ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΚΑΙ ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΣ ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ

Α) Προαναγνωστικό στάδιο – Προετοιμασία

Σχήμα 1: «Il postino» (1994) του Michael Radford με τους Philippe Noiret και Massimo Troisiκαι «Το Δόλωμα» (1964) του Αλέκου Σακελάριου με τους Αλίκη Βουγιουκλάκη, ΑλέκοΑλεξανδράκη και Ντίνο Ηλιόπουλο.

Δείτε δύο απόσπασματα της ταινίας «Il postino» του 1994 του Michael Radford με τους Philippe Noiret και Massimo Troisi (η σκηνή στην οποία ο ταχυδρόμος τολμά και ρωτά τον ποιητή για τη σημασία της «μεταφοράς» και η σκηνή στην παραλία όπου ο ποιητής απαγγέλλει στίχους του και ενδιαφέρεται να μάθει την άποψη του ταχυδρόμου. Αυτός στην προσπάθεια του να ορίσει το αίσθημα που του προκαλούν οι στίχοι δημιουργεί και ο ίδιος μια μεταφορά). https://www.youtube.com/watch?v=CSnROXYxiLE https://www.youtube.com/watch?v=duV2G5XTgQM

Μπορείτε να δείτε και το ακόλουθο απόσπασμα από την ταινία όπου η χρήση μεταφορικού λόγου από τον ερωτευμένο ταχυδρόμο παρεξηγείται. https://www.youtube.com/watch?v=irjKC9_1l3o&index=7&list=PL9044FC584271C021

Δείτε και το ακόλουθο απόσπασμα από την ταινία και να στοχαστείτε πάνω στη φράση του ταχυδρόμου «η ποίηση δεν ανήκει σ΄ αυτόν που τη γράφει , αλλά σε κείνον που την έχει ανάγκη». Πώς αντιλαμβάνεστε το νόημα της παραπάνω φράσης;https://www.youtube.com/watch?v=frqWSqg35iM&list=PL9044FC584271C021&index=8

Με αφορμή τα προηγούμενα βίντεο πείτε ποιο πιστεύετε ότι είναι το νόημα και η γενικότερη χρησιμότητα της ποίησης. Αξιολογείστε τη σημασία του συνδηλωτικού λόγου στην ποιητική δημιουργία και την αξία της βιωματικής προσέγγισής της.(Μπορείτε να δείτε 12 αποσπάσματα της ταινίας στην ηλεκτρονική διεύθυνση:

https://www.youtube.com/playlist?list=PL9044FC584271C021)

Δείτε στη συνέχεια το απόσπασμα από την ταινία «Το Δόλωμα» (1964) του Αλέκου Σακελάριου με τους Αλίκη Βουγιουκλάκη, Αλέκο Αλεξανδράκη και Ντίνο Ηλιόπουλο (σκηνή στην οποία ο Ντίνος Ηλιόπουλος διδάσκει τον τρόπο απαγγελίας της μοντέρνας ποίησης στην Αλίκη Βουγιουκλάκη, προκειμένου να δίνει την εντύπωση μιας καλλιεργημένης γυναίκας).https://www.youtube.com/watch?v=HW7Zly1R8aI

Για ποια είδη ποίησης γίνεται αναφορά στο απόσπασμα; Ποια είναι η στάση των πρωταγωνιστών στην ποίηση που απαγγέλλει ο Ντίνος Ηλιόπουλος; Τι είδους ποίηση προτιμά

η Α. Βουγιουκλάκη; Ποια είναι η δική σας στάση απέναντι σε αυτό που αντιλαμβάνεστε ως ποίηση;

Ακούστε μια μίξη μελοποιημένης ελληνικής ποίησης από την ακόλουθη ηλεκτρονική διεύθυνση https://www.youtube.com/watch?v=JwDsbFF_vxA

Αναγνωρίζετε κάποιους ποιητές, ποιήματα και ερμηνευτές;

Σχήμα 2: Ζωγραφικοί πίνακες (Sandro Botticelli, Salvador Dalí)

Δείτε τους παραπάνω δύο ζωγραφικούς πίνακες του Botticelli και του Dalí, που απεικονίζουν νεαρές γυναίκες (σχήμα 2).

Παρατηρήστε και καταγράψτε διαφορές στην τεχνοτροπία τους. Τι αλλάζει στην απεικόνιση του γυναικείου προσώπου; Ακούστε το ποίημα του Διονύσιου Σολωμού ‘Η Ξανθούλα’ μελοποιημένο και ερμηνευμένο από

την Αλίκη Καγιαλόγλου καθώς και το ποίημα του Οδυσσέα Ελύτη ‘Η Μαρίνα των Βράχων’ σε απαγγελία της Ιουλίτας Ηλιοπούλου.

https://www.youtube.com/watch?v=4XRzRT7b0OU

http://www.youtube.com/watch?v=mOOFcxm0L7E&feature=related

Μεταφέρετε τώρα τις παρατηρήσεις σας από τον εικαστικό χώρο στο πεδίο της λογοτεχνίας. Και εδώ τα δυο ποιήματα αναφέρονται σε νεαρά κορίτσια. Πώς προσεγγίζουν όμως οι δυο ποιητές το θέμα τους; Ποια διαφορά υπάρχει στην τεχνοτροπία τους; Προσέχετε πως τονίζεται από τη μία η ποίηση ως ‘μουσικός λόγος’ με ευκρινές θεματικό κέντρο και από την άλλη η ποίηση ως ενέργεια με ελεύθερη έκφραση συναισθηματικών βιωμάτων.

Η ΠΟΙΗΣΗ

1.    Γιώργος Σαραντής   «Δεν είναι η ποίηση»

δεν είναι η ποίησηκλειστός τόπος για ονειροπόλησηφέρνει τη νήπια αίσθηση της πρώτης χαραυγήςκι είναι η συμφιλίωση ενάντιων πραγμάτωναυτό που δένει το Θεόμε το εφήμεροτο στήθος με τη λησμονιάτο βίο τον ανθρώπινομε τη δικαιοσύνηδεν είναι η ποίησηκλειστός τόπος για ονειροπόλησηείναι το άλλο νόημα των πραγμάτων.

2.      Τι είναι η Ποίηση για τους ποιητές

- Για το Νάσο Βαγενά: «Το ποίημα είναι ένα νησί. Μπορείς να πας σ’ αυτό με πλοίο. Το ζήτημα είναι αν μπορείς να πας κολυμπώντας»

-Για τον Ελύτη: « Αυτό είναι στο βάθος η ποίηση, η τέχνη να οδηγείσαι και να φτάνεις προς αυτό που σε υπερβαίνει, να γίνεσαι άνεμος για τον χαρταετό και χαρταετός  για τον άνεμο, ακόμα κι όταν ουρανός δεν υπάρχει. Δεν παίζω με τα λόγια. Μιλώ για την κίνηση που ανακαλύπτει κανεί/ να σημειώνεται  μέσα στη στιγμή, όταν καταφέρνει να την ανοίξει και να της δώσει διάρκεια».  Αλλά και: «Η ποίηση είναι το άλλο πρόσωπο της υπερηφάνειας».

- Για τον Εμπειρίκο: «Η Ποίησις είναι ανάπτυξις στίλβοντος ποδηλάτου».- Για το Νίκο Καρούζο: «Ποτέ στ’ αλήθεια δεν το ’μαθα/ τι είναι τα ποιήματα./Είναι πληγώματα/ίν’

ομοιώματα/ φενάκη/ φρεναπάτη;/ Φρενάρισμα ίσως; /ταραχώδη κύματα; /τί είναι τα ποιήματα;/ Είν’ εκδορές απλά γδαρσίματα;/ είναι σκαψίματα;/ Είναι ιώδιο;/ Είναι φάρμακα;/ είναι γάζες επίδεσμοι/ παρηγόρια ή διαλείμματα;/ Πολλοί τα βαλσαμώνουν ως μηνύματα./Εγώ τα λέω ενθύμια φρίκης».

- Για τον Καρυωτάκη: «Μας διώχνουνε τα πράγματα κι η ποίησις/  είναι το καταφύγιο που φθονούμε».

- Για το Λειβαδίτη: «Η ποίηση είναι ένα αίνιγμα από συνηθισμένα λόγια» Αλλά και «… ένα παιχνίδι / που τα χάνεις όλα/ για να κερδίσεις ίσως / ένα άπιαστο αστέρι».

- Για τον Παυλόπουλο η Ποίηση είναι ένα είδωλο άπιαστο: «Μια πόρτα ανοιχτή, για την οποία αιώνες τώρα/φτιάχνονται  ατέλειωτες αρμαθιές αντικλείδια».

- Για το Σαραντάρη: «Η ποίηση είναι / εκείνος ο εαυτός μας/ που δεν κοιμάται ποτέ»- Για το Σαχτούρη: «Λανθάνουσα κοινή ανθρώπινη ανάγκη για ουρανό».- Για το Σεφέρη: «Η Ποίηση έχει τις ρίζες της στην ανθρώπινη ανάσα», «Το χρυσό δίχτυ,/ όπου τα

πράγματα σπαρταρούν/ σαν ψάρια» και «Είναι πολλά παιδιά πολλών ανθρώπων τα λόγια μας».

3.      Η ομιλία του Γιώργου Σεφέρη κατά την απονομή του βραβείου Νομπέλ στη Λογοτεχνία

Στοκχόλμη, 10 Δεκεμβρίου 1963

   Τούτη την ώρα αισθάνομαι πως είμαι ο ίδιος μια αντίφαση. Αλήθεια, η Σουηδική Ακαδημία έκρινε πως η προσπάθειά μου σε μια γλώσσα περιλάλητη επί αιώνες, αλλά στην παρούσα μορφή της περιορισμένη, άξιζε αυτή την υψηλή διάκριση. Θέλησε να τιμήσει τη γλώσσα μου, και να - εκφράζω τώρα τις ευχαριστίες μου σε ξένη γλώσσα. Σας παρακαλώ να μου δώσετε τη συγγνώμη που ζητώ πρώτα-πρώτα από τον εαυτό μου.

Ανήκω σε μια χώρα μικρή. Ένα πέτρινο ακρωτήρι στη Μεσόγειο, που δεν έχει άλλο αγαθό παρά τον αγώνα του λαού του, τη θάλασσα, και το φως του ήλιου. Είναι μικρός ο τόπος μας, αλλά η παράδοσή του είναι τεράστια και το πράγμα που μας χαρακτηρίζει είναι ότι μας παραδόθηκε χωρίς διακοπή. Η ελληνική γλώσσα δεν έπαψε ποτέ της να μιλιέται. Δέχτηκε τις αλλοιώσεις που δέχεται καθετί ζωντανό, αλλά δεν παρουσιάζει κανένα χάσμα. Άλλο χαρακτηριστικό αυτής της παράδοσης είναι η αγάπη της για την ανθρωπιά• κανόνας της είναι η δικαιοσύνη. Στην αρχαία τραγωδία, την οργανωμένη με τόση ακρίβεια, ο άνθρωπος που ξεπερνά το μέτρο, πρέπει να τιμωρηθεί από τις Ερινύες. Ο ίδιος νόμος ισχύει και όταν ακόμα πρόκειται για φυσικά φαινόμενα: "Ήλιος ουχ υπερβήσεται μέτρα" λέει ο Ηράκλειτος, "ει δε μη, Ερινύες μιν Δίκης επίκουροι εξευρήσουσιν".

Συλλογίζομαι πως δεν αποκλείεται ολωσδιόλου να ωφεληθεί ένας σύγχρονος επιστήμων, αν στοχαστεί τούτο το απόφθεγμα του Ίωνα φιλοσόφου. Όσο για μένα συγκινούμαι παρατηρώντας πως η συνείδηση της δικαιοσύνης είχε τόσο πολύ διαποτίσει την ελληνική ψυχή, ώστε να γίνει κανόνας και του φυσικού κόσμου. Και ένας από τους διδασκάλους μου (εννοεί τον Μακρυγιάννη), των αρχών του περασμένου αιώνα, γράφει: "...θα χαθούμε γιατί αδικήσαμε..." Αυτός ο άνθρωπος ήταν αγράμματος• είχε μάθει να γράφει στα τριανταπέντε χρόνια της ηλικίας του. Αλλά στην Ελλάδα των ημερών μας, η προφορική παράδοση πηγαίνει μακριά στα περασμένα όσο και η γραπτή. Το ίδιο και η ποίηση. Είναι για μένα σημαντικό το γεγονός ότι η Σουηδία θέλησε να τιμήσει και τούτη την ποίηση και όλη την ποίηση γενικά, ακόμη και όταν αναβρύζει ανάμεσα σ’ ένα λαό περιορισμένο. Γιατί πιστεύω πως τούτος ο σύγχρονος κόσμος όπου ζούμε, ο τυραννισμένος από το φόβο και την ανησυχία, τη χρειάζεται την ποίηση. Η ποίηση έχει τις ρίζες της στην ανθρώπινη ανάσα, και τι θα γινόμασταν αν η πνοή μας λιγόστευε; Είναι μια πράξη εμπιστοσύνης κι ένας Θεός το ξέρει αν τα δεινά μας δεν τα χρωστάμε στη στέρηση εμπιστοσύνης.

Παρατήρησαν, τον περασμένο χρόνο γύρω από τούτο το τραπέζι, την πολύ μεγάλη διαφορά ανάμεσα στις ανακαλύψεις της σύγχρονης επιστήμης και στη λογοτεχνία΄ παρατήρησαν πως ανάμεσα σ’ ένα αρχαίο ελληνικό δράμα και ένα σημερινό, η διαφορά είναι λίγη. Ναι, η συμπεριφορά του ανθρώπου δε μοιάζει να έχει αλλάξει βασικά. Και πρέπει να προσθέσω πως νιώθει πάντα την ανάγκη ν’ ακούσει τούτη την ανθρώπινη φωνή που ονομάζουμε ποίηση. Αυτή τη φωνή που κινδυνεύει να σβήσει κάθε στιγμή από στέρηση αγάπης και ολοένα ξαναγεννιέται. Κυνηγημένη, ξέρει πού να βρει καταφύγιο• απαρνημένη, έχει το ένστικτο να πάει να ριζώσει στους πιο απροσδόκητους τόπους. Γι’ αυτή δεν υπάρχουν μεγάλα και μικρά μέρη του κόσμου. Το βασίλειό της είναι στις καρδιές όλων των ανθρώπων της γης. Έχει τη χάρη να αποφεύγει πάντα τη συνήθεια, αυτή τη βιομηχανία. Χρωστώ την ευγνωμοσύνη μου στη Σουηδική Ακαδημία που ένιωσε αυτά τα πράγματα• που ένιωσε πως οι γλώσσες, οι λεγόμενες περιορισμένης χρήσης, δεν πρέπει να καταντούν φράχτες όπου πνίγεται ο παλμός της ανθρώπινης καρδιάς• που έγινε ένας Άρειος Πάγος ικανός: να κρίνει με αλήθεια επίσημη την άδικη μοίρα της ζωής, για να θυμηθώ τον Σέλεϋ, τον εμπνευστή, καθώς μας λένε, του Αλφρέδου Νόμπελ, αυτού του ανθρώπου που μπόρεσε να εξαγοράσει την αναπόφευκτη βία με τη μεγαλοσύνη της καρδιάς του.

Σ’ αυτόν τον κόσμο, που ολοένα στενεύει, ο καθένας μας χρειάζεται όλους τους άλλους. Πρέπει ν’ αναζητήσουμε τον άνθρωπο, όπου κι αν βρίσκεται. Όταν, στο δρόμο της Θήβας, ο Οιδίπους συνάντησε τη Σφίγγα, κι αυτή του έθεσε το αίνιγμά της, η απόκρισή του ήταν: ο άνθρωπος. Τούτη η απλή λέξη χάλασε το τέρας. Έχουμε πολλά τέρατα να καταστρέψουμε. Ας συλλογιστούμε την απόκριση του Οιδίποδα.

4.      Οδυσσέας Ελύτης: Ομιλία κατά την απονομή του Βραβείου Νόμπελ (Στοκχόλμη, 8/12/1979)

Κύριοι ακαδημαϊκοίΚυρίες και κύριοι

Ας μου επιτραπεί, παρακαλώ, να μιλήσω στο όνομα της φωτεινότητας και της διαφάνειας. Επειδή οι ιδιότητες αυτές είναι που καθορίσανε τον χώρο μέσα στον οποίο μου ετάχθη να μεγαλώσω και να ζήσω. Και αυτές είναι που ένιωσα, σιγά - σιγά, να ταυτίζονται μέσα μου με την ανάγκη να εκφρασθώ. Είναι σωστό να προσκομίζει κανείς στην τέχνη αυτά που του υπαγορεύουν η προσωπική του εμπειρία και οι αρετές της γλώσσας του. Πολύ περισσότερο όταν οι καιροί είναι σκοτεινοί και αυτό που του υπαγορεύουν είναι μια όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ορατότητα. (…)

Μια διεισδυτική και συνάμα μεταμορφωτική επέμβαση μέσα στην πραγματικότητα επεχείρησε πιστεύω ανέκαθεν και κάθε υψηλή ποίηση. Όχι να αρκεστεί στο "νυν έχον" αλλά να επεκταθεί στο "δυνατόν γενέσθαι" . Κάτι που, είναι η αλήθεια, δεν εκτιμήθηκε πάντοτε. Ίσως γιατί οι ομαδικές νευρώσεις δεν το επέτρεψαν. Ίσως γιατί ο ωφελιμισμός δεν άφησε τα μάτια των ανθρώπων ανοιχτά όσο χρειάζεται. Η ομορφιά και το φως συνέβη να εκληφθούν άκαιρα ή ανώδυνα. Και όμως. Η διεργασία που απαιτείται για να φτάσει κανείς στο σχήμα του Αγγέλου είναι, πιστεύω, πολύ πιο επώδυνη από την άλλη που εκμαιεύει όλων των λογιών τους Δαίμονες.

Βέβαια υπάρχει το αίνιγμα. Βέβαια υπάρχει το μυστήριο. Αλλά το μυστήριο δεν είναι μια σκηνοθεσία που επωφελείται από τα παιχνίδια της σκιάς και του σκότους για να μας εντυπωσιάσει απλώς. Είναι αυτό που εξακολουθεί να παραμένει μυστήριο και μέσα στο απόλυτο φως. Είναι τότε που προσλαμβάνει την αίγλη εκείνη που ελκύει και που την ονομάζουμε Ομορφιά. Την Ομορφιά που είναι μια οδός - η μόνη ίσως οδός προς το άγνωστο μέρος του εαυτού μας, προς αυτό που μας υπερβαίνει. Επειδή αυτό είναι στο βάθος η ποίηση: η τέχνη να οδηγείσαι και να φτάνεις προς αυτό που σε υπερβαίνει.

Από τα μυριάδες μυστικά σήματα, που μ' αυτά είναι διάσπαρτος ο κόσμος και που αποτελούν άλλες τόσες συλλαβές μιας άγνωστης γλώσσας, να συνθέσεις λέξεις και από τις λέξεις φράσεις που η αποκρυπτογράφησή τους να σε φέρνει πιο κοντά στην βαθύτερη αλήθεια.

Πού λοιπόν βρίσκεται σε έσχατη ανάλυση η αλήθεια; Στην φθορά και στον θάνατο που διαπιστώνουμε κάθε μέρα γύρω μας ή στη ροπή που μας ωθεί να πιστεύουμε ότι αυτός ο κόσμος είναι ακατάλυτος και αιώνιος; Είναι φρόνιμο να αποφεύγουμε τις μεγαλεπήβολες εκφράσεις, το ξέρω. Οι κατά καιρούς κοσμολογικές θεωρίες τις χρησιμοποίησαν, ήρθαν σε σύγκρουση, ακμάσανε, πέρασαν. Η ουσία όμως έμεινε, μένει. Και η Ποίηση, που εγείρεται στο σημείο όπου ο ορθολογισμός καταθέτει τα όπλα του για να τ' αναλάβει εκείνη και να προχωρήσει μέσα στην απαγορευμένη ζώνη, ελέγχεται να είναι ίσια-ίσια εκείνη που προσβάλλεται λιγότερο από τη φθορά. Διασώζει σε καθαρή μορφή τα μόνιμα, τα βιώσιμα στοιχεία που καταντούν δυσδιάκριτα μέσα στο σκότος της συνείδησης όπως τα φύκια μέσα στους βυθούς των Θαλασσών. Να γιατί μας χρειάζεται η διαφάνεια. Για να διακρίνουμε τους κόμπους στο νήμα που μες από τους αιώνες τεντώνεται και μας βοηθεί να σταθούμε όρθιοι πάνω σ' αυτή τη γη.(…)

Τότε όμως η Ποίηση; Τι αντιπροσωπεύει μέσα σε μια τέτοια κοινωνία; Απαντώ: τον μόνο χώρο όπου η δύναμη του αριθμού δεν έχει πέραση. Και ακριβώς, η εφετεινή απόφασή σας να τιμήσετε στο πρόσωπό μου την ποίηση μιας μικρής χώρας δείχνει σε πόσο αρμονική ανταπόκριση βρίσκεστε με την χαριστική αντίληψη της τέχνης, την αντίληψη ότι η τέχνη είναι η μόνη εναπομένουσα πολέμιος της ισχύος που κατήντησε να έχει στους καιρούς μας η ποσοτική αποτίμηση των αξιών.

Είναι, το ξέρω, άτοπο ν' αναφέρεται κανείς σε προσωπικές περιπτώσεις. Και ακόμη πιο άτοπο να επαινεί το σπίτι του. Είναι όμως κάποτε απαραίτητο, στον βαθμό που αυτά βοηθούν να δούμε πιο καθαρά μιαν ορισμένη κατάσταση πραγμάτων. Και είναι σήμερα η περίπτωση. Μου εδόθηκε, αγαπητοί φίλοι, να γράφω σε μια γλώσσα που μιλιέται μόνον από μερικά εκατομμύρια ανθρώπων. Παρ' όλ' αυτά, μια γλώσσα που μιλιέται επί δυόμισι χιλιάδες χρόνια χωρίς διακοπή και μ' ελάχιστες διαφορές. Η παράλογη αυτή, φαινομενικά, διάσταση, αντιστοιχεί και στη υλικο-πνευματική οντότητα της χώρας μου. Που είναι μικρή σε έκταση χώρου και απέραντη σε έκταση χρόνου. Και το αναφέρω όχι διόλου για να υπερηφανευθώ αλλά για να δείξω τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει ένας ποιητής όταν χρησιμοποιεί για τα πιο αγαπημένα πράγματα τις ίδιες λέξεις που χρησιμοποιούσαν μια Σαπφώ ή ένας Πίνδαρος π.χ. - χωρίς ωστόσο να έχει το αντίκρισμα που είχαν εκείνοι επάνω στην έκταση της πολιτισμένης τότε ανθρωπότητας. Εάν η γλώσσα αποτελούσε απλώς ένα μέσον επικοινωνίας, πρόβλημα δεν θα υπήρχε. Συμβαίνει όμως ν' αποτελεί και εργαλείο μαγείας και φορέα

ηθικών αξιών. Προσκτάται η γλώσσα στο μάκρος των αιώνων ένα ορισμένο ήθος. Και το ήθος αυτό γεννά υποχρεώσεις. Χωρίς να λησμονεί κανείς ότι στο μάκρος εικοσιπέντε αιώνων δεν υπήρξε ούτε ένας, επαναλαμβάνω ούτε ένας, που να μην γράφτηκε ποίηση στην ελληνική γλώσσα. Nα τι είναι το μεγάλο βάρος παράδοσης που το όργανο αυτό σηκώνει. Το παρουσιάζει ανάγλυφα η νέα ελληνική ποίηση.

Η σφαίρα που σχηματίζει η νέα ελληνική ποίηση έχει, θα μπορούσε να πει κανείς, όπως κάθε σφαίρα δύο πόλους: τον βόρειο και τον νότιο. Στον ένα τοποθετείται ο Διονύσιος Σολωμός που από την άποψη της εκφραστικής επέτυχε - προτού υπάρξει ο Mallarmé στα ευρωπαϊκά γράμματα - να χαράξει με άκρα συνέπεια και αυστηρότητα την αντίληψη της καθαρής ποίησης με όλα της τα παρεπόμενα: να υποτάξει το αίσθημα στη διάνοια, να εξευγενίσει την έκφραση και να δραστηριοποιήσει όλες τις δυνατότητες του γλωσσικού οργάνου προς την κατεύθυνση του Θαύματος. Στον άλλο πόλο, τοποθετείται ο K. Π. Καβάφης, αυτός που παράλληλα με τον T. S. Eliot έφτασε στην άκρα λιτότητα, στη μεγαλύτερη δυνατή εκφραστική ακρίβεια, εξουδετερώνοντας τον πληθωρισμό στην διατύπωση των προσωπικών του βιωμάτων.

Ανάμεσα στους δύο αυτούς πόλους κινήθηκαν οι μεγάλοι μας άλλοι ποιητές, ο Ανδρέας Κάλβος, ο Κωστής Παλαμάς, ο Άγγελος Σικελιανός, ο Νίκος Καζαντζάκης, ο Γιώργος Σεφέρης, άλλος λιγότερο άλλος περισσότερο προς το ένα ή το άλλο από τα δύο άκρα. Αυτή είναι μια πρόχειρη και όσο γίνεται πιο σχηματική χαρτογράφηση του νεοελληνικού ποιητικού λόγου. Το πρόβλημα για μας που ακολουθήσαμε, ήτανε να επωμιστούμε τα υψηλά διδάγματα που μας κληροδότησαν και, ο καθένας με τον τρόπο του, να τ' αρμόσουμε πάνω στη σύγχρονη ευαισθησία. Πέραν από τα όρια της τεχνικής, οφείλαμε να φτάσουμε σε μια σύνθεση που από το ένα μέρος ν' αναχωνεύει τα στοιχεία της ελληνικής παράδοσης και από το άλλο να εκφράζει τα κοινωνικά και ψυχολογικά αιτήματα της εποχής μας. Με άλλα λόγια, να φτάσουμε να προβάλλουμε τον τύπο του "Ευρωπαίου - Έλληνα". Δεν μιλώ για επιτυχίες, μιλώ για προσπάθειες. Οι κατευθύνσεις είναι που έχουν σημασία για τον μελετητή της Λογοτεχνίας.

Πώς όμως ν' αναπτυχθούν οι κατευθύνσεις αυτές ελεύθερα όταν οι συνθήκες της ζωής είναι στις ημέρες μας εξοντωτικές για τον δημιουργό; Και πώς να διαμορφωθεί η πνευματική κοινότητα, όταν οι φραγμοί των γλωσσών ορθώνονται αξεπέραστοι; Σας γνωρίζουμε και μας γνωρίζετε από το 20 ή έστω το 30 % που απομένει ύστερα από την μεταγλώττιση. Ειδικά εμείς όλοι, όσοι κρατάμε από μια συγκεκριμένη παράδοση και μένουμε βουβοί, αμετάδοτοι πάσχουμε από την έλλειψη μιας κοινής γλώσσας. Και ο αντίκτυπος απ' αυτή την έλλειψη - αν ανεβούμε την κλίμακα - σημειώνεται ακόμη και στην πολιτική και κοινωνική πραγματικότητα της κοινής μας πατρίδας, της Ευρώπης.

Λέμε και το διαπιστώνουμε κάθε μέρα, ότι ζούμε σ' ένα χάος ηθικό. Κι αυτό, τη στιγμή που ποτέ άλλοτε η κατανομή των στοιχείων της υλικής μας ύπαρξης δεν έγινε με τόσο σύστημα, τόση στρατιωτική θα έλεγα τάξη, τόσον αδυσώπητο έλεγχο. Η αντίφαση είναι διδακτική. Όταν σε δύο σκέλη το ένα υπερτροφεί, το άλλο ατροφεί. Μια αξιέπαινη ροπή να συνενωθούν σε ενιαία μονάδα οι λαοί της Ευρώπης, προσκόπτει σήμερα στην αδυναμία να συμπέσουν τα ατροφικά και τα υπερτροφικά σκέλη του πολιτισμού μας. Οι αξίες μας ούτε αυτές δεν αποτελούν μια γλώσσα κοινή.

Για τον ποιητή - μπορεί να φαίνεται παράξενο αλλά είναι αληθές - η μόνη κοινή γλώσσα που αισθάνεται να του απομένει είναι οι αισθήσεις. Εδώ και χιλιάδες χρόνια, ο τρόπος που αγγίζονται δύο σώματα δεν άλλαξε. Μήτε οδήγησε σε καμία σύγκρουση όπως οι εικοσάδες των ιδεολογιών που αιματοκύλισαν τις κοινωνίες μας και μας άφησαν με αδειανά χέρια. Όμως όταν μιλώ για αισθήσεις δεν εννοώ το προσιτό, πρώτο ή δεύτερο, επίπεδό τους. Εννοώ το απώτατο. Εννοώ τις "αναλογίες των αισθήσεων" στο πνεύμα. Όλες οι τέχνες μιλούν με ανάλογα. Μια οσμή μπορεί να είναι ο βούρκος ή η αγνότητα. Η ευθεία γραμμή ή η καμπύλη, ο οξύς ή ο βαθύς ήχος, αποτελούν μεταφράσεις κάποιας οπτικής ή ακουστικής επαφής. Όλοι μας γράφουμε καλά ή κακά ποιήματα κατά το μέτρο που ζούμε και διανοούμαστε με την καλή ή την κακή σημασία του όρου(…)

Δεν αρκεί να ονειροπολούμε με τους στίχους. Είναι λίγο. Δεν αρκεί να πολιτικολογούμε. Είναι πολύ. Κατά βάθος ο υλικός κόσμος είναι απλώς ένας σωρός από υλικά. Θα εξαρτηθεί από το αν είμαστε καλοί ή κακοί αρχιτέκτονες το τελικό αποτέλεσμα. Ο Παράδεισος ή η Κόλαση που θα χτίσουμε. Εάν η ποίηση παρέχει μια διαβεβαίωση και δη στους καιρούς τους durftiger είναι

ακριβώς αυτή: ότι η μοίρα μας παρ' όλ' αυτά βρίσκεται στα χέρια μας.

5.Μια συζήτηση του ποιητή Γιάννη Υφαντή με τον Γιώργο Μήλια, εφ. ΑΥΓΗ, 30. Οκτ. 1988

_- Ποιες είναι οι δυσκολίες του ποιητή σήμερα; Από ποια πράγματα υποφέρει; Παραμένει οραματιστής;

- Οι δυσκολίες του ποιητή σήμερα είναι οι δυσκολίες των ποιητών κάθε εποχής. Το πλεονέκτημά του να βλέπει είναι και μειονέκτημά του γιατί με τα μάτια που αντικρύζει την ομορφιά, με τα ίδια αυτά μάτια αντικρύζει και την ασχήμια ή τη φρίκη. Αν δεν έβλεπε την ομορφιά, δεν θα έβλεπε ούτε τη φρίκη. Ο ποιητής βλέπει εκεί που οι άλλοι δεν βλέπουν. Ο ποιητής βλέπει εκεί που οι άλλοι νομίζουν ότι δεν βλέπει. Βλέπει τον υπολογισμό, τη ματαιοδοξία, το δόλο, την απάτη, το φόβο και την αιτία του φόβου, την κακογουστιά, την ασχήμια. Βλέπει τις σκέψεις του άλλου, όχι εκείνες που φανερώνει αλλά εκείνες που θέλει να κρύψει φανερώνοντας αυτές που φανερώνει. Και οι άνθρωποι δεν είναι καθόλου διατεθειμένοι να έχουν κοντά τους έναν που βλέπει. Ίσως ο Όμηρος παρίστανε τον τυφλό για να μην ξέρουν ότι βλέπει και τον εξοντώσουν. Η όραση, τα γραφτά, η συμπεριφορά του ποιητή θέτουν σε κίνηση το μηχανισμό της αποσιώπησης του έργου του, όμως σε πιο σκοτεινές εποχές θέτουν σε κίνηση το μηχανισμό της φυσικής του εξόντωσης.

Αλλά από τι υποφέρει ο ποιητής; Να πω ότι υποφέρει από τον πνευματικό νεοπλουτισμό και την αλαζονεία των ημιμαθών; Από τους διάφορους μεσάζοντες; Τα δέκα άτομα στα οποία είπε "όχι" και που κατέχουν "θέσεις κλειδιά" και προσπαθούν να του κλείσουν το δρόμο και να τον καταστήσουν μη λειτουργικό; Αλλά μ' αυτά διασκεδάζει ο ποιητής. Όμως υποφέρει όταν δημοσιεύουν τα κείμενα του με λάθη. Οι εκδότες και οι συνεργάτες τους ούτε καν υποψιάζονται πως η ποίησή σου είναι σώμα σου και πως κάθε λάθος στην ποίησή σου είναι και μια πληγή στο σώμα σου. Αλλά το μεγάλο κακό για τον ποιητή γίνεται όταν καταστρέφουν το περιβάλλον. Όσα κι αν κάνουν στον ποιητή μπορεί να τα αντέξει αφού σαν τον Ανταίο ανακτά τη δύναμή του όταν έρχεται σ' επαφή με τη φύση. Όμως σήμερα καταστρέφουν τη φύση· σκοτώνουν τη μάννα του ποιητή. Και βέβαια τέλος του ποιητή σημαίνει τέλος του ανθρώπου και αρχή της "βασιλείας των κατσαρίδων". Ως τώρα η φύση μπορούσε ν' αφομοιώνει τη μόλυνση και την ασχήμια και να τις μετατρέπει σε στοιχεία υγείας και ομορφιάς. Όμως εδώ και μερικά χρόνια έχει αρχίσει μια αντίστροφη πορεία. Το μολυσμένο, το άρρωστο, το άσχημο έχουν πληθύνει τόσο πολύ που άρχισαν να αφομοιώνουν το υγιές. Έτσι μια άλλη αντιανθρώπινη μορφή ζωής άρχισε να εξαπλώνεται που οδηγεί στο τερατικό.

 Ναι ο ποιητής παραμένει οραματιστής, όχι όμως με τον τρόπο που μας έμαθαν, όχι με τον τρόπο που προσδοκούμε. Αν δεν κατανοήσουμε ότι μια ώρα πραγματικής εγρήγορσης αντιστοιχεί σε αιώνες ιστορικού χρόνου δεν μπορούμε να εννοήσουμε πως ο ποιητής μπορεί να παραμένει οραματιστής στις μέρες μας. Πώς να σου το πω; Μέσα σε μιαν ανάσα που παίρνω, χώνοντας το πρόσωπό μου μέσα στο πρόσωπο ενός ρόδου, κλείνω το παρελθόν μου, το παρόν μου και το μέλλον μου… 

6. Τι είναι η ποίηση;

Διαβάστηκε από τον ίδιο τον ποιητή Γιώργη Παυλόπουλο στην εκδήλωση του περιοδικού "Γράμματα και Τέχνες" που έγινε προς τιμήν του στο "Σπίτι της Κύπρου" στις 8/12/1997. Αναδημοσιεύεται από το τεύχος 83 του περιοδικού "Γράμματα και Τέχνες" [Φεβρουάριος - Μάρτιος 1998]

"Κυρίες και Κύριοι - Φίλες και Φίλοι 

Παραλλάζοντας αυτή τη σημείωση του Πωλ Βαλερύ, η οποία παραπέμπει (αμέσως στον Ποιητή και στην Ποίηση, θα λέγαμε: "Αν ένας ποιητής μπορούσε να πει με ακρίβεια τι γράφει, γιατί γράφει και τι είναι αυτό που τον κάνει να γράφει, δεν θα έγραφε "

Κι εγώ τώρα δεν ξέρω να σας πω τι είναι Ποίηση και γιατί γράφω ποιήματα. Πολύ περισσότερο δεν ξέρω να σας πω σε τι μας βοηθάει η Ποίηση και ποιος είναι ο σκοπός της. Το μόνο που ξέρω είναι πως ο Ποιητής ήταν πάντα ένας αφοσιωμένος της Ζωής. Είτε τον γεμίζει χαρά, είτε τον θλίβει η Ζωή, είτε τον πάει στον Ουρανό, είτε τον κατεβάζει στην Κόλαση, αυτός μένει πάντα ο αφοσιωμένος της. Τη μυστήρια αγάπη του για τη Ζωή δεν έχει άλλο τρόπο να την εκφράσει: γράφει ποιήματα. Νομίζω ότι προσπαθεί να εκφράσει κυρίως αυτό που κρύβει η ζωή. όπως ο έρωτας κρύβει αυτό που μας κάνει ερωτευμένους. Η Ποίηση λοιπόν είναι πράξη ερωτική; 'Η μήπως πράξη απόγνωσης; 'Η μήπως και τα δύο; Πράξη ερωτική και συνάμα πράξη απόγνωσης. 

Για την ποιητική πράξη έχουν γραφτεί πολλά και διάφορα. Και από τους ίδιους τους τεχνίτες και από τους θεωρητικούς. Πολλές φορές οι Ποιητές προσπάθησαν να διατυπώσουν τον ανύπαρκτο ορισμό της Ποίησης, σα να κοίταζαν σ' έναν καθρέφτη όπου δεν έβλεπαν το πρόσωπό τους, αλλά το απόλυτο κενό. 

Σταχυολογώ πρόχειρα: 

Η ποίηση είναι η αναζήτηση του ανεξήγητου (Στήβενς) 

Η ποίηση αρχίζει πάντα, όταν κάποιος που πρόκειται να γίνει ποιητής, διαβάζει ένα ποίημα. (Μίλτον) 

Η ποίηση μας δημιουργεί την εντύπωση, όχι πως ανακαλύψαμε κάτι καινούργιο, αλλά πως θυμηθήκαμε κάτι που είχαμε ξεχάσει.(Μπράντλεϋ) 

Η ποίηση είναι ένας φασιανός που χάνεται στους θάμνους(Στήβενς) 

Η ποίηση έχει τις ρίζες της στην ανθρώπινη ανάσα. (Σεφέρης) 

Η ποίηση υπαγορεύεται από ένα δαιμόνιο, αν και θα ήταν υπερβολή να το χαρακτηρίσει κανείς αγγελικό. (Ζεζλάβ Μίλοζ) 

Η ποίηση είναι έκφραση, αν ένας στίχος είναι έκφραση, αν καθένα από τα μέρη που απαρτίζουν ένα στίχο, κάθε μία λέξη, είναι εκφραστικά μόνα τους. (Κρότσε) 

Η ποίηση δεν είναι ο τρόπος να μιλήσουμε αλλά ο καλύτερος τοίχος να κρύψουμε το πρόσωπό μας. (Αναγνωστάκης) 

Η ομορφιά καραδοκεί. Αν είμαστε ευαίσθητοι, θα την αισθανθούμε μέσα στην ποίηση όλων των γλωσσών. (Μπόρχες) 

Η ποίησις είναι ανάπτυξις στίλβοντος ποδηλάτου. (Εμπειρίκος) 

Η ποίηση αρχίζει με την επίγνωση εκ μέρους μας όχι της Πτώσης, αλλά του ότι πέφτουμε. (Μπλουμ) 

'Οταν διαβάζουμε ένα καλό ποίημα, φανταζόμαστε πως κι εμείς θα μπορούσαμε να το έχουμε γράψει, πως το ποίημα προϋπήρχε μέσα μας. (Μπόρχες) 

Η ποίηση ένα πράγμα ανάλαφρο, ιερό και φτερωτό. (Πλάτων) 

Η ποίηση δεν είναι ένα ελευθέρωμα της συγκίνησης, αλλά απόδραση από τη συγκίνηση. Δεν είναι έκφραση της προσωπικότητας, αλλά απόδραση από την προσωπικότητα. (Έλιοτ)

Η ποίηση είναι η πιο πυκνή μορφή προφορικής έκφρασης.(Πάουντ) 

Η ποιότητα ενός μεγάλου ποιητή είναι πανταχού παρούσα και πουθενά ορατή σαν μία ξεχωριστή συγκίνηση. (Κόλεριτζ ή Ντε Κουίνσυ) 

Αν κάποιος μάθει καλά ελληνικά, μπορεί να βρει σχεδόν "ολόκληρη την ποίηση" στον Όμηρο. (Πάουντ) 

Είναι παράξενο πως γράφει κανείς ποιήματα. (Σεφέρης) 

Οι ποιητές όλων των εποχών έλαβαν μέρος στη συγγραφή ενός Μεγάλου Ποιήματος αενάως εν εξελίξει. (Σέλλεϋ) 

Στην ίδια την ουσία της ποίησης υπάρχει κάτι το απρεπές: Φανερώνονται πράγματα που δεν ξέραμε πως τα κρύβαμε μέσα μας και τρομάζουμε σα να είχε ξεπηδήσει μια τίγρης και στεκόταν μπροστά μας στο φως τινάζοντας την ουρά της. (Σέσλαβ Μίλοζ) 

Όλη η ποίηση είναι ποίηση πειραματική. (Στήβενς) 

Η ποίηση είναι η αιτία που φθείρει το κάθε τι από το μη είναι στο είναι.(Πλάτωνας) 

"Διο ευφυούς η ποιητική εστιν ή μανικού. Τούτων γαρ οι μεν εύπλαστοι οι δε εκστατικοί εισίν". 

(Η τέχνη της ποίησης είναι έργο του προικισμένου μάλλον παρά του μανικού καλλιτέχνη, γιατί ο πρώτος είναι ο επιδέξιο μιμητής, ενώ ο δεύτερος κατέχεται από ενθουσιασμό και του λείπει η ψυχική ηρεμία). (Αριστοτέλης) 

Ο κατάλογος είναι ανεξάντλητος όπως ανεξάντλητες είναι οι άπειρες αισθήσεις που μας υποβάλλει η Ποίηση. Θα σταματήσω εδώ. Και θα τον κλείσω με μια φράση του Πεσόα: "Ο άνεμος φυσάει έτσι όπως τον άκουσε ο Όμηρος ακόμα κι αν δεν υπήρξε ποτέ" Ανέφερα τον Πεσόα, αλλά δεν σας αποκάλυψα τα ονόματα εκείνων που έγραψαν αυτούς τους στοχασμούς για την Ποίηση. Καλύτερα έτσι. 'Ισως αυτός ο τρόπος μας φέρνει πιο κοντά σε Κείνον που αποσβήνοντας ολοένα το πρόσωπό του μέσα στο έργο του, γίνεται ο άλλος, γίνεται οι άλλοι, γίνεται ο Κανένας. Θέλω να πω μας φέρνει πιο κοντά στον Ποιητή και στο Ποίημα. 

Και τι είναι τελικά το Ποίημα; 

". . . Ίσως είναι το νόμισμα που σφίγγει στα δόντια του ο Ποιητής για να μπει στη βάρκα του Θανάτου. Με αυτό θα πληρώσει για το μέγα θαύμα που αξιώθηκε και που δεν είναι άλλο από την ίδια τη ζωή. . ." 

Έχω γράψει τούτο το χαϊ-κου: "'Ολοι χωράμε οι ζωντανοί κι οι νεκροί σ' ένα ποίημα" Αλλά και όλη η μνήμη του κόσμου χωράει μέσα στην Ποίηση. 'Η τουλάχιστον αυτή τη μαγική εντύπωση μας δίνει η τέχνη της Ποίησης. Πως όσα έχουν χαθεί και κείνα που θα έρθουν και θα περάσουν και θα χαθούν θα μείνουν για πάντα μέσα στην Ποίηση. 

. . . Θα μείνουν για πάντα μέσα στην Ποίηση . . . "όσα κι αν είναι λίγα αυτά που σταματιούνται" . . . όπως θα έλεγε ο Αλεξανδρινός.

7. Γιάννης Ρίτσος = Πώς γράφω ποίησηΔείτε γιατί ένας ποιητής γράφει… Ποιος είναι ο κοινωνικός ρόλος του;

https://www.youtube.com/watch?v=a86ESNx0PaA

Ακούστε το ακόλουθο τραγούδι του Νίκου Παπάζογλου. Ποιος ο ρόλος της ποίησης όπως τον αντιλαμβάνεστε στο τραγούδι; https://www.youtube.com/watch?v=or0TLde5sEo