3-1

ความหลากหลายทางชวภาพ ของสงมชวตในแหลงนา

3-2 วธการดาเนนการและสถานททาการเกบตวอยาง

1. วธการดาเนนการ 1.1 ศกษาบรบทของชมชนเปาหมาย

ศกษาบรบทของชมชนเปาหมายและขอมลพนฐานของชมชน ทมผลตอการใชทรพยากรประมงของคนในชมชนเปาหมาย ดวยวธใชแบบสอบถาม และเสวนากลม เพอใหไดขอมลเบองตนนาไปสการวางแผนเกบรวบรวมตวอยางปลา แพลงกตอน พชนา และสตวหนาดน

1.2 การสารวจความหลากหลายของพนธปลา เกบรวบรวมตวอยางปลาในแหลงนาธรรมชาตในหมบานเปาหมายโดยใชเครองมอ

ประมง แห ขาย และสวง ถายภาพปลาแตละชนดไวแลวนาตวอยางปลาทเกบรวบรวมไดในแตละสถานมาตรงสภาพในนายาฟอรมาลนเขมขน 10 % และเขยนปายกากบตวอยางปลาไว นาตวอยางปลาทตรงสภาพในนายาฟอรมาลน มาทาการวเคราะหชนดปลาทเกบรวบรวมไดจากสถานตางๆ ในหองปฏบตการ โดยใชเอกสารวชาการตาง ๆ ทาการจาแนกชนดดานอนกรมวธานของปลานาจด และเขยนปายกากบไว

1.3 การสารวจความหลากหลายแพลงกตอนและพชนา การเกบรวบรวมตวอยางแพลงกตอน

เกบรวบรวมตวอยางแพลงกตอนในแหลงนาธรรมชาตในหมบานเปาหมาย หมบานละ 3 สถานฯ ละ 3 ซา โดยเกบตวอยางแพลงกตอน ทระดบผวนา โดยใชถงนาขนาด 10 ลตร ตกนาปรมาตร 30 ลตร กรองผานถงกรองแพลงกตอน (Plankton net) ขนาดตา10และ 20 ไมโครเมตร แลวเกบตวอยางนาทเหลอปลายกระบอกของถงกรองแพลงกตอน เทใสในขวดเกบตวอยาง เตมสารละลายฟอรมาลนความเขมขน 5 % แลวสงมอบตวอยางแพลงกตอนทงหมดนาไปตรวจวเคราะหจดจาแนกชนดและนบปรมาณภายใตกลองจลทรรศนในหองปฏบตการตอไป

การเกบรวบรวมตวอยางพรรณไมนา เกบรวบรวมตวอยางพรรณไมนาในแหลงนาธรรมชาตในหมบานเปาหมาย จานวน 3 สถาน โดยใช Sampling Block ขนาด 1 x 1 เมตร จาแนกชนดพรรณไมนาใน Sampling Block แลวนาตวอยางมาจาแนกชนดตามหลกอนกรมวธาน บนทกผล

1.4 การสารวจความหลากหลายสตวหนาดน เกบรวบรวมตวอยางสตวหนาดนในแหลงนาธรรมชาตในหมบานเปาหมายหมบาน

ละ 3 สถานฯๆ ละ 3 ซา โดยใช Ekman drege grab ขนาด 15X15 ตารางเซนตเมตร หรอหากในกรณทใช Ekman drege grab ไมไดจะใชพลวตกดนสถานละ 3 ซา แลวตวอยางดนมาลางทาความสะอาดผานตะแกรงรอนสตวหนาดนขนาดตา 0.5, 1.0 และ 5 มลลเมตร นาตวอยางสตวหนาดนทเกบรวบรวมไดในแตละสถานมาตรงสภาพในนายาฟอรมาลนเขมขน 10 % ในขวดเกบตวอยาง และเขยนปายกากบตวอยางสตวหนาดนแตละ

3-3 สถานไว แลวสงมอบตวอยางสตวหนาดนทงหมดนาไปตรวจวเคราะหจดจาแนกชนดและนบปรมาณภายใตกลองจลทรรศนตอไป

2. สถานททาการเกบตวอยาง กาหนดวธเกบตวอยางเปนแบบสมตามความเหมาะสมและสภาพลานา หรอแมนา โดยแตละ

หมบานเกบตวอยางจานวน 3 สถานฯๆ ละ 3 ซา จะทาการสมตวอยางทรพยากรประมงในแหลงนาธรรมชาตเปนระยะทางไมนอยกวา 20 เมตรตามลานา และแตละสถานในแหลงนาเดยวกน ตองมระยะหางกนไมนอยกวา 500 เมตรตามลานา

แผนทแสดงสถานทเกบตวอยาง

หมายเหต : 1. พนทบานหวยลอย หมท 6 ตาบลภฟา อาเภอบอเกลอ จงหวดนาน ทาการสารวจความหลากหลาย

จากหวยลอย จานวน 2 สถาน และหวยนาหมาว จานวน 1 สถาน

3-4

2. พนทบานดงปาสก หมท 10 ตาบลฝายแกว อาเภอภเพยง จงหวดนาน ทาการสารวจความหลากหลายจากหวยนาเกยน จานวน 3 สถาน

3. พนทบานปาตาง หมท 6 ตาบลบานฟา อาเภอบานหลวง จงหวดนาน ทาการสารวจความหลากหลายจากหวยล จานวน 2 สถาน และหวยสวด จานวน 1 สถาน

4. พนทบานกอ หมท 3 ตาบลแมจรม อาเภอแมจรม จงหวดนาน ทาการสารวจความหลากหลายจากหวยแมจรม จานวน 2 สถาน หวยกอหลวง 1 สถาน

5. พนทบานหวยเมน หมท 6 ตาบลไหลนาน อาเภอเวยงสา จงหวดนาน ทาการสารวจความหลากหลายจากแมนาวา จานวน 2 สถาน หวยเมน 1 สถาน

3. ระยะเวลาในการสารวจเกบขอมล

ระหวางเดอน มถนายน 2554 ถงเดอน กรกฎาคม 2554

ผลการสารวจความหลากหลายของทรพยากรประมงในพนทบานหวยลอย อาเภอบอเกลอ

1. ลกษณะทางกายภาพ 1.1 ลาหวยลอย พบวา มความกวางของลานาเฉลยตลอดลานา 6 เมตร ความลกของ

ลานาเฉลย 50 เซนตเมตร สนาขนมาก กระแสนาไหลเรวและม คณภาพนา ดงน อณหภมอากาศ 27 องศาเซลเซยส อณหภมนา 25 องศาเซลเซยส คาความเปนกรดเปนดาง (pH) 7 คาออกซเจนละลายในนา 5 มลลกรม/ลตร คาความกระดาง 70 มลลกรม/ลตร คาความเปนดาง 50 มลลกรม/ลตร แอมโมเนย 0 มลลกรม/ลตร

1.2 หวยนาหมาว พบวา มความกวางของลานาเฉลย 12 เมตร ความลกของลานาเฉลย 60 เซนตเมตร สนาขนมา กระแสนาไหลเรวและมคณภาพนา ดงนอณหภมอากาศ 28 องศาเซลเซยส อณหภมนา 24 องศาเซลเซยส คาความเปนกรดเปนดาง (pH) 8 คาออกซเจนละลายในนา 4.5 มลลกรม/ลตร คาความกระดาง 80 มลลกรม/ลตร คาความเปนดาง 70 มลลกรม/ลตร แอมโมเนย 0 มลลกรม/ลตร

2. ความหลากชนดของปลาในแหลงนาธรรมชาต ทพบในการสมตวอยางทกสถานของบานหวยลอย พบปลา 4 วงศ (Family) 7 สกล (Genus) และ 7 ชนด (Species) ปลาหนามหลง (Mystacoleucus marginatus) ปลามน (Garra cambodgiensis) ปลามอน (Scaphionicthys acanthopterus ) ปลาคอ (Schistura spp.) ปลาพลวงหน (Neolissochilus stracheyi) ปลาเวยน (Tor tambroides) และปลาผเสอนาน (Heminyzon nannensis)

3-5 ตารางท 1 ชนดปลาทสารวจพบในแหลงนาธรรมชาตบานหวยลอย

ชนดปลา จานวนตวอยางปลา (ตว) St. 1 St. 2 St. 3

Family Cyprinidae 1. Mystacoleucus marginatus 2. Garra cambodgiensis 3. Scaphionicthys acanthopterus 4. Neolissochilus stracheyi 5. Tor tambroides Family Balitoridae 6. Schistura ssp. 7. Heminyzon nannensis

8 9 6 2 - 2 1

5

10 3 2 - 1 3

26 3 - 5 7

- -

หมายเหต: St. หมายถง สถานททาการสารวจ

39 ตว

22 ตว

9 ตว

9 ตว

7 ตว 3 ตว 4 ตว

3-6

ภาพท 1 เปรยบเทยบชนดและปรมาณของปลา

3. ความหลากหลายของแพลงกตอน สารวจพบแพลงกตอน 6 ไฟลม (Phylum) 16 สกล (Genus) โดยแบงเปนแพลงกตอนพช 4 ไฟลม และแพลงกตอนสตว 2 ไฟลม โดยพบแพลงกตอนในไฟลม Chlorophyta (สาหรายสเขยว) พบมากทสดจานวน 6 สกล รองลงมาคอ ไฟลม Phylum Bacillariophyta (ไดอะตอม) จานวน 3 สกล และแพลงกตอนในไฟลม Euglenophyta (ยกลนอยด) และไฟลม Cyanophyta (สาหรายสเขยวแกมนาเงน) จานวน 2 สกลทง 2 ไฟลม สวนแพลงกตอนสตวพบใน ไฟลม Arthropoda 2 สกล และไฟลม Rotifera 1 สกล โดยชนดแพลงกตอนทพบแสดงดงตารางท 2 ตารางท 2 ชนดของแพลงกตอนทสารวจพบในแหลงนาธรรมชาตบานหวยลอย

ชนดของแพลงกตอนทพบ จานวนแพลงกตอนทพบในแตละสถาน

St. 1 St. 2 St. 3 Phylum Cyanophyta (สเขยวแกมนาเงน) Lyngbya sp. + Merismopedia sp. + Phylum Chlorophyta (สาหรายสเขยว) Cladophora spp. ++ + Cosmarium sp. ++ Eudorina sp. + Pediastrum sp. + Scenedesmus sp. + Stuarastrum sp. + + Phylum Euglenophyta (ยกลนอยด) Euglena sp. + Phacus sp. ++

3-7

Phylum Bacillariophyta (ไดอะตอม) Fragilaria sp. + Gomphonema sp. + Navicula sp. ++ Phylum Rotifera Brachionus sp. + + Phylum Arthropoda Moina sp. + Identified copepod nauplii + +

หมายเหต + พบนอย, ++ พบปานกลาง, +++ พบมาก 4. ความหลากหลายของพรรณไมนา สารวจพบพรรณไมนาทงหมด 5 วงศ (Family) 5 สกล

(Genus) และ 5 ชนด (Species) โดยชนดของพรรณไมนาทพบทงหมดแสดงไวดงตารางท 3 ตารางท 3 ชนดของพรรณไมนาทสารวจพบในแหลงนาธรรมชาตบานหวยลอย ลาดบท ชอวงศ ชอไทย ชอวทยาศาสตร

1 ARACEAE บอน Colocasia esculenta (L.) Schott 2 ATHYRIACEAE ผกกดขาว Diplazium esculentum (Retz.) Sw. 3 MIMOSACEAE ไมยราบตน Mimosa pigra L. 4 MIMOSACEAE ไมยราบยกษ Mimosa pigra L. 5 POLYGONACEAE ผกไผนา Polygonum tomentosum Willd.

5. ความหลากหลายสตวหนาดน พบความหลากหลายของสตวหนาดน 2 ไฟลม ไดแก Phylum

Arthopoda ประกอบดวยสตวหนาดน 4 Order และ 6 Family และสาหรบ Phylum Mollusca ประกอบดวยสตวหนาดน 1 Order และ 2 Family (ตารางท 4)

การศกษาครงนได จาแนกความหลากหลายปรมาณสตวหนาดนถงระดบครอบครว (Family) พบวา ความหลากหลายของสตวหนาดนพบมากทสถานการเกบตวอยางจดท 2, 1 และ 3 ตามลาดบ

3-8 ตารางท 4 แสดงการจาแนกทางอนกรมวธานสตวหนาดนทพบในบานหวยลอย

Phylum, Class, Order Family

จานวนสตวหนาดนทพบในแตละสถาน

1 2 3 Phylum Arthopoda C. Insecta O. Ephemeroptera Baetidae 3 1 Potamanthidae 1 O.Megaloptera Corydalidae 2 1 O. Odonata Gomphidae 1 5 2 Agriidae 2 2 O. Hemiptera Belostomatidae 1 2 Phylum Mollusca C. Gastropoda O. Mesogastropoda Thiaridae 9 Viviparidae 3 2 Taxa richness 4 6 5 Sum of Total individual in each Family 12 17 8

3-9

สรปผลการดาเนนงาน จากการสารวจความหลากหลายของทรพยากรประมงในแหลงนาธรรมชาตในจงหวดนาน ซง

ทาการสมเกบตวอยางใน 5 พนท ระหวางเดอน มถนายน - กรกฎาคม 2554 สารวจพบ

1.) ปลา จานวน 6 วงศ 18 สกล 19 ชนด ดงน 1.Family Cyprinidae พบ 13 ชนด ไดแก Puntius rhombeus, Puntius brevis,

Rasbora paviei, Poropuntius laoensis, Scaphionicthys acanthopterus, Mystacoleucus marginatus, Garra cambodgiensis, Neolissochilus stracheyi, Tor tambroides, Barbus orphoides, Hypsibarbus vernayi, Cyclocheilichyhys enoplos, Systomus stoliczkanus 2. Family Balotoridae พบ 2 ชนด ไดแก Schistura ssp., Heminyzon nannensis 3. Family Channidae พบ 1 ชนด ไดแก Channa limbata 4. Family Bagridae พบ 1 ชนด ไดแก Hemibagrus filamentus 5. Family Ntopteridae พบ 1 ชนด ไดแก Notopterus notopterus 6. Family Claridae พบ 1 ชนด ไดแก clarias bathachus 2.) พรรณไมนา ทงหมด 7 วงศ 7 สกล 8 ชนด ดงน

1. Family POACEAE พบ 1 ชนด ไดแก Leersia hexandra Sw. 2. Family MIMOSACEAE พบ 2 ชนด ไดแก Mimosa sp., Mimosa sp. 3. Family ARACEAE พบ 1 ชนด ไดแก Colocasia esculenta (L.) Schott 4. Family POLYGONACEAE พบ 1 ชนด ไดแก Polygonum tomentosum Willd. 5. Family Poaceae พบ 1 ชนด ไดแก Arundo donax L. 6. Family Cyperaceae พบ 1 ชนด ไดแก Cyperus difformis L. 7. Family ATHYRIACEAE พบ 1 ชนด ไดแก Diplazium esculentum (Retz.) Sw.

3.) แพลงกตอน ทงหมด 7 ไฟลม 29 ชนด โดย แบงเปน 3.1. แพลงกตอนพช ทงหมด 5 ไฟลม 25 ชนด ดงน

1. Phylum Cyanophyta พบ 4 ชนด ไดแก Anabaena sp. , Lyngbia sp. , Merismopedia sp. ,Oscillatoria sp.

3-10 2. Phylum Chlorophyta พบ 11 ชนด ไดแก Chlamydonas sp. , Cladophora spp. , Closterium sp. , Cosmarium sp. , Eudorina sp. , Micractinium sp. , Pediastrum sp. , Scenedesmus sp. , Stuarastrum sp. , Ulothrix sp. , Volvox sp. 3. Phylum Euglenophyta พบ 3 ชนด ไดแก Euglena sp. , Phacus sp. , Trachelomonas sp. 4. Phylum Bacillariophyta พบ 7 ชนด ไดแก Amphora sp. , Fragilaria sp. , Gomphonema sp. , Gyrosigma sp. , Navicula sp. , Surirella sp. 5. Phylum Pyrrophyta พบ 1 ชนด ไดแก Gymnodinium sp. 3.2. แพลงกตอนสตว ทงหมด 2 ไฟลม 4 ชนด ดงน 1. Phylum Rotifera พบ 1 ชนด ไดแก Brachionus sp. 2. Phylum Artropoda พบ 3 ชนด ไดแก Moina sp. , Identified copepod nauplii (โคพพอด ระยะนอเพยสทไมสามารถตรวจเอกลกษณได) , Identified cyclopoid copepod (โคพพอดกลมไซโคล พอยดทไมสามารถตรวจเอกลกษณได) 4.) สตวหนาดน ทงหมด 3 ไฟลม 4 ชน 8 กลม 11 วงศ ดงน 1. Phylum Annelida พบ 1 วงศ ไดแก Naididae 2. Phylum Arthopoda พบ 6 วงศ ไดแก Baetidae , Potamanthidae , Corydalidae , Gomphidae , Agriidae , Belostomatidae 3. Phylum Mollusca พบ 4 วงศ ไดแก Corbiculidae , Buccinidae , Thiaridae , Viviparidae

จากการสารวจสมตวอยางทรพยากรสตวนาในพนทจงหวดนาน คณะผวจยใหขอสงเกตวา

ในชวงเดอน มถนายน-กรกฎาคม 2554 เปนชวงฤดฝนของจงหวดนาน ซงชวงเวลาดงกลาว ไดเกดหยอมความกดอากาศตา ทาใหฝนตกชกและนามสแดงขน กระแสนาไหลแรง นามปรมาณมากเตมไปดวยตะกอนดนและเศษกงไมใบไม จงมขอจากดในการสารวจทรพยากรสตวนาในบางดาน สงผลใหสตวนาทจบไดเชน ปลา สตวหนาดน และแพลงกตอน มจานวนนอยชนด

3-11 พนธปลาทพบ จานวน 6 วงศ 18 สกล 19 ชนด Family Cyprinidae

วงศปลาตะเพยนเปนวงศของปลาทจดวาเปนปลานาจดอยางแทจรง (Primary freshwater fishes) คอ วงจรชวตทงหมดอยในนาจด นอกจากนเปนปลานาจดทมจานวนชนดมากทสดคอ 210 สกล และมากกวา 2,010 ชนดมความหลากชนดเปนอนดบสามของวงศปลาในโลก มลกษณะสาคญ คอ ไมมฟนทรมฝปาก แตมฟนซใหญอยในคอ เกลดเปนแบบขอบเรยบและบาง ครบเปนกานครบออน ครบหางสวนมากเปนครบเวาครบทองอยคอนมาทางกลางของลาตว และมการแพรกระจายพนธทกทวป (Berra,2001; Kottelat, 2001; Nelson, 2001)

1. ปลาตะเพยนนาตก

ชอวทยาศาสตร : Puntius rhombeus (Kottelat, 2001) ชอทองถน : ปลาปก ขนาด : เมอโตเตมทความยาว ไมเกน 65 มลลเมตร อาหาร : พช และ ตวออนแมลง ลกษณะโดยทวไป ลาตวปอมสน มแถบสดารางๆ บรเวณดานบนจดเรมตนของเสนขางลาตว สบนเสนขางลาตวเปนสเงนคลา ดานลางลาตวเปนสเงนปนสเหลองทอง ครบทกครบเปนสแดง และครบหางเปนสแดงปนนาตาล มจดสดากลมบรเวณคอดหาง บรเวณจดเรมของครบกน และบรเวณใต

3-12 จดเรมตนของครบหลง ปลาขนาดเลกอาจมจดสดาหลายๆ จดตามแนวเสนขางลาตว มหนวด 2 ค มเกลดเสนขางลาตว 24-25 เกลด

ถนอาศย : พบไดทวไปตาม แมนา ลาธาร บนภเขา

2. ปลาซวควาย

ชอวทยาศาสตร : Rasbora paviei (Tirant, 1885) ชอทองถน : ปลาซว ขนาด : ขนาดขนาดทพบประมาณ 3.2-11.6 เซนตเมตร อาหาร : กนลกนา ตวออนของแมลง และแมลงนา รวมทงแมลงทบนอยตามผวนา ลกษณะโดยทวไป ลาตวยาวเรยว หวและปากมขนาดเลก ตาโต ไมมหนวด รจมก 1 ค รมฝปากอยบรเวณหนาสดในแนวเฉยง มมปากยาวถงขอบหนาของตา บรเวณปลายหนาสดของขากรรไกรลางเปนสนยนออกมาเรยกวา Symphyseal knob ครบหลงฐานคอนขางสนมกานครบออนทไมแตกแขนง 2 อน และกานครบออนทแตกแขนง 8 อน ครบอกมกานครบออนทไมแตกแขนง 1 อน และครบออนทแตกแขนง 13 อน จดเรมตนของครบทองอยหนาแนวครบหลงเลกนอย มกานครบออนทไมแตกแขนง 1 อนและกานครบออนทแตกแขนง 7 อน ครบกนมกานครบออนทไมแตกแขนง 2 อน และกานครบออนทแตกแขนง 5 อน ครบหางเปน 2 พ เสนขางตวสมบรณอยคอนมาทางดานลาง หวและลาตวสนาตาลออนอมสทอง มแถบสดาทอดไปตามความยาวของลาตว ตงแตหลงชองเปดเหงอกไปจนถงบรเวณโคนครบหาง และแถบสขยายใหญขนเปนวงกวางทบรเวณคอดหาง ครบสเหลองใส

ถนอาศย : พบในนาตกตอนลางบรเวณทพนทองนาเปนกรวดทรายทมกงไมทบถมกน ในนานงและนาไหล ตามแองนาบนนาตก พบไดทวไปทกแหลงนา

3-13

3.ปลาจาด

ชอวทยาศาสตร : Poropuntius laoensis (Gunther, 1868) ชอทองถน : ปลาจาด ขนาด : 10-15 เซนตเมตร อาหาร : ตวออนแมลง ผลไม และเมลดพช ลกษณะโดยทวไป รปรางคลายปลาตะเพยน แตตวเรยกวา ลาตวแบนขาง หวเลก มหนวด 2 ค ทปากบน และมมปากปลายจมกมตมสาก ๆ เกลดใหญ ถนอาศย : พบไดทวไปตามลาธารภเขา ชาวบานนยมจบมาบรโภคเปนอาหาร อาศยในลาธารทมนาลก 4. ปลามอน

ชอวทยาศาสตร : Scaphionicthys acanthopterus (Fowler, 1934) ชอทองถน : ปลามอน ขนาด : ประมาณ 10- 15 เซนตเมตร อาหาร : ตวออนแมลง

3-14 ลกษณะโดยทวไป รปรางเรยวยาว แบนขาง ลาตวกวาง หางตอดเรยว หวกลมและโต จะงอยปากงม ปากอยดานลาง ปากลางมขอบเรยบเปนสน ปลายจะลอยปากมตมเลก ๆ ครบหลงมกานครบแขงและเปนขอบหยก ครบหางเวาลก ตวสเงนเหลอบสเขยวออน และมสชมพขางลาตว ครบทกครบมสเหลองออน ถนอาศย : พบอาศยอยใกลบรเวณนาตก ซงเปนนาสะอาด

5. ปลาหนามหลง

ชอวทยาศาสตร : Mystacoleucus marginatus (Valenciennes, 1842) ชอทองถน : ปลาหนามหลง ขนาด : ประมาณ 15 เซนตเมตร อาหาร : กง ปลา ลกษณะโดยทวไป รปรางปอม แบนขาง ครบหลงมกานครบแขง ขอบหลงเปนหยก ทหนาครบหลงมกระดกเปนปลายแหลมยนออกไปทางหวซอนอยบนหลง ใชมอลบจะสะดด ตวสเงนหรอเงนอมเหลอง ทเกลดมขดดา ครบทกครบสเหลองออนถงสม ครบหลง ครบกน และครบหาง มขอบดาจาง ๆ ถนอาศย : พบทกภาคของไทย ยกเวนแมนาสาละวน

3-15 6. ปลาตะเพยนทราย

ชอวทยาศาสตร : Puntius brevis (bleeker, 1850) ชอทองถน : ปลาหนามบ ขนาด : 12 เซนตเมตร อาหาร : พช แมลง และตวออนแมลง ลกษณะโดยทวไป รปรางคลายปลาตะเพยนขาว ลาตวยาวเรยว แบนขาง หวคอนขางเลก จะงอยปากสน นยนตาโตอยใกลกบจมก ปากเลกอยปลายสดมหนวด 2 ค อยทรมปากและมมปาก สของสนหลงเปนสเทาปนดา ขางลาตวมสสมจาง ๆ ขนอยกบสภาพสของนาและสงแวดลอม ทองมสขาวเงน ครบหลงสเทาออน ขอบสดาลาง ๆ ปลายครบปางมสลายดาจาง ๆ ถนอาศย : พบทวไป ตงแตแมนาเจาพระยา แมกลอง แมโขง ภาคเหนอ และภาคใต

7. ปลาแกมชา

ชอวทยาศาสตร : Barbus orphoides (Cuv. & Val.) ชอทองถน : ปลาปก ขนาด : ขนาดโต มความยาวลาตวไมเกน 25 เซนตเมตร

3-16 อาหาร : แพลงกตอน พชนา และตวออนแมลงนาบางชนด ลกษณะโดยทวไป ลาตวยาวรแบนขางเลกนอย ความยาวลาตววดจากปลายจะงอยปากถงโคนหางเปน 2.5-2.8 เทาของความกวางลาตว เกลดบรเวณดานขางลาตวและทองมสขาวเงน ดานหลงสนาตาล หรอสเงน ขอบหลงของกระพงแกมมรอยสแดงเรอ ๆ หลงชองเหงอกมแถบหรอแตมสดาดานหละ 1 แถบ มหนวด 2 ค หนวดทจะงอยปากยาวเทากบเสนผาศนยกลางตา หนวดทขากรรไกรบนยาวเปน 1.5-2.0 เทาของเสนผาศนยกลางตา ครบหลง ครบทองและครบกนสแดงเขม ครบหลงมกานครบเดยว ซงเปนกานครบแขง 3 อน กานครบแขนง 8 อน กานครบแขงอนสดทายหยกเปนซฟนเลอย ครบกนมครบกานเดยว 3 อน กานครบแขนง 5 อน ครบอกสสมออนหรอสเหลองอมสม ครบหางสแดง ขอบบนและขอบลางของแพนหางมแถบสดา มจดสดาทโคนหางขางละ 1 จด ถนอาศย : แมนาสาขาของแมนาและอางเกบนาทมทศทางตดตอกบแมนาทกภาคของ ประเทศไทย 8. ปลาเลยหน

ชอวทยาศาสตร : Garra cambodgiensis (tyrant, 1884) ชอทองถน : ปลามน ขนาด : ประมาณ 15 เซนตเมตร อาหาร : สาหรายและตะไครนาทขนตามโขดหน ลกษณะโดยทวไป ลาตวมแถบสดาคลาพาดตามยาวตงแตหวจรดฐานครบหาง สวนทองมสขาวงาชาง มความยาวของคอดหางนอยกวาความยาวหว ปลาชนดนพบเปนจานวนมากในลาหวยซงเปนสาขาของแมนานาน อาศยการทรงตวโดยใชปากดดตดกบกอนหน ถนอาศย : พบอาศยอยบรเวณทมนาใส พนทเปนทรายปนกรวดหรอหน ตามลาธารทมนาสะอาดบนภเขา

3-17

9. ปลาปกแดง

ชอวทยาศาสตร : Hypsibarbus vernayi (Norman, 1925) ชอทองถน : ปลาปก ขนาด : เมอโตเตมทมขนาดประมาณ 700-1,000 กรม อาหาร : กนพชเปนอาหาร เชน พวกตระไครนา และสาหราย ลกษณะโดยทวไป รปรางคอนขางยาวแบนขาง ลาตวมสเงนวาว ดานปลายของขอบเกลดบรเวณลาตวเปนสดา ครบทกครบมสสมออกแดง โดยเฉพาะครบห ครบทอง และครบกนมสแดงเขม มหนวด 2 คอยบนขากรรไกรบนและลาง ครบหางเปนแบบสอม (fork) เกลดเปนแบบขอบเกลดเรยบ (cycloid) มเกลดบนเสนขางลาตว 27-29 เกลด ครบหลงประกอบดวย กานครบแขง 1 กาน กานครบออน 8 กาน ครบอกประกอบดวยกานครบแขง 1 กาน กานครบออน 10 กาน ครบทองประกอบดวยกานครบแขง 1 กาน กานครบออน 8 กาน ครบกนประกอบดวยกานครบแขง 1 กาน กานครบออน 6 กาน สดสวนความลกตอความยาวมาตรฐานเทากบ 1:1.7-2.7 ความยาวสวนหวตอความยาวมาตรฐาน เทากบ 1:3.5-5.4 มเสนขางลาตวสมบรณอยในแนวกลางลาตว

ถนอาศย : อาศยกระจายอยทวไปตามลานา ตามกระแสนาไหล ลกษณะพนทองนาเปนกรวดหนปนดนปนทราย โดยเฉพาะในฤดแลงชวงเดอนธนวาคม ถงเดอนเมษายน จะสารวจพบปลาปกแดงอาศยอยตามวง หรอแองทมระดบนาคอนขางลก

3-18 10. ปลาตะโกก

ชอวทยาศาสตร : Cyclocheilichyhys enoplos ชอทองถน : ปลาจอก ขนาด : ประมาณ 80 เซนตเมตร

อาหาร : หอย แมลงนา และปลา ลกษณะโดยทวไป รปรางยาวเรยว แบนขาง หวเลกแหลม ปากเลกจะอยคลอยมาใตจะงอยปาก มหนวด 4 เสน บรเวณแกมมตมเมดเลก ๆ เรยงเปนแถว ตมเหลานใชความรสก เกลดมขนาดคอนขางใหญ เสนขางตวสมบรณ ปลายของทอเสนขางตว แยกออกเปนสองแฉกหรอสามแฉก ครบหางแยกเปนแฉกลกลาตวสขาวแกมนาเงน ครบตาง ๆ สเทา ถนอาศย : ในบรเวณทลมภาคกลาง แมนาเจาพระยา พบตงแตกรงเทพฯ เรอยขนไปถงปากนาโพมชกชมในบงบอระเพด แมนาแมกลองแถบแถบจงหวดกาญจนบร เขอนวชราวงกรณ ทางภาคอสาน เรยกวา ปลาโจก จบไดมากในแมนาโขง

3-19 11. ปลามะไฟ

ชอวทยาศาสตร : Systomus stoliczkanus (Day, 1869) ชอทองถน : ปลาปก ขนาด : ประมาณ 5 เซนตเมตร

อาหาร : ตวออนแมลงนา แพลงกตอนสตว ลกษณะโดยทวไป มรปรางปอมสน หวเลก นยนตาคอนขางโต ปากเลก ไมมหนวด เกลดใหญ ทอนหางยาว ครบหางเปนแฉกไมลกมากนก ลาตวขาวเงนปนดวยสเหลอง และฟา หลงสเขยวมะกอก มจดดาเหนอครบอกและโคนหางครบหลงมบายดา ถนอาศย : พบไดทวไปตามแมนา ลาคลอง หนอง บง

12. ปลาพลวงหน

ชอวทยาศาสตร : Neolissochilus stracheyi ( Duncker)1 ชอทองถน : ปลาปง ขนาด : เมอโตเตมท มความยาวประมาณ 50 เซนตเมตร

3-20 อาหาร : ผลไมและเมลดพช ตวออนแมลงนาแพลงกตอน และสตวนาขนาดเลกอน ๆ ลกษณะโดยทวไป ลาตวยาวเรยวแบนขางเลกนอย เกลดบรเวณสวนหลงของตวเปนสนาตาลอมเทา บรเวณดานทองสขาว เกลดตามแนวเสนขางตวเปนสนาตาลเขมจนเกอบดาทาใหสของลาตวแบงเปนสองสวนเหนชดเจน เกลดมขนาดใหญ เกลดตลอดแนวเสนขางตวม 26 เกลด เกลดทอยหนาครบหลงมเพยง 9 เกลด และเกลดรอบโคนหาง 12 เกลด ตาและปากขนาดเลก รมฝปากบนยนยาวกวารมฝปากลางหนวดทจะงอยปากยาวเทากบเสนผาศนยกลางตา สวนหนวดทขากรรไกรบนยาวกวาเลกนอย ครบทกครบเปนสเทา ขอบบนและขอบลางของครบหางสเขม ถนอาศย : เปนปลาทพบเฉพาะบรเวณนาตก อาศยบรเวณผวนา วายนาปราดเปรยว 13. ปลาเวยน

ชอวทยาศาสตร : Tor tambroides (Bleeker, 1854) ชอทองถน : ปลากะ ขนาด : โดยทวไปมความยาวประมาณ 40-50 เซนตเมตร อาหาร : กนพชพนธไมนา ผลไมและเมลดพชแทบทกชนด ลกษณะโดยทวไป รปทรงคลายคลงกบปลาตะเพยนขาวแตมสสนสะดดตากวา ลาตวมสฟาอมเขยว บรเวณสวนหลงเขยวเขม เกลดโต แตละเกลดจะมจดสนาเงนเลก ๆ เรยงกนเปนวง ดคลายเปนรางแหอยทวตว ทกครบมสนาเงนเขม หวมขนาดคอนขางเลกเมอเทยบกบลาตว มหนวดยาวอย 2 คตรงบรเวณจะงอยปากและมมปาก รมฝปากหนา นยนตาคอนขางเลก ถนอาศย : ชอบอยบรเวณนาตก หวย และลาธารทมนาใสสะอาด มพนเปนกรวดหนและทราย

3-21

Family Notopteridae

วงศปลากราย มรปรางแบนขางมาก เรยวไปทางดานทาย ครบหลงเลก ครบกนและ

ครบหางยาวตดตอกน ครบทองเลกมาก ปากกวาง มเกลดเลกละเอยด 14. ปลาสลาด

ชอวทยาศาสตร : Notopterus notopterus (Pallas, 1769) ชอทองถน : ปลาตอง ขนาด : ประมาณ 15-20 เซนตเมตร

อาหาร : กนลกกง ลกปลาและแมลงนา ลกษณะโดยทวไป มรปรางเหมอนปลากรายแตมขนาดเลกกวา ปลาสลาดมลาตวสขาวเงนปนเทา ครบหลงและครบอกมขนาดใกลเคยงกน ครบทองมขนาดเลกมาก ครบกนและครบหางเชอมตดกนเปนแผนเดยวกน ถนอาศย : พบตาม แมนา ลาคลอง หนอง บง และอางเกบนาทวประเทศ

3-22

Family Clariidae

วงศ ปลาดก ลกษณะเดนคอ สวนหวกลม แบนราบ ตาเลกอยดานขางของหว ปาก เลกอยตอนปลายสของจะงอยปาก มหนวดรอบปาก 4 ค ยาวเทา ๆ กน ครบอกมกานแขงแหลมคม และพษแรงปานกลาง ครบหลงไมมกานแขงและยาวเกอบเทาความยาวลาตวเชนเดยวกบครบกน ครบหลงและครบทองเลกปลายมน ปลาดกมอวยวะพเศษรปรางคลายกอนฟองนาสแดงสดอยในชองเหงอกตอนบชวยสาหรบหายใจโดยใชอากาศเหนอนาได จงทาใหปลาดกอยเหนอนาไดนานกวาปลาชนดอน ๆ 15.ดกดาน

ชอวทยาศาสตร : Charias batrachus (Linnaeus, 1758) ชอทองถน : ปลาดก ขนาด : ประมาณ 10-40 เซนตเมตร

อาหาร : กนสตวทงทมชวตและซากของสตว ลกษณะโดยทวไป เปนปลานาจดไมมเกลด ลาตวเรยวยาว ดานขางแบน หวเลก กะโหลกทายทอยแหลม ครบหมกานครบแขงปลายแหลมคมขอบหยกเปนฟนเลอย ทงดานในและดานนอก ครบหลงครบกนและครบหางแยกออกจากกน ครบหางมนกลม มอวยวะพเศษชวยหายใจ ถนอาศย : อยตาม คคลอง หนอง บง

3-23

Famiry Channidae

วงศปลาชอน มรปรางเรยวทรงกระบอก สวนหวโต จะงอยปากยน ปากกวาง ตาโต มฟนเปนเขยวบนขากรรไกร หวดานบนราบ ถาดจากตอนบนจะโคงมนคลายหวง ลาตวคอนขางกลม ครบหลงละครบกนยาว ครบหางปลายมน ครบอกใหญ ครบทองเลก เกลดใหญมขอบเรยบ 16. ปลากาง

ชอวทยาศาสตร : Channa limbata ( Cuvier, 1831) ชอทองถน : ปลากง ขนาด : 15-25 เซนตเมตร อาหาร : ปลา กง และแมลง ลกษณะโดยทวไป ลาตวคอนขางกลม มเลกดทหวและลาตว คลายกบลกษณะของหวง จะงอยปากสนท ปากกวาง มฟนแหลมคม มหนวดสน 1ค อยรมจมก บรเวณครบหลง ครบหางและครบกน มสแดงสด ตวครบเหลานเปนสมวง ดานหลงเปนสเทาเขม ทองสนาตาลและขาว ถนอาศย : อาศยในแมนา หนอง บง คลอง ลาธารทอยบนภเขาสง

3-24 Family Balitoridae

วงศปลาคอ เปนวงศปลานาจดทมขนาดเลกชอบอาศยอยตามตนนาลาธารทวไปในทวปเอเชยและอนทวปยเรเชย มลกษณะลาตวเรยวยาว ดานลางแบนราบ ปากมลกษณะพเศษใชในการยดเกาะกบกอนหนใตนาเพอกนไมใหไหลเมอนาพด ปลาเหลานสามารถใชเปนดชนบงชคณภาพนาทางกายภาพไดเปนอยางด เนองจากสวนใหญแลวอาศยอยในแหลงนาธรรมชาตทสะอาด 17. ปลาคอ

ชอวทยาศาสตร : Schistura ssp. (Smith, 1945) ชอทองถน : ปลาบ ขนาด : พบทวไป 8-10 เซนตเมตร อาหาร : ตวออนแมลง ลกษณะโดยทวไป เปนปลาทมขนาดเลก พบบรเวณลาธารบนภเขา ลาตวแบนปากเปนรปโคง มหนวด 3 ค มแถบขวางลาตว ถนอาศย : ตามลาธารทมนาไหลเชยว พนเปนกรวดเมดเลกหรอซอกหน

3-25 18. ปลาผเสอนาน

ชอวทยาศาสตร : Heminyzon nannensis (Kottelet, 1998) ชอทองถน : ปลาตดหน ขนาด : 5-6 เซนตเมตร อาหาร : กนแมลงนาและตะไครนา ลกษณะโดยทวไป พนทองเรยบ ลาตวเรยวยาวดานขางแบนราบปาก มลกษณะพเศษใชในการยดเกาะกบกอนหนใตนาเพอกนไมใหไหล เมอนาพด ถนอาศย : พบในลาธารนาไหลแรง สภาพลานาและคณภาพนาดมาก อาศยตามซอกหน

3-26 Family Bagridae วงศปลากด เปนปลาหนงไมมเกลด มสวนหวคอนขางแบนราบ แตลาตวแบนขางไปทางดานทาย ปากกวางอยทปลายสดของจะงอยปาก มฟนซเลกแหลมขนเปนแถวบนขากรรไกรและ เพดาน มหนวด 4 ค โดยคทอยตรงรมฝปากยาวทสด ครบหลงและครบอกเปนกานแขง หรอเรยกวา เงยง ครบไขมนคอนขางยาว ครบหางเวาลก ในตวผมกมตงเลกๆ ทชองกน มการกระจายพนธตามแหลงนาจดไปจนถงนากรอย 19. ปลากดเหลอง

ชอวทยาศาสตร : Hemibagrus filamentus (Fang and Chaux, 1949) ชอทองถน : ปลากดเหลอง ขนาด : ยาวประมาณ 20-35 เซนตเมตร อาหาร : กนปลา ลกกง แมลงนา และสตวขนาดเลก

ลกษณะโดยทวไป มรปรางคลายปลากดคง แตมรปรางเลกกวา สขางลาตวเปนสเหลองจงเปนทของชอ หรออาจเปนสเทาคลา สทองจาง ครบหลงยาวจนถงครบไขมน และครบไขมนมสคลา ขนาดโตเตมทราว 50 เซนตเมตร

ถนอาศย : พบในแหลงนานงและแมนาขนาดใหญทวประเทศ ยกเวนแมนาสาละวน บรโภคโดยการปรงสด รมควน และปลาแหง และมการเพาะเลยงในกระชงเหมอนปลากดคง

3-27 ตารางท 21 ชนดของแพลงกตอนพชทงหมดทพบในพนท

แพลงกตอนพชชนดทพบ บ.หวยลอย อ.บอเกลอ

Phylum Cyanophyta (สาหรายสเขยวแกมนาเงน) 1. Lyngbia sp. / 2. Merismopedia sp. / Phylum Chlorophyta (สาหรายสเขยว) 3. Cladophora spp. / 4. Cosmarium sp. / 5. Eudorina sp. / 6. Pediastrum sp. / 7. Scenedesmus sp. / 8. Stuarastrum sp. / Phylum Euglenophyta (ยกลนอยด) 9. Euglena sp. / 10. Phacus sp. / Phylum Bacillariophyta (ไดอะตอม) 11. Fragilaria sp. / 12. Gomphonema sp. /

13. Navicula sp. /

3-28 ชดภาพท 1 แสดงชนดแพลงกตอนพช 4 ไฟลม ทพบในพนท

Phylum Cyanophyta (สาหรายสเขยวแกมนาเงน)

Lyngbia sp. Merismopedia sp. Phylum Chlorophyta (สาหรายสเขยว)

Cladophora spp. Cosmarium sp. Eudorina sp. Pediastrum sp. Scenedesmus sp.

Stuarastrum sp.

Phylum Euglenophyta (ยกลนอยด)

Euglena sp. Phacus sp.

3-29

Phylum Bacillariophyta (ไดอะตอม)

Fragilaria sp. Gomphonema sp. Navicula sp.

ตารางท 22 ชนดของแพลงกตอนสตวทงหมดทพบในพนท

แพลงกตอนสตวชนดทพบ บ.หวยลอย อ.บอเกลอ

Phylum Rotifera 1. Brachionus sp. / Phylum Arthropoda 2. Moina sp. / 3. Identified copepod nuaplii /

ชดภาพท 2 แสดงชนดแพลงกตอนสตว 2 ไฟลม ทพบในพนท

Phylum Rotifera

Brachionus sp. Phylum Arthopoda

3-30

Moina sp. Identified copepod nauplii

ตารางท 23 ชนดของสตวหนาดนทงหมดทพบในพนท

สตวหนาดนทพบ บ.หวยลอย อ.บอเกลอ Phylum ,Class ,Order Family

Phylum Arthopoda C. Insecta O. Ephemeroptera Baetidae / Potamanthidae / O.Megaloptera Corydalidae / O. Odonata Gomphidae / Agriidae / O. Hemiptera Belostomatidae / Phylum Mollusca C. Gastropoda O. Mesogastropoda Thiaridae / Viviparidae /

ชดภาพท 3 แสดงชนดสตวหนาดน 2 ไฟลม ทพบในพนท

3-31

Phylum Class Order Family ภาพ Phylum Arthopoda Insecta Ephemeroptera Baetidae

Potamanthidae

Megaloptera Corydalidae

Odonata Agriidae

Gomphidae

Hemiptera Belostomatidae

Phylum Mollusca Gastropoda Mesogastropoda Thiaridae

Viviparidae

3-32

ภาคผนวก

3-33

ประมวลภาพกจกรรมในทกพนท

3-34

3-35

3-36