντούτοις οι πολιτικές και στρατιωτικές συνέπειες της ναυμαχίας ήταν απογοητευτικές

για τη χριστιανική Δύση και Ανατολή. Στον πρώτο τομέα, καμιά αλλαγή δεν επήλθε στα

σύνορα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και της κατάστασης των υποδούλων. Στο δεύτερο τομέα,

η επιστροφή του στόλου στην Ιταλία είχε ως αποτέλεσμα να μην αξιοποιηθεί η νίκη για

ευρείας κλίμακας επίθεση κατά των Οθωμανών στην καρδιά της αυτοκρατορίας τους. Άλλωστε

φάνηκε πως δεν υπήρχε ούτε η οικονομική δυνατότητα ούτε η πολιτική βούληση για

συνέχιση της εκστρατείας.

Άγαλμα του βασιλιά Φίλιππου Β’ των Αψβούργων. Η νίκη στη Ναύπακτο απέδειξε

περίτρανα το αξίωμα πως μια μεγάλη στρατιωτική επιτυχία είναι ανούσια αν δεν

τύχει άμεσης εκμετάλλευσης σε πολιτικό και στρατηγικό επίπεδο.

Ο Δον Χουάν, όπως και ο οραματιστής πάπας Πίος Ε’ , ονειρεύονταν να

εισέλθουν θριαμβευτές στην Κωνσταντινούπολη. Οι Βενετοί

ενδιαφέρονταν μόνο για την ανακατάληψη της Κύπρου και ο

ισπανός μονάρχης αποκλειστικά για τη βόρειο Αφρική που βρισκόταν στο

χώρο γεωπολιτικού ενδιαφέροντος του βασιλείου του. Εντούτοις ο νέος πάπας

Γρηγόριος ΙΕ’ έπεισε τον επόμενο χρόνο τον Φίλιππο να συνδράμει σε μια

επίθεση κατά της Πελοποννήσου. Η ενέργεια αυτή δεν έφερε κανένα

αποτέλεσμα λόγω κακής οργάνωσης.

Ο θυρεός του πάπα Πίου Ε’, του θρησκευτικού αρχηγού της τελευταίας πραγματικής σταυροφορίας των χριστιανών εναντίον των μουσουλμάνων στην ιστορία. Η παπική τιάρα και τα κλειδιά του Αγίου Πέτρου αποτελούν

μόνιμα στοιχεία κάθε παπικού θυρεού, ενώ η ασπίδα με κόκκινες και κίτρινες ρίγες είναι το προσωπικό οικόσημο του συγκεκριμένου πάπα.

Οι Βενετοί, προκειμένου να σώσουν τις εμπορικές τους σχέσεις με τους Τούρκους,

υπέγραψαν συνθήκη ειρήνης με το σουλτάνο το 1573 με τόσο μειονεκτικούς όρους, που

φαινόταν σαν να μην είχε γίνει ποτέ η ναυμαχία της Ναυπάκτου. Αναγνώρισαν την

προσάρτηση της Κύπρου από τους Οθωμανούς και μέρους των δαλματικών

ακτών και πλήρωσαν 300 χιλιάδες δουκάτα ως πολεμική αποζημίωση, παρότι νικητές.

Από την πλευρά τους οι Τούρκοι δεν παρουσιάζονταν ταπεινωμένοι και

φοβισμένοι παρότι πέρασε μεγάλο διάστημα μέχρι να αναπληρώσουν τις απώλειές τους

σε πλοία.

Βενετοί πεζοναύτες νικητές στη μεγάλη ναυμαχία. Οι μάχες εκ του συστάδην πάνω στις γαλέρες ήταν αγριότατες,

καθώς ελάχιστοι αιχμάλωτοι συλλαμβάνονταν σε περίπτωση που οι

αντίπαλοι στρατιώτες βρίσκονταν αντιμέτωποι σώμα με σώμα.

Απεγκλωβισμένοι από κάθε υποχρέωση εκτός συμμαχίας οι Ισπανοί ήταν ελεύθεροι να συνεχίσουν το σχέδιο ανακατάληψης της Τύνιδας την οποία κυρίευσε ο Δον Χουάν τον

Οκτώβριο του 1573. Αναμφίβολα οι Ισπανοί ενδιαφέρονταν για τον αντιτουρκικό αγώνα όπως αποδεικνύουν οι επιχειρήσεις τους στη Τύνιδα. Ακόμη και αν οι επιχειρήσεις είχαν συνεχιστεί,

θα ήταν εξαιρετικά δύσκολο να μετατραπεί η κατάσταση στην Ανατολική Μεσόγειο. Η τελευταία θα παρέμενε μια διαιρεμένη θάλασσα της οποίας η ανατολική πλευρά ελεγχόταν

από τους Οθωμανούς και τους κουρσάρους τους και η δυτική από τους Ισπανούς.

Το κείμενο βασίστηκε κυρίως στα κεφάλαια του βιβλίου « Η Ναυμαχία της Ναυπάκτου» της Σειράς Μεγάλες Μάχες, εκδ. Περισκόπιο και στο άρθρο του

Κοσμά Παπαβασιλόπουλου «Η Ναυμαχία της Ναυπάκτου» στο τεύχος 42 (Φεβρουάριος 2000) του περιοδικού Στρατιωτική Ιστορία, εκδ. Περισκόπιο,

σελ. 6-13

ΒΑΣΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ (ΠΡΩΤΟΤΥΠΗ Ή ΜΕΤΑΦΡΑΣΜΕΝΗ)

Berstein Serge – Milza Pierre, Ιστορία της Ευρώπης, τ.1 (5ος -18ος αι.), μτφρ. Αναστάσιος Δημητρακόπουλος, εκδ. Αλεξάνδρεια, 1997

Ελλάς, Ιστορία και Πολιτισμός του Ελληνικού Έθνους, εκδ. Πάπυρος, Αθήνα, 1998

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. Z – ΙA, εκδ. Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1981

Καραγιαννόπουλος Ιωάννης, Το Βυζαντινό Κράτος, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 1996

Καρδαράς Γεώργιος, Βυζάντιο – Η πραγματική ιστορία της χιλιόχρονης Αυτοκρατορίας, τ.1-10, εκδ. Γνώμων, Αθήνα, 2013-14

Nicholas David, Η Εξέλιξη του Μεσαιωνικού Κόσμου (Κοινωνία, Διακυβέρνηση και Σκέψη στην Ευρώπη 312-1500), μτφρ. Μαριάννα Τζιαντζή, εκδ. Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ), Αθήνα, 1999

Nicol Donald, Οι Τελευταίοι Αιώνες του Βυζαντίου (1261-1453), μτφρ. Στάθης Κομνηνός, εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα, 2001

Runciman Steven, Η Ιστορία των Σταυροφοριών, τ. Α-Γ, μτφρ. Άγγυ Βλαβιανού, εκδ. Γκοβόστη, Αθήνα, 2006

Τσιρπανλής Ζαχαρίας, Η Μεσαιωνική Δύση, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 2004

Χριστοφιλοπούλου Αικατερίνη, Βυζαντινή Ιστορία, τα. Α-Γ1, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη και Αθήνα, 1993-2001

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ (ΠΡΩΤΟΤΥΠΗ Ή ΜΕΤΑΦΡΑΣΜΕΝΗ)

Berstein Serge – Milza Pierre, Ιστορία της Ευρώπης, τ.1 (5ος -18ος αι.), μτφρ. Αναστάσιος Δημητρακόπουλος, εκδ. Αλεξάνδρεια, 1997

Γιαννακόπουλος Κώστας, Βυζάντιο και Δύση, μετ. Ε. Βαρουξάκη, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα, 1985

Γιαννακόπουλος Κώστας, Μεσαιωνικός δυτικός πολιτισμός και οι κόσμοι του Βυζαντίου και του Ισλάμ, μετ. Π. Χρήστου, Θεσσαλονίκη, 1993

Γιαννόπουλος Νικόλας, Βυζαντινοβουλγαρικοί πόλεμοι, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2007

Γιαννόπουλος Χρήστος, Πολεμιστές της Αρχαιότητας και του Μεσαίωνα, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2010

Γκιολές Νικόλαος, Βυζαντινή Ναοδομία (600-1204), εκδ. Καρδαμίτσα, Αθήνα, 1992

Γκιολές Νικόλαος, Παλαιοχριστιανική Τέχνη, Αθήνα, 1998

Γλύκατζη – Αρβελέρ Eλένη , Η πολιτική ιδεολογία της βυζαντινής αυτοκρατορίας, μετ. Τ. Δρακοπούλου, 4η έκδοση, εκδ. Ψυχογιός, Αθήνα, 1992

Γλύκατζη – Αρβελέρ Eλένη, Γιατί το Βυζάντιο, εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα, 2009

Dagron Gilbert, Η Γέννηση μιας Πρωτεύουσας (Η Κωνσταντινούπολη και οι θεσμοί της 330-451), μτρφ. Μαρίνα Λουκάκη, εκδ. Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ), Αθήνα, 2000

Δεληγιάννης Περικλής , Βυζάντιο εναντίον Ισλάμ, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2009

Delvoye Charles, Βυζαντνή Τέχνη, εκδ. Παπαδήμας, Αθήνα, 1998

Dielh Charles, Πορτρέτα Βυζαντινών, μτφρ. Αλέξης Εμμανουήλ, εκδ. Ωκεανίδα, Αθήνα, 2003

Ελλάς, Ιστορία και Πολιτισμός του Ελληνικού Έθνους, εκδ. Πάπυρος, Αθήνα, 1998

Ζακυθηνός Δημήτριος, Βυζαντινή Ιστορία (324-1071), Αθήνα, 1977

Gerald Walter , Η Καθημερινή Ζωή στο Βυζάντιο, μτφρ. Κ. Παναγιώτου, εκδ. Παπαδήμα, 2007

Hans G. Beck, Η βυζαντινή χιλιετία, μετ. Δ. Κούρτοβικ, ΜΙΕΤ, Αθήνα, 1990

Hourani Albert, Ιστορία των Αραβικών Λαών, μτφρ. Βύρων Ματαράγκας, εκδ. Λιβάνη, Αθήνα, 1994

Hunger Ηerbert, Βυζαντινή Λογοτεχνία. Η λόγια κοσμική λογοτεχνία των Βυζαντινών, τ. 1-3, ΜΙΕΤ, Αθήνα, 1987-1994

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. Z – ΙA, εκδ. Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1981

Kazhdan A.P. – Wharton Epstein A., Αλλαγές στον Βυζαντινό Πολιτισμό κατά τον 11ο και 12ο αι., μτφρ. Ανδρέας Παππάς, εκδ. Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ), Αθήνα, 1997

Καραγεώργος Βασίλειος, Η Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Μεσαιωνική Περίοδος, τ. Α', Ιστορικές Εκδόσεις Στ. Βασιλόπουλος, Αθήνα 1987

Καραγιαννόπουλος Ιωάννης , Το Βυζαντινό Κράτος, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 1996

Καραγιαννόπουλος Ιωάννης, Η πολιτική θεωρία των Βυζαντινών, Θεσσαλονίκη, 1988

Καραγιαννόπουλος Ιωάννης, Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους τ.1-3, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 1978-1991

Καραπιδάκης Νικόλαος, Ιστορία της Μεσαιωνικής Δύσης (5ος – 11ος αι.), εκδ. Αλεξάνδρεια, Αθήνα, 1996

Καρδαράς Γεώργιος, Βασίλειος Β’ ο Βουλγαροκτόνος, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2002

Καρδαράς Γεώργιος, Βυζαντινοπερσικοί Πόλεμοι, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2006

Καρδαράς Γεώργιος, Βυζάντιο – Η πραγματική ιστορία της χιλιόχρονης Αυτοκρατορίας, τ.1-10, εκδ. Γνώμων, Αθήνα, 2013-14

Kean Roger Michael , Ιστορικός Άτλας της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, μτφρ. Αθανάσιος Κατσικερός, εκδ. Σαββάλας, Αθήνα, 2005

Κόλλιας, Ηλίας, Οι Ιππότες της Ρόδου. Το παλάτι και η πόλη, Αθήνα, 1991

Konstam Angus, Ιστορικός Άτλας της Μεσαιωνικής Ευρώπης, μτφρ. Παρασκευή Αυγουστίνου, εκδ. Σαββάλας, Αθήνα, 2005

Konstam Angus, Ιστορικός Άτλας των Σταυροφοριών, μτφρ. Παρασκευή Αυγουστίνου, εκδ. Σαββάλας, Αθήνα 2005

Le Goff Jacques, Ο πολιτισμός της μεσαιωνικής Δύσης, με. Ρ. Μπενβενίστε, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1993

Κουκουλές Φαίδων, Βυζαντινών Βίος και Πολιτισμός τ. Α-ΣΤ, Αθήνα, 1947-1957

Lemerle Paul, Ο πρώτος βυζαντινός ουμανισμός. Σημειώσεις και παρατηρήσεις για την εκπαίδευση και την παιδεία στο Βυζάντιο από τις αρχές ως το 10ο αι., μετ. Μ. Νυσταζοπούλου- Πελεκίδου, ΜΙΕΤ, Αθήνα, 1981

Lock Peter, Οι Φράγκοι στο Αιγαίο (1204-1500), μτφρ. Γ. Κουσουνέλος, εκδ. Ενάλιος, Αθήνα, 1998

Λουγγής Τηλέμαχος, Επισκόπηση Βυζαντινής Ιστορίας, τ. Α' (324-1204), Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα, 1998

Λουγγής Τηλέμαχος, Η βυζαντινή κυριαρχία στην Ιταλία (395-1071 μ.Χ.), εκδ. Εστία, Αθήνα, 1989

Miller William, Η Φραγκοκρατία στην Ελλάδα (1204-1566), μτφρ. Άγγελος Φουριώτης, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 1997

Μπελέζος Δημήτρης, Βυζαντινός Στρατός, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2006

Μπελέζος Δημήτρης, Η Λατινοκρατία στην Ελλάδα, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2004

Μπελέζος Δημήτρης, Οι Σταυροφορίες, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2004

Μπελέζος Δημήτρης, Οι Ιππότες, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2010

Nicholas David, Η Εξέλιξη του Μεσαιωνικού Κόσμου (Κοινωνία, Διακυβέρνηση και Σκέψη στην Ευρώπη 312-1500), μτφρ. Μαριάννα Τζιαντζή, εκδ. Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ), Αθήνα 1999

Nicol Donald, Βυζάντιο και Βενετία, μτφρ. Χριστίνα- Αντωνία Μουτσοπούλου, εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα 2004

Nicol Donald, Οι Τελευταίοι Αιώνες του Βυζαντίου (1261-1453), μτφρ. Στάθης Κομνηνός, εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα, 2001

Norwich John Julius , Ιστορία της Βενετίας, μτφρ. Δημήτρης Παπαγεωργίου, εκδ. Φόρμιγξ, Αθήνα 1993

Νυσταζοπούλου-Πελεκίδου Μαρία, Οι Βαλκανικοί λαοί κατά τους Μέσους Χρόνους, Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1992

Ostrogorsky Georg, Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους, μετ, I, Παναγόπουλος, 3 τόμοι, Ιστορικές Εκδόσεις Στ. Βασιλόπουλος, Αθήνα, 1978-1981

Pears Edwin, Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1204, μτφρ. Ιωσ. Κασσεσιάν–Χρ. Κασσεσιάν, εκδ. Στοχαστής, Αθήνα, 2005

Pears Edwin, Η Καταστροφή της Ελληνικής Αυτοκρατορίας 1453, μτφρ. Ιωσ. Κασσεσιάν–Χρ. Κασσεσιάν, εκδ. Στοχαστής, Αθήνα, 2005

Pirenne Henry, Οι πόλεις του Μεσαίωνα, μτφρ. Παντελής Μούτουλας, εκδ. Βιβλιόραμα, Αθήνα, 2003

Πλακογιαννάκης Κίμων-Εμμανουήλ, Τιμητικοί τίτλοι και ενεργά αξιώματα στο Βυζάντιο, εκδ. Ιανός, Θεσσαλονίκη, 2001

Rostovtzeff Michael, Ρωμαϊκή Ιστορία, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα, 1984

Runciman Steven, Η Ιστορία των Σταυροφοριών, τ. Α-Γ, μτφρ. Άγγυ Βλαβιανού, εκδ. Γκοβόστη, Αθήνα, 2006

Runciman Steven, Η τελευταία βυζαντινή αναγέννηση, μετ. Λ. Καμπερίδης, εκδ. Δόμος, Αθήνα, 1986

Runciman Steven, Μυστράς, μετ. Λ. Καμπερίδης, εκδ. Καρδαμίτσα, Αθήνα, 1986

Τσιρπανλής Ζαχαρίας, Η Ρόδος και οι Νότιες Σποράδες στα χρόνια των Ιωαννιτών Ιπποτών, εκδ. ΥΠΠΟ-ΤΑΠ, Ρόδος, 1991

Τσιρπανλής Ζαχαρίας, Η Μεσαιωνική Δύση, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 2004

Τσοπάνης Κωνσταντίνος, Μέγας Κωνσταντίνος, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2007

Τσοπάνης Κωνσταντίνος, Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2006

Vasiliev Α.Α., Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, μετ. Δ. Σαβράμης, Μπεργαδής, Αθήνα, 1954

Φούγιας Μεθόδιος, Έλληνες και Λατίνοι - Η εκκλησιαστική αντιπαράθεση, Αθήνα, 1991

Χρονόπουλος Ιωάννης , Ηράκλειος, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2010

Χατζάκης Ιωάννης, Ιουστινιανός, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2005

Χρονόπουλος Ιωάννης, Νικηφόρος Φωκάς, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2009

Χρονόπουλος Ιωάννης, Ιωάννης Τζιμισκής, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2010

Χριστοφιλοπούλου Αικατερίνη, Βυζαντινή Ιστορία, τα. Α-Γ1, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη και Αθήνα, 1993-2001

Περιοδικά

Περιοδικό Στρατιωτική Ιστορία, εκδόσεις Περισκόπιο/ Γνώμων: Επιλεγμένα άρθρα

Περιοδικό Ιστορικά Θέματα, εκδόσεις Περισκόπιο/ Γνώμων: Επιλεγμένα άρθρα

Περιοδικό Στρατιωτική Ιστορία, σειρά Μεγάλες Μάχες, εκδόσεις Περισκόπιο/ Γνώμων: Επιλεγμένα άρθρα

Περιοδικό Ιστορικά Θέματα, σειρά Παγκόσμια Ιστορία/ Γνώμων: Επιλεγμένα άρθρα

Ιστοσελίδες

www.ime.gr/chronos (Ελληνική Ιστορία)

http://www.ehw.gr/ehw/forms( Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού)

www.wikipedia.org (Λήμματα για το Βυζάντιο, τις Σταυροφορίες και τη Μεσαιωνική Ευρώπη και Μέση Ανατολή)

http://www2.egeonet.gr (Πολιτιστική πύλη του Αρχιπελάγους του Αιγαίου)

http://www.e-istoria.com/byzantio (Βυζαντινά Θέματα)