Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσηςτων μαθητών της Γ’ Τάξης του 53ου Γενικού Λυκείου Αθηνών

για το σχολικό έτος 2015-16 με τίτλο:

«Κάστρα – Τα πέτρινα λουλούδια της φύσης»

ΘΕΜΑ: Τα Κάστρα της Θεσσαλίας και της Ηπείρου

Εργασία των παρακάτω μαθητών και μαθητριών της Γ’ Τάξης:

Δρομπούρα Γενοβέφα Καλδάνης Νικόλαος Καρπούζη Ξένια Κατσίπης Μάνος

Λιβιτσάνος-Μπάρις Άρης Μπέρκοβιτς ΑναστασίαΜπούνταλη Γεωργία Ολντάσι Ελισάβετ

Περδίος Ανδρέας Πυθαρούλιος Κωνσταντίνος Σέγκος Νικόλαος Σμύρης Βασίλης

Αθήνα 2016

Εισαγωγή

Η κεντρική και η δυτική Ελλάδα αποτελούν γη πλούσια σε μνημεία βυζαντινού πολιτισμού, ορατά και σήμερα ιδίως με τη μορφή κάστρων και εκκλησιών. Πλάι στους μάρτυρες

του βυζαντινού παρελθόντος στέκουν όσα προσέθεσαν οι κατακτητές του ελλαδικού χώρου κατά τον ύστερο Μεσαίωνα και τους Νεότερους Χρόνους. Βενετοί (στις παραθαλάσσιες

ηπειρωτικές περιοχές), Φράγκοι (σε περιορισμένη έκταση) και Τούρκοι από τον 15ο ως τον 19ο αι. ως μακροχρόνιοι κατακτητές προσέθεσαν το στίγμα τους κυρίως μέσω οχυρωματικών έργων

που αποσκοπούσαν στην διασφάλιση της κυριαρχίας τους. Πολλές φορές το ίδιο το κάστρο σώζει ίχνη της παρουσίας πολλών «ιδιοκτητών» καθώς η επιτυχής επιλογή της αρχικής θέσης μέσα στο τοπικό περιβάλλον αποτελούσε εγγύηση αποτελεσματικότητας με τις απαραίτητες

κάθε εποχή βελτιώσεις.

Τούτα τα κάστρα διανθίζουν το τοπίο της ελληνικής γης και συχνά στέκουν ως αγέρωχα μνημεία καταμεσής του κάμπου ή πάνω σε λόφους, μέσα σε σύγχρονες πόλεις ή στην

έρημη ύπαιθρο των βουνών. Σίγουρα όμως έχουν προσαρμοστεί, με συνειδητή επιλογή των ιδρυτών τους, στο περιβάλλον που τα περικλείει αξιοποιώντας μάλιστα τα υλικά που εκείνο

προσφέρει, αλλά και τη φυσική οχύρωση. Μερικά από τα σημαντικότερα για τον ιστορικό τους ρόλο κάστρα θα μελετήσουμε παρακάτω, έχοντας κατά νου μερικά θεμελιώδη ιστορικά

γεγονότα που έπαιξαν ρόλο στην ύπαρξη και εξέλιξη τους, όπως οι βυζαντινοβουλγαρικοί πόλεμοι, η Δ’ Σταυροφορία και η οθωμανική κατάκτηση.

Το κάστρο του Γριζάνου στο νομό Λαρίσης είναι από τα παλαιότερα της

Θεσσαλίας.

Τα κάστρα της Θεσσαλίας

Το Κάστρο του Γριζάνου

Το βυζαντινό κάστρο του Γριζάνου στο νομό Λαρίσης κτίστηκε κατά πάσα πιθανότητα τον 6ο αιώνα, επί αυτοκράτορα Ιουστινιανού τον 6ο αι. με σκοπό να ελέγχει τα περάσματα από την Ελασσόνα-Κάτω Όλυμπο προς την Δυτική Θεσσαλία. Χρησιμοποιήθηκε σε όλη τη Βυζαντινή

περίοδο καθώς και επί Τουρκοκρατίας, χωρίς όμως να παρέχονται αρκετές πληροφορίες γι’ αυτό από τους μεσαιωνικούς συγγραφείς.

Σε απόσταση 200 μέτρων περίπου, από τη βόρεια πλευρά του τείχους

διακρίνονται τα ερείπια ενός εκτεταμένου προτειχίσματος, η

ύπαρξη του οποίου δικαιολογείται, γιατί το ύψωμα είναι σχετικά

επίπεδο (για κάστρο) και ως εκ τούτου, ήταν εύκολη η πρόσβαση

των επιτιθεμένων εχθρών. Το κάστρο συνδέεται και με την τοπική

παράδοση με την Ωριά (ωραία) βασιλοπούλα και τον άτυχο έρωτά της. Η βασιλοπούλα αγάπησε έναν απλό στρατιώτη, όχι αρεστό στον πατέρα της. Για να αποφύγει την

τιμωρία-φυλακή που της επέβαλαν έπεσε από τα τείχη του κάστρου.

Καλλιτεχνική αναπαράσταση βυζαντινού ιππέα της Μέσης Βυζαντινής Περιόδου (610-

1204).

Το Κάστρο του Δαμασίου

Το κάστρο του Δαμασίου είναι ένα από τα μεγαλύτερα βυζαντινά κάστρα της Θεσσαλίας. Σήμερα, σώζεται μόνο ένα τμήμα των ισχυρών διπλών τειχών και του φυλακίου του. Το οχυρό

είχε κτισθεί σε ιδανική τοποθεσία για τον έλεγχο του περάσματος από το Ρεβένι προς τη Θεσσαλική πεδιάδα. Όπως και στην περίπτωση του Γριζάνου, έτσι κι εδώ οι πληροφορίες μας για την ανοικοδόμηση και την χρήση του κάστρο είναι λειψές. Η βυζαντινή οχύρωση φαίνεται πως διαμορφώθηκε επάνω στα τείχη αρχαίας ακρόπολης κατά τον 6ο αιώνα μ.Χ. στα πλαίσια

του γενικού αμυντικού οικοδομικού προγράμματος επί Ιουστινιανού σε όλη την Βαλκανική.

Το κάστρο του Δαμασίου σε μια πανοραμική άποψή του.

Το τείχος αποτελείται από μικρές ακανόνιστες πέτρες που συνδέονται με κονίαμα και συχνή είναι η χρήση μικρών τμημάτων κεραμιδιών. Σε αυτό συναντάει κανείς και τα τρία βασικά

στοιχεία των βυζαντινών κάστρων, δηλαδή τον πρώτο περίβολο, που αποτελεί τον μεγαλύτερο χώρο και περιέβαλε κατοικίες, τον δεύτερο περίβολο που φύλασσε τα διοικητικά κτίρια και τον

τρίτο περίβολο, που αποτελεί την ακρόπολη. Στη βόρεια πλευρά σώζονται αρχαίοι δόμοι που μαρτυρούν ότι κατά την αρχαιότητα υπήρχε επίσης τείχος. Κατά μήκος του περιβόλου

υψώνονται ημικυκλικοί και ορθογώνιοι πύργοι, ενώ στο εσωτερικό του σώζονται ερείπια κτισμάτων. Η περίμετρος του περιβόλου υπολογίζεται σε 1.300 μ. περίπου.

Το κάστρο του Δαμασίου.

Το Κάστρο του Καστρίου Αγιάς

Το Καστρί της Αγιάς ιδρύθηκε ως βυζαντινός οικισμός, η οχύρωση του οποίου χτίστηκε επάνω σε αρχαίο τείχος. Ανήκει στην ομάδα των κάστρων που χτίστηκαν στην παραλιακή ζώνη από τον

Αγιόκαμπο ως το Στόμιο για να προστατευθούν οι επαρχίες της αυτοκρατορίας, κυρίως από τις επιδρομές των Σλάβων. Έτσι, φαίνεται λογικό να ισχυρισθούμε ότι το κάστρο διαμορφώθηκε επί

Ιουστινιανού τον 6ο αιώνα, ενώ σημαντικές προσθήκες και ενισχύσεις έγιναν τον 11ο αιώνα, ίσως στα πλαίσια των νικηφόρων εκστρατειών του Βασιλείου β’ Βουλγαροκτόνου κατά του Σαμουήλ. Από τον οικισμό και το κάστρο απομένουν σήμερα ελάχιστα ερείπια. Διασώζονται μερικώς η οχύρωση, ο εξωτερικός περίβολος και δύο εγκάρσιοι εσωτερικοί περίβολοι κτισμένοι με τον

χαρακτηριστικό βυζαντινό τρόπο για μικρά κάστρα στις επαρχίες της αυτοκρατορίες, δηλαδή με μικρούς σχετικά λίθους σε κάθετη διάταξη και ακολουθώντας τη φυσική διαμόρφωση του εδάφους. Στον πρώτο, μάλιστα, από αυτούς, σώζεται ακόμη ο Ιερός Ναός του Αγ. Γεωργίου, που χρονολογείται

από τον 12ο αιώνα.

Το κάστρο του Καστρίου Αγιάς.

Το Κάστρο των Τρικάλων

To Κάστρο των Τρικάλων βρίσκεται στη ΒΑ πλευρά της θεσσαλικής πόλης. Σύμφωνα με

τον βυζαντινό ιστορικό Προκόπιο ανεγέρθηκε, όπως και πολλά άλλα κάστρα, από τον περίφημο αυτοκράτορα Ιουστινιανό Α΄ (527-565)πάνω στα ερείπια της ακρόπολης της αρχαίας Τρίκκης. Κατά την παλαιολόγεια περίοδο (13ος – 14ος αι.) γνώρισε εκτεταμένες

οικοδομικές και επισκευαστικές εργασίες. Αργότερα, κατά την άλωση της πόλης από

τους Οθωμανούς στα τέλη του 14ου αι. ορισμένα τμήματα του κάστρου

καταστράφηκαν, ωστόσο η μεγάλη στρατηγική σημασία που απέκτησε η πόλη ως

προκεχωρημένη βάση εναντίων των ανυπότακτων ορεινών πληθυσμών της

Πίνδου και των Αγράφων ανάγκασε τους Οθωμανούς να επισκευάσουν, να

συμπληρώσουν και να διατηρήσουν τα σωζόμενα τμήματα. Επανειλημμένες

επισκευές γνώρισε το φρούριο μετά τις θεσσαλικές επαναστάσεις του 1854 και 1878.

Το κάστρο των Τρικάλων από αέρος.

Το φρούριο παρουσιάζει τυπική μορφή βυζαντινής οχύρωσης: είναι επίμηκες, με άξονα από τα ΝΔ προς τα Β. και ενισχύεται κατά διαστήματα με τετράπλευρους πύργους. Εσωτερικά,

διαιρείται κλιμακωτά με εγκάρσια τείχη, σε τρία τμήματα: α) στο κάτω φρούριο που βρίσκεται στο χαμηλότερο τμήμα της νότιας κλιτύος του λόφου, β) στο μεσαίο φρούριο που είναι και το μεγαλύτερο σε έκταση και γ) στο μικρό εσωτερικό φρούριο που βρίσκεται στην κορυφή του

λόφου (ΒΑ γωνία), ενισχύεται από τέσσερις ογκώδεις και ψηλούς πύργους και αποτελούσε το έσχατο καταφύγιο των αμυνομένων, την ακρόπολη. Η μορφή αυτή του φρουρίου

διαμορφώθηκε σταδιακά. Υπολείμματα της οχύρωσης που συνδέεται με τη φάση του Ιουστινιανού έχουν επισημανθεί στη νότια πλευρά της ακρόπολης. Στην ίδια φάση ανήκει και η οχύρωση της ΒΑ πλευράς, που διασώζει μεταξύ άλλων τον περίδρομο του μεσαίου φρουρίου και ίχνη της κλίμακας που οδηγούσε σε αυτόν. Σήμερα η πλευρά αυτή καλύπτεται εξωτερικά

από πυκνή δενδροφύτευση και εσωτερικά από κατακρημνίσματα.

Το κάστρο των Τρικάλων στο εσωτερικό του.

Το Κάστρο του Φαναρίου

Το Φανάρι, που διοικητικά ανήκει στο νομό Καρδίτσας, βρίσκεται 16 χλμ. νότια των Τρικάλων, σε ένα λόφο ορατό από μακριά. Η πρώτη αφορά στο Φανάρι γίνεται σε ένα αυτοκρατορικό χρυσόβουλλο του 1289. Η βυζαντινή πόλη Φανάρι, απαντάται συχνά στις πηγές σε όλη τη διάρκεια του 14ου αι.

Κτισμένη σε φύσει οχυρή θέση αποκτά ιδιαίτερη στρατηγική σημασία στην υστεροβυζαντινή περίοδο, αφού βρίσκεται στην έξοδο μιας από τις διόδους επικοινωνίας της Ηπείρου-Θεσσαλίας και έλεγχε ιδιαίτερα την οδό Τρικάλων-Άρτας. Για τους ίδιους λόγους οι Τούρκοι καθιστούν το Φανάρι

ορμητήριό τους σε όλη την περίοδο της κυριαρχίας τους από τον 15ο αι. και εξής.

Το κάστρο του Φαναρίου Καρδίτσας.

Πρόκειται για μικρό οχυρό, εκτάσεως 2.6 στρεμμάτων, που ενισχύεται από έξι προεξέχοντες πύργους, με ιδιαίτερα ενισχυμένο τον νότιο. Το κάστρο διέθετε δύο εισόδους, μία στη νότια που

είναι η κύρια και μία βοηθητική στη βόρεια πλευρά. Η διάμετρος του οχυρού είναι 100 μ. περίπου. Στο εσωτερικό του υπάρχουν ερείπια δύο δεξαμενών, καμαροσκέπαστης πυριτιδαποθήκης, ενός τζαμιού που πατάει επάνω σε παλιότερο κτίριο με λουτρό, καθώς και δίχωρου κτιρίου μπροστά στην είσοδο για τις ανάγκες της φρουράς. Ο εξωτερικός περίβολος του κάστρου σώζεται σε καλή

κατάσταση και δεσπόζει στο θεσσαλικό κάμπο, όμως τα περισσότερα κτίρια του εσωτερικού αποκαλύφθηκαν κατά τη διάρκεια των αναστηλωτικών εργασιών.

Το κάστρο του Φαναρίου Καρδίτσας.

Τα κάστρα της Ηπείρου

Το Κάστρο της Άρτας

Είναι το πιο αντιπροσωπευτικό δείγμα της σημαντικής μεσαιωνικής ιστορίας της Άρτας. Ο λοφίσκος στον οποίο είναι κτισμένο, θεωρήθηκε στρατηγική θέση κι απ' τους αρχαίους

Αμβρακιώτες, γι' αυτό εκτός απ' το φρούριο της ακρόπολης που είχαν στο λόφο Περάνθη, περιέβαλαν και την κάτω πόλη με τείχος που περνούσε παρόχθια στη βόρεια καμπή του

Αράχθου. Το κάτω μέρος αυτού του τείχους σώζεται στην ανατολική και βόρεια πλευρά του κάστρου και οι κολοσσιαίοι λαξευμένοι λίθοι του προκαλούν το θαυμασμό. Πάνω στα θεμέλια

και σε τμήμα της ανωδομής αυτού του αρχαίου τείχους της Αμβρακίας υψώθηκε το νεότερο κάστρο στα χρόνια του Δεσποτάτου της Ηπείρου.

Μια από τις αναστηλωμένες πύλες του κάστρου της Άρτας μέσα το οποίο αποτελούσε έδρα του λεγόμενου

Δεσποτάτου της Ηπείρου.

Το κάστρο είναι χαρακτηριστικό δείγμα βυζαντινής οχυρωματικής τέχνης και χτίστηκε τον 13ο αιώνα από τους άρχοντες του Δεσποτάτου της Ηπείρου, για να ενισχύσουν την αμυντική ικανότητα της πρωτεύουσάς τους. Στο βορειοανατολικό του τμήμα είναι χτισμένο πάνω στα στιβαρά τείχη της

αρχαίας Αμβρακίας που έχουν μεγαλώσει σε ύψος και έχουν ενισχυθεί με οχυρούς πύργους σύμφωνα με τα μεσαιωνικά πρότυπα. Όπως και τα περισσότερα μεγάλα βυζαντινά κάστρα, έτσι και

της Άρτας αποτελείται από 3 μέρη, δηλαδή το κυρίως φρούριο, δύο μικρά εξωτερικά περιτειχίσματα κτισμένα σε χαμηλότερο επίπεδο - απ' τα οποία το δυτικό είναι ενισχυτικό του κυρίως φρουρίου και

εκτείνεται από την κεντρική πύλη ως τον πύργο του Ρολογιού, ενώ το βόρειο, πνιγμένο σήμερα απ' τα σπίτια της συνοικίας των Ταμπακιάδων, προστάτευε την κρυφή βόρεια πύλη του κάστρου - και το

εσωτερικό οχυρό ή Ακρόπολη που βρίσκεται στα αριστερά της κεντρικής πύλης.

Το κάστρο της Άρτας.

Το σχήμα του κάστρου είναι ακανόνιστο πολύγωνο (μεγίστου μήκους 280μ.) το οποίο διακόπτεται από ημικυκλικούς, τριγωνικούς ή πολυγωνικούς πύργους. Απ' αυτούς μερικοί, στη

δυτική και νότια πλευρά, δεν είναι βυζαντινοί αλλά πολύ μεταγενέστεροι, όπως δείχνει η τεχνική της κατασκευής τους. Δηλαδή, είναι κατασκευασμένοι με διαφορετικά υλικά, έχουν σχήμα τριγωνικό ή πολυγωνικό, λείπουν παντελώς οι πλίνθοι και έχουν στο πάνω μέρος μεγάλα

παραθυροειδή ανοίγματα που προορίζονταν για την τοποθέτηση τηλεβόλων. Τέτοια τεχνική συναντάμε σε ενετικά κάστρα, γι' αυτό θεωρείται πιθανότατο οι Τούρκοι να κάλεσαν Ενετούς

μηχανικούς για την ενίσχυση του φρουρίου.

Το κάστρο της Άρτας.

Το πάχος του τείχους είναι 2,50 μέτρα, το δε ύψος του φτάνει τα 10 μέτρα και

στέφεται από επάλξεις, πίσω απ' τις οποίες υπάρχει ο περίδρομος για τους πολεμιστές. Η τοιχοδομή του είναι απλή, με ακανόνιστα λαξευμένες μικρές πέτρες και παρεμβολή πλίνθων, αόρατων στο μεγαλύτερο μέρος

του τείχους, επειδή καλύφθηκαν από μεταγενέστερο κονίαμα. Ιδιαίτερα καλή

ισόδομη πλινθοπερίβλητη βυζαντινή τοιχοποιία εμφανίζεται στο πάνω τμήμα της

δυτικής πλευράς του κάστρου, καθώς και στην ανατολική πλευρά του εσωτερικού

οχυρού, όπου υπάρχει και πλίνθινη διακόσμηση.

Συμπερασματικά, το σημερινό μνημείο σχηματίστηκε σε τρεις περιόδους: Πάνω

στα απομεινάρια του αρχαίου τείχους (5ος - 4ος π.χ. αιώνας) κτίστηκε κατά τη βυζαντινή εποχή (13ος αιώνας) το νεότερο κάστρο, το οποίο 100 χρόνια αργότερα επισκευάστηκε και στην περίοδο της τουρκοκρατίας (18ος αιώνας) με τις βελτιώσεις και προσθήκες που έγιναν, πήρε την τελική του μορφή.

Καλλιτεχνική αναπαράσταση Βυζαντινού στρατιώτη του 13ου αι..

Το Κάστρο των Ιωαννίνων

Το κάστρο των Ιωαννίνων είναι κτισμένο στο νοτιοανατολικό άκρο της πόλης και στη μικρή βραχώδη χερσόνησο που εισχωρεί στη λίμνη Παμβώτιδα. Η σημερινή του μορφή χρονολογείται μεν την ύστερη οθωμανική περίοδο (18ος – 19ος αι.), έχει ωστόσο ενσωματώσει μεγάλα τμήματα

της προγενέστερης βυζαντινής οχύρωσης, η οποία με τη σειρά της εδράζεται σε τμήμα οχύρωσης των ελληνιστικών χρόνων, όπως αποκάλυψε πρόσφατη ανασκαφική έρευνα. Έτσι,

μπορούμε να ισχυριστούμε πως πρόκειται για ένα κατά βάση βυζαντινό κάστρο, το οποίο προστάτευε τη σημαντική κατά τον ύστερο Μεσαίωνα πόλη των Ιωαννίνων, επί του οποίου

έγιναν τροποποιήσεις από τους Τούρκους.

Το κάστρο των Ιωαννίνων.

Το κάστρο αποτελείται από τα ισχυρότατα εξωτερικά τείχη και δύο ακροπόλεις. Η έκταση δε που περιβάλουν είναι μεγάλη και έτσι είναι ορθότερο να μιλάμε για μια καστροπολιτεία που

μάλιστα διασώζει τον χαρακτήρα της σήμερα, αφού αρκετοί μόνιμοι κάτοικοι διαβιούν εντός των μεσαιωνικών τειχών που διακόπτονται από μεγάλες πύλες. Τα τείχη, χάρη και σε

αναστηλώσεις σώζονται σε μεγάλο ύψος και σε πολύ καλή κατάσταση με αποτέλεσμα η σημερινή εικόνα τους να ανταποκρίνεται κατά πολύ στη μεσαιωνική. Στο εσωτερικό Στο

βορειοανατολικό άκρο βρίσκεται η ακρόπολη του Ασλάν Πασά με εσωτερικό δικό της τείχος που δεσπόζει επί της πόλης, και στο νοτιοανατολικό η ακρόπολη του Ιτς Καλέ. Η νοτιοανατολική ακρόπολη αποτελεί οργανωμένο αρχαιολογικό χώρο, τα περισσότερα κτίσματα του οποίου

έχουν αναστηλωθεί.

Το κάστρο των Ιωαννίνων.

Το Κάστρο του Παντοκράτορος Πρεβέζης

Το κάστρο του Παντοκράτορα είναι ένα από τα τρία κάστρα της Πρέβεζας και ένα από τα κάστρα που έκτισε ο Αλή Πασάς μετά την κατάληψη της πόλης το 1807. Βρίσκεται νότια από την πόλη της

Πρέβεζας, πάνω στη θάλασσα, στη θέση Φώκια, στην είσοδο του Αμβρακικού κόλπου. Το αρχικό του όνομα ήταν Ούτζ-Καλέ (Εξωτερική Ακρόπολη). Η σημερινή ονομασία του κάστρου οφείλεται στην

εκκλησία του Παντοκράτορα που βρισκόταν εκεί πριν την ανέγερση του και έδωσε το όνομα της και στον γειτονικό οικισμό.

Το κάστρο βρίσκεται στην είσοδο του Αμβρακικού κόλπου στη θέση Φώκια. Ο προφανής λόγος για την ύπαρξη του κάστρου στο σημείο αυτό είναι ο έλεγχος της ναυσιπλοΐας στον Αμβρακικό κόλπο.

Το κάστρο του Παντοκράτορος Πρεβέζης.

Οι Τούρκοι ήταν αυτοί, που πρώτοι οχύρωσαν την Πρέβεζα τον 15ο αιώνα. Συγκεκριμένα, στη θέση

Μπούκα (σήμερα "Παλιοσάραγα") έγινε το πρώτο -και ισχυρότατο- φρούριο της πόλης, η κατασκευή του οποίου άρχισε στα τέλη του 15ου αιώνα. Τον 17ο αιώνα, ενώ οι τεχνικές πολιορκίας είχαν εξελιχθεί,

φαίνεται πως οι Τούρκοι δεν είχαν βελτιώσει αντίστοιχα τις αμυντικές δυνατότητες του κάστρου. Έτσι η η

Πρέβεζα ,δηλαδή το κάστρο της Μπούκας , καταλήφθηκε από τους Ενετούς του Francesco

Morosini, το Σεπτέμβριο του 1684. Η βενετσιάνικη κατοχή κράτησε μόνο 15 χρόνια . Παρόλο που οι

Ενετοί , αμέσως μετά την κατάληψη της Πρέβεζας , βελτίωσαν σημαντικά το κάστρο της Μπούκας ,

αναγκάστηκαν με τη συνθήκη του Κάρλοβιτς, το 1699, να την παραδώσουν στους Οθωμανούς . Επειδή όμως δεν ήθελαν να παραμείνει το βελτιωμένο κάστρο στα χέρια των Οθωμανών, έθεσαν σαν όρο της συνθήκης , να το παραδώσουν αφού πρώτα το καταστρέψουν και χωρίς να έχουν το δικαίωμα οι Τούρκοι να οχυρώσουν

ξανά την ίδια θέση.

Καλλιτεχνική αναπαράσταση Γενίτσαρου του Οθωμανικού στρατού κατά τον 17ο αι.. Βενετοί και

Οθωμανοί Τούρκοι ήρθαν αντιμέτωποι σε έξι διαφορετικούς πολέμους από τον 15ο ως τον 18ο αι.

Το 1807 ο Αλή Πασάς θα γίνει ο απόλυτος κυρίαρχος της περιοχής και θα επιδοθεί με φρενήρη ρυθμό στην κατασκευή οχυρωματικών έργων χτίζοντας μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα

πολλά κάστρα. Έτσι επισκεύασε και ενίσχυσε το υπάρχον κάστρο του Αγίου Ανδρέα και κατασκεύασε επίσης το κάστρο του Αγ. Γεωργίου, τον προμαχώνα Πευκάκια και το κάστρο του

Παντοκράτορα καθώς και τάφρο που περιέβαλλε όλη την παλιά πόλη. Το κάστρο του Παντοκράτορα κτίζεται την περίοδο αυτή στην είσοδο του Αμβρακικού κόλπου, πάνω σε σχέδια

συνταγματάρχη του γαλλικού στρατού.

Το κάστρο του Παντοκράτορος Πρεβέζης.

Το κυρίως τμήμα του οχυρού διαμορφώνεται σε σχεδόν κανονικό πεντάγωνο με υψηλά περιμετρικά τείχη. Περιβάλλεται από αντερείσματα, επιθαλάσσιο προμαχώνα, ξηρά τάφρο -

μεταξύ συστήματος επιθαλάσσιου προμαχώνα και κυρίως οχυρού στα νότια- και ένυδρη τάφρο στα βόρεια. Η κύρια πύλη βρίσκεται στη βόρεια πλευρά και την προσεγγίζει κανείς αφού

προσπεράσει την ένυδρη τάφρο. Το εσωτερικό πεντάγωνο φαίνεται ότι αποτελεί και τον αρχικό πυρήνα του οχυρού, ενώ ο περίτεχνος επιθαλάσσιος προμαχώνας αποτελεί μεταγενέστερη

κατασκευαστική φάση.

Το κάστρο του Παντοκράτορος Πρεβέζης.

Το Κάστρο της Πάργας

To κάστρο της Πάργας βρίσκεται επάνω σε έναν οχυρό λόφο-ακρωτήριο που δεσπόζει στην είσοδο του λιμανιού της Πάργας αλλά και της διπλανής τεράστιας παραλίας του Βάλτου. Καταστράφηκε και ξαναχτίστηκε πολλές φορές κάθε φορά που το καταλάμβανε κάποιος

κατακτητής. Αυτό που σώζεται σήμερα είναι το φρούριο που έχτισαν οι Βενετσιάνοι τον 16ο αιώνα, με τις προσθήκες που έκανε ο Αλή Πασάς όταν αγόρασε την Πάργα από τους Άγγλους. Το

κάστρο της Πάργας ήταν απόρθητο σε όλη τη διάρκεια της σύγκρουσης με τον Αλή Πασά και πρόσφερε μεγάλη ανακούφιση στους Σουλιώτες που τον αντιμάχονταν.

Το κάστρο της Πάργας.

Το κάστρο κτίστηκε για πρώτη φορά στα τέλη του 14ου αιώνα, βασικά από τους Νορμανδούς. Το 1401 οι Ενετοί έγιναν κυρίαρχοι της Πάργας. Το 1452 η Πάργα έπεσε προσωρινά στα χέρια των

Τούρκων που κατέστρεψαν το μεγαλύτερο μέρος του κάστρου. Μετά 2 χρόνια οι Ενετοί επέστρεψαν. Το κάστρο καταστράφηκε ξανά το 1537 από τον Τούρκο πειρατή Χαϊρεντίν

Μπαρμπαρόσα. Εκείνο το φοβερό καλοκαίρι του 1537, ο Μπαρμπαρόσα με 200 πλοία είχε κουρσέψει όλες τις ενετικές κτήσεις σε Ιόνιο και Αιγαίο. Οι Ενετοί ξανάχτισαν το κάστρο και του

έδωσαν την οριστική του μορφή το 1572. Αυτή τη φορά έκτισαν 8 πύργους εξωτερικά.

Το κάστρο της Πάργας.

Στην Πάργα κατέφυγαν οι Σουλιώτες το 1803 μετά την πτώση του Σουλίου και

εκεί από εκεί ξεριζώθηκαν μαζί με τους υπόλοιπους Παργινούς όταν ο Άγγλος

διοικητής των Επτανήσων Maitland πούλησε την πολύπαθη Πάργα στον

Αλή Πασά. Προηγουμένως η πόλη είχε περάσει για λίγο στην κατοχή των

Γάλλων του Ναπολέοντα το 1797. Με το τέλος των Ναπολεοντείων πολέμων

οι Παριανοί επαναστάτησαν και αναζήτησαν την προστασία των

Βρετανών οι οποίοι όμως σε λίγα χρόνια τους πρόδωσαν και παρέδωσαν την πόλη στους Τούρκους.Ο Αλή πασάς

έκανε τις τελευταίες μεγάλες προσθήκες στο κάστρο με πιο

χαρακτηριστική αυτή της κατασκευής ενός χαμάμ.

Το κάστρο της Πάργας.

Το Κάστρο της Ρινιάσας

Η Ρινιάσα ήταν ονομαστή βυζαντινή καστροπολιτεία σε ύψωμα-φυσικό οχυρό κοντά στο χωριό Ριζά της Πρέβεζας. Ονομαζόταν και Θωμόκαστρο από το όνομα του ιδρυτή του κάστρου, Θωμά Κομνηνού Δούκα, Δεσπότη της Ηπείρου (1296-1318). Επίσης είναι πολύ γνωστή και η ονομασία

κάστρο της Δέσπως προς τιμήν της οποίας γράφτηκε το γνωστό δημοτικό τραγούδι. Οι Βυζαντινοί διατήρησαν το κάστρο μέχρι το 1350 οπότε κατελήφθη από τους Σέρβους και στη

συνέχεια από τους Αλβανούς που το ονόμασαν Ρινιάσα. Ο φράγκος ηγεμόνας των Επτανήσων Κάρολος Α’ Τόκο, ισχυρή προσωπικότητα της δυτικής Ελλάδος κατά τον 15ο αι., αφού

ανακηρύχτηκε Δεσπότης της Ηπείρου (1411-1429) επεκτείνοντας τις κτήσεις του και στην ηπειρωτική Ελλάδα, βελτίωσε την οχύρωση της Ρινιάσας, βάζοντας μάλιστα τα πρώτα κανόνια.

Το κάστρο της Ρινιάσας ή Θωμόκαστρο.

Οι Τούρκοι κατέλαβαν το κάστρο το 1451 στα πλαίσια της εκστρατείας τους στη δυτική Ελλάδα και την Αλβανία και δεν επέφεραν ιδιαίτερες τροποποιήσεις. Το 1803, η Σουλιώτισσα Δέσπω του

Γ. Μπότζη, με νύφες και εγγόνια όπως λέει και το δημοτικό τραγούδι, μάχεται τους Τουρκαλβανούς στου Δημουλά τον Πύργο (στα Ριζά) και βάζει φωτιά στο μπαρούτι, για να μην

πέσουν στα χέρια των εχθρών. Ακολουθεί η κατάληψη του κάστρου από τους Σουλιώτες και μάχες για απελευθέρωση της Πάργας. Τέλος με την αποτυχία των ελληνικών στρατευμάτων στη

μάχη του Πέτα το 1822 και της Πλάκας, η Ρινιάσα εγκαταλείπεται οριστικά από τους Έλληνες.

Το κάστρο της Ρινιάσας ή Θωμόκαστρο.

Το Κάστρο της Ρωγών

Πανάρχαιο κάστρο σε χαμηλό λόφο μεταξύ Νέας Κερασούντας και Πέτρας της επαρχίας Φιλιππιάδας του νομού Πρεβέζης. Η εποχή της ακμής του συμπίπτει με την περίοδο της ακμής του Δεσποτάτου της Ηπείρου, τον 13ο και στις αρχές του 14ου αιώνα. Την περίοδο αυτή έγινε η

τελευταία ανοικοδόμηση και το κάστρο πήρε τη σημερινή του μορφή. Η στρατηγική σημασία του κάστρου οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι τα παλιά χρόνια ο ποταμός Λούρος ήταν πλωτός

και χρησίμευε σαν οδός μεταφοράς προϊόντων και υλών από την πλούσια ενδοχώρα της Ηπείρου. Το κάστρο, κτισμένο σε ύψωμα επάνω σε καμπή του ποταμού, ήταν σε ιδεώδη

τοποθεσία για τον έλεγχο της ναυσιπλοΐας στον ποταμό..

Το κάστρο των Ρωγών. Ο οικισμός πήρε το όνομα Ρωγοί ή Αρωγοί επειδή

κατά το Μεσαίωνα έδινε καταφύγιο και βοήθεια

(«αρωγή») στους πληθυσμούς των

παραλίων κατά τη διάρκεια εχθρικών

επιδρομών, κυρίως από Σλάβους και Βουλγάρους.

Το κάστρο έχει κτιστεί στα ερείπια της αρχαίας αποικίας των Ηλείων με την ονομασία Βουχέτιον. Οι πρώτες οχυρώσεις της ακρόπολης έγιναν τον 5ο π.Χ. αιώνα όταν άρχισαν οι συγκρούσεις

μεταξύ των Ηλείων αποίκων και των Κασσωπαίων Ηπειρωτών. Διακρίνονται ογκόλιθοι από την πρώτη εκείνη οχύρωση στη σημερινή δομή του κάστρου. Το Βουχέτιο θα καταστραφεί το 167

π.Χ. κατά την ρωμαϊκή εισβολή από τους Ρωμαίους του Αιμίλιου Παύλου, μαζί με 70 άλλες πόλεις της Ηπείρου. Η στρατηγική θέση του κάστρου προκάλεσε την αναγέννησή του κατά την

υστεροβυζαντινή περίοδο. Οι Βυζαντινοί του Δεσποτάτου της Ηπείρου, μετά το 1204, το οχύρωσαν και του έδωσαν τη σημερινή του μορφή. Το μέρος απέκτησε μεγάλη σημασία,

μετατράπηκε σε μεσαιωνική πολιτεία και υπήρξε διοικητικό και στρατιωτικό κέντρο με ασφαλή οχύρωση. Σε αυτή την περίοδο παίρνει και τη σημερινή του ονομασία.

Το κάστρο των Ρωγών

Μετά από έναν αιώνα και πλέον (1337) γίνεται μέρος της ενιαίας βυζαντινής αυτοκρατορίας η οποία έχει ενσωματώσει πλέον το Δεσποτάτο της Ηπείρου. Όταν η αυτοκρατορία βρέθηκε στη

δίνη του καταστρεπτικού εμφυλίου μεταξύ του Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγου και του Ιωάννη ΣΤ΄ Καντακουζηνού, η Ήπειρος καταλήφθηκε από τους Σέρβους. Τα επόμενα χρόνια, καθώς το

Βυζάντιο παράπαιε, το κάστρο έπεσε στα χέρια διαφόρων Λατίνων και Ενετών που διετέλεσαν άρχοντες της περιοχής. Τέλος το κάστρο κυριεύθηκε το 1442 από τους Τούρκους. Το τέλος του

κάστρου και της πολιτείας των Ρωγών ήρθε τον 17ο αιώνα, κατά τον Ενετο-Τουρκικό πόλεμο του 1684-1699. Τότε οι Τούρκοι κατέστρεψαν το κάστρο για να μη χρησιμοποιηθεί από τους

Ενετούς.

Το κάστρο των Ρωγών

H συνολική εξωτερική περίμετρος του τειχισμένου χώρου φθάνει τα 1000 μ. και το εμβαδόν του τα 37 στρέμματα. Η τοιχοδομία του εξωτερικού τείχους των Ρωγών μαρτυρεί πως πρόκειται περί φρουρίου αρχαϊκών και ρωμαϊκών χρόνων, επισκευασμένο την εποχή του Βυζαντίου. Στη βάση

υπάρχουν μεγάλοι ογκόλιθοι, πιο πάνω λίθινο τείχος και πιο ψηλά τείχος κεράμων εναλλασσόμενο με λίθινες ζώνες (βυζαντινή τεχνοτροπία). Το τείχος, έχει σε ένα μέρος του σύστημα πολυγωνικής τοιχοδομίας και περιβάλλει ολόκληρο το πάνω μέρος του λόφου και

διαιρείται σε τρία μέρη. Πρώτο την ακρόπολη που κατέχει τη ΝΑ άκρη του περίβολου και έχει πύργο στη μέση, δεύτερο το πλέον οχυρωμένο σημείο που έχει και το ψηλό οχυρό,

προστατευτικό πύργο και τρίτο τον κύριο περίβολο που τριγυρίζει τη μεσαιωνική πόλη. Όμως η μεσαιωνική πόλη, εκτεινόταν και έξω από το τοιχισμένο μέρος.

Το κάστρο των Ρωγών

Επίλογος

Μέσα από τη σύντομη αυτή επισκόπηση των σημαντικών τούτων μνημείων διαπιστώνει κανείς πως η Κεντρική και η Δυτική Ελλάδα γνώρισε πολυτάραχη ιστορία κατά το Μεσαίωνα και τους

νεότερους Χρόνους, μέσα από τις συγκρούσεις μεταξύ των Ελλήνων, των Φράγκων, των Βενετών, Τούρκων ακόμη και δυνάμεων που ευκαιριακά βρέθηκαν στην περιοχή. Η παρουσία

όμως όλων των ανταγωνιστών στα θεσσαλικά και ηπειρωτικά εδάφη άφησε ως αιώνια στο χρόνο μνημεία τα θρυλικά τούτα κάστρα γύρω από τα οποία συχνά δημιουργήθηκαν θρύλοι και γοητευτικές ιστορίες που αφηγούνται οι μεταγενέστεροι ως και σήμερα. Για τον σύγχρονο αστό αποτελούν, εκτός από μνημεία αισθητικού κάλλους και ιστορικής σημασίας, και μια αφορμή να εκδράμει από την πόλη στην οποία κατοικεί και να επισκεφτεί την υπέροχη ελληνική φύση, να

την απολαύσει και να την προστατεύσει με τον τρόπο που την προστάτευαν και οι μακρινοί πρόγονοί του.

Βιβλιογραφία Ελλάς (συλλογικό έργο), Ιστορία και Πολιτισμός του Ελληνικού Έθνους, τ. Α’-Β’, εκδ. Πάπυρος, Αθήνα, 1998. Lock Peter, Οι Φράγκοι στο Αιγαίο (1204-1500), μτφρ. Γ. Κουσουνέλος, εκδ. Ενάλιος, Αθήνα, 1998. Miller William, Ιστορία της Φραγκοκρατίας στην Ελλάδα : 1204 – 1566, μτφρ. Άγγελου Φουριώτη, 3η έκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 1997.

Μπελέζος Δημήτρης, Η Λατινοκρατία στην Ελλάδα, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2004. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους (συλλογικό έργο), τ. Θ, εκδ. Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1972. Nicol Donald, Οι Τελευταίοι Αιώνες του Βυζαντίου (1261-1453), μτφρ. Στάθης Κομνηνός, εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα, 2001. Διαδίκτυο Ιστοσελίδα του Υπουργείου Πολιτισμού (http://odysseus.culture.gr)Ιστοσελίδα του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού (www.ime.gr)Ιστοσελίδα Καστρολόγος (http://www.kastra.eu)