ΤΙΤΛΟΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΣΕΝΑΡΙΟΥ: ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ, ΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΦΑΝΤΑΣΙΑ…

Καραπά Βασιλική, Νηπιαγωγός, 3o Νηπιαγωγείο Θεσσαλονίκης, vasilikikarapa@gmail.com

Γώγου Βασιλική, Νηπιαγωγός, Νηπιαγωγείο Νομής Τρικάλων gvicky10@yahoo.gr

ΕΝΑΥΣΜΑ- ΠΡΟΟΡΓΑΝΩΤΗΣΑπό νωρίς, διαπιστώθηκε ότι η ομάδα της τάξης ήταν αρκετά ασκημένη στην ακουστική παραμυθιών και ποιημάτων και την δημιουργία νοητικών εικόνων. Αποφασίσαμε σε κάθε αντικείμενο που δουλεύουμε να εντάσσουμε την ποίηση και την λογοτεχνία.

ΔΙΑΡΚΕΙΑ Το συγκεκριμένο πρόγραμμα δουλεύτηκε όλη

σχεδόν την σχολική χρονιά (Οκτώβριος 2013- Μάιος 2014), καθώς η λογοτεχνία, τόσο η ποίηση, όσο και ο πεζός λόγος, είναι ένα μέσο που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την προσέγγιση διάφορων θεμάτων στο νηπιαγωγείο.

ΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ τα παιδιά να έρθουν σε επαφή με όλα τα είδη

παιδικής λογοτεχνίας, να μπορέσουν να τα διαχωρίσουν από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους(ποιήματα, παραμύθια, αινίγματα, γλωσσοδέτες κ.α.) και κυρίως να γνωρίσουν και να απολαύσουν την ποίηση και το παραμύθι και να εξοικειωθούν με αυτά.

να εξοικειωθούν και να έρθουν σε μια πρώτη επαφή με την χρησιμότητά του υπολογιστή, τόσο ως εποπτικού μέσου όσο κι ως εργαλείου ανακάλυψης και εργαλείο χρήσιμο για την δουλεία μας.

Να δημιουργήσουμε ηλεκτρονικά βιβλία και να ξεκινήσει προσπάθεια δημιουργίας ηλεκτρονικής βιβλιοθήκης του Νηπιαγωγείου

ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΣΤΟΧΟΙ: Να περιπλανηθούν νοερά και βιωματικά στην ποίηση Να ταξιδέψουν , να παίξουν και να δημιουργήσουν με αφορμή ποιήματα Να διηγηθούν ένα παραμύθι Να βελτιώσουν και να εμπλουτίσουν τον προφορικό τους λόγο απομνημονεύοντας

ποιήματα, λαχνίσματα, αινίγματα, γλωσσοδέτες και αναπαράγοντας λεκτικά σχήματα που συναντούν συχνά στα παραμύθια, όπως «ήταν μια φορά κι έναν καιρό…»

Να υιοθετήσουν βασικές συμβάσεις ανάγνωσης του αλφαβητικού συστήματος γραφής Να ακούσουν και να κατανοήσουν μία διήγηση Να μπορέσουν να διακρίνουν σε ένα κείμενο που τους διαβάζεται τα διαλογικά από

τα μη διαλογικά μέρη Να χρησιμοποιήσουν τη βιβλιοθήκη της τάξης και να κάνουν συγκεκριμένες επιλογές

βιβλίων, ανάλογα με τα ενδιαφέροντά τους ή το θέμα με το οποίο απασχολούνται κάθε φορά.

Να εντοπίζουν τον συγγραφέα και άλλα στοιχεία του βιβλίου Να κατανοήσουν τη σημασία της γραφής ως μέσου επικοινωνίας, ανάπτυξης ιδεών,

μεταφοράς πληροφοριών και ως πηγής ευχαρίστησης και απόλαυσης. Και σ΄αυτό συμβάλλει η ενεργός συμμετοχή των παιδιών στη «δημιουργία» δικών τους κειμένων με υπαγόρευση στον εκπαιδευτικό.

Εξελικτικά, να συνειδητοποιήσουν ότι τα κείμενα απευθύνονται σε συγκεκριμένους κάθε φορά αναγνώστες και να μάθουν να τα βελτιώνουν ακούγοντας το αποτέλεσμα της διόρθωσης- υπαγόρευσης και αναθεωρώντας κατά περίπτωση τις επιλογές λεξιλογίου ή διατύπωσης.

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ Ο εκπαιδευτικός δημιουργεί κατάλληλες

συνθήκες, ώστε μέσα σε ένα ελκυστικό, ασφαλές, φιλικό και πλούσιο σε ερεθίσματα περιβάλλον, να εξασφαλίζονται κίνητρα και προϋποθέσεις μάθησης για όλα τα παιδιά. Διευκολύνει την όλη μαθησιακή διαδικασία, περιγράφει τα προς επίλυση προβλήματα, δίνει οδηγίες, κάνει ερωτήσεις και προωθεί την καθοδηγούμενη ανακάλυψη. Ακόμη, ο εκπαιδευτικός δεν παραμένει αποστασιοποιημένος από την δράση του μαθητή, αλλά γίνεται συνερευνητής και υποστηρικτής.

ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΤΑΞΗΣ: Γωνιά βιβλιοθήκης γωνιά ηλεκτρονικού υπολογιστή προτζέκτορας εκτυπωτής σκάνερ

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ Για την διεξαγωγή αυτού του προγράμματος

χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος Project, αλλά και η διαθεματική προσέγγιση του θέματος . Το πρόγραμμα βασίστηκε στην ενεργή συμμετοχή των παιδιών, αφού μέσα από τις ενασχολήσεις τους με τις δραστηριότητες, γίνονται μικροί ερευνητές, αναζητούν, επεξεργάζονται και παρουσιάζουν με δημιουργικό τρόπο τις νέες γνώσεις ( Ανακαλυπτική- διερευνητική μάθηση του Bruner).

Μαθητές, εκπαιδευτικοί, διδακτικά εργαλεία, περιβάλλον της τάξης, αντικείμενα διδασκαλίας, κ.τ.λ. αποτελούν παράγοντες της εκπαιδευτικής διαδικασίας μάθησης και βρίσκονται σε μια σχέση αμφίδρομης αλληλεπίδρασης.

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ «ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ, ΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΦΑΝΤΑΣΙΑ»

Ενδεικτικές δραστηριότητες:

ΙΣΤΟΓΡΑΜΜΑΤΑ

Αρχικά κάναμε ένα ιστόγραμμα με το τι γνωρίζουμε για τα βιβλία και την λογοτεχνία γενικά

Στην συνέχεια ένα άλλο για το τι δραστηριότητες μπορούμε να κάνουμε με τα βιβλία(μερικά προτάθηκαν από τα παιδιά και άλλα από τις νηπιαγωγούς).

ΔΑΝΕΙΣΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΑπό τα μέσα Οκτωβρίου η βιβλιοθήκη του νηπιαγωγείου μας άρχισε να λειτουργεί σαν δανειστική.

ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ, ΒΙΒΛΙΑ ΓΝΩΣΕΩΝ Εκτός από τα

παραμύθια που διαβάζαμε και τα βιβλία γνώσεων ,που ήταν σχετικά με τα θέματα με τα οποία ασχολούμασταν , κάθε Πέμπτη, αποφασίσαμε να αφιερώνουμε μία διδακτική ώρα στα παραμύθια για την ευχαρίστηση μας. Ακούγαμε παραμύθια από το CD, ερχόταν κάποια μαμά να μας διαβάσει το αγαπημένο παραμύθι του παιδιού,

ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ, ΒΙΒΛΙΑ ΓΝΩΣΕΩΝ

Βλέπαμε κάποιο παραμύθι στον «Μικρό Αναγνώστη» στο διαδίκτυο ή διάβαζε η νηπιαγωγός το παραμύθι που επέλεγαν τα παιδιά.

Στη συνέχεια άλλες φορές ζωγραφίζαμε το παραμύθι, άλλες φορές το δραματοποιούσαμε κι άλλες το παίζαμε στο κουκλοθέατρο.

ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ, ΒΙΒΛΙΑ ΓΝΩΣΕΩΝ

Διαβάσαμε το «ένα φτυάρι στον Άρη» του Ευγένιου Τριβιζά Εντοπίσαμε τον τίτλο,

παρατηρήσαμε ότι το παραμύθι είναι στην ουσία ένα μεγάλο ποίημα και οι λέξεις κάνουν ομοιοκαταληξίες.

ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ, ΒΙΒΛΙΑ ΓΝΩΣΕΩΝ

Είναι παραμύθι ή ένα μεγάλο ποιήμα;

Γράψαμε τον τίτλο και αποφασίσαμε να ξαναδιαβάσουμε το παραμύθι και να εντοπίσουμε τις λέξεις που ομοιοκαταληκτούν.

Προβληματισμός

ΠΟΙΗΜΑΤΑ Τα παιδιά στο Νηπιαγωγείο αγαπούν επίσης

πολύ και τα ποιήματα, κυρίως τα έμμετρα γιατί τα μαθαίνουν εύκολα. Για το αυτό τον λόγο όπου μας παρουσιαζόταν η ευκαιρία ασχολούμασταν και με τα ποιήματα. Όπως και στα παραμύθια, αφού διαβάζαμε το ποίημα, μετά το ζωγραφίζαμε, το δραματοποιούσαμε, το τραγουδούσαμε ή κάναμε κάποια σχετική κατασκευή. Αποτέλεσμα αυτού ήταν τα παιδιά να ασκηθούν στο να απομνημονεύουν πολύ εύκολα ποιήματα κι αυτό φάνηκε στις διάφορες γιορτές που κάναμε που πολλά παιδιά γνώριζαν τα ποιήματα όλων σχεδόν των παιδιών.

ΠΟΙΗΜΑΤΑΑκούσαμε στο διαδίκτυο το μελοποιημένο ποιήμα… Το ζωγραφίσαμε…

ΠΟΙΗΜΑΤΑΔραματοποιήσαμε το Ποταμάκι…

Ζωγραφίσαμε την γελαστή οικογένεια…

ΠΟΙΗΜΑΤΑ

Παρακολουθήσαμε την θεατρική παράσταση «Πετώντας για την Ειρήνη» που ήταν βασισμένη στο ποίημα «Ειρήνη» του Ρίτσου. Διαβάσαμε το ποίημα στα παιδιά, το αναλύσαμε,το σχολιάσαμε και φυσικά το ζωγραφίσαμε.

Ειρήνη Ειρήνη

ΠΟΙΗΜΑΤΑ

Το φεγγαρι γλειφιτζουρι

κατασκευάσαμε το «φεγγαράκι γλειφιτζούρι» της Θέτης Χορτιάτη και μάθαμε να το απαγγέλουμε

Κατασκευή με αφορμή ένα ποιήμα.

ΑΙΝΙΓΜΑΤΑ, ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ, ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑΔιαβάσαμε στα παιδιά και κάποια αινίγματα και τα ρωτήσαμε αν ξέρουν τι είναι αυτά που διαβάσαμε.

Κάποια είπαν ότι ήταν μικρά σαν ποιήματα, άλλα πάλι ήξεραν ότι ήταν αινίγματα.

ΣΥΓΓΡΑΦΗ ΒΙΒΛΙΩΝ

Διαβάσαμε πολλά Χριστουγεννιάτικα βιβλία. Το αγαπημένο των παιδιών ήταν « Η Φρικαντέλα». Παρατηρήσαμε το εξώφυλλο και τι πληροφορίες μας δίνει( όνομα συγγραφέα, όνομα εικονογράφου, εκδόσεις).

Χριστουγεννιάτικο βιβλίο Χριστουγεννιάτικο βιβλίο

ΣΥΓΓΡΑΦΗ ΒΙΒΛΙΩΝ

Επιλέξαμε τέσσερις εικόνες , τις τοποθέτησαν τα παιδιά στη σειρά και άρχισαν να υπαγορεύουν μια ιστορία στην νηπιαγωγό.

Αφού γράψαμε το παραμύθι, επιλέξαμε τον τίτλο του παραμυθιού και μια ομάδα παιδιών ανέλαβε να γράψει τον τίτλο στο εξώφυλλο, ενώ μια άλλη ανέλαβε την εικονογράφηση του βιβλίου

ΣΥΓΓΡΑΦΗ ΒΙΒΛΙΩΝΣτις Απόκριες, διαβάσαμε την ιστορία του Αρλεκίνου.

Στη συνέχεια βάλαμε στη σειρά τις εικόνες της ιστορίας για να κάνουμε το ατομικό μας παραμύθι.

ΣΥΓΓΡΑΦΗ ΒΙΒΛΙΩΝ

Γράψαμε ποιήματα για την διαφορετικότητα

Η νηπιαγωγός έλεγε μια πρόταση και τα παιδιά προτείνανε την συνέχεια. Το αποτέλεσμα ήταν πολύ ωραίο και τα παιδιά θυμόταν όλα τα ποιηματάκια απ΄έξω.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΚΔΡΟΜΗ ΣΤΗΝ ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΤΗΣ ΒΕΡΟΙΑΣ

Επισκεφτήκαμε την Δημοτική βιβλιοθήκη της Βέροιας. Τα παιδιά ενημερώθηκαν για το τι μπορούμε να κάνουμε εκεί, πώς δανειζόμαστε ένα βιβλίο, πώς ξέρουμε σε ποια ηλικία απευθύνονται τα βιβλία, ότι υπάρχουν διάφορες κατηγορίες βιβλίων κ.α.

ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ

ΚΑΝΑΜΕ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ

Διαβάσαμε το «χαρούμενο λιβάδι» και παίξαμε με τις μαργαρίτες

Ομαδοποιήσαμε και ταξιμομήσαμε τα βιβλία στην κατηγορία που ανήκαν και κάναμε την καταμέτρηση.

ΣΥΓΓΡΑΦΗ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ

Τα ποιήματα τα είχαμε έτοιμα γραμμένα και τα μετατρέψαμε απλά σε βιβλίο με τη βοήθεια μιας online εφαρμογής. Τα βιβλία μπορούσαν να τα ξεφυλλίσουν τα παιδιά πηγαίνοντας στην διεύθυνση http://www.flipsnack.com/vaskar/fu9svfqa

ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΤΗΤΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΤΗΤΑ

ΣΥΓΓΡΑΦΗ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ

Για την συγγραφή της «παραμυθοσαλάτας» διαλέξαμε εικόνες από γνωστά παραμύθια, και με την βοήθεια του υπολογιστή και του προτζέκτορα προβολής τις βάλαμε στην σειρά. Η νηπιαγωγός ανέλαβε τα χρέη του συγγραφέα, ενώ τα παιδιά υπαγόρευαν το παραμύθι, χρησιμοποιώντας και διάλογο σε μερικά σημεία.

ΠΑΡΑΜΥΘΟΣΑΛΑΤΑ ΠΑΡΑΜΥΘΟΣΑΛΑΤΑ

ΣΥΓΓΡΑΦΗ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ

Στη συνέχεια έπρεπε να βρούμε έναν τίτλο για το παραμύθι μας. Τα παιδιά πρότειναν μερικούς, από τους οποίους όμως έπρεπε να κρατήσουμε τον έναν. Για τον λόγο αυτό, αποφασίσαμε να κάνουμε εκλογές. Γράψαμε τους τίτλους που προτείναμε και μετά κάθε παιδάκι, σηκωνόταν και ψήφιζε.

ΠΑΡΑΜΥΘΟΣΑΛΑΤΑ ΠΑΡΑΜΥΘΟΣΑΛΑΤΑ

ΣΥΓΓΡΑΦΗ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ

ΠΑΡΑΜΥΘΟΣΑΛΑΤΑ

Με τον ίδιο τρόπο που κάναμε και τα ποιήματα, μετατρέψαμε με την βοήθεια του διαδικτύου το κείμενο που γράψαμε , σε βιβλίο. Τα βιβλία μπορούσαν να τα ξεφυλλίσουν τα παιδιά πηγαίνοντας στην διεύθυνση https://www.flipsnack.com/vaskar/fz1nekmj.html

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Οι στόχοι του προγράμματος σε γενικές γραμμές επιτεύχθηκαν. Τα

παιδιά ήρθαν σε επαφή με όλα τα είδη παιδικής λογοτεχνίας, μπόρεσαν να τα διαχωρίσουν από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους(ποιήματα, παραμύθια, αινίγματα, γλωσσοδέτες κ.α.) και κυρίως γνώρισαν και απόλαυσαν την ποίηση και το παραμύθι και εξοικειώθηκαν με αυτά.

Η εισαγωγή των νέων τεχνολογιών στη μαθησιακή διαδικασία, λειτούργησε σαν ισχυρό κίνητρο για την εμπλοκή των παιδιών στις δραστηριότητες. Δημιουργήθηκαν δυο ηλεκτρονικά βιβλία στο παρόν πρόγραμμα, ενώ η ηλεκτρονική βιβλιοθήκη του σχολείου εμπλουτίζεται κάθε χρόνο με άλλα δυο βιβλία (μέχρι στιγμής έχει έξι).Το ενδιαφέρον των παιδιών παρέμεινε ζωντανό σε όλη την διάρκεια του προγράμματος.

Βέβαια κατά την υλοποίηση του προγράμματος, παρουσιάστηκαν και κάποιες δυσκολίες. Το χωριό είναι μακριά από την πόλη της Βέροιας κι έτσι είχαμε την ευκαιρία να πάμε μόνο μια εκπαιδευτική εκδρομή στην βιβλιοθήκη και δεν κάναμε άλλες επισκέψεις που ίσως εμπλουτίζανε τις γνώσεις των παιδιών. Επίσης, δεν υπήρχε υπολογιστής μέσα στην τάξη κι έπρεπε η νηπιαγωγός να φέρνει το προσωπικό της laptop.

Παρόλες τις δυσκολίες όμως, το πρόγραμμα κρίνεται ως μια πολύ καλή και εποικοδομητική εμπειρία.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Bruner, J. S., (1972). «Nature and uses of immaturity», American psychologist, 27: 687-708. Filtner, A. (1998), Αυταρχική ή φιλελεύθερη αγωγή;Κριτική θεώρηση των προβλημάτων της σύγχρονης

παιδαγωγικής, Αθήνα: Γιώργος Δαρδάνος, ΜΤΦ. Pappert, S. (1991), The Children’s Machine. Ν.Υ.: Basic Books Αναγνωστόπουλος, Β., (2002), Η γλώσσα στην Προσχολική Εκπαίδευση. Επιμέλεια. Αθήνα: Καστανιώτης Αναγνωστόπουλος Βασίλης: Γλωσσικό υλικό για το νηπιαγωγείο, εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα 1999. Αναγνωστόπουλος Βασίλης: Τέχνη και τεχνική του παραμυθιού, εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα 1997. Γιαννικοπούλου, Α., (1998), Από την προανάγνωση στην ανάγνωση. Οδηγός για γονείς και εκπαιδευτικούς. Αθήνα: Καστανιώτης. Δαφέρμου, Χ., Κουλούρη, Π. & Μπασαγιάννη, Ε. (2006), Οδηγός Νηπιαγωγού: Εκπαιδευτικοί Σχεδιασμοί- δημιουργικά περιβάλλοντα μάθησης, Αθήνα: ΟΕΔΒ. Δ.Ε.Π.Π.Σ. (2001), Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών για το Νηπιαγωγείο . Φ.Ε.Κ. αρ. 1376 τ. Β’ 18-10-2001. Σελ. 1263- 1783. Κόμης, Β. (2004), Εισαγωγή στις εκπαιδευτικές εφαρμογές των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και των Επικοινωνιών. Αθήνα: εκδ. Νέων Τεχνολογιών. Κωσταντίνου, Χ. (1998), Σχολική πραγματικότητα και κοινωνικοποίηση του μαθητή, Αθήνα: Gutenberg. Μαραγκουδάκη, Ε., (1995) Εκπαίδευση και διάκριση των φύλων, Παιδικά αναγνώσματα στο νηπιαγωγείο, Αθήνα: Εκδόσεις Οδυσσέας. 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Σμαραγδά, Μ. (1995), Εφαρμοσμένη παιδαγωγική στα παιδιά της προσχολικής ηλικίας, Αθήνα: Gutenberg. Μικρόπουλος, Τ. Α. (2006), Ο Υπολογιστής ως γνωστικό εργαλείο. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Ντολιοπούλου, Ε. (2002), Σύγχρονες Τάσεις της Προσχολικής Αγωγής. Αθήνα: Τυπωθήτω. Παναγιώτου, Ξ. (1976), Παιδαγωγική του σχολείου, Θεσσαλονίκη: Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο δαπάνη της πολιτείας. Πυργιωτάκης, Ι. (2010),Εισαγωγή στην παιδαγωγική επιστήμη, Αθήνα: Ελληνική γραμματεία. Ράπτης, Α. & Ράπτη, Α. (2002), Μάθηση και Διδασκαλία στην εποχή της Πληροφορίας. Ολική Προσέγγιση. Αθήνα: αυτοέκδοση. Σιβροπούλου Ρ., (2004). Π οργάνωση και ο σχεδιασμός του χώρου (νηπιαγωγείου) στο πλαίσιο του παιχνιδιού,

Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη. Σμαραγδά, Μ. (1995), Εφαρμοσμένη παιδαγωγική στα παιδιά της προσχολικής ηλικίας, Αθήνα: Gutenberg. Τσιαντζή, Σ. Μ., (1996). Αγωγή της προσχολικής ηλικίας, ‘Παιδαγωγική σειρά\ Αθήνα: Εκδόσεις Gutenberg. Τσίγκρα, Μ., (2001) Αυθόρμητο παιχνίδι στις «γωνιές» του νηπιαγωγείου, Διαπραγμάτευση και κατασκευή, στο Αυγητίδου Σ. (επίμ.), Σύγχρονες ερευνητικές και διδακτικές προσεγγίσεις, Αθήνα: Εκδόσεις Τυπωθήτω. ΥΠ.Ε.Π.Θ. - Π.Ι. (1991). Βιβλίο δραστηριοτήτων για το νηπιαγωγείο, βιβλίο νηπιαγωγού. Αθήνα: Ο.Ε.Δ.Β. ΥΠ.Ε.Π.Θ. - Π.Ι. (2003). Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών (Δ.Ε.Π.Π.Σ.) και Αναλυτικό Πρόγραμμα

Σπουδών (Α.Π.Σ.) Νηπιαγωγείου. Αθήνα: ΟΕΔΒ. ΥΠ.Δ.Β.Μ.Θ. - Π.Ι. (2011). Εισαγωγικό σημείωμα για τα Προγράμματα Σπουδών. Ανάκτηση Νοέμβριος 18, 2012, από

http://digitalschool.minedu.gov.gr/ ΥΠ.Δ.Β.Μ.Θ. - Π.Ι. (2011). Οδηγός Εκπαιδευτικού για το Πρόγραμμα Σπουδών του Νηπιαγωγείου. Ανάκτηση

Νοέμβριος 18, 2012, από http://digitalschool.minedu.gov.gr/ ΥΠ.Δ.Β.Μ.Θ. - Π.Ι. (2011). Πρόγραμμα Σπουδών Νηπιαγωγείου – Πρώτο (1ο) Μέρος. Ανάκτηση Νοέμβριος 16, 2012,

από http://digitalschool.minedu.gov.gr/ Υ.Π.Δ.Β.Μ.Θ. - Π.Ι. (2011). Πρόγραμμα Σπουδών Νηπιαγωγείου – Δεύτερο (2ο) Μέρος. Ανάκτηση Νοέμβριος 16, 2012,

από http://digitalschool.minedu.gov.gr/