ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ

ΕΝΟΤΗΤΑ 12Η ΩΡΙΜΑΝΣΗ ΤΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ

Το φαινόμενο βιομηχανική επανάστασηΟι πρώτες βιομηχανίες ιδρύθηκαν στη Μ. Βρετανία γύρω στα 1750-1780. Κύρια γνωρίσματα της εκβιομηχάνισης ήταν:

● Η εκτεταμένη χρήση νέων τεχνικών μέσων (ατμομηχανή) που περιόριζαν τη χειρωνακτική εργασία, αύξαναν την παραγωγή και μείωναν το κόστος

● Η αξιοποίηση νέων μορφών ενέργειας (άνθρακας)● Η εφαρμογή καινοτομιών στη μεταλλουργία● Η συγκέντρωση των εργαζομένων στα εργοστάσια● Οι υψηλοί ρυθμοί ανάπτυξης

Εργοστάσιο στη Βρετανία κατά τη διάρκεια της Βιομηχανικής Επανάστασης

Παιδιά εργάζονται σε ορυχεία άνθρακα

● Κύριοι πόλοι εκβιομηχάνισης ήταν η υφαντουργία και η μεταλλουργία.

● Από τις αρχές του 19ου αι. το φαινόμενο άρχισε να επεκτείνεται στον υπόλοιπο κόσμο προκαλώντας οικονομικές, κοινωνικές, πολιτικές και πολιτισμικές αλλαγές

● Οι αλλαγές αυτές ήταν τόσο σημαντικές που οι ιστορικοί τις ονόμασαν βιομηχανική επανάσταση

Το φαινόμενο βιομηχανική επανάσταση

Η εξάπλωση της βιομηχανικής επανάστασης

● Στα μέσα του 19ου αι. η εκβιομηχάνιση περιορίζονταν στη Μ. Βρετανία, τη Γαλλία, τις Κάτω Χώρες και σε ορισμένα κέντρα στις όχθες του Ρήνου και στη Β. Ιταλία

● Από τα μέσα του 19ου αι. εξαπλώθηκε ταχύτατα σε νέες περιοχές της Ευρώπης καθώς και στις Η.Π.Α.

● Μετά το 1880 πρωτοπόροι έγιναν νέοι βιομηχανικοί κλάδοι: Κυριαρχεί η Χημεία και η χρήση ηλεκτρισμού:

● Χημεία: παραγωγή μεγάλων ποσοτήτων συνθετικών βαφών, λιπασμάτων, πλαστικών υλών, εκρηκτικών, φαρμάκων, ψυγείων, φωτογραφικών ειδών κλπ.

● Πρωτοπόρος αναδείχτηκε η Γερμανία● Ηλεκτρισμός: Πηγή ενέργειας αλλά και μέσο

φωτισμού

Η εξάπλωση της βιομηχανικής επανάστασης

Οι πρόοδοι στις συγκοινωνίες και στις επικοινωνίες επιτάχυναν τη βιομηχανική ανάπτυξη:

● 1825 ο κίνησε την πρώτη ατμάμαξα στη σιδηροδρομική γραμμή Μάντσεστερ – Λίβερπουλ

● Ξεκίνησε έτσι μια διαδικασία βελτιώσεων του σιδηροδρόμου που έφτασε (τέλη 19ου αι.) στην κατασκευή τραμ και μετρό

● Στο β' μισό του 19ου αι. η εξέλιξη των κινητήρων οδήγησε στη δημιουργία του αυτοκινήτου αλλά και στον πειραματισμό για τη δημιουργία ιπτάμενων μηχανών

● Παράλληλα το πετρέλαιο άρχισε να αποκτά μεγαλύτερη σημασία

Η επανάσταση στις συγκοινωνίες και στις επικοινωνίες

● Παράλληλα με τις εξελίξεις στις μεταφορές και οι εξελίξεις στις επικοινωνίες (ηλεκτρικός τηλέγραφος, τηλέφωνο, ασύρματος τηλέγραφος κλπ.) αγκάλιαζαν όλη τη γη ενσωματώνονταν μέρα με τη μέρα νέες περιοχές στο νέο οικονομικό σύστημα

Η επανάσταση στις συγκοινωνίες και στις επικοινωνίες

Το Κατά κεφαλήν εισόδημα σε διάφορες χώρες πριν και κατά τη διάρκεια της Βιομηχανικής Επανάστασης

Οικονομικός φιλελευθερισμός και καπιταλισμός

● Ο νέος τρόπος οργάνωσης της οικονομίας ονομάστηκε οικονομία της ελεύθερης αγοράς ή καπιταλισμός ή κεφαλαιοκρατία. Ιδεολογική βάση υπήρξε ο οικονομικός φιλελευθερισμός. Σύμφωνα με αυτόν οι επιχειρηματίες είχαν το δικαίωμα να πράττουν ό,τι εκείνοι έκριναν αναγκαίο για να κερδίζουν. Το ατομικό συμφέρον θεωρούνταν σημαντικότερο του κοινωνικού

Εργάτες σε εργοστάσιο χάλυβα. Adolph Menzel, 1872-1875.

● Η ανάγκη συγκέντρωσης κεφαλαίων οδήγησε στη δημιουργία μετοχικών εταιρειών

● Την ίδια εποχή δημιουργήθηκαν μεγάλες τράπεζες οι οποίες δάνειζαν με τόκο στους επιχειρηματίες

● Η ανάγκη μείωσης κόστους παραγωγής προκάλεσε συγχωνεύσεις και οδήγησε στη δημιουργία ολιγοπωλίων και μονοπωλίων

Οικονομικός φιλελευθερισμός και καπιταλισμός

● Παράλληλα άρχισαν να ξεσπούν οικονομικές κρίσεις, όταν η αγορά αδυνατούσε να απορροφήσει την παραγωγή. Έτσι άρχισε να αμφισβητείται ο απόλυτος οικονομικός φιλελευθερισμός και να συζητείται η κρατική παρέμβαση στην οικονομία

Οικονομικός φιλελευθερισμός και καπιταλισμός

[Το Κόκταουν] ήταν μια πολιτεία από κόκκινα τούβλα, ή καλύτερα από τούβλα που θα ’ταν κόκκινα, αν τα άφηναν οι καπνοί και οι στάχτες, που έδιναν στην πολιτεία ένα αφύσικο κοκκινόμαυρο χρώμα [...]. Ήταν μια πολιτεία με μηχανές και ψηλές καμινάδες, που άφηναν ολοένα ατέλειωτες σερπαντίνες από καπνό, που δεν έπαυαν ποτέ να στριφογυρίζουν. Είχε ένα μαύρο κανάλι κι ένα ποτάμι που έτρεχε νερό κόκκινο από βρόμικες μπογιές. Είχε τεράστια κτίρια γεμάτα παράθυρα, που έτρεμαν και χτυπούσαν όλη την ημέρα και όπου το έμβολο της ατμομηχανής ανεβοκατέβαινε μονότονα [...]. Είχε κάμποσους μεγάλους δρόμους που έμοιαζαν πολύ ο ένας με τον άλλο και πολλούς μικρούς δρομάκους που έμοιαζαν ακόμη περισσότερο ο ένας με τον άλλο. Κι οι άνθρωποι που κατοικούσαν σ’ αυτούς ήταν το ίδιο όμοιοι μεταξύ τους: έμπαιναν κι έβγαιναν όλοι τις ίδιες ακριβώς ώρες, αφήνοντας τους ίδιους πάντα ήχους, στα ίδια πεζοδρόμια, για να πάνε να κάνουν την ίδια δουλειά, και το κάθε τους σήμερα ήταν ολόιδιο με το χτες και το αύριο κι ο κάθε τους χρόνος δεν ξεχώριζε από τον περσινό και τον επόμενο χρόνο. Το Κόκταουν ήταν έτσι γιατί υπήρχε η βιομηχανία, που του έδινε ζωή. Κάρολος Ντίκενς, Δύσκολοι καιροί, έτος 1854