Жер ғаламшары

Дайындаған: Дәрібай Айдана

Алматы 2015 ж

Тапсырмалар:Экватор дегеніміз не?

Экватор сызығы жерді қандай екі жарты шарға бөліп жатыр?

Жер пішіні неге шар тәрізді деп аталады?Глобустың пішіні қандай?

Ертеректе жердің пішіні туралы қандай көзқарастар болды?

Ғарышты игеру кезінен бастап жердің пішіні туралы қандай дәлелдер пайда болды?

Ж Е РКүн жүйесіндегі Күннен есептесек үшінші ғаламшар. Шамамен 4,5-4,6 млрд

бұрын пайда болған. Алғашқы кезде улы газдармен қайнап – жатып тұрған

тау жыныстарынан құралған аспан денесі болатын. Миллиондаған жылдар

бойы Жер біртіндеп суына бастайды. Жердің бетінде бұрынғы жалындап

жанып қызып жатқан массаның үстіне жұқа гранитті қабат пайда болып,

қызған кездегі су булары нөсер жаңбырларға айналып, толассыз Жер бетіне

жауып тұрды. Жаңбыр сулары Жер бетіндегі ойыстарды төмен жатқан

жерлерді суға толтырды. Бірақ уақыт өте келе су кері қайтып бұрынғы

деңгейінен төмен түсті, соның өзінде де, Жер бетінің 2\3 бөлігі сулардан

тұрады. Жер бетінің жалпы ауданы 510 млн км², оның 71% су, қалған 29%

құрлық алып жатыр.

Бірақ біздің ғаламшарымыз дәл шар сияқты емес, бүйірлері

аздап шығыңқы болып келеді. Жер шарының кішірейтілген

моделін г л о б у с деп атаймыз.

Ол өзінің осі арқылы айналысқа түседі. Географиялық глобус

( латынша globus- шар) – Жер шарының неше есе кішірейтіліп

берілген бейнесі. Глобустағы жер бетінің дәл бейнесін картаға

көшіру үшін картографиялық проекциялар қолданылады. Оның

геометриялық пішіні мен аудандарының ара қатынасы нақты, еш

өзгертусіз яғни бұрмаланусыз беріледі.

АЛҒАШҚЫ ГЛОБУСТЫ – XVҒ. НЕМІС КАРТОГРАФЫ М.БЕХАЙМ ЖАСАҒАН

Глобус түрлері

Жалпыгеографиялық

Тақырыптық - саяси

Геологиялық

Бірінші глобусты б.з.д.150 ж Кратет Малльский жасаған

болатын.

Ось дегеніміз – глобустың ортасынан жоғарыдан төмен қарай

өткізілген сым темір. Жер де өзінің осінен айналады, бірақ глобустағы

ось ойша, яғни түсінікті болу үшін алынған.

Осьтің екі шетін п о л ю с т е р деп атайды. Жердің ең енді жерін

экватор сызығы алып жатыр.

Э к в а т о р ( латыншадан “ теңестіргіш ” ) – ол жер шарын екі жарты

шарға бөледі. Оның жоғарғы бөлігін – солтүстік жарты шар, төменгі

бөлігін – оңтүстік жарты шар деп атаймыз. Географиялық

ендіктер ( о˚ - тан 90˚- қа дейін ) экватордан бастап солтүстік және

оңтүстікке қарай есептеледі.

Экватор – Күн мен Түннің теңелу нүктесі орналасқан сызық. Жердің

экватор тұсындағы радиусы полюс тұсындағыдан гөрі ұзын. Жердің

экваторлық радиусы – 6378 км деп есептеледі. Олардың айырмашылығы

– 21 км. Сөйтіп біздің жеріміз полюстер тұсында ішке қарай басыңқы

үлкен шар.

Ғалымдар осындай пікірге келіп отыр. Экватор ұзындығы – 40000

шақырым .

Жердің сыртқы қабатының ұзындығын ежелгі грек оқымыстысы

Эратосфен сол кездің өзінде –ақ нақты өлшеген. Оның өлшеуі бойынша

қазіргі ұзындық бірлігімен есептегенде 39960 шақырым болған.

Пайдаланатын әдебиеттер тізімі:

“ Жаратылыстану ”Иркитбаев С.Н. Алматы, 2007 ж.

“ Ландшафттану ” Иркитбаев С.Н. Алматы, 2007ж.

Воронцов Н.Н. “ Эволюция теориясы ” М: 1999

Грант В. “ Эволюциялық процесс” М: 1999

Новиков И.Д. “ Как взорвалось вселенная ” М:1988

НАЗАРЫҢЫЗҒААЛҒЫС

БІЛДІРЕМІН!