Πανδοχεία και χάνιαστα βυζαντινά

χρόνια

Βασίλης Παπαδόπουλος, Β3

Η πρωτεύουσα του κράτους Κωνσταντινούπολη και οι Άγιοι Τόποι ήταν οι πιο ελκυστικοί προορισμοί σε όλον τον Μεσαίωνα.

Ταξίδια σε ξηρά και θάλασσα πραγματοποιούσαν κυρίως οι έμποροι για την αγορά, μεταφορά και πώληση προϊόντων και πρώτων υλών. Ταξιδιώτες από την Ανατολή για τη Δύση και αντίστροφα διανυκτέρευαν για να συνεχίσουν το ταξίδι τους την επόμενη μέρα. Έμποροι έρχονταν για τις εμπορικές τους συναλλαγές με τα τοπικά εμπορικά. Άνθρωποι από την Επαρχία έμεναν για να τελειώσουν τις αγορές τους, να πωλήσουν δικά τους προϊόντα, να εξυπηρετηθούν από τις δημόσιες υπηρεσίες. Μαζί τους έφερναν και τα ζώα, αφού αυτά ήταν το μεταφορικό τους μέσο! Για την εξυπηρέτηση όλων αυτών υπήρχαν τα πανδοχεία ή χάνια.

Υπήρχαν κρατικά πανδοχεία, όπου μπορούσε κάποιος να μείνει το βράδυ, καθώς και απλοί σταθμοί στους οποίους οι υπάλληλοι του κράτους άλλαζαν τα άλογά τους. Στα κρατικά πανδοχεία που ήταν πιο ασφαλή έμεναν όσοι είχαν οικονομική άνεση, ενώ οι φτωχότεροι έμεναν σε ιδιωτικά οικήματα (χάνια), τα οποία συχνά δεν είχαν ξεχωριστά δωμάτια για τον καθένα, αλλά κοιτώνες, δηλαδή μεγάλα δωμάτια με πολλά κρεβάτια (στρώματα) μέσα. Τα χάνια ήταν μάλλον επικίνδυνα και κακόφημα, ενώ τα ξενοδοχεία ελέγχονταν, τα πιο πολλά, από την Εκκλησία, όπου επιπλέον υπήρχαν ειδικοί υπάλληλοι που πρόσφεραν δωρεάν υπηρεσίες υγείας. Στο Επαρχικόν βιβλίον του Λέοντος του Σοφού, μαθαίνουμε ότι υπήρχαν στην Κωνσταντινούπολη χάνια με αποθηκευτικούς χώρους (μητάτα), στα οποία διέμεναν ξένοι έμποροι, κυρίως Σύροι υφασματέμποροι.

Το χάνι είχε δωμάτια για τους ταξιδιώτες, αλλά και στάβλους για τα ζώα. Τα πιο καλά χάνια είχαν και ένα δωμάτιο στην είσοδο, που είχε ως σκοπό να συγκεντρώνει τους πελάτες για να συζητούν θέματα που θα τους ενδιέφεραν. Εκεί έπιναν και το ρόφημά τους, τσάι ή καφέ. Αυτά ήταν λιθόκτιστα στρωτά ή διώροφα με δίριχτη κεραμοσκεπή. Στο κατώι διατηρούσαν το μαγειρείο και στο ανώι τα υπνοδωμάτια. Διέθεταν περιφραγμένη αυλή όπου άραζαν τα κάρα και έδεναν τα άλογα. Οι αμαξάδες έπρεπε απαραιτήτως να σταθμεύσουν κάπου για φαγητό, ανάπαυση και περιποίηση των αλόγων.

Η λειτουργία των ξενοδοχείων ανταποκρινόταν στην αξία της φιλοξενίας, επιμέρους όψη της φιλανθρωπίας, που είχε ιδιαίτερη βαρύτητα στη χριστιανική σκέψη. Απευθύνονταν σε άπορους ταξιδιώτες και οδοιπόρους, οι οποίοι δεν είχαν τη δυνατότητα να διαμείνουν σε κάποιο πανδοχείο· για το λόγο αυτό η παρουσία τους ως προσαρτημάτων μοναστηριών είναι συχνή και στην ύπαιθρο. Γνωστότερο ξενοδοχείο της Κωνσταντινούπολης ήταν αυτό που είχε ιδρυθεί από τον αυτοκράτορα Ρωμανό Α΄ Λεκαπηνό, το λεγόμενο ξενοδοχείο του Μαυριανού (10ος αιώνας), και απευθύνονταν σε φτωχούς επαρχιώτες που όφειλαν να μεταβαίνουν στην πρωτεύουσα για υποθέσεις τους. Γνωστό ήταν και το ξενοδοχείο που είχε ιδρυθεί από το Μιχαήλ Ατταλειάτη στην κοντινή Ραιδεστό (11ος αιώνας) και απευθυνόταν σε προσκυνητές οι οποίοι ταξίδευαν για τους Αγίους Τόπους. Για περιπτώσεις που οι φιλοξενούμενοι επιχειρούσαν να καταχραστούν τη φιλοξενία των ξενοδοχείων, το χρονικό διάστημα της φιλοξενίας περιοριζόταν συνήθως σε τρεις ημέρες.

Λέξεις όπως: Λοχοκομείο (μαιευτήριο), νοσοκομείο, βρεφοκομείο, ξενοδοχείο, γηροκομείο, πτωχοκομείο, ορφανοτροφείο, λωβοκομείο (λεπροκομείο), πρώτη φορά δημιουργούνται στην ελληνική γλώσσα τον 4ο μ.Χ.αιώνα. Από ιστορικές μαρτυρίες, από αρχαιολογικά μνημεία και βυζαντινές σφραγίδες μας είναι γνωστά πάνω από 50 τέτοια ιδρύματα.

Βιβλιογραφία:www.conpolis.eu/byzantio/byzantio_nosokomeia.pdf http://constantinople.ehw.gr/forms/fLemmaBodyExtended.aspx?lemmaID=10853