32
ΤΟ ΛΑΪΚΟ ΠΑΡΑΜΥΘΙ 4 0 ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ Επιμέλεια: Σπανάκη Ζαχαρένια

Το πιο γλυκό ψωμί

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Το πιο γλυκό ψωμί

ΤΟ ΛΑΪΚΟ ΠΑΡΑΜΥΘΙ

40 ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥΕπιμέλεια: Σπανάκη Ζαχαρένια

Page 2: Το πιο γλυκό ψωμί

Κόκκινη κλωστή δεμένη, στην ανέμη τυλιγμένη, δώσ’της κλότσο να γυρίσει παραμύθι αρχινήσει και την καλή σας συντροφιά να την καλησπερίσει

Page 3: Το πιο γλυκό ψωμί

• Άλλοι αφηγηματικοί τρόποι είναι η περιγραφή και ο διάλογος

• Αφηγηματικά μοτίβα (θέματα της ιστορίας) είναι: πρόβλημα-συμβουλή-

-δοκιμασία- λύση• Ο τόπος και ο χρόνος δεν

προσδιορίζεται με ακρίβεια.• Η δράση είναι γρήγορη• Η γλώσσα του παραμυθιού είναι απλή.

– Χρησιμοποιείται κυρίως το ρήμα στον ενεστώτα ή αόριστο.

– Αποφεύγονται οι μεγάλες περίοδοι λόγου.

– Χρησιμοποιείται η παρατακτική σύνταξη των προτάσεων (π.χ Μια φορά ήταν ένας τσομπάνης ,κι είχε μία στάνη έξω από το χωριό κι έβοσκε τα πρόβατα…..)

• Δημιουργείται και διαδίδεται προφορικά. Είναι ανώνυμος ο δημιουργός του.

• Παρουσιάζεται σε παραλλαγές (διαφοροποιείται από περιοχή σε περιοχή)

• Ψυχαγωγεί το κοινό σε ώρες ξεκούρασης απ’ τη δουλειά κοντά στο τζάκι, σε ώρες ταξιδιού, αρρώστιας..

• Παρουσιάζει την καθημερινή ζωή του λαού μας και ιδιαίτερα την αγροτική.

• Είναι αφηγηματικό κείμενο στο οποίο κυριαρχεί το υπερφυσικό στοιχείο(δράκοι, μάγισσες) ή η διδακτική διάθεση.

Τα χαρακτηριστικά του λαϊκού παραμυθιού

Page 4: Το πιο γλυκό ψωμί

• Υπάρχει λιτότητα εκφραστικών στοιχείων (δηλαδή είναι λίγα τα επίθετα οι παρομοι- ώσεις, οι μεταφορές..)

Συναντάμε λαϊκές εκφράσεις(«ο βασιλιάς είχε και του πουλιού το γάλα») και στοιχεία του προφορικού λόγου, τα οποία επιβεβαιώνουν ότι δημιουργήθηκε προφορικά: «για να μην τα πολυλογούμε, παιδί μου)

Page 5: Το πιο γλυκό ψωμί

«Το πιο γλυκό ψωμί»

Page 6: Το πιο γλυκό ψωμί

Θεματικές ενότητες

1η ενότητα: «Κάποτε ήταν ένας πλούσιος βασιλιάς……………….που λέει ο λόγος»• Πλαγιότιτλος: Το πρόβλημα του βασιλιά και οι λύσεις που δοκιμάζει αρχικά.

2η ενότητα: «’Οπου κάποια μέρα……είσαι ελεύθερος να μου πάρεις το κεφάλι»• Πλαγιότιτλος: Η αιτία του προβλήματος του βασιλιά. Οι συμβουλές που δίνονται στον

βασιλιά.

3η ενότητα: «Κι ο βασιλιάς, παιδί μου,……………… Περίμενε και θα φας του απάντησε εκείνος».• Πλαγιότιτλος: Η δοκιμασία του βασιλιά.

4η ενότητα: «Σε λίγο βγήκανε τα καρβέλια…………………η όρεξη δε θα σου λείπει».• Πλαγιότιτλος: Η ικανοποίηση του βασιλιά από τη λύση του προβλήματος.

5η ενότητα: «Ο βασιλιάς ακολούθησε την ορμήνεια…………που μακάρι να τρώαμε κι εμείς έτσι». • Πλαγιότιτλος: Οι αλλαγή στην καθημερινή ζωή του βασιλιά

Page 7: Το πιο γλυκό ψωμί

Αφηγηματικοί τρόποιΗ αφήγηση γίνεται σε γ’ ενικό πρόσωπο• π.χ «Την ίδια μέρα ο βασιλιάς έδωσε διαταγή στους φουρναραίους να

ψήσουν «το πιο γλυκό ψωμί».’Επεσαν με τα μούτρα στη δουλειά οι ψωμάδες…….Μα κανένα δεν άνοιγε την όρεξη του βασιλιά »

ΠεριγραφήΠ.χ «κι επήγανε στον κάμπο, εκεί που καθόταν ο γέροντας ,σε μια

καλύβα,μέσα σ’ένα χωράφι σπαρμένο» «Σε λίγο βγήκανε τα καρβέλια αχνιστά και ροδοψημένα…Το πρόσωπο του

βασιλιά έγινε κόκκινο από χαρά»Διάλογος «Μήπως κουράζεσαι βασιλιά μου;» «Τι λες γιατρέ μου.’Ολη μέρα ξαπλωμένος ….ούτε το μικρό μου δαχτυλάκι

δεν κουνώ»

Page 8: Το πιο γλυκό ψωμί

Θεματικά κέντρα• Η εργασία και η ύπαρξη ενδιαφερόντων δίνει χαρά και ικανοποίηση στον

άνθρωπο.

• Η πληθώρα υλικών αγαθών δε δίνει στον άνθρωπο γαλήνη και ευτυχία.

• Η ζωή του ανθρώπου αποκτά νόημα μόνο όταν κοπιάσει για να έχει τα απαραίτητα υλικά αγαθά.

Επιμύθιο/το δίδαγμα του παραμυθιού:«Βασιλιά μου, πρέπει να ξέρεις πως η ζάχαρη του ψωμιού σου ήταν ο ιδρώτας που έχυσες για να το φτιάξεις».

Page 9: Το πιο γλυκό ψωμί

Ο γέροντας

φτωχός αγρότηςεργατικόςγαλήνιοςσοφόςσυνετόςπρονοητικόςαλληλέγγυος

Page 10: Το πιο γλυκό ψωμί

Τα πρόσωπα του παραμυθιού

ο βασιλιάς• Πλούσιος• Δυστυχισμένος• Γκρινιάρης-αδιάφορος• Αδρανής- τεμπέλης• Αυστηρός-αυταρχικός• Συνετός• Συνεργάσιμος• Πρόθυμος• Υπάκουος-υπομονετικός

Page 11: Το πιο γλυκό ψωμί

Η γλώσσα και το ύφος του κειμένου

Η γλώσσα του παραμυθιού είναι απλή ,γιατί : το παραμύθι δημιουργείται προφορικά. Αυτό μάλιστα φαίνεται καλύτερα, όταν σε

μερικά σημεία ο λαϊκός αφηγητής διακόπτει την αφήγηση και απευθύνεται στο ακροατήριο: «Αλέσανε το στάρι τους, και για να μην τα πολυλογούμε, γυρίσανε κατά το μεσημέρι στην καλύβα….»

• Οι προτάσεις συνδέονται παρατακτικά : «O βασιλιάς ακολούθησε την ορμήνεια του γέροντα, κι όταν γύρισε στο παλάτι του, δούλευε κάθε μέρα για το λαό του και εκατέβαινε και στον κήπο του γι’ άλλες δουλειές, κι από τότε γιατρεύτηκε από την ανορεξιά κι έτρωε καλά, που μακάρι να τρώαμε κι εμείς έτσι!»

• Οι διάλογοι διατηρούν τη ζωντάνια του προφορικού λόγου. Φράσεις όπως: «Έπεσαν με τα μούτρα στη δουλειά οι ψωμάδες»,

«Το ’να του μύριζε, τ’ άλλο του βρομούσε..» «Καρφάκι δε μου καίεται για κανέναν» «Σήκω να πάμε στ’ αλώνι να τα’αλωνίσουμε», ανταποκρίνονται στα βιώματα και την καθημερινή ζωή των ακροατών του

παραμυθιού.Ζωντανεύουν την εποχή στην οποία δημιουργήθηκε το παραμύθι.• Τέλος,χρησιμοποιείται ο ενεστώτας,κυρίως στους διαλόγους ,που δίνει ζωντάνια

και θεατρικότητα.

Page 13: Το πιο γλυκό ψωμί

Ο κύκλος του ψωμιούΝα σας πω , πώς γίνεται και στον κόσμο δίνεταιαπ’ τον σπόρο το σταράκι το γλυκό ψωμάκι :πρώτα – πρώτα οι γεωργοί σαν οργώσουνε τη γημες στη χούφτα σπόρο παίρνουν κι έτσι σπέρνουν .Τον καλό τον θεριστή τραγουδώντας , γελαστοίμε δρεπάνια που γυαλίζουν στάχυα ολόχρυσα θερίζουν .Και στ’ αλώνι θα στρωθεί , θα τριφτεί , θα πατηθείκι ύστερα το καθαρίζουν,πιάνουνε και το λιχνίζουν .Κι από κει θα φορτωθεί, και στο μύλο θ’ αλεστείκι η μυλόπετρα γυρίζει ,άσπρο αλεύρι μας χαρίζει .Σαν το παίρνει με χαρά η καλή νοικοκυρά ,μες στη σκάφη τ’ απιθώνει και ζυμώνει και ζυμώνει .Κι όταν καλοζυμωθεί,πάει στο φούρνο να ψηθεί ,με το φτυάρι μια του δίνουν μέσα να ψηθεί τ’ αφήνουν .Κι όταν βγει λαχταριστό, ροδοκόκκινο, ζεστό τρώει ,τρώει το παιδάκι το γλυκό,γλυκό ψωμάκι.

Χ. Σακελλαρίου

Page 14: Το πιο γλυκό ψωμί

ΟΡΓΩΜΑ

Page 15: Το πιο γλυκό ψωμί

ΣΠΟΡΑ

Page 20: Το πιο γλυκό ψωμί

ΣΑΚΙΑΣΜΑ

Page 21: Το πιο γλυκό ψωμί

ΑΛΕΣΜΑ

Page 22: Το πιο γλυκό ψωμί

ΑΝΑΜΑ ΦΟΥΡΝΟΥ

ΖΥΜΩΜΑ

Page 23: Το πιο γλυκό ψωμί

Λαογραφικά στοιχεία• Ο ΘΕΡΙΣΜΟΣ Το θέρισμα των σιτηρών άρχιζε το μήνα Ιούνιο. Πρωί-πρωί έφθαναν άνδρες και γυναίκες στο χωράφι, εφοδιασμένοι με

δρεπάνια, τσεμπέρια ποδιές της μέσης, κάλτσες και πετσέτες προσώπου. Οι γυναίκες η μια δίπλα στην άλλη, ξεκινούσανε το θέρισμα από μια άκρη

συνήθως, αντίθετα του ήλιου. Στο δεξί χέρι κρατούσανε το δρεπάνι και με το αριστερό χέρι πιάνανε μια δέσμη στάχυα (όσα έβαζε το χέρι τους) και τα κόβανε κοντά στη ρίζα και τα τοποθετούσανε χάμω στους στρωμένους στο χωράφι λιγοδέτες για να δέσουνε τα λεγόμενα χειρόβολα. Αυτά ήταν μεγάλα σε όγκο και ελαφριά στο βάρος δεμάτια. Ένας άντρας κουβαλούσε με το γαϊδουράκι τα δεμάτια με τα χειρόβολα στο αλώνι.

Page 24: Το πιο γλυκό ψωμί

• ΤΟ ΑΛΩΝΙΣΜΑ Το αλώνισμα γινόταν με μια σανίδα ,το βολόσυρο, που έσερναν τα βόδια

γύρω-γύρω στο αλώνι. Στην εσωτερική επιφάνεια του βολόσυρου υπήρχαν κάτι σαν νύχια που έκοβαν τα στάχυα ενώ γύριζαν τα βόδια γύρω. Πάνω στο βολόσυρο στεκόταν όρθιος ή ήταν καθιστός μαζί με τα μικρά παιδιά ο αλωνάρης.Αν τα δεμάτια με τα άχυρα ήταν λίγα, το σπάσιμο των σταχυών γινόταν με το δάρτη, ένα χοντρό ραβδί. Με αυτό χτυπούσαν δυνατά τα στάχυα.

Page 25: Το πιο γλυκό ψωμί

Όταν τέλειωνε το αλώνισμα μάζευαν τα καλάμια με ένα ξύλινο

δίχαλο. Τα ξαναδεμάτιζαν έξω από το αλώνι. Στη συνέχεια με ένα φτυάρι και με τις λεγόμενες παρασύρες (σκούπες), σώριαζαν τους κόκκους σιταριού, τα άχυρα και περίμεναν να φυσήξει αέρας για να τα λιχνίσουν. Ο λιχνιστής έριχνε ψηλά στον αέρα γεμάτες φτυαριές με ακαθάριστο καρπό. Τα ελαφριά άχυρα και η σκόνη πετιούνταν έξω από το κυκλικό χώρο του αλωνιού και έμεναν μέσα μόνο ο καθαρός καρπός

ΤΟ ΛΙΧΝΙΣΜΑ

Page 26: Το πιο γλυκό ψωμί

ΗΘΗ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟΝ ΘΕΡΙΣΜΟ ΚΑΙ ΤΟ ΑΛΩΝΙΣΜΑ Οι άνθρωποι απόφευγαν να αρχίζουν το θερισμό ημέρα Τρίτη. Απόφευγαν επίσης να τελειώνουν Σάββατο. Άρχιζαν το

θέρισμα μετά την πανσέληνο ,γιατί τότε το φεγγάρι ήταν «καλόφεγγο». Μια μέρα πριν να αρχίσει το θέρος ,αποσπέρας ,μαζεύονταν οι συγγενείς στο σπίτι του αφεντικού που θα θερίζανε την

πρώτη μέρα. Πίνανε κρασί κι εύχονταν ο ένας στον άλλο «καλή δύναμη και με το καλό να ποθερίσουμε». Την επόμενη μέρα πριν ν΄ αρχίσουνε να θερίζουνε σταυρώνανε τα δρεπάνια. Όση ώρα θερίζανε λέγανε αστεία και μαντινάδες. Πάντα από την παραβολή με βάνεις και θερίζω για να με δέρνει ο άνεμος κι’ ο ήλιος να μαυρίσω. Πάντα από την παραβολή, πάντα από το δετάρι, με βάνεις διαολόπιστη να βγάνω το σιτάρι. Να κάτεχα που θέριζαν τα δυό μου μαύρα μάθια, να πα τσι δίνω τσ’ αγκαλιές να δένει τα δεμάθια. Εψόφησε ο γάιδαρος κι’ ήντα θα κάμει ο γέρος που τονέ καβαλίκευγε και πήγαινε στο θέρος. Κοντή ’σαι σαν τον αρακά, λιανή σαν το κριθάρι, κι’ η μύτη σου κατσουνωτή σαν θερισμού δρεπάνι. Κακοδεμένη αγκαλιά, κακοδεμαθιασμένη, Είναι και σένα η φάτσα σου μικρή μου χαϊδεμένη!

Page 27: Το πιο γλυκό ψωμί

• Μετά το αλώνισμα, όταν ο καρπός ήταν σωριασμένος στη μέση του αλωνιού, ο νοικοκύρης και η γυναίκα του στεκόταν αντίκρυ ο ένας από τον άλλο και λέγανε:

-Θωρείς με μπρε γυναίκα;-Θωρώ σε μπρε άντρα μου.-Ε και του χρόνου να μη με ξαναδείς.(Δηλαδή να’ναι τόσο ψηλός ο σωρός του καρπού που να μη βλέπει ο ένας

τον άλλο). Η εργασία των μαθητών στηρίχτηκε στο βιβλίο της Ευαγγελίας Λαμπιθιανάκη

Παπαδάκη: Λαογραφικά της Κρήτης

Page 28: Το πιο γλυκό ψωμί

Παροιμίες και εκφράσεις με θέμα το ψωμί

• «Εφάγαμε ψωμί κι αλάτι»• «Γλυκό ψωμί δεν έφαγαν»

«Έφαγα ψωμί στο σπίτι σου»• «Ο νηστικός καρβέλια ονειρεύεται» (γι' αυτούς που

προσδοκούν υπερβολικά πράγματα)• « Βγάζω το ψωμί μου»• ( κερδίζω τα απαραίτητα)• «Για ένα κομμάτι ψωμί, ξεπουλά κανείς την περιουσία του»• «Η βιάση ψήνει το ψωμί, μα δεν το καλοψήνει»,• « Της προκομμένης το ψωμί γρήγορα ανεβαίνει»

Page 29: Το πιο γλυκό ψωμί

Τραγούδια με αναφορές στο ψωμίΤΟ ΨΩΜΙ ΜΟΥ ΕΙΝΑΙ ΓΛΥΚΟ Τον πρώτο χρόνο φάμπρικατον άλλον στα ψυγείαχωρίς να θέλω βρέθηκαμες στα μηχανουργεία Μα το ψωμί μου είναι γλυκόκαι το κρασί ζαλίζειτώρα που έμαθα κι εγώη ρόδα πως γυρίζει Την πρώτη μέρα γέλασεςτην άλλη μου μιλούσεςχωρίς να ξέρω έπαιρνατο δρόμο που γυρνούσες

Στίχοι: Μάνος Ελευθερίου, Μουσική: Μίκης ΘεοδωράκηςΤραγούδι:Αντ. Καλογιάννης

https://www.youtube.com/watch?v=JBwhv0pk_vc

Page 30: Το πιο γλυκό ψωμί

«Το Ψωμί» Ένα τεράστιο καρβέλι, μια πελώρια φραντζόλα ζεστό ψωμί,είχε πέσει στο δρόμο από τον ουρανό,ένα παιδί με πράσινο κοντό βρακάκι και με μαχαίριέκοβε και μοίραζε στον κόσμο γύρω,όμως και μια μικρή, ένας μικρός άσπρος άγγελος.κι αυτή μ᾿ ένα μαχαίρι έκοβε και μοίραζεκομμάτια γνήσιο ο υ ρ α ν όκι όλοι τώρα τρέχαν σ᾿ αυτή, λίγοι πηγαίναν στο ψωμί,όλοι τρέχανε στον μικρόν άγγελο που μοίραζε ουρανό!Ας μην το κρύβουμε.Διψάμε για ουρανό Μίλτος Σαχτούρης

• Μίλτος Σαχτούρης αξιοποιεί δύο βασικά σύμβολα, για να τονίσει εκείνο που πραγματικά επιθυμούν κι έχουν ανάγκη οι άνθρωποι. Έτσι, από τη μία τίθεται το «ψωμί», το οποίο υποδηλώνει τις ανάγκες βιοπορισμού, κι από την άλλη αντιπαρατίθεται ο «ουρανός», σύμβολο της ελπίδας . Όπως ο ίδιος ο ποιητής, έτσι και οι συγκαιρινοί του, διψούν για ουρανό, διψούν για την ελπίδα πως ο κόσμος στον οποίο ζουν μπορεί να λάβει μια πιο αγνή μορφή, όπου η βία, το μίσος, η εκμετάλλευση κι η αντιπαλότητα δεν θα έχουν καμία θέση.

Page 31: Το πιο γλυκό ψωμί

"Tο απομεσήμερο έμοιαζε να στέκεισαν αμάξι γέρικο στην ανηφοριάKάθ’ απομεσήμερο στο κρυφό μας στέκιπίσω απ’ το μαγέρικο του Δεληβοριά.

Όλα μοιάζαν ουρανόςκαι ψωμί σπιτίσιοΌλα μοιάζαν ουρανόςκαι γλυκό, γλυκό ψωμί.

[Γνώριζες τα βήματα ξέκρινα τους ήχουςκαι φωτιές ανάβαμε με σβηστή φωνήΤις βραδιές συνθήματα γράφαμε στους τοίχουςπέφταμε φωνάζοντας «Κάτω οι Γερμανοί»]

• Πρωτομαγιά του ’44, διακόσιοι πατριώτες εκτελέστηκαν στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής ως αντίποινα για τη δολοφονία των Γερμανών στους Μολάους.Είκοσι χρόνια αργότερα, ο Λευτέρης Παπαδόπουλος έγραψε τους στίχους του τραγουδιού "Σαββατόβραδο στην Καισαριανή", που μελοποίησε ο Σταύρος Ξαρχάκος και ερμήνευσε σε πρώτη εκτέλεση ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης.

Τάχα τι να ζήλεψαν στα χλωρά σου μάτιαπου γιομάν τ’ απόβραδο γλύκα πρωινήκι ήρθαν και βασίλεψαν τα βαθιά σου μάτια κάποιο Σαββατόβραδο στην Καισαριανή

Κι όλα γίναν κεραυνόςπελαγίσια αλμύρακι όλα γίναν κεραυνόςκαι πικρό πικρό ψωμί

Σύνθεση: Σταύρος Ξαρχάκος Στίχοι: Λευτέρης Παπαδόπουλος

Τραγούδι: Γρηγόρης Μπιθικώτσης

Σαββατόβραδο στην Καισαριανή

https://www.youtube.com/watch?v=DSUuv_87vdg

Page 32: Το πιο γλυκό ψωμί

Εργάστηκαν οι μαθητές των τμημάτων Α1 και Α2 κατά τα σχολικά έτη 2013-2014 και 2015-2016

Φωτογραφίες από την επίσκεψη των μαθητών στο λαογραφικό μουσείο «Λυχνοστάτης»