Οι Σταυροφορίες

Να αντιληφθούμε τα αίτια των Σταυροφοριών

Να κατανοήσουμε τους παράγοντες που οδήγησαν στην 4η Σταυροφορία

Να κατανοήσουμε τις επιπτώσεις της άλωσης της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους στην μετέπειτα πορεία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας

Στόχοι του μαθήματος

Οι αιτίες

Κίνηση που εκδηλώθηκε στη Δυτική Ευρώπη τον 11ο αι., προήλθε από πρωτοβουλία των παπών και απέβλεπε στην απελευθέρωση του Παναγίου Τάφου και των Αγίων Τόπων που είχαν κατακτήσει οι Σελτζούκοι Τούρκοι (1077)

Σταυροφορίες

Η αναβίωση της αρχαίας παράδοσης των προσκυνημάτων στους Αγίους Τόπους κατά τη διάρκεια του 11ου αι.

Η φημολογία για ωμότητες Αράβων και Τούρκων κατά των προσκυνητών

Reconquista: η επιχείρηση ανάκτησης των Αγίων Τόπων

Παράγοντες που επηρέασαν τη διαμόρφωση των Σταυροφοριών

Η προσπάθεια ενίσχυσης του παπισμού έναντι των γερμανών ηγεμόνων και ιδιαίτερα του Ερρίκου Δ΄.

επιδίωξη υποστήριξης από Βυζαντινούς αυτοκράτορες

Το κάλεσμα για βοήθεια του αυτοκράτορα Αλεξίου Α’ Κομνηνού για βοήθεια από τη Δύση στον πόλεμο με τους Πατζίνακες και τους Κομάνους

Αίτια Σταυροφοριών

Θεόδωρος Σκουταριώτης, στο Κ. Σάθας, Bibliotheca Graeca medii aevi, τ. 2, σ. 184-185

Ο Αλέξιος στοχάστηκε ότι δεν ήταν σε θέση να σηκώσει μόνος του το βάρος αυτού του πολύ σημαντικού αγώνα και συνειδητοποίησε ότι ήταν ανάγκη να συμμαχήσει με τους Ιταλούς. Αυτό έγινε με προφάσεις, έξυπνη χειραγώγηση και επιδεξιότητα. Πράγματι βρήκε μια θεόσταλτη πρόφαση στο ότι οι Λατίνοι θεωρούσαν ανυπόφορο που οι Τούρκοι έλεγχαν τα Ιεροσόλυμα και το ζωοποιό τάφο του Σωτήρα Χριστού. Έστειλε πρεσβείες στον επίσκοπο της πρεσβυτέρας Ρώμης και σ’ αυτούς που ονομάζονται βασιλείς και ευγενείς σ’ αυτές τις περιοχές της Δύσης και, επιστρατεύοντας κατάλληλα επιχειρήματα παρακίνησε πολλούς να εγκαταλείψουν τις πατρίδες τους και πέτυχε να τους κατευθύνει προς αυτό το σκοπό…

Η στάση του Αλεξίου Α΄

Η στάση του Αλεξίου Α΄Άννα Κομνηνή, Αλεξιάς,

VI, 4,6 Ο αυτοκράτορας πληροφορήθηκε τις φήμες για το πλησίασμα άπειρων φραγκικών στρατευμάτων. Φοβούνταν την ύπαρξή τους, τον ασταθή και ευμετάβολο χαρακτήρα τους και οτιδήποτε χαρακτηρίζει το κέλτικο ταπεραμέντο με όλες τις συνέπειές του. Γνώριζε ότι ανέκαθεν θαύμαζαν τα πλούτη με ανοιχτό στόμα και με την πρώτη ευκαιρία παραβιάζουν εύκολα τις συμφωνίες τους. Το είχε ακούσει πάντοτε να λέγεται και το είχε βρει απόλυτα αληθινό. Εντούτοις, δεν έχασε το θάρρος του, αλλά πήρε όλα τα μέτρα, ώστε να είναι έτοιμος για πόλεμο, αν το απαιτούσε η ανάγκη… Τα κέλτικα έθνη έφτασαν το ένα μετά το άλλο με όπλα, άλογα και κάθε στρατιωτικό εξοπλισμό. Οι άντρες αυτοί είχαν τέτοια προθυμία και ορμή που πλημμύρισαν όλους τους δρόμους. Και τους Κέλτες στρατιώτες ακολουθούσαν πλήθη άοπλου λαού, πολυαριθμότεροι και από την άμμο της θάλασσας και τα άστρα, γυναίκες και παιδιά που εκπατρίστηκαν και κρατούσαν στα χέρια τους φοίνικες στους ώμους έφεραν σταυρούς. Και έμοιαζαν με ποτάμια που συνέρρεαν από παντού.

Ο Πάπας κηρύσσει την ΣταυροφορίαΓενναιότατοι στρατιώτες… Μην αφήνετε να σας κρατήσει στην πατρίδα σας ούτε η ιδιοκτησία ούτε η οικογενειακή φροντίδα. Γιατί αυτή η χώρα, που περιβάλλεται από όλες τις μεριές από θάλασσα και οροσειρές, είναι υπερπλήρης από σας. Δεν της περισσεύουν τα πλούτη. Μόλις και μετά βίας μπορεί να θρέψει αυτούς που την καλλιεργούν. Γι’ αυτό αλληλοτρώγεστε και σπαράσσεστε μεταξύ σας. Πάψτε πια τις εχθρότητες, ας σταματήσουν οι διαφωνίες κι ας πάρουν τέλος οι πόλεμοι μεταξύ σας∙ αφήστε κάθε μίσος και διχογνωμία να κοιμηθούν. Πάρτε το δρόμο για τους Αγίους Τόπους, ελευθερώστε αυτή τη γη από το γένος του Διαβόλου και υποτάξτε την σε σας. Η βασιλική πόλη (Ιερουσαλήμ)… είναι τώρα αιχμάλωτη από τους εχθρούς της και έχει υποφέρει τόσο… ώστε να έχει καταργηθεί η λατρεία… Γι’ αυτό το λόγο αναλάβετε αυτό το ταξίδι για την άφεση των αμαρτιών σας και εξασφαλίστε την αθάνατη δόξα του Βασιλείου των Ουρανών…

Γουιλιέμος από την Τύρο, Historia rerum in partibus tranmarinis gestatum

Οι τρεις πρώτες σταυροφορίες

Α΄ Σταυροφορία (1096-1099)

•Ξεκίνησε από μια ανοργάνωτη λαϊκή στρατιά. Εξοντώθηκε από τους Τούρκους

• οι φεουδάρχες προωθήθηκαν στο Βυζαντινό έδαφος. Ο Αλέξιος Α΄ τους έπεισε να του υποσχεθούν πίστη.

•Οι Σταυροφόροι νίκησαν τους Τούρκους στο Δορυλαίο

•Τα εδάφη αποδόθηκαν στον Βυζαντινό Αυτοκράτορα

«Κι έτσι ο Γκοντοφρέ δεν άργησε να κάνει το χατίρι του αυτοκράτορα. Αφού παρουσιάστηκε λοιπόν μπροστά του ορκίστηκε τον όρκο που του ζήτησε: όσες πόλεις και εδάφη ή φρούρια ανήκαν προηγουμένως στην αυτοκρατορία των Ρωμαίων και καταφέρει να τα κυριεύσει να τα παραδίδει στον αρχηγό που θα έστελνε ο αυτοκράτορας γι’ αυτό το σκοπό. Όταν έδωσε αυτόν τον όρκο και πήρε αρκετά χρήματα, ο αυτοκράτορας τον κράτησε στο παλάτι, έφαγαν μαζί στο ίδιο τραπέζι και διασκέδασαν πλούσια, ύστερα ο Γκοντοφρέ πέρασε απέναντι στον Πελεκάνο και καταυλίστηκε εκεί».

Άννα Κομνηνή, Αλεξιάς, ΙΧ, 11

•Τα Ιεροσόλυμα καταλύθηκαν με έφοδο τον Ιούλιο του 1099 και μετατράπηκαν σε φεουδαρχικό κράτος

•Οι μουσουλμάνοι σημείωσαν σημαντικές στρατιωτικές επιτυχίες σε βάρος των Σταυροφόρων.

• Β ‘ – Γ’ Σταυροφορία

Ο βασιλιάς της Αγγλίας Ριχάρδος Λεοντόκαρδος κατέλαβε την Κύπρο και την πούλησε στους Γάλλους Λουζινιάν.

Κανένας στόχος δεν πραγματοποιήθηκεΗ κατάκτηση των Αγίων Τόπων δεν κράτησε

για πολύΤο μίσος Χριστιανών και Μουσουλμάνων

αναζωπυρώθηκεΑυξήθηκε η εχθρότητα μεταξύ Βυζαντινών

και ΛατίνωνΟξύνθηκαν οι αντιπαλότητες:

Οι προσωπικές αντιζηλίες των ηγετώνΟι εθνικοί ανταγωνισμοίΟι αντιθέσεις μεταξύ κληρικών και λαϊκώνΟι αντιθέσεις γηγενών Λατίνων και

Σταυροφόρων

Τα αποτελέσματα των τριών Σταυροφοριών

Η Δ’ Σταυροφορία

Το Βυζάντιο απειλούνταν από τους Νορμανδούς

Οι σχέσεις με τη Γαληνοτάτη Δημοκρατία του Αγίου Μάρκου (Βενετία) ήταν οξυμμένες

Ο γερμανός αυτοκράτορας Ερρίκος Στ’ επεξεργαζόταν επεκτατικά σχέδια σε βάρος του Βυζαντίου

Πολιτική, στρατιωτική και οικονομική αδυναμία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας

Παράγοντες που διαμόρφωσαν τις συνθήκες της Δ’ Σταυροφορίας

Η ιδέα ανήκε στον πάπα Ιννοκέντιο Γ’.Διάχυτο πνεύμα θρησκευτικότητας σε συνδυασμό με το

ιπποτικό αίσθημαΑρχηγός εκστρατείας: Βονιφάτιος ΜονφερρατικόςΒενετία ο τόπος συγκέντρωσης, η οποία έλαβε έναντι

αμοιβής να μεταφέρει με το στόλο στην Ανατολή και να εφοδιάζει με τρόφιμα το στρατό για ένα χρόνο.

Προορισμός η Αίγυπτος ή η Συρία

Προετοιμασία Σταυροφορίας

« [την 1-1-1203] ξαναγύρισαν οι αγγελιοφόροι από τη Γερμανία (…) και είπαν "Κύριοι, παραγγέλνει ο βασιλιάς, θα σας στείλω τον αδελφό της γυναίκας μου(…). Πριν από όλα, αν δώσει ο Θεός και τους επιστρέψετε την κληρονομιά του, θα κάνει όλη την αυτοκρατορία της Ρωμανίας να υπακούει στη Ρώμη, απ’ όπου αυτή χωρίστηκε. Ύστερα ξέρει πως έχετε ξοδέψει τα χρήματά σας και πως είσαστε φτωχοί. Εκείνος θα σας δώσει 200.000 αργυρά μάρκα και τροφές για όλο το στρατό και μικρούς και μεγάλους. Και θα έλθει ο ίδιος προσωπικά μαζί σας στη γη της Βαβυλώνας (Αίγυπτος), ή θα στείλει εκεί, αν το κρίνετε καλύτερο, 10.000 άντρες με δικά του έξοδα για ένα χρόνο". Έτσι πήγαν στο κατάλυμα του δόγη και κάλεσαν τους αγγελιοφόρους και έκλεισαν τη συμφωνία με τους προαναφερόμενους όρους, με όρκους και σφραγισμένα έγγραφα»

Γοδεφρείδος Βιλλεαρδουίνος, Η κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης, Αθήνα 1985, σ. 59-60.

Συμφωνία σταυροφόρ

ων και Αγγέλων

Η άλωση της Κωνσταντινούπολης από

τους Σταυροφόρους

«[Οι σταυροφόροι] δεν μπορούσαν καθόλου να σκεφθούν πως μπορεί να υπάρχει σε όλον τον κόσμο μια τόσο πλούσια πόλη, όταν είδαν τα ψηλά τείχη και τους πλούσιους πύργους και τα πλούσια παλάτια και τις ψηλές εκκλησίες της, που ήταν τόσες πολλές που κανείς δε θα το πίστευε, αν δεν το έβλεπε με τα μάτια του, κι ακόμα το μήκος και το πλάτος της πόλης που κυβερνούσε όλες τις υπόλοιπες. Και μάθετε πως δεν υπήρξε άνθρωπος τόσο ασυγκίνητος που να μην ανατριχιάσει».

Γοδεφρείδος Βιλλεαρδουίνος, Η κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης, Αθήνα 1985, σ. 59-60.

Μπροστά στα τείχη της

Κωνσταντινούπολης

Οι Λατίνοι κατέλαβαν την Κωνσταντινούπολη στις 17 Ιουλίου 1203 και αποκατέστησαν στο θρόνο τον Ισαάκιο Β’ Άγγελο

Παρέμειναν για να διαχειμάσουνΑντιπαράθεση με το γηγενή πληθυσμό

εξαιτίας της αλαζονικής συμπεριφοράς των Λατίνων

Επιβολή βαρύτατης φορολογίαςΠραξικοπηματική κατάληψη του θρόνου από

τον Αλέξιο Ε’ Δούκα Μούρτζουφλο.

Οι σταυροφόροι στην Κωνσταντινούπολη

Τέλη Μαρτίου 1204 οι σταυροφόροι συνυπέγραψαν τη συμφωνία διανομής της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας

Η άλωση πραγματοποιήθηκε στις 13 Απριλίου 1204

Σφαγές, λεηλασίες, μεταφορά πολύτιμων έργων στη Δύση.

Η διανομή της Ρωμανίας (partitio Romaniae)

Απόψεις για την άλωση

«Αυτοί οι πιστοί του Χριστού, που όφειλαν να στραφούν εναντίον των απίστων, κολύμπησαν στο χριστιανικό αίμα. Δεν λογάριασαν ούτε θρησκεία, ούτε ηλικία, ούτε το φύλο. Και δεν τους άρκεσε που πήραν τους θησαυρούς της αυτοκρατορίας και που ξεπουπούλιασαν τους ιδιώτες, μικρούς και μεγάλους, αλλά θέλησαν να βάλουν χέρι και στα πλούτη των εκκλησιών από τις ιερές τράπεζες, τους είδαν να παίρνουν εικόνες και σταυρούς και να φεύγουν».

Πάπας Ιννοκέντιος Γ’

«… Μερικοί επιστήμονες, όπως ο Θ. Ουσπένσκυ, πιστεύουν ότι οι Τούρκοι, το 1453, ενήργησαν με περισσότερη ηπιότητα και ανθρωπισμό από τους σταυροφόρους, που κατέλαβαν την Κωνσταντινούπολη το 1204».

Α. Vasiliev, Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, σ. 816

Συνέπειες της άλωσης της Κωνσταντινούπολης από τους

Σταυροφόρους

Με την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους αρχίζει η μακρά περίοδος της Φραγκοκρατίας στον ελλαδικό χώρο, η οποία σε ορισμένες περιοχές διαρκεί ως το 17ο αι.