2. Από τις Γεωγραφικές Ανακαλύψεις

στο Διαφωτισμό

2α Οι Γεωγραφικές Ανακαλύψεις

Οι φόβοι των Πορτογάλων ναυτικών για τον περίπλου της Αφρικής

«Όπως έλεγαν οι ναύτες, είναι φανερό ότιπέρα από αυτό το Ακρωτήριο δεν υπάρχουνούτε άνθρωποι, ούτε κατοικημένοι τόποι,…ενώτα ρεύματα είναι τόσο φοβερά, ώστε αν ένακαράβι περάσει το Ακρωτήριο δεν θαμπορέσει ποτέ να επιστρέψει».

Αυτά έγραψε ο Πορτογάλος ιστορικός ΓκόμεςΕάνες ντε Ζουράρα για τον τρόμο που έπιανετους ναυτικούς στις αρχές της δεκαετίας του1430, όταν προσέγγιζαν τα νότια όρια τουκόσμου τους, το Ακρωτήριο Μποζαντόρ.

Μέχρι τότε, οι ταξιδιώτες από την Ευρώπηείχαν ταξιδέψει προς τα ανατολικά, αλλά ποτένότια ή δυτικά. Προς αυτές τις κατευθύνσειςβρίσκονταν εδάφη και θάλασσες άγνωστες,που όπως έλεγαν μερικοί ήταν αδύνατο ναεξερευνηθούν.

Όπως φαίνεται η εικόνα του κόσμου που είχαν οι Ευρωπαίοι ως τα τέλη του 15ου αιώνα ήταν πολύ περιορισμένη.

Το μεγάλο άλμα έγινε από το τέλος του 15ου ως τις αρχές του 17ου αιώνα και άλλαξε με δραματικό τρόπο την στενή και περιορισμένη αντίληψη του κόσμου που είχαν μέχρι τότε οι άνθρωποι.

Το άλμα αυτό ξεκίνησε με μεγάλα, περιπετειώδη και εξαιρετικά επικίνδυνα θαλασσινά ταξίδια και με την εξερεύνηση περιοχών, που για τους Ευρωπαίους ήταν άγνωστες.

Για να γίνουν κατορθωτά τα μεγάλα θαλασσινά ταξίδια έπρεπε να υπερνικηθούν δυο εμπόδια:

- Μέχρι τα τέλη του 15ου αιώνα δεν υπήρχε ένα πλοίο κατάλληλο να αντιμετωπίζει την κακοκαιρία και να έχει τη δυνατότητα να πλέει με αντίθετο άνεμο.

- Η δυνατότητα επανάληψης του ίδιου δρομολογίου με σχετική ακρίβεια. Η έλλειψη δηλαδή οργάνων που να βοηθούν τον καπετάνιο να προσδιορίζει την πορεία και να υπολογίζει το γεωγραφικό σημείο στο οποίο κάθε φορά βρισκόταν.

Τα προβλήματα αυτά λύθηκαν:

- Με την κατασκευή ενός ευέλικτου και ανθεκτικού πλοίου της καραβέλας.

- Με την προσθήκη τριγωνικών πανιών που επιτρέπουν ελιγμούς με αντίθετο άνεμο.

- Με την χρησιμοποίηση της πυξίδας, του αστρολάβου και της βαλλιστρίδας.

Πυξίδα Αστρολάβος Βαλλιστρίδα

Τι έσπρωξε τους Ευρωπαίους ηγεμόνες να χρηματοδοτήσουν τα ριψοκίνδυνα αυτά

ταξίδια;

- Η ανάγκη να απαλλαγεί το εμπόριο με τις Ινδίες

από το υψηλό κόστος και τους κινδύνους των

στεριανών μεταφορών.

- Η επιθυμία των Ευρωπαίων εμπόρων να

διεξάγουν αυτό το εμπόριο μόνοι τους από τον

τόπο παραγωγής (Ινδίες) ως τον τόπο

κατανάλωσης (Δυτική Ευρώπη),

παρακάμπτοντας τις δυσκολίες που έβαζε οι

εγκατάσταση των Οθωμανών Τούρκων στην

ανατολική λεκάνη της Μεσογείου.

Ερρίκος ο Θαλασσοπόρος (1394-1460)Ο δημιουργός της καραβέλας

- Η κυριαρχία των Βενετών και των Αράβων και ο μονοπωλιακός τρόπος με τον

οποίο διεξήγαν το εμπόριο των μπαχαρικών.

- Η πορεία προς τη διαμόρφωση «εθνικών» κρατών (Ισπανία, Πορτογαλία) και

αντίστοιχων «εθνικών» οικονομιών που εντείνει τον ανταγωνισμό για τον

έλεγχο των θαλάσσιων δρόμων και την εξασφάλιση εμπορικών σταθμών.

- Η αναζήτηση πολύτιμων μετάλλων στα οποία υστερούσε η Ευρώπη με

αποτέλεσμα να εμποδίζεται η κοπή νομισμάτων και να καθηλώνονται οι

εμπορικές συναλλαγές.

Το μάζεμα του πιπεριού

Τα μεγάλα ταξίδια και οι αποικιακές αυτοκρατορίες

Για να δείτε την πορεία των μεγάλων ταξιδιών κάντε κλικ στην καραβέλα

Ο Χριστόφορος Κολόμβος ανακαλύπτει την Αμερική το 1492 μ.Χ

Μας πρόσφεραν παπαγάλους από βαμβάκι, ακόντια και πολλά άλλα πράγματα, τα οποία αντάλλασσαν με γυάλινες χάντρες και κουδουνάκια. Αντάλλασσαν πρόθυμα οτιδήποτε τους ανήκε... Είναι καλοφτιαγμένοι με γερά σώματα και όμορφα χαρακτηριστικά… Δεν οπλοφορούν και δεν γνωρίζουν τι είναι τα όπλα. Τους έδειξα ένα σπαθί και αυτοί το έπιασαν από τη λάμα και κόπηκαν. Τα ακόντιά τους είναι από ξύλο. Θα ήταν ιδανικοί υπηρέτες. ….Με 50 άνδρες θα μπορούσαμε να τους υποτάξουμε όλους και να τους αναγκάσουμε να κάνουν οτιδήποτε θέλουμε».

Από το ημερολόγιο του Χριστόφορου Κολόμβου, Χ. Ζιν, «Ιστορία του λαού των Ηνωμένων Πολιτειών»

Ο Χριστόφορος Κολόμβος αποβιβάζεται στην Αμερική

Ο περίπλους της γης από τον Μαγγελάνο και το πλήρωμά του (1519-1522)

«Την Τετάρτη, 28 Νοεμβρίου του 1520ξεμπουκάραμε από εκείνο το στενό καιβουτήξαμε στη θάλασσα του Ειρηνικού.Περάσαμε τρεις μήνες χωρίς να βάλουμε στοστόμα μας φρέσκια τροφή κανενός είδους.Τρώγαμε γαλέτα που μόνο γαλέτα δεν ήτανπια αλλά σκόνη με χούφτες σκουλήκια πουείχαν φάει το καλύτερο.»

«Και επιμείναμε σ’ αυτούς στη βάρκα, άμαβγουν στη στεριά, να ρωτήσουν τι μέρα ήταν.Οι Πορτογάλοι τους είπαν πως αυτοί είχανΠέμπτη, αφήνοντάς τους κατάπληκτους γιατί,με τους δικούς μας υπολογισμούς ήτανΤετάρτη, και δεν μπορούσαν να φανταστούνπως είχαμε πλανηθεί έτσι. Εγώ ο ίδιοςκατέγραφα την κάθε μέρα για να μη χάσω ταλογικά μου.»

Πιγκαφέτα, «Μαγγελάνος, Το πρώτο ταξίδι γύρω απότον κόσμο», εισαγωγή-μετάφραση Ν. Πρατσίνης, εκδ.Στοχαστής, Αθήνα 1999, σελ. 78 & 171

Ο Μαγγελάνος

Ποιες ήταν οι συνέπειες των Γεωγραφικών Ανακαλύψεων;

- Η Μεσόγειος έχασε το ρόλο πουγια χιλιάδες χρόνια είχεδιατηρήσει: να είναι τοαποκλειστικό κέντρο τωνοικονομικών ανταλλαγών καιπολιτιστικών επικοινωνιών. Όλατα μεγάλα μεσογειακά εμπορικάκέντρα σταδιακά παρακμάζουν.

- Οι μεγάλοι εμπορικοί δρόμοιμετατοπίζονται προς τονΑτλαντικό ωκεανό. Η δυτική καιβόρεια Ευρώπη αναδεικνύονταισε κέντρο των διεθνών εξελίξεων.

4ος αι. π.Χ.

1ος αι. μ.Χ.

- Η εκμετάλλευση των νέων εμπορικώνδρόμων, η εισροή μεγάλων ποσοτήτωνπολύτιμων μετάλλων και νέων προϊόντωναλλά και η αναγωγή του χρήματος σεβασικό μέτρο του πλούτου οδηγούν στησυσσώρευση πλούτου και δύναμης σταχέρια λίγων.

- Σταδιακά μια βαθιά μεταβολήσυντελείται: η μετάβαση από τηνΦεουδαρχική στην καπιταλιστικήοικονομία. Ιδρύονται μεγάλες τράπεζεςκαι εργοστάσια. Ενώ μια νέα κοινωνικήομάδα σχηματίζεται αυτή των εμπόρωνπου αποκτά χαρακτηριστικά κοινωνικήςτάξης γιατί διέθετε και διαχειριζότανμεγάλο πλούτο που της απέδιδεκοινωνική και πολιτική δύναμη.

Ο τραπεζίτης και η γυναίκα του,(Quentin Metsys, 1514)

- Η κατάληψη των «νέων χωρών» από τους Ευρωπαίους δεν έγινε μεειρηνικό τρόπο. Για να υποτάξουν τους πληθυσμούς τους οι Ευρωπαίοιχρησιμοποίησαν κάθε μέσο ωμής βίας. Πολιτισμοί και λαοί (Ίνκας, Μάγια,Αζτέκοι) που για αιώνες άκμασαν σε αυτές τις περιοχές κυριολεκτικάαφανίστηκαν. 15- 20 εκατ. Αφρικάνοι αιχμαλωτίστηκαν και πουλήθηκαν ωςσκλάβοι στις φυτείες της Αμερικής. Χωρίς να υπολογίζονται όσοι δενεπέζησαν από τις κακουχίες και τα βασανιστήρια των δουλεμπόρων.

Γλωσσάρι:

Τριγωνικά πανιά: τοποθετούνταν κατά μήκος του σκάφους, και του έδιναν τη δυνατότητα να πλέει με πολύ μικρότερη γωνία ως προς την κατεύθυνση του ανέμου απ' ότι με τα τετράγωνα πανιά.

Πυξίδα: η μαγνητική βελόνα της πυξίδας δείχνει πάντα προς τον βορρά. Με αυτό το όργανο οι ναυτικοί μπορούσαν να εντοπίζουν τα σημεία του ορίζοντα.

Αστρολάβος: όργανο με το οποίο μετρούσαν το ύψος των αστεριών και κυρίως του Πολικού αστέρα από τον ορίζοντα.

Βαλλιστρίδα: όργανο με το οποίο μετρούσαν το γεωγραφικό μήκος την απόσταση δηλαδή σε μοίρες από τον Πρώτο Μεσημβρινό προς τα ανατολικά και προς τα δυτικά.

Φεουδαρχία: σύστημα πολιτικής, οικονομικής και κοινωνικής οργάνωσης του μεσαιωνικού κόσμου στη Δύση από τον 8ο μέχρι το 13ο αι. που βασιζόταν στον έλεγχο της εξουσίας από αυτούς που είχαν στα χέρια τους την ιδιοκτησία της γης.

Καπιταλισμός: παρέχουμε σε όλους τα μέσα να παράγουν, στοχεύουμε στο μέγιστο κέδρος, κερδίζουμε πουλώντας φτηνότερα και περισσότερα προϊόντα, συγκεντρώνουμε πλούτο άρα και δύναμη. Αυτά είναι τα χαρακτηριστικά αυτού που ονομάζουμε κεφαλαιοκρατία ή καπιταλισμό.

Νέες χώρες: με τον όρο αυτό ονομάζουν οι Ευρωπαίοι τις νέες περιοχές που ανακάλυψαν και κατέκτησαν με τα μεγάλα εξερευνητικά ταξίδια.