Η ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΣ:

Κριπαροπούλου ΑντιγόνηΠολιτική Παιδεία

Β’ Λυκείου

• Το έγκληµα, όπως άλλωστε όλα τα κοινωνικά φαινόµενα,

προσδιορίζεται ιστορικά και κοινωνικά.

• Η κάθε κοινωνία απαντά µε διαφορετικό τρόπο σε ορισµένα

κοινά ερωτήµατα. • Οι διαφορετικές απαντήσεις που

δίνονται σε παρόµοια προβλήµατα εξαρτώνται από

ποικίλους παράγοντες, γεωγραφικής, κοινωνικής,

πολιτικής και οικονοµικής φύσης. • Αυτό σηµαίνει ότι και η

προσέγγιση του εγκλήµατος διαφοροποιείται από κοινωνία σε κοινωνία και από εποχή σε εποχή.

• Φωτ.: Η Ιουδήθ αποκεφαλίζει τον Ολοφέρνη (1598-1599), Michelangelo Merisi

da Caravaggio

Οι βασικότερες απόψεις για την ερµηνεία του φαινοµένου «έγκληµα»

είναι οι πιο κάτω:

Παλαιές δοξασίες:

Στις πρωτόγονες αλλά και τις αρχαίες κοινωνίες πίστευαν ότι

η εγκληµατική συµπεριφορά οφειλόταν στην παρέµβαση των

δαιµόνων ή άλλων σκοτεινών δυνάµεων.

Με την πρόοδο της επιστήµης, οι αντιλήψεις αυτές ξεπεράστηκαν.

∆ιατηρήθηκε, όµως, η ιδέα ότι τα εγκλήµατα διαπράττονται

από άτοµα εκ γενετής «διαφορετικά».

Φωτ.: Ο θάνατος του Σωκράτη, Jacques Louis David (Σε όλη την

ανθρώπινη ιστορία, έγινε εντατική χρήση της

δηλητηρίασης ως μεθόδου δολοφονίας, αυτοκτονίας και

εκτέλεσης).

Ανθρωπολογική προσέγγιση:

Υποστηρίζει ότι µπορούµε να αναγνωρίσουµε τον

εγκληµατία από τα εξωτερικά του χαρακτηριστικά, διότι φέρει

συγκεκριµένα «φυσικά στίγµατα» (βασικός εκπρόσωπος ο

Lombroso). Η θεωρία αυτή υποστηρίζει ότι ο εγκληµατίας έχει τα «σπέρµατα του εγκλήµατος» που του έχουν

µεταβιβαστεί κληρονοµικά, είναι δηλαδή εκ γενετής εγκληµατίας

και µε την έννοια αυτή, διαφέρει από τους άλλους «οµαλούς

ανθρώπους». Οι απόψεις αυτές δεν είναι

αποδεκτές σήµερα, αλλά αποτέλεσαν την

πρώτη επιστηµονική προσέγγιση του εγκλήµατος.

Τσέζαρε Λ

ομπρόζο 1835-1909

Ιταλός ιατρός, ανθρωπολόγος,

πανεπιστημιακός καθηγητής και

εγκληματολόγος.Έγινε διευθυντής στο

άσυλο του Πεζάρο.O Τσέζαρε Λομπρόζο έγινε παγκοσμίως γνωστός για

τις μελέτες και τις θεωρίες του πάνω στο πεδίο της χαρακτηρολογίας ή της σχέσης ανάμεσα στα πνευματικά και στα

σωματικά χαρακτηριστικά. Ασχολήθηκε ιδιαίτερα με

την έννοια του «εγκληματικού μυαλού»

και τόνισε τη σημασία της επιστημονικής μελέτης του.

Η θεωρία του έγινε αργότερα γνωστή ως «εγκληματολογική ανθρωπολογία».

Το κυριότερο έργο του, «Ο Εγκληματίας άνθρωπος»

Μέγεθος κρανίου και, συνεπώς, εγκεφάλου, σχήµα κρανίου, των

αυτιών ή του σαγονιού, ασύµµετρα

χαρακτηριστικά στο πρόσωπο, κ.λ.π.

θεωρούνται από τον Lobroso ως «βιολογικά

στίγματα», ενδεικτικά της ροπής προς το έγκλημα.

Βιολογική προσέγγιση:

Αποτελεί την σύγχρονη εκδοχή της ανθρωπολογικής προσέγγισης και υποστηρίζει ότι οι εγκληµατικές τάσεις

ορισµένων ατόµων οφείλονται

σε συγκεκριµένες βιολογικές ανωµαλίες που

µεταβιβάζονται κληρονοµικά (π.χ. η ύπαρξη 47

χρωµοσωµάτων σε ορισµένα άτοµα, αντί 46 που είναι το

φυσιολογικό έχει ως αποτέλεσµα την εκδήλωση

επιθετικής, βίαιης ή εγκληµατικής συµπεριφοράς -

σύνδροµο Klinefelter). Ωστόσο, βασίζεται

περισσότερο σε ενδείξεις παρά σε αποδείξεις.

Ψυχολογική και Ψυχαναλυτική προσέγγιση:

Τονίζει την σηµασία των ψυχολογικών

παραγόντων στη γένεση του εγκλήµατος και

ενδιαφέρεται κυρίως για την ψυχική

υγεία του εγκληµατία, καθώς και για τις

αντιδράσεις του στις διάφορες προκλήσεις του

κοινωνικού περιβάλλοντος.

Φωτ.: Από την ταινία «Τα πουλιά» του Χίτσκοκ.

Ειδικά η ψυχανάλυση προσπαθεί να συνδυάσει την ψυχολογική κατάσταση

κάθε ατόµου µε την επιρροή του περιβάλλοντος, ιδίως του οικογενειακού

κατά την παιδική ηλικία. Οι θεωρίες αυτές υποστηρίζουν ότι

οποιοσδήποτε άνθρωπος είναι ικανός να διαπράξει έγκληµα κάτω από ορισµένες

συνθήκες. Ορµές, δυσάρεστες αναµνήσεις ή

εντυπώσεις από την παιδική ηλικία, ενοχές, αντιλήψεις κ.λ.π. προκαλούν

σφοδρές εσωτερικές συγκρούσεις σε κάθε άτοµο, που είναι πολύ πιθανό να

αναζητήσει τη λύτρωση και µέσα από το έγκληµα (Sigmunt Freud, 1856-1939).

Επίσης ο Alfred Adler (1870-1937), αποδίδει την επιθετικότητα και την ροπή ορισµένων ατόµων προς το έγκληµα στο συναίσθηµα µειονεξίας που αισθάνεται

κάποιος από την παιδική ηλικία, καθώς και στην αντίληψη ότι η ζωή είναι µια διαρκής

πάλη µέσα σε ένα εχθρικό περιβάλλον. Βασική έννοια στις θεωρίες αυτές είναι το «Εκείνο» ή «Αυτό», µια ισχυρή ασυνείδητη

δύναµη της προσωπικότητας. Φωτ.: Από την ταινία Fatal Attraction

(Ολέθρια σχέση)

Αντιψυχιατρική προσέγγιση

Εµφανίστηκε κατά τη δεκαετία του 1960 και υποστηρίζει ότι ο εγκληµατίας δηµιουργείται και διαµορφώνεται από αυτό που

ονοµάζουν παθολογία της κοινωνίας και όχι εξαιτίας

κάποιας πνευµατικής ή ψυχικής πάθησης (Ronald Laing, D.

Cooper).

«Σε έναν κόσμο που οι γνωστικοί σκότωσαν μέσα σε

50 χρόνια100.000.000 ανθρώπους, πού

βρίσκεται η γραμμή πουτους χωρίζει από τους

τρελλούς» ;

Κοινωνιολογική προσέγγιση:

Εστιάζει το ενδιαφέρον της όχι στον ίδιο τον εγκληµατία αλλά γενικότερα στο

φαινόµενο που ονοµάζεται έγκληµα και τονίζει τον σηµαντικό ρόλο του

ευρύτερου κοινωνικού περιβάλλοντος. Υπάρχει µεγάλη ποικιλία

κοινωνιολογικών προσεγγίσεων, αφού κάθε µελετητής µελετά µε διαφορετικό τρόπο την επιρροή του περιβάλλοντος (κοινωνικοοικονοµικές συνθήκες στο

καπιταλιστικό σύστηµα, συνθήκες που επικρατούν στο περιβάλλον του

εγκληµατία, έλλειψη διαπαιδαγώγησης και αδιαφορία για τον συνάνθρωπο στις

σύγχρονες κοινωνίες, επιβολή της κυρίαρχης ιδεολογίας στην εκπαίδευση

και την νοµοθεσία, σχέση εγκληµατικότητας και πολιτισµικής

παράδοσης ή συστήµατος, διαδοχή εποχών και κλίµατος κ.λπ.)

Το γενικό συµπέρασµα είναι ότι η λειτουργία και οι δοµές της κοινωνίας

στην οποία ζούµε επηρεάζουν την συµπεριφορά όλων µας και οπωσδήποτε

παίζουν σοβαρό ρόλο στην εγκληµατογένεση.

Φωτ.: Ονορέ Ντωμιέ, Ανθρώπινη αδυναμία, λιθογραφία

Σύγχρονες αντιλήψεις: Καµία όµως από τις παραπάνω προσεγγίσεις δεν εξηγεί από µόνη της ικανοποιητικά το

φαινόµενο έγκληµα. Επικρατέστερες σήµερα µπορούν να θεωρηθούν η

ψυχαναλυτική και η κοινωνιολογική προσέγγιση. Ωστόσο και αυτές ρίχνουν το βάρος σε ορισµένους µόνο από τους παράγοντες που γεννούν

το έγκληµα. Έτσι, δεχόµαστε ότι ένας

άνθρωπος ωθείται στο έγκληµα, εξαιτίας µιας

ολόκληρης σειράς παραγόντων που επιδρούν επάνω του, τον επηρεάζουν και, σε µεγάλο βαθµό, τον διαµορφώνουν.

Φωτ.: Ονορέ Ντωμιέ

Παράγοντες:

Βιολογικοί

Κληρονοµούµενα γνωρίσµατα και

στοιχεία, εγκεφαλικές

βλάβες, ενδοκρινολογικές ανωµαλίες κ.λπ.Φωτ.: Gustave

Courbet

Ψυχολογικοί

Ψυχικά τραύµατα, νευρώσεις, ψυχώσεις, ψυχασθένειες κ.λπ.

Νεύρωση: ψυχική ασθένεια που εµποδίζει το άτοµο να είναι

πραγµατικά ευτυχισµένο και θετικό για την κοινωνία ( άγχη,

ψυχοσωµατικά, φοβίες, δυσκολίες στις σχέσεις µε τους άλλους κ.λπ.)

Ψύχωση: ψυχική ασθένεια που κάνει τον άνθρωπο να χάνει την επαφή µε τον κόσµο γύρω του.

Αυτός που πάσχει από ψύχωση έχει µια πολύ παραµορφωµένη εικόνα για τη ζωή, τους ανθρώπους, τον εαυτό του. Κινδυνεύει να κάνει κακό στον εαυτό του ή στους

άλλους και δεν ανταποκρίνεται στις καθηµερινές απαιτήσεις του

περιβάλλοντος. Φωτ.: Φραντς Καρλ Μπίλερ «Ο

εαυτός»

Κοινωνικοί - Οικονομικοί

Αρνητικές συνθήκες που επικρατούν στο

περιβάλλον, παρακµή της κοινωνίας, δυσλειτουργία των κοινωνικών κανόνων,

ανεργία, φτώχεια, εξαθλίωση, έλλειψη

βασικών αγαθών κ.λπ.Φωτ.: Το βάρος (Η

πλύστρα), 1850-1853 περίπου, Ονορέ Ντωμιέ

Ο βασικότερος όµως από τους παράγοντες που οδηγούν στο

έγκληµα είναι ο ψυχισµός του δράστη, ο οποίος όµως

διαµορφώνεται µε έναν τρόπο ιδιαίτερα πολύπλοκο και ξεχωριστό για κάθε άτοµο και, συνεπώς, δεν

µπορεί να µελετηθεί εύκολα. Για παράδειγµα, ο αριθµός των ατόµων που δέχονται αρνητικές

επιδράσεις από το περιβάλλον είναι πολύ µεγάλος

αλλά δεν γίνονται όλοι εγκληµατίες.

Όσοι, όµως, παρουσιάζουν επιπλέον διαταραχές εξαιτίας συγκεκριµένων βιολογικών ή

ψυχολογικών παραγόντων, έχουν πολύ µεγαλύτερες πιθανότητες να

εγκληµατήσουν (οι εξωγενείς παράγοντες ενδέχεται να

διογκώσουν τις ιδιοµορφίες του ψυχισµού τους).

Φωτ.: Gustave Courbet

Ο συνδυασµός κοινωνικών, βιολογικών, ψυχολογικών ή άλλων παραγόντων δεν

οδηγεί απαραίτητα στο έγκληµα. Οι παράγοντες αυτοί µπορούν να λειτουργήσουν ως στοιχεία που ενεργοποιούν τάσεις ή ορµές του

ατόµου, δηµιουργώντας µια ιδιαίτερη κατάσταση που οδηγεί σ’ ένα επόµενο

στάδιο στην εγκληµατική πράξη. Γενικότερα, µπορούµε να πούµε ότι η

ψυχική κατάσταση του ατόµου τη στιγµή που διαπράττει το έγκληµα

αποτελεί τον κεντρικό άξονα όλων των καταβολών του και των επιδράσεων που έχει δεχτεί από το παρελθόν, την

ίδια την ουσία της ύπαρξής του και της συνολικής προσωπικότητάς του.

Φωτ.: Μερικές από τις κάρτες του τεστ κηλίδων μελάνης Rorschach (είναι μία μέθοδος ψυχολογικής /ψυχιατρικής

διάγνωσης που σχετίζεται με την εικόνα) και οι ειδικοί το χρησιμοποιούν για να προσπαθήσουν να εξετάσουν τα

χαρακτηριστικά της προσωπικότητας και τη

συναισθηματική λειτουργία των ασθενών τους.

Ακολουθούν μερικά σκίτσα ατόμων που εκδήλωσαν «αποκλίνουσα συμπεριφορά» για προβληματισμό και

συζήτηση…

Έξι πίνακες του ίδιου ζωγράφου

(Λούις Γουαίην) που προσβλήθηκε από

σχιζοφένεια. Όλοι παριστάνουν μια γάτα, έγιναν

όμως σε διαφορετικά στάδια της ασθένειας.

Όσο η ασθένεια προχωρεί, τόσο

απομακρύνονται από την

πραγματικότητα και γίνονται πιο

μπερδεμένοι.

Σχέδιο του ίδιου του δολοφόνου (που λεγόταν

Τρόπμαν) που παριστάνει το έγκλημά

του. Στην επιγραφή (που έβαλε ο ίδιος επάνω αριστερά), φαίνεται

καθαρά η σύγχυση του «Εγώ» με τον «Άλλον». Μιλάει για τον εαυτό

του σαν για άλλο πρόσωπο και λέει: «Πώς ο Κινκέ (ο Κινκέ ήταν ο πατέρας του) ο άθλιος

πατέρας που με κατέστρεψε, σκότωσε

όλη του την οικογένεια». Με λίγα λόγια, ενώ τον

πολλαπλό φόνο τον διέπραξε ο Τρόπμαν

θεωρούσε ότι δεν τον έκανε αυτός αλλά ο

πατέρας του.

Το σχέδιο αυτό με την επιγραφή του μας εξηγεί σαφέστατα ότι η μοναξιά, η θλίψη, η θέση στο περιθώριο της κοινωνίας ήταν τα αισθήματα του νεαρού κατάδικου – ζωγράφου και πριν την πράξη του και την καταδίκη του («Για να σε χτυπήσει η δυστυχία πρέπει προηγουμένως να ήσουν ευτυχισμένος»).

Σχέδιο νεαρού κλεισμένου σε γαλλικό σωφρονιστήριο μισοελεύθερο. Παριστάνει τους γονείς του στην παιδική ηλικία. Προσοχή στις γροθιές, ειδικά του πατέρα, στο στιλέτο που είναι στο κεφάλι (στη σκέψη της μητέρας), στην δική του απελπιστική στάση μπροστά στα δυο αυτά γιγάντια μαύρα όντα.