บทท 6 การรกษาดลยภาพในรางกาย

การรกษาดลยภาพในรางกาย

6.1 ระบบหายใจกบการรกษาดลยภาพของรางกาย

1. โครงสรางทใชในการแลกเปลยนแกส ของสงมชวตเซลลเดยวและของสตว

o สงมชวตเซลลเดยว o สงมชวตหลายเซลล o ไสเดอน o แมลง o สตวน า – ปลา o นก o สตวเลยงลกดวยนม

สงมชวตเซลลเดยว

o อะมบา พารามเซยม o เซลลจะสมผสกบสงแวดลอม ทเปนน าตลอดเวลา o มการแลกเปลยนแกสกบสงแวดลอม โดยการผานเยอหมเซลล

สตวหลายเซลลขนาดเลก ทอาศยอยในน า

o ฟองน า ไฮดรา และหนอนตวแบน o เซลลแตละเซลลแลกเปลยนแกสผานเยอหมเซลลโดยตรง

ภาพการแลกเปลยนแกสของ ไฮดรา และพลานาเรย

ไสเดอนดน

o ยงไมมโครงสรางทท าหนาท เฉพาะในการแลกเปลยนแกส o มการแลกเปลยนแกสโดยเซลล ทอยบรเวณผวหนงของล าตว ทเปยกชน

ภาพการแลกเปลยนแกสของไสเดอนดน

แมลง o อวยวะแลกเปลยนแกสอย ภายในรางกาย o ประกอบดวยทอลม (trachea) ซงแตกแขนงเปนทอลมฝอย (tracheole)ขนาดเลก แทรกตามสวนตางๆ ของรางกาย และไปสนสดทเนอเยอ

ภาพโครงสรางทใชแลกเปลยนแกสของแมลง

แมงมม

ไมมทอลมแทรกตามเนอเยอ มโครงสรางทเรยกวา ปอดแผง (book lung)มลกษณะ เปนทอลมซอนเปนพบไปมา คลายแผง มหลอดเลอดน า คารบอนไดออกไซด มาแลกเปลยน ทแผงทอลมน แลวรบออกซเจน

ในน ามออกซเจนเพยง รอยละ 0.5 สตวน ามเนอเยอของอวยวะ ทมากพอส าหรบการ แลกเปลยนแกส เหงอกปลา และกง มลกษณะเปนซๆ เรยงกนเปนแผง

สตวน า

ภาพลกษณะเหงอกปลา

นก

นกมถงลม 9 ถง เชอมตอกบปอด เพอส ารองอากาศ ไวใชขณะบน

โครงสรางทใชแลกเปลยนแกสของนก

สตวเลยงลกดวยนม

มปอดเปนโครงสรางทใชในการแลกเปลยนแกสอยภายในรางกาย

โครงสรางทใชในการแลกเปลยนแกสของคน

การสดลมหายใจ

การเปลยนแปลงปรมตรของทรวงอกขณะหายใจเขาและหายใจออก

ปรมาตรของอากาศในปอด

ปรมาตรอากาศในปอดขณะหายใจเขาออกปกต และขณะหายใจเขา-ออกเตมท

การแลกเปลยนแกส Hb+O2 HbO2

บรเวณปอด

บรเวณเนอเยอ

ความหนาแนนของ O2 และ CO2

แผนภาพความหนาแนนของแกสในบรรยากาศและในสวนตางๆ ของรางกาย

การควบคมการหายใจ

กลไกควบคมการหายใจจะเกยวของกบ ระบบประสาทโดยมการควบคม 2 สวน คอ

1. การควบคมแบบอตโนมต

ไมสามารถบงคบได สมองสวนพอนส และเมดลลาเปนตวสราง และสงสญญาณประสาทไปกระตนกลามเนอ ทเกยวของกบการหายใจ

2. การควบคมภายใตอ านาจจตใจ

สามารถบงคบได ใชสมองสวนหนาทเรยกวา ซรบรลคอรเทกซ ไฮโพทาลามส และสมองสวนหลงทเรยกวาซรเบลลม ใชควบคมการหายใจใหเหมาะสมกบพฤตกรรมตางๆ ของรางกาย

ความผดปกตทเกยวของกบปอด และโรคของระบบทางเดนหายใจ

โรคปอดบวม โรคถงลมโปงพอง

การวดอตราการหายใจ

การวดอตราการหายใจ

อตราการใชออกซเจน = r2d Wt

หนวยปรมาตร หนวยน าหนก-เวลา

r = รศมของรหลอดแกว w = น าหนกของสตวทดลอง d = ระยะทางเฉลยทหยดสเคลอนทไปไดในเวลา t = เวลา

6.2 ระบบขบถายกบการรกษาดลยภาพของรางกาย

ของเสยทเกดจากเมแทบอลซมทส าคญ ไดแก คารบอนไดออกไซด และสารประกอบไนโตรเจน การขบถายของสงมชวตเซลลเดยว การขบถายของสตว การขบถายของคน

การขบถายของสงมชวตเซลลเดยว

ของเสยทเกดจากเมแทบอลซมจะแพรผาน เยอหมเซลลออกสสงแวดลอม พารามเซยมและอะมบาจะมออรแกเนลล เรยกวา คอนแทรกไทลแวควโอล ชวยรกษาสมดลของน าและแรธาตในเซลล

การขบถายของสตว

ฟองน าและไฮดรา • ของเสยพวกแอมโมเนยถกขบออกโดย การแพรสสภาพแวดลอม

หนอนตวแบน • พลานาเรย มเฟลมเซลล (flame cell) ชวยก าจดของเสย • ขบแอมโมเนยออกทางทอขบถาย และทางผวหนงได

ภาพระบบขบถายของพลานาเรย

การขบถายของไสเดอนดน

• มอวยวะขบถายของเสย เรยกวา เนฟรเดยม (nephridium) ปลองละ 1 ค มปลายเปดสองขาง • ปลายของเนฟรเดยมขางหนงอยในชองของล าตว มลกษณะเหมอนปากแตร เรยกวา เนโฟรสโตม (nephrostome)

ท าหนาทรบของเหลวจากชองของล าตว อกขางเปนชองเปดออกสภายนอกผวหนง • เนฟรเดยม ท าหนาทขบถายของเสยพวกแอมโมเนย และยเรย และดดน าและแรธาตบางชนดกลบสกระแสเลอด

เนฟรเดยมของไสเดอนดน

การขบถายของแมลง

• อวยวะขบถายเรยกวา “ทอมลพเกยน” • ของเสยถกล าเลยงเขาสทอมลพเกยนไปยงทางเดนอาหาร • ของเสยพวกสารประกอบไนโตรเจน จะเปลยนเปนผลกกรดยเรย ขบออกมาพรอมกากอาหาร

การขบถายของสตวมกระดกสนหลง

• มไต (kidney) เปนอวยวะขบถาย • ไต ท าหนาทก าจดของเสยและรกษาสมดลของน าและแรธาต โดยท างานรวมกบระบบหมนเวยนเลอด • นกและสตวเลอยคลานขบของเสยในรป กรดยรก • อจจาระของจงจกมสขาวและสด า สด าเปนกากอาหาร ทยอยไมได สวนสขาวเปน กรดยรก • สตวเลยงลกดวยนม และสตวสะเทนน าสะเทนบก ฉลาม และปลากระดกแขงบางชนดขบถายของเสยในรปของ ยเรย

การขบถายของคน

• มไตเปนอวยวะขบถาย • ไตคนม 1 ค ยาวประมาณ 10-13 ซม. กวาง 6 ซม. หนา 3 ซม. ไตแตละขางหนก 150 กรม

โครงสรางของไต

การดดกลบของสารททอหนวยไต

การกรองสารและการดดสารกลบของหนวยไต

กลไกการรกษาสมดลของน าและสารตางๆ

การตดเชอในระบบทางเดนปสสาวะ

กระเพาะปสสาวะอกเสบ

• พบบอยในเพศหญง • เกดจากการตดเชอแบคทเรย ซงปนเปอนจากอจจาระ รวมกบการกลนปสสาวะนานๆ • ผปวยปสสาวะบอย ปวดบรเวณหวเหนาขณะถาย หากไมรกษา เชอจะท าใหไตและกรวยไตอกเสบได

ความผดปกตทเกยวเนองกบไตและโรคของไต

โรคนว

เกดจากการทตะกอนของแรธาตตางๆ รวมตวกนเปนกอนอดตามทางเดนปสสาวะ หรอเกดจากรางกายกรองหรอก าจดแรธาตออกมามาก อาจจะเกดจากอกเสบตดเชอท าใหมการจบตวของผลกเปนกอนนวไดเรว หรอเกดจากการบรโภคผกใบเขยวบางชนดทมสารออกซาเลตสง ปองกนไดโดยการรบประทานอาหารประเภทโปรตน ชวยไมใหสารออกซาเลตจบตวเปนผลกกลายเปนกอนนว ดมน าสะอาด

ผกพนบาน เชนผกชฝรง มนส าปะหลง ใบชะพล ผกโขม ยอดพรกขฟา หวไชเทา ใบกระเจยบ ใบยอ

โรคไตวาย ภาวะทไตสญเสยหนาทการท างาน ท าใหมการสะสมของเสย เกดความผดปกตในการรกษาสมดลของน า แรธาต และความเปนกรด-เบส ของสารในรางกาย มสาเหตจาก การตดเชอทรนแรง , การสญเสยเลอดหรอของเหลว จ านวนมาก , หรอเกดจากการเปนโรคเบาหวานตดตอกน เปนเวลานาน หรอมนวอดตนทางเดนปสสาวะเปนเวลานาน

การรกษา - โดยการควบคมชนดและปรมาณอาหาร - การใชยา , ฟอกเลอด , ผาตดเปลยนไต

ผวหนงกบการรกษาดลยภาพของรางกาย

ผวหนงมหนาทรกษาดลยภาพใหคงท เชน - ปองกนเชอโรค - รกษาอณหภมใหคงท - รบความรสก - ขบถายของเสย โครงสรางของผวหนง ดงรป

ต าแหนงของตอมเหงอบรเวณผวหนง

การควบคมอณหภมของรางกาย

6.3 ระบบหมนเวยนเลอด ระบบน าเหลองกบการรกษาดลยภาพของรางกาย

การล าเลยงสารในรางกาย ของสงมชวตเซลลเดยว และของสตว การล าเลยงสารในรางกาย ของคน ระบบน าเหลอง

การล าเลยงสารในรางกายของสงมชวตเซลลเดยวและของสตว

สงมชวตเซลลเดยวและหลายเซลล • ฟองน า ไฮดรา และพลานาเรย • การล าเลยงสารเปนการล าเลยง ผานเซลลโดยตรง

ไสเดอนดน • มหลอดเลอดทอดยาวตลอดล าตว • มหวงหลอดเลอดหรอหวใจเทยม (pseudoheart)

• เปนระบบหมนเวยนเลอดแบบปด (closed circulatory system)

แมลง (ตกแตน , กง) มระบบหมนเวยนเลอดแบบเปด

ปลา

• ปลามหวใจ 2 หอง ในขณะทสตวสะเทนน าสะเทนบกมหวใจ 3 หอง สวนนกและสตวเลยงลกดวยนมจะมหวใจ 4 หอง

การล าเลยงสารในรางกายของคน

• หวใจ • หลอดเลอด • สวนประกอบของเลอด • หมเลอดและการใหเลอด

หวใจ

โครงสรางภายนอกของหวใจ

โครงสรางภายในของหวใจ

คลนไฟฟาของหวใจ

• ตรวจดวยเครองตรวจคลนไฟฟา ของหวใจ ผลของการบนทกไดกราฟ เรยกวา คลนไฟฟาของหวใจ (Electrocardiogram) หรอ ECG หรอ EKG

ก. คลนไฟฟาของหวใจปกต ข. และ ค. คลนไฟฟาของหวใจผดปกต

ความดนเลอด

• ผใหญจะมความดนเลอดประมาณ 120/80 มลลเมตรปรอท • ตวเลขแรกหมายถงคาความดนเลอดสงสดขณะหวใจบบตว เรยกวา ความดนซสโทลก • ตวเลขตวหลง หมายถง ความดนเลอดขณะหวใจคลายตว เรยก ความดนไดแอสโทลก • ความดนเลอดขนอยกบปจจยตางๆ เชน อาย เพศ อารมณ น าหนกของรางกาย อาหาร สภาพภมอากาศ และสภาพของรางกาย

หลอดเลอด • หลอดเลอดฝอย • หลอดเลอดอารเตอร • หลอดเลอดเวน

ความดนเลอดในหลอดเลอดตางๆ

การท างานของลนหลอดเลอดเวน

• หลอดเลอดเวนมลน อยภายในเปนระยะ

สวนประกอบของเลอด

ประกอบดวย 1. เซลลเมดเลอดแดง (erythrocyte)

2. เซลลเมดเลอดขาว (leukocyte)

3. เพลตเลต (platelet)

ประกอบดวย • พลาสมา 55 % • เซลลเมดเลอด 45 %

เซลลเมดเลอดแดง

• มหนาทรบสงแกส CO2 และ O2

• รปรางกลมแบนตรงกลางบม ไมมนวเคลยส ไมมไมโทคอนเดรย • ภายในมฮโมโกลบน ซงเปนโปรตนมเหลกเปนองคประกอบ • สรางจากตบ มาม และไขกระดก • มอายประมาณ 100-120 วน และถกท าลายทตบและมาม • ชายมเซลลเมดเลอดแดง 5-5.5 ลานเซลลตอเลอด 1 ลบ.มม. หญงมเซลลเมดเลอดแดง 4.5–5 ลานเซลลตอเลอด 1 ลบ.มม.

เซลลเมดเลอดขาว

• มหนาทปองกนและท าลายเชอโรค หรอสงแปลกปลอม • มปรมาณ 5,000-10,000 เซลล ตอ 1 ลบ.มม. • สรางจากไขกระดกบางชนด เจรญในตอมไทมส • มอาย 2-3 วน • แบงออกเปน 2 กลม คอ กลมทมแกรนลและกลมทไมมแกรนล

กลมทมแกรนล

• เรยกวา แกรนโลไซต (granulocytes) • มนวเคลยสขนาดใหญคอดเปนพ สรางจากไขกระดก • มไซโทพลาสซมคอนขางมาก • มแกรนลกระจายอยทวไปในไซโทพลาซม • มลกษณะตางกน 3 ชนด คอ 1. อโอซโนฟล มแกรนลสสมแดง 2. เบโซฟล มแกรนลสน าเงน 3. นวโทรฟล มแกรนลสมวงชมพ มหนาทท าลายเชอโรคโดยวธฟาโกไซโทซส

กลมทไมมแกรนล

• เรยกวา อะแกรนโลไซต (agranulocytes) • มนวเคลยสขนาดใหญ • ม 2 ชนด คอ โมโนไซต (monocyte) และลมโฟไซต (lymphocyte)

• โมโนไซต - เจรญเปนแมโครฟาจ (macrophage) ท าลายเชอโรคโดยวธฟาโกไซโทซส • ลมโฟไซต ม 2 ชนด - ลมโฟไซตชนดบ หรอ เซลลบ (B-cell) สรางและเจรญในไขกระดก - ลมโฟไซตชนดท หรอเซลลท (T-cell) สรางจากไขกระดกแลวไปเจรญทตอมไทมส

เพลตเลต • เปนสงส าคญในกระบวนการแขงตวของเลอด • บางทเรยกวา เศษเมดเลอด , เกลดเลอด , หรอแผนเลอด • ไมใชเซลลแตเปนชนสวนของไซโทพลาซมของเซลลชนดหนงในไขกระดก • มอายประมาณ 10 วน • กระบวนการแขงตวของเลอดสรปไดดงภาพตอไปน

พลาสมา

หนาท • มหนาทล าเลยงสารอาหารทยอยแลว แรธาต ฮอรโมน แอนตบอดไปใหเซลล • ชวยรกษาสมดลความเปนกรด – เบส สมดลของน า และรกษาระดบอณหภมของรางกาย

ลกษณะ • เปนของเหลวใสมสเหลองออน • ประกอบดวยน า 90 – 93 % โปรตนทส าคญ คอไฟบรโนเจน , อลบมน และโกลบลน • ประกอบดวยแรธาต สารอาหาร เอนไซม ฮอรโมน และสารทรางกายตองก าจดออก ไดแก ยเรย CO2

หมเลอดและการใหเลอด

• จ าแนกตามระบบ ABO ได 4 หม คอ A ,B , AB และ O ( ตามชนดของไกลโคโปรตน หรอแอนตเจนทเยอหมเซลลเมดเลอดแดง )

การกระจายหมเลอดของคนไทย

• แบงตามระบบ ABO ไดดงน

หมเลอด รอยละ

A B AB O

22 33 8 37

ทมา : สภากาชาดไทย พ.ศ. 2546

การใหเลอด

• หลกการ คอ“เลอดของผใหตองไมมแอนตเจนตรงกบแอนตบอดของผรบ”

ระบบเลอด Rh

• คนไทยสวนใหญมแอนตเจน Rh

อยทเยอหมเซลลเมดเลอดแดง เรยกวา มหมเลอด Rh+

• สวนนอยรอยละ 0.3 ไมมแอนตเจน Rh

ทเยอหมเมดเลอดแดง เรยกวาม หมเลอด Rh-

• คนทมหมเลอด Rh- เมอไดรบเลอดหม Rh+

แอนตเจนของหมเลอด Rh+

จะกระตนใหคนทมหมเลอด Rh-

สรางแอนตบอดตอแอนตเจน Rh

การเกดอรโทรบลาสโทซสฟทาลส ( Erythroblastosis fetalis )

ระบบน าเหลอง

• โครงสรางของระบบน าเหลองประกอบดวย น าเหลอง (lymph)หลอดน าเหลอง (lymph vessel)

ซงบางตอนโปงออกเปนตอมน าเหลอง (lymph node)

หลอดน าเหลองและอวยวะน าเหลอง

น าเหลอง

• เปนของเหลวทอยในหลอดน าเหลองไดมาจากของเหลวทอยระหวางเซลล • มสวนประกอบกลายพลาสมาแตมโปรตนนอยกวา • สวนประกอบของน าเหลอง มความแตกตางกน ขนอยกบแหลงทมา

หลอดน าเหลอง

• การล าเลยงน าเหลองในหลอดน าเหลองจะมทศทางการไหลเขาสหวใจ และเขาสระบบหมนเวยนเลอดโดยเปดเขาสหลอดเลอดเวนใกลหวใจ

ทอนซล (tonsil)

• เปนตอมน าเหลองบรเวณคอ • มลมโฟไซตดกจบและท าลายจลลนทรย ไมใหเขาสหลอดอาหารและกลองเสยง • ถาทอนซลตดเชอจะมอาการอกเสบ บวมขน • ตอมน าเหลองบรเวณอนๆ จะท าหนาทคลายทอนซล เพอกรองแบคทเรยและสงแปลกปลอมไมใหเขาสกระแสเลอด

ตอมไทมส (thymus gland)

• เปนตอมไรทอมต าแหนงอยตรงทรวงอกดานหนาหลอดเลอดใหญของหวใจ • พฒนาลมโฟไซตชนดเซลลท

มาม ( Spleen )

• อยบรเวณใตกะบงลมดานซายตดกบดานหลงของกระเพาะอาหาร • ระยะเอมบรโอ มามผลตเซลลเมดเลอดแดง • หลงคลอดมามเปนทอยของลมโฟไซต • สรางแอนตบอดสกระแสเลอด • ท าลายเซลลเมดเลอดแดงและเพลตเลตทหมดอายแลว

กลไกการสรางภมคมกน

แบงได 2 แบบ • แบบไมจ ำเพำะ (nonspecific defense) • แบบจ ำเพำะ (specific defense)

กลไกการตอตานหรอท าลายสงแวดลอมแบบไมจ าเพาะ

• ผวหนงมเคอราตนปองกนการเขาออกของสงตางๆ ได • ผวหนงมตอมเหงอ ,ตอมไขมน หลงสารบางชนด เชน กรดไขมน กรดแลกตก ปองกนการเตบโตของจลนทรยบางชนด • ทางเดนอาหาร ทางเดนหายใจ ทอปสสาวะ ชองคลอด มการสรางเมอกและมซเลยดกจบสงแปลกปลอม • น าตา น าลาย มไลโซไซมท าลายเชอโรคบางชนดได

กลไกการตอตานหรอท าลายสงแปลกปลอมแบบจ าเพาะ

การท างานของเซลลบ การท างานของเซลลท

การท างานของเซลลบ ,เซลลท

การสรางภมคมกน

แบงเปน 2 แบบ คอ 1. ภมคมกนกอเอง (active immunization)

เปนการกระตนใหรางกายสรางภมคมกนโดยการน าสาร ทเปนแอนตเจน (วคซน) ซงอาจเปนเชอโรคทออนก าลงแลว มาฉด / กน / ทาทผวหนง เพอกระตนใหรางกายสรางภมคมกน 2. ภมคมกนรบมา (passive immunization)

เปนวธใหแอนตบอดแกรางกายโดยตรงเพอใหมภมคมกนขนทนท เชน ซรมส าหรบคอตบ ซรมแกพษง ซรมแกพษสนขบา

การสรางภมคมกน

ภมคมกนกอเอง ภมคมกนรบมา

ความผดปกตของระบบภมคมกนโรค

โรคภมแพ ( allergy )

โรคเอสแอลอ (Systemic Lupus Erythematiosus : SLE )

โรคเอดส (AIDS)

โรคภมแพ

รางกายมปฏกรยาตอแอนตเจนบางชนดอยางรนแรง และกอใหเกดอนตรายตอรางกาย เชน - แพสารเคมในบาน - แพฝนละออง - แพเกสรดอกไม , อาหารทะเล โรคภมแพสารบางชนดเกยวของทางพนธกรรมดวย

การสรางภมคมกนตอเนอเยอตนเอง

เชน โรคเอสแอลอ เปนความผดปกตทรางกายสรางภมคมกนขนมา ตอตานเซลลของตนเอง เกดจากกลไกการควบคมเสยไป ท าใหรางกาย สรางแอนตบอดมาตอตานแอนตเจนของตนเอง

โรคเอดส

จ านวนผปวยเอดสระหวางป 2535-2544

จ านวนเซลลทของผปวยทไดรบเชอ HIV

โรคเอดส

เปนโรคทมอาการของภมคมกนบกพรอง เกดจากเชอไวรส HIV

HIV เขาไปท าลายเซลลท สงผลให ระบบภมคมกนของรางกายเสอม หรอบกพรอง รางกายจงออนแอ และตดเชอโรคตางๆ HIV พบในสารคดหลงตางๆ ของรางกาย เชน เลอด อสจ น านม น าตา และน าลาย เปนตน

ลกษณะพเศษของ HIV

1. เชอ HIV จะท าลายเซลลเมดเลอดขาวชนดเซลลทผชวย 2. HIV เพมจ านวนและมการกลายพนธไดงาย 3. HIV เจรญและเพมจ านวนอยในเซลลเมดเลอดขาว เซลลทผชวย ใชองคประกอบตางๆ ในเซลลเมดเลอดขาว ในการเพมปรมาณชอ HIV

4. HIV มสารพนธกรรม เปน RNA

เมอเขาสเซลลจะสรางสารพนธกรรมในรป DNA ของเซลล