«Озь кечмишини

бильмеген миллетнинъкеледжеги ёкъ»

«Аиле дегерликлери»

МБОУ «Мектеп-лицей»нинъ

6 сыныф талебеси

Абдуллаев Ахтем Арслановичнинъ

язгъан иши,

догъгъан йылы: 12.09.2003 с.

Регъбери: къырымтатар тили

ве эдебияты оджасы Рустемова З.Р.

Меним адым Абдуллаев Ахтем. Мен Сакъ шеэри «Мектеп-лицей»ининъ 6 сыныфында окъуйым. Ана тилимизденфакультатив дерслерине меракъненкъатнайым. Мектебимизде ана тилимиздекечирильген тедбирлерде иштирак этмегепек севем.

Къыш татилинде мен Акъмесджитке,

Алим къартбабамнынъ эвине мусафирликке

баргъан эдим. Къартбабама барсам, о манъа

яшлыгъы акъкъында меракълы икяелер айта.

Мен исе оларны динълемеге пек севем.

Бу сефер де къартбабам манъа эски

фотоальбомны узатып: «Бу - бизим аилемизнинъ

тарихыдыр, торунчыгъым», - деди. Мен эеджаннен

эр бир саифеде олгъан фоторесимни дикъкъатнен

бакъып чыкътым. Оларнынъ арасында Алим

къартбабамнынъ бабасы, меним къартдедемнинъ

эски фоторесимини таптым.

Бу эски фоторесим мени пек меракъландырды.

Гимнастёркалы, дюльбер, эндамлы, башында

фуражкасы олгъан арбий инсан меним къартдедем

олгъанына ичимде бир гъурур дуйдым. Мен

къартбабама къартдедем ве онынъ къорантасы

акъкъында бильгенлерини тафсилятлыджа икяе

этмеге риджа эттим.

Бу фоторесимни Абдураман къартдедем 1941

сенесининъ март айында, дженкнинъ

башланувына учь ай къалгъанда, арбий

хызметинде булунгъан вакъты ана–бабасына

ёллагъан эди.

•.

•.

1996 сенеси, Янджу коюнде топлашув.

Сулеймановлар аилеси койдешлеринен бераберСулейман къарт дедемнинъ эви янында.

Абдураман къартдедемнинъ

аилеси асырлар девамында Янджу

коюнде тамыр аткъан ве койдешлер

арасында ишкирлигинен ве

намуслыгъынен урьмет ве сайгъы

къазангъан.

Къарарнен 1890 сенелери

Янджу коюнде Яя къарт дедем догъгъан

ве омюр кечирген. Инкъиляптан эвель о

Къырым мусульмандары группасынен

Мекке-Мединеге аджылыкъкъа

ёллангъан. Азиз ерлерден къайткъанда,

Аллах ёлунда шеит олгъан. Яя Сулейман

огълунынъ беш баласы бар эди: Амет,

Куртвели, Ислям, Абдураман ве

Абдураим. Абдураман исе меним Алим

къартбабамнынъ бабасыдыр, о 1917-джи

сенеси догъгъан.

Эвнинъ янында къую бар, оны

къартдедем къазгъан эди. Даа

балабан мейва багъчасы бар, о

тереклернинъ чокъусыны къарт

деделерим сачкъанлар.

Дженктен эвель

Сулейман къартдедем ве онынъ

огъуллары колхозда ве озь

бостанларында чалышып,

мейваджылыкънен ограшкъан

экенлер. Сулейман къартдедем

къургъан эви шимди де тура,

амма анда ябанджы адамлар

яшайлар .

джанларыны

Янджу коюнде бир буюк ве бир

къач уфакъча джамилер бар экен.

Инкъиляптан сонъ, о

джамилерден анбар ве клублар

япкъанлар. Эсасен, кой халкъы

мейваджылыкъ ве

айванасравджылыкънен

огърашкъан, тютюн асрагъанлар.

Фукъаре яшлар эксериет

колхозларда чалыша экенлер, озь

бостанларында огърашып, джан

къуртармагъа тырышкъанлар.

Дженктен эвель, Сулейман

къартдедем буюк огъуллары

Куртвели ве Амет ичюн озь

койлеринде эвлер къурып, оларны

эвлендирди.

Трудармиягъа

1939 сенеси Абдураман

къартдедемни арбий хызметке

чагъырттылар. О Очаков шеэринде

Черномор флотында аскерлик этти.

1941 сенеси Улу Ватан дженки

башлагъанынен, Янджу коюнден 17 аскер

фашистлерге къаршы урушларда иштирак

эттилер, олардан едиси эляк олды. 17

аскернинъ ичинде дёрдю Сулейман

къартдедемнинъ огъуллары эди. Къырымны

немселер баскъанда, Янджу коюнден 4

адамны партизанларгъа ярдым эткенлери

ичюн аттылар, 5 адамны исе Алманиягъа

чалышмагъа ёлладылар. Абдураман

къартдедем дженкнинъ ильк куньлеринден

джебеде олды. О дешетли куньлери Совет

ордусы агъыр урушлар алып барды ве

арткъа чекильмеге меджбур олды.

Абдураман къартдедем Новороссийск

шеэрининъ азат этюв урушларында иштиракэтти.

1943 сенесининъ февраль айында

275 аскерни Новороссийск кенарларында

тюшюрдилер, оларнынъ арасында Абдураман

къартдедем де бар эди. Фашистлер шу

десантниклерни ёкъ этмек ичюн, учакълардан

бомбалар аттылар, миналар, снарядлар

коктен бурчакъ киби тюше эдилер. Биринджи

куньлери пек агъыр урушлар олгъан,

аскерлернинъ чокъусы эляк олды, сагъ

къалгъанлары исе ялы боюнынъ бир четинде

токътап, урушны девам эттилер.

О ернинъ адыны «Малая Земля»

къойдылар. Сонъра даа биркъач

десантниклерни шу ялыгъа тюшюрдилер.

«Малая Земля»нынъ мудафаасы 225 кунь

девам этти ве Новороссийскнинъ азат

этювинен екюнленди. Къартдедем дигер

аскерлернен берабер «II дередже Улу Ватан

Дженки» орденинен ве «Кавказнынъмудафаасы ичюн» медалинен мукяфатланды.

1 рес. II дередже Улу Ватан Дженки

ордени

2. рес. Кавказнынъ мудафаасы ичюн

медали

«Малая Земля» ерлериндечокъ абиделер къоюлды, оларнынъ арасында «Взрыв» (Патлав) адлы абиде бар. Буабиде буюк бомба ве мина парчаларындан топланыпяпылгъан. Онынъ агъырлыгъы1250 килогъа якъын. Яни «Малая Земля» ери мудафаа этильгенде,225 кунь ичинде аскерлерге буколемде бомба ве миналаратылды.

1979 сенеси Алим къартбабам Абдураман бабасынен берабер«Малая Земля» ерлерине бардылар. Къартдедем ялынынъэтрафларында юрип, о 225 кунь ичинде нелер чеккенлериникъартбабама тариф эткен. Абдураман къартдедем Новороссийскурушларында яраланды ве Геленджик хастакъанесиндетедавийленди. Хастаханеден сонъ, о Къырым ве Акъярнынъ азатэтюв урушларында иштирак этти ве Акъярнынъ мудафаасы ичюнмедальнен мукяфатланды.

.

Акъярнынъ

мудафаасы ичюн

медаль.

Амма къартдедем ве онынъ агъалары Ватан ичюн джанбергенде, бинълернен агъаларымыз джебэлерде эляк олгъанвакъытта, халкъымызнынъ башына акъсызлыкъ тюшти.Эвлерде къалгъан бала-чагъа, къадын ве къартларны - эписиниозь мекянларыны къалдыртып, сюргюн эттилер.

1944 сенесининъ июнь айында Абдураман къартдедемАкъяргъа кеткенде, озь тувгъан Янджу коюне кире, анда ана-бабасыны, енгелерини, агъаларынынъ балаларыны Къырымдансюргюн эткенлери акъкъында хабер ала. Койде бирисикъалмагъан десенъ оладжакъ, эвлер бошагъан, эр ер сюкюнет.

Тезден, дженк биткен сонъ, къартдедемни Узбекистангъа,

чокъусы къырымтатарларны сюргюн эткен ерлерге

ёлладылар. 1946 сенеси о къорантасы Самаркъанд

виляетининъ Угат коюнде олгъаны акъкъында хабер алды.

Къоранта башта Кострома виляетнинъ Мантуров районы

Петушково коюне сюргюн этильген. 1944 сенеси анасы Сале

ачлыкътан ольген. Уралгъа сюргюнликке тюшкен халкъымыз

къатты, даяналмайджакъ орман санайысында чалышкъан.

Чалышкъанларгъа «паёк»,чалышып оламагъанларагъа исе –«ачлыкъ паёги» бере эдилер. Биркунь хабер кельген: къартдедемнинъбабасы ачлыкътан шишкен, оныаджеле алмакъ керек, деп.Абдураман къартдедем бир чувалпексиметлер алып, формасыныкийип, орденлерни ве медаллернитакъып Кострома виляетине ёл алды.12 куньлик ёл кечип, бабасыныачлыкътан алсызлангъан, юрьмегетакъаты къалмагъан алда коре.Абдураман къартдедем бабасыныяваш-яваш пексиметлернен ашатып,гизли Узбекистангъа алып къачты.Узбекистангъа кельген сонъ,Сулейман къартдедемнинъсагълыгъы тюзельди ве кенджеАбдураим огълусынен даа 8 йыломюр корьди. О 1954 сенесикечинди. Ислям огълусы 1945 сенесисюргюнликтен къачкъан веКъырымгъа тараф ёл алып, гъайыполгъан. Куртвели ве Аметогълуллары 1950 сенесикъоранталарынен Узбекистангъакочтилер .

.

1950 сенеси, ортада Сулейман къарт дедем,

сагъда – Абдураим огълусы ве Сеяре келини,

солда – Абдураман олгълусы ве Зекие келини.

Узбекистанда Абдураман къартдедем башта комюрджи олып чалышкъан,сонъра исе оны совхознынъ реиси олып тайинледилер. Абдураман къартдедемнинъ 5 баласы олды. Энъ буюги - бу меним Алим къартбабам. Алимкъартбабам арбий окъув юртуны битирди ве офицер олды. 25 йыл девамында чокъерлерде хызмет этти: Прибалтика, Германия, Чита, Улан-Уде. О артиллерия, танкордуларында ве дженк олгъан сыджакъ ерлерде де хызмет эткен. Шимди исе онефакъаджы, торунларына эв къурмагъа ярдым эте. Бизни Къырым - Ватанымызнысевмек, озь тамырларымызны унутмамагъа огрете.

Бу икяени эшиткен сонъ, мен бизим халкъымыз насыл мешакъатлы ёлларныкечкенини, нелер чеккенини анъладым. Ве, мен беллесем, бу аджджы куньлеракъкъында икяелерни огренип, келеджек несиллерге де бильдирмек - бу меним вебизим яшлармызнынь боюн-борджумыздыр. Чюнки къартларымыз айткъан ки: «Озькечмишини бильмеген миллетнинъ келеджеги ёкъ».