ЗНАМЯНАЛЬНЫЯ ДАТЫ

БЕЛАРУСКАГА КАЛЕНДАРА

2017

Мінск - 950 гадоў з часу першага ўпамінання

Упершыню Мінск згадваецца ў «Аповесці мінулых гадоў». Узімку 1067 гады трое сыноў Яраслава Мудрага з велізарным войскам з'явіліся ў гэтых краях. Мінчане зачыніліся ў крэпасці. Усяслаў Полацкі спазніўся прыйсьці на дапамогу і Яраславічы разбурылі горад, вынішчылі мужчын, жанчын і дзяцей узялі як ваенную здабычу і пайшлі да Нямігі. Тут у халодны сакавіцкі дзень і адбылася бітва. «... І быў снег вялікі .... І быў бой жорсткі ... І шмат людзей загінула ... »- так апавядае летапісец пра драматычныя падзеі на Нямізе.

500 гадоў беларускаму

кнігадрукаванню (1517)Найбольш значнай з'явай у духоўнай культуры Беларусі першай паловы XVI ст. стала ўзнікненне беларускага кнігадрукавання, першага сярод усходніх славян. Заснавальнікам беларускага і ўсходнеславянскага кнігадрукавання стаў вучоны і пісьменнік, доктар філасофіі і медыцыны з горада Полацка Францыск Скарына. Першыя яго кнігі выйшлі ў Празе ў 1517 - 1519 гг.

Леў Сапега (1557-1633) – 460 гадоў

Палітычны, грамадскі і ваенны дзеяч Вялікага княства Літоўскага, дыпламат і мысляр. У розны час займаў пасады каралеўскага сакратара, пiсара вялікага літоўскага, падканцлера, а потым і канцлера ВКЛ, віленскага ваяводы і вялікага гетмана літоўскага.На працягу трыццаці з лішкам гадоў, Леў Сапега вызначаў палітыку Вялікага Княства Літоўскага. Ён быў паслядоўным прыхільнікам не абсалютнай манархіі, а моцнай праўнай дзяржавы, дзе пануюць законы, а не асобы.

Дзякуючы дзейнасці Льва Сапегі нашая дзяржава ў складаных гістарычных абставінах не толькі захавала незалежнасць, але і перажыла перыяд гаспадарчага і культурнага росквіту. Гэты час гісторыкі з поўным правам называюць «эпохай Сапегі».

Мялецій Сматрыцкі (1577-1633) –

440 гадоўГрамадска-палітычны і царкоўны дзеяч, вучоны і педагог. Ён з'яўляецца аўтарам палемічных твораў, а таксама падручніка па славянскім мовазнаўстве.

Вядомы і як выдатны педагог і вучоны-філолаг. У брацкіх школах ён выкладаў стараславянскую, грэчаскую і лацінскую мовы, з'яўляўся рэктарам Кіеўскай брацкай школы.

«Граматыка» Сматрыцкага - выдатны помнік славянскай граматычнай думкі.

Ігнат Кульчынскі (1707 – 1747)- 310 гадоў

Дзеяч Грэка-Каталіцкай Царквы Рэчы Паспалітай, базылянін, царкоўны гісторык, багаслоў, краязнаўца.Даследчык старажытнасцей Гродна, Жыровіч і Полацка. Яго творы па гісторыі Каложскай царквы і Жыровіцкай іконы Маці Божай з’яўляюцца важнымі крыніцамі па гісторыі гэтых святыняў. Яго справядліва лічаць заснавальнікам беларускага краязнаўства.

Аўтар фундамэнтальных прац па царкоўнай гісторыі.

Георгій Каніскі (1717-1795) – 300 гадоўПраваслаўны царкоўны і грамадскі дзеяч, пісьменнік.

Выкладчык, прафесар, рэктар Кіева-Магілянскай акадэміі.

Найбольшую ўвагу свяціцель Георгій надае духоўнай адукацыі святароў і народа. У заснаванай ім друкарні перавыдае скарочаны "Катихизис" у сваім перакладзе, выдае свой "Сборник поучительных слов".

Заснаваў пры Магілёўска-Брацкім Спаскім манастыры школьныя класы, а затым і Духоўную Семінарыю.

Змагаўся за захаванне і адраджэнне праваслаўя на Беларусі.

Іосіф Аляшкевіч (1777-1830) – 240 гадоў

Беларускі і польскі мастак, партрэтны жывапісец, аўтар карцінаў на гістарычныя, рэлігійныя, міфалагічныя сюжэты.Яго творчасць — акадэмічная, у духу позняга класіцызму, з элементамі сентыменталізму.

Сябраваў з Адамам Міцкевічам, напісаў яго партрэт. Таксама пэндзлю Аляшкевіча належаць партрэты Л. Сапегі и М. Радзівіла.

Ігнат Дамейка (1802-1889) – 215 гадоўУдзельнік вызвольнага руху ў Беларусі, нацыянальны герой Чылі, сусветна вядомы вучоны, шматгадовы рэктар чылійскага універсітэта. Ён пакінуў прыкметны след у самых розных галінах чалавечых ведаў: мінералогіі і геалогіі, фізіцы, хіміі і металургіі, геаграфіі і этнаграфіі, батаніцы і заалогіі і ўнёс істотны ўклад у арганізацыю сістэмы адукацыі Чылі.

Вялікі вучоны-прыродазнавец не менш цікавы і як літаратар. Пісьменніцкае майстэрства Ігната Дамейкі асабліва ярка праявілася ў яго дарожных нарысах, якія друкаваліся пры жыцці аўтара ў самых розных выданнях.

Напалеон Орда (1807-1882) - 210 гадоўМастак, музыкант, кампазітар, пісьменнік, педагог, архітэктар, публіцыст, вучоны.

Як мастак найбольш вядомы сваімі замалёўкамі архітэктурных помнікаў і мясцовасцяў, звязаных з жыццём і дзейнасцю славутых людзей на тэрыторыі Беларусі, Украіны, Літвы і Польшчы. Стварыў некалькі тысяч гравюр, якія з дакументальнай дакладнасцю паказваюць стан помнікаў гісторыі - менавіта па яго гравюрах яны рэстаўруюцца сёння.Дзякуючы яго спадчыне можна ўбачыць і ацаніць захаваныя ім шэдэўры дойлідства, якіх на зямлі ўжо даўно няма.

Таварыства філаматаў – (1817-1823) – 200 гадоў

Тайнае патрыятычнае студэнцкае таварыства ў Віленскім універсітэце. Заснавана па ініцыятыве студэнтаў Ю. Яжоўскага, Т. Зана, А. Міцкевіча, Ф. Малеўскага, А. Петрашкевіча.Галоўнай мэтай філаматы лічылі падрыхтоўку моладзі да рознабаковай дзейнасці на карысць Айчыны. Таварыства дало новы штуршок развіццю ліберальнага і дэмакратычнага рухаў на Беларусі і прасторах былой Рэчы Паспалітай.У 1823 тварыства філаматаў раскрыта афіцыйнымі ўладамі, многія з яго ўдзельнікаў былі арыштаваны і асуджаны.

Ігнат Храпавіцкі (1817-1893) – 200 гадоў

Паэт, фалькларыст, грамадскі дзеяч.Ён вядомы як адзін з распрацоўшчыкаў праекта адмены прыгоннага права, збіраў і даследаваў беларускі фальклор Віцебшчыны, цікавіўся гісторыяй Беларусі, пісаў вершы.Яго буйная тэарэтычная праца «Погляд на паэзію беларускага народу» з энтузіязмам была сустрэта лепшымі прадстаўнікамі маладой беларускай інтэлігенцыі і станоўча ацэнена ў наш час.

В. А. Кашаварава-Руднева (1842-1899) – 175 гадоў

Лекар, акушэр-гінеколаг, адна з першых расійскіх жанчын, якая атрымала вышэйшую медыцынскую адукацыю і ганараваная вучонай ступені докторара медыцыны. Была першай жанчынай, прынятай у члены Таварыства рускіх лекараў у Пецярбургу.Ёй належаць працы ў галіне паталагічнай анатоміі, гігіены і гісторыі медыцынскага адукацыі ў Расіі. Аўтар белетристических твораў, публіцыстычных артыкулаў і папулярных выданняў.

Э. А. Вайніловіч (1847-1928) – 170 гадоўБуйны гаспадарчы і палітычны дзеяч Беларусі і Расійскай імперыі. Атрымаў вядомасць як мысляр і палітык, уваходзіў у Дзяржаўны савет Расійскай імперыі ад Мінскай губерні, а затым у якасці «дэпутата ад Літвы і Русі».

Рэфарматар Мінскага краю. Ён вывеў наша сельская гаспадарка на новы ўзровень.

Мецэнат, быў ініцыятарам будаўніцтва знакамітага Чырвонага касцёла у Мінску.

М. В. Доўнар-Запольскі (1867-1934) –

150 гадоўВыдатны гісторык і этнограф.Апублікаваў больш за 200 навуковых прац па этнаграфіі, сацыяльна-эканамічнай і палітычнай гісторыі Беларусі, Летувы, Расеі, Украіны, Польшчы.Аўтар даследаванняў, прысвечаных вытокам і гісторыі станаўлення дзяржаўнасці, нацыянальнай і культурнай самабытнасці беларускага народа.Разбіў погляд на беларусаў як на народ, пазбаўлены нацыянальнасці, рашуча падтрымліваў беларускае нацыянальнае адраджэнне.

Янка Купала (1882-1942) – 135 гадоў Класік сусветнай і беларускай літаратуры, адзін з заснавальнікаў новай беларускай літаратуры і сучаснай беларускай літаратурнай мовы, народны паэт Беларусі, духоўны лідэр беларускага нацыянальнага адраджэння. Ён адначасова выступаў як паэт, драматург, публіцыст, перакладчык, грамадскі дзеяч.

Якуб Колас (1882-1956) – 135 гадоў

Яго па праве лічаць заснавальнікам нацыянальнай прозы, хаця пяру празаіка належаць і паэтычныя шэдэўры.Ён пашырыў жанравых магчымасцяў беларускай літаратуры, узбагаціў нацыянальную паэзію філасофскай і пейзажнай лірыкай, заклаў асновы беларускага рамана і беларускай дзіцячай літаратуры.

Класік беларускай літаратуры, грамадзкі дзеяч, перакладчык, пэдагог, адзін з заснавальнікаў сучаснай беларускае літаратуры і беларускай літаратурнай мовы.

Марк Шагал (1887-1985) - 135 гадоў

Адзін з самых знакамітых ураджэнцаў Беларусі, таленавіты жывапісец і графік, яркі прадстаўнік мастацкага авангарду ХХ стагоддзя, які заваяваў свет сваім непаўторным стылем і асаблівым поглядам на жыццё ...

Цішка Гартны (1887-1937) – 130 гадоўБеларускі пісьменнік, паэт і перакладчык, грамадскі і дзяржаўны дзеяч, акадэмік Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі. Актыўна займаўся навуковай, гістарычнай і публіцыстычнай дзейнасцю. Прадстаўнік рэвалюцыйна-дэмакратычнага кірунку ў беларускай дакастрычніцкая літаратуры. Выступаў як паэт, празаік, драматург, публіцыст, крытык, даследчык гісторыі беларускай літаратуры.

Удзельнічаў у стварэнні Беларускай ССР, з’яўляецца аўтарам маніфесту аб яе абвяшчэнні.

Алесь Гарун (1887-1920) – 130 гадоўАдзін з найвыдатнейшых беларускіх пісьменнікаў пачатку XX стагоддзя. Яго творчасць – яркая старонка ў гісторыі беларускай літаратуры. Аб гэтым сведчыць яго адзіны прыжыццёвы паэтычны зборнік "Матчын дар" (выдаваўся ў 1918, 1929, 1988 гадах).У 1920 г. выйшаў яго другі зборнік - драматычных твораў для дзяцей «Жывыя казкі». Гэты зборник паклаў у Беларусі падставу дзіцячай мастацкай літаратуры.

Б. А. Тарашкевіч (1892-1938) – 125 гадоўЁн быў знакамітым беларускім нацыянальным дзеячом, філолагам, літаратарам, педагогам. Пераклаў на беларускую мову «Iліяду» Гамера, «Пана Тадэвуша» А. Міцкевіча. З’яўляўся адным з лідэраў Беларускай сацыял-дэмакратычнай партыі, выкладаў у Мінскім Беларускім педагагічным інстытуце.

Падрыхтаваў і выдаў у Вільні першую «Беларускую граматыку для школ», якая пачала новую эпоху ў развіцьці беларускай літаратурнай мовы. Граматыка пасля вытрымала 6 перавыданняў і доўгі час была галоўным падручнікам па беларускай мове.

Зоська Верас (1892-1991) – 125 гадоўВядомая беларуская пісьменніца, мемуарыстка, асветніца, працаўніца на ніве беларускага адраджэння.Аўтар ўнікальнага «Беларуска-польска-расейска-лацінскага батанічнага слоўніка», брашуры «Гісторыя ўжывання зёлак у лячэнні», кнігі вершаў і апавяданняў для дзяцей «Каласкі». Напісала ўспаміны пра М. Багдановіча , У. Галубка, Ядвігіна Ш.

Яна выдавала часопіс для дзяцей «Заранка»; выдала за свой кошт першую кнігу Міхася Машары «Малюнкі»; дзякуючы яе ўспамінам былі рэканструяваныя Беларуская хатка ў Менску і сядзіба ў Ракуцёўшчыне.

Алесь Гурло (1892-1938) – 125 гадоўБеларускі паэт, празаік, перакладчык, лінгвіст. Ў сваёй жыццёва-творчай эвалюцыі прайшоў супярэчлівы шлях: ад паэта-адраджэнца да прадстаўніка пралетарскай літаратуры.Выдаў некалькі зборнікаў вершаў; перакладаў творы рускіх і ўкраінскіх пісьменнікаў. Яго паэтычны талент быў заўважаны і прызнаны літаратурнай грамадскасцю. Быў членам літаратурных аб’яднанняў «Маладняк», «Полымя», «Пробліск».

Янка Брыль (1917-2006) – 100 гадоў

Празаік, публіцыст, перакладчык, народны пісьменнік Беларусі.Ён — аўтар вядомых чытачу апавяданняў, аповесцей, раманаў, лірычных запісаў, дарожных нататак, эсэ. Яго часта называюць лірыкам, апавядальнікам, паэтам, субяседнікам, кніжнікам, вязнем цытат, мэтрам.Меў яшчэ і арганізатарскі талент, займаўся культурнай і асветніцкай працай.

Пімен Панчанка (1917-1995) – 100 гадоўНародны паэт БССР, цудоўны лірык, паэт-грамадзянін, сапраўдны паэт сучаснасці.Шматгранная паэтычная творчасць П. Панчанкі знайшла адлюстраванне ў звыш 30 зборніках, выдадзеных у розныя часы. Некаторыя з іх былі адзначаны дзяржаўнымі і літаратурнымі прэміямі.Яго пяру таксама належыць вялікая колькасць злабадзённых публіцыстычных выступленняў у друку, глыбокіх літаратурна-крытычных артыкулаў.

Міхаіл Савіцкі (1922-2010) - 95 гадоў

Народны мастак Беларусі, працаваў у галіне станкавага і манументальнага жывапісу, аўтар амаль 200 палотнаў.Стваральнік унікальнай серыі карцін "Лічбы на сэрцы", прысвечанай вязням канцлагераў. Значнае месца ў творчасці Савіцкага займаюць партрэты. Галоўнае месца ў творчасці 1990—2001 гадоў займае хрысціянская тэматыка.Многія работы Міхаіла Савіцкага атрымалі сусветную вядомасць.

Алесь Адамовіч (1927-1994)-90 гадоў

Выдатны беларускі пісьменнік, крытык, літаратуразнаўца, кінасцэнарыст. Увайшоў у гісторыю беларускай літаратуры як аўтар твораў пра вайну. Асноўны матыў яго творчасці - асэнсаванне антычалавечнасьці вайны.Пачынальнік у беларускай літаратуры дакумэнтальна-мастацкай прозы, бліскучы прапагандыст беларускай літаратуры.Адным з першых падняў у літатартуры тэму Чарнобыльскай катастрофы, яе сапраўдных маштабаў.

Пятрусь Макаль (1932-1996) – 85 гадоўПаэт, драматург, перакладчык, больш за сорак гадоў плённа працаваў на ніве нацыянальнай літаратуры. Адзін з найбольш таленавітых прадстаўнікоў пакалення беларускіх паэтаў, якое пачало сваю творчую дзейнасць у пасляваенны перыяд.Яго паэзію літаратуразнаўцы і крытыкі адносяць да філасофска-аналітычнай, інтэлектуальнай плыні. Усёй творчасці паэта ўласцівы надзённасць, трывога за лёс планеты і чалавека.

Анатоль Анікейчык (1932-1989) – 85 гадоў

Народны мастак Беларусі, скульптар, адна з самых выдатных фігур беларускай скульптуры пасляваеннага часу. Прымаў удзел у стварэньні шэрагу вядомых манумэнтальных ансамбляў і мэмарыяльных комплексаў. Значную ролю ў творчасьці А. Анікейчыка адыгрываў жанр партрэту.

М. І.Чаргінец (1937) – 80 гадоў

Яго імя добра вядома не толькі ў Беларусі, але і далёка за яе межамі, вядома не толькі як аўтара дэтэктываў, жанр якіх ён з годнасцю прадстаўляе, але і як грамадскага і палітычнага дзеяча.Адзін з найбольш запатрабаваных беларускіх пісьменнікаў дэтэктыўнага жанру. Аўтар амаль паўсотні кніг мастацкай прозы, большасць з якіх — вострасюжэтныя дэтэктывы.За рознапланавыя дасягненні ў галіне культуры і навукі ў 1998 годзе унесены ў Кнігу рэкордаў Гінэса.

Старшыня грамадскага аб'яднання «Саюз пісьменнікаў Беларусі».

Д. Б. Смольскі (1937) – 80 гадоў

Адын з вядучых кампазітараў, народны артыст Беларусі. Яго творчасць - яркая старонка беларускага летапісу сучаснай музыкі.Ён аўтар опер і араторый, харэаграфічных кампазіцый, музыкі да народных інструментаў, вакальных цыклаў, сачыненняў да камернага аркестра і хору.Усе яны адметныя яркай індывідуальнасцю стылю, своеасаблівасцю творчых задум, мастацкай сталасцю.

А. В. Мядзведь (1937) – 80 гадоў

Беларускі спартсмен і трэнер.Ён стаў сапраўдным сімвалам цэлай спартыўнай эпохі, сваім прыкладам выхаваў цэлую плеяду маладых атлетаў і даказаў, што немагчымае магчыма.Па праву прызнаны найлепшым барцом вольнага стылю мінулага стагоддзя, тры Алімпіяды запар ён не пакідаў вышэйшай прыступкі п'едэстала, сем разоў станавіўся пераможцам на чэмпіянатах свету...

П. І.Клімук (1942) – 75 гадоў

Першы беларускі касманаўт, двойчы Герой Савецкага Саюза.Зрабіў тры палёты ў космас: першы – у 1973, другі – у 1975, трэці – у 1978 годзе ў якасці камандзіра міжнароднага экіпажа.

Усяго за 3 палёту ў космас налётаў 78 дзён 18 гадзін 18 хвілін 42 секунды.

Ў. В. Кавалёнак (1942) - 75 гадоў

Савецкі і беларускі касманаўт, двойчы Герой Савецкага Саюза.Зрабіў тры палёты ў космас: першы – у 1977, другі – у 1978, трэці – у 1981 годзе. У агульнай колькасці ён правёў у космасе 216 сутак.

Вера Вярба (1942-2012) – 75 гадоў

Беларуская паэтэса, паэзія якой — лірычная споведзь пра час і сваё пакаленне. Асноўныя матывы — услаўленне маладосці, кахання, мацярынства, роздум над гісторыяй роднага краю і праблемамі сучаснасціПа-свойму пераасэнсоўвае вобразы і матывы вуснай народнай творчасці.

Яе верш «Ручнікі», пакладзены на музыку М. Пятрэнкам, стаў папулярнай песняй ў выкананьні «Песняроў».

Міхась Басалыга (1942) – 75 гадоўВядомый беларускі графік. Праз усю яго творчасьць праходзіць цікавасьць да беларускай гісторыі і культуры.Працуе пераважна ілюстратарам кніг, але з'яўляецца аўтарам некалькіх абсалютна выбітных карцін на беларускія гістарычныя сюжэты.Працы Міхаіла Басалыгі можна ўбачыць у Нацыянальным мастацкім музеі Беларусі і ў Траццякоўскай галерэі ў Маскве.

За мастацкае афармленне кніг Міхаіл Басалыга узнагароджаны Сярэбраным медалём ВДНГ СССР і некалькімі дзесяткамі дыпломаў розных краін.

С. А. Волкаў (1942) – 75 гадоўБеларускі мастак, майстар кніжнай ілюстрацыі.Працуе ў кніжнай і станковай графіцы, у тэхніках акварэлі, малюнка, літаграфіі, шаўкаграфіі.Аформіў звыш 200 кніг у беларускіх і расійскіх выдавецтвах.

В. М. Елізарьеў (1947) – 70 гадоў

Беларускі балетмайстар, харэограф, педагог.Шмат гадоў быў мастацкім кіраўніком, а потым і дырэктарам Вялікага тэатра оперы і балета Беларусі. Пастаўленыя ім спектаклі прымусілі гаварыць пра беларусі балет як пра сур'ёзнаю культурнаю з'яву. Балеты ў яго пастаноўцы ішлі на сцэнах Расіі, Украіны, Турцыі, Японіі, Кітая і ЗША.

Ўдастоены медаля ЮНЕСКА "Пяць кантынентаў" - за выдатны ўклад у развіццё культурнай спадчыны.

Васіль Гігевіч (1947) – 70 гадоў

Вядомы беларускі празаік, лаўрэат прэміі Ленінскага камсамола. Актыўна асвойвае жанр навукова-сацыяльнай фантастыкі. Выкарыстоўваючы своеасаблівыя мастацкія формы, даследуе сучасныя праблемы існавання цывілізацыі ў Сусвеце.

Раіса Баравікова (1947) – 70 гадоў

Адна з самых яркіх прадстаўніц беларускай паэзіі. Інтымная лірыка была і застаецца асновай паэтычнага свету паэткі. Яе вершы - гэта канкрэтная жыццёвая споведзь, адлюстраванне тых падзей і момантаў, якія прайшлі праз сэрца. На працягу ўсёй сваёй творчасці Р. Баравікова сцвярджае, што самае цудоўнае пачуццё, якім чалавек выпрабоўваецца на вернасць, сумленнасць, высакароднасць - каханне.Займае яна сваю нішу і ў драматургіі, і ў прозе.

Д. М. Хрусталёв (1947) – 70 гадоў

Акадэмік НАН Беларусі. Доктар тэхнічных навук, прафесар. Заслужаны работнік адукацыі Рэспублікі Беларусь. Вучоны ў галіне машынабудавання.

Пад яго навуковым кіраўніцтвам створаны высокапрадукцыйныя аўтаматызаваныя сістэмы пневмотранспорта матэрыялаў, машын і апараты для ачысткі тэхналагічных выкідаў, рэсурсазберагальныя экалагічна чыстыя тэхналогіі ў машынабудаванні і будаўніцтве.Аўтар больш за 150 навуковых прац, у тым ліку 3 манаграфій, 3 падручнікаў, каля 30 патэнтаў на вынаходніцтвы Рэспублікі Беларусь.

СПАСИБО ЗА ВНИМАНИЕ

Программа создана ведущим библиотекарем

отдела гуманитарно-просветительской работы Научной библиотеки БНТУ

И. П. Ивановой