4. Οι Κλέφτες και οι Αρματολοί

Του Βασίλη

«Βασίλη, κάτσε φρόνιμα, να γένεις νοικοκύρης,για ν' αποχτήσεις πρόβατα, ζευγάρια κι αγελάδες,χωριά κι αμπελοχώραφα, κοπέλια* να δουλεύουν.- Μάνα μου εγώ δεν κάθομαι να γίνω νοικοκύρης,να κάμω αμπελοχώραφα, κοπέλια να δουλεύουν,και να 'μαι σκλάβος των Τουρκών, κοπέλι στους γερόντους.*Φέρε μου τ' αλαφρό σπαθί και το βαρύ τουφέκι,να πεταχτώ σαν το πουλί ψηλά στα κορφοβούνια,να πάρω δίπλα τα βουνά, να περπατήσω λόγγους,*να βρω λημέρια* των κλεφτών, γιατάκια* καπετάνων·και να σουρίξω* κλέφτικα, να σμίξω τους συντρόφους,που πολεμούν με την Τουρκιά και με τους Αρβανίτες».

Πουρνό* φιλεί τη μάνα του, πουρνό ξεπροβοδιέται.«Γεια σας βουνά με τους γκρεμνούς, λαγκάδια με τις πάχνες!- Καλώς το τ' άξιο το παιδί και τ' άξιο παλικάρι».

Ν.Γ. Πολίτη, Δημοτικά τραγούδια, Γράμματα.

*κοπέλια: παιδιά. *στους γερόντους: στους προεστούς, *λόγγοι: δασωμένες εκτάσεις, *λημέρια, γιατάκια: κρυψώνες των κλεφτών στα βουνά, *να σουρίξω: να σφυρίξω, *πουρνό: πρωί.

Τι σημαίνει η φράση: «Βασίλη κάτσε φρόνιμα»;

Ο Βασίλης του δημοτικού τραγουδιού έχει να διαλέξει ανάμεσα σε δυο τρόπους ζωής. Ποιοι είναι αυτοί;

Εξηγήστε τη φράση: «και να 'μαι σκλάβος των Τουρκών, κοπέλι στους γερόντους».

Ποιος καλωσορίζει τον Βασίλη, όταν αυτός βγαίνει να συναντήσει τους κλέφτες στα λημέρια τους; Γιατί;

Φώτης Κόντογλου: «Αρματολοί και Κλέφτες», 1948

Οι κλέφτες αποτελούν έκφραση του πνεύματος και της πράξης αντίστασης των υπόδουλων Ελλήνων απέναντι στην οθωμανική εξουσία.

Το αντιστασιακό κίνημα της κλεφτουριάς, κοινό σε όλους τους λαούς της βαλκανικής (χαϊντούκοι στη Σερβία, χαϊντούτοι στη Βουλγαρία), ήταν ένα αγροτικό κίνημα που γνώρισε περιόδους έξαρσης και κάμψης.

Σιγά –σιγά όμως κυριαρχεί στην ελληνική ύπαιθρο και από ατομική λύση αποκτά συλλογικό και κοινωνικό χαρακτήρα, αφού δεν στρέφεται πια μόνο εναντίον του κατακτητή αλλά και εναντίον της ελληνικής άρχουσας τάξης (προεστούς δημογέροντες κ.λπ.)

Οι κλέφτες

Κλέφτης, σχέδιο τουThomas Hope, Αθήνα, Μουσείο Μπενάκη.

Οι κλέφτες αναγκάζονταν ή επέλεγαν να καταφύγουν στα βουνά, όπου για να επιβιώσουν επιδίδονταν στη ληστεία. Συχνά είχαν την υποστήριξη των απλών κατοίκων στα χωριά που τους αγαπούσαν για τη θαρραλέα στάση τους απέναντι στους Οθωμανούς.

Οι κλέφτες ήταν συνηθισμένοι στον πόλεμο και στο χειρισμό των όπλων, υμνήθηκαν για την τόλμη τους στα κλέφτικα τραγούδια και βοήθησαν αργότερα στην Ελληνική Επανάσταση.

Κλέφτες στο λημέρι τους.

Οι κλέφτες ζούσαν στα βουνά και μάλιστα στις πιο δυσπρόσιτες περιοχές τους, για να μη μπορεί η οθωμανική εξουσία να τους ελέγχει. Ζούσαν συνήθως σε ομάδες των 30-50 ατόμων κάτω από πολύ σκληρές συνθήκες.

Κάθε κλέφτικη ομάδα είχε τον καπετάνιο (=αρχηγό) της και το δικό της μπαϊράκι (=σημαία). Οι πιο έμπιστοι σύντροφοι του αρχηγού ονομάζονταν Πρωτοπαλίκαρα.

Οι ΑρματολοίΗ ανάπτυξη της κλέφτικης αντίστασης ανησύχησε τους Οθωμανούς, που για να την αντιμετωπίσουν, οργάνωσαν ειδικά στρατιωτικά τμήματα, τους αρματολούς, που στρατολογούνταν απο το ντόπιο πληθυσμό.

Αυτοί αναλάμβαναν τη φύλαξη μιας περιοχής, που λεγόταν αρματολίκι. Πολλές φορές το οθωμανικό κράτος έδινε τα αρματολίκια σε ξακουστούς κλέφτες, που δεν μπορούσε να τους υποτάξει αλλιώς.

Ο σουλτάνος φρόντιζε να παραμερίζει τους αρματολούς, που αποκτούσαν ιδιαίτερη δύναμη ή έδειχναν ξεχωριστή συμπάθεια στους ραγιάδες. Τότε αυτοί ξαναγίνονταν κλέφτες.

Αρματολός, Carl Haag, Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα.

Γύρω στα τέλη του 17ου αιώνα μια σημαντική αλλαγή παρατηρείται στο θεσμό των Αρματολών, με τον εξισλαμισμό μέρους των ως τότε χριστιανών Αλβανών.

Η οθωμανική εξουσία προτιμά τώρα να αναθέτει σε αυτούς τη διατήρηση της τάξης στις ορεινές περιοχές. Οι παλιοί Έλληνες αρματολοί χάνουν το μονοπώλιο του αξιώματος και έρχονται σε σύγκρουση με τους νεοδιόριστους αρβανίτες.

Οι διαμάχες αυτές δημιουργούν στους Έλληνες αρματολούς την πεποίθηση ότι αυτοί ήταν οι φυσικοί πολεμικοί ηγέτες των υπόδουλων Ελλήνων.

Πεποίθηση που θα εκφραστεί με τον πρωταγωνιστικό ρόλο που θα αναλάβουν όταν ξεσπάσει η Ελληνική επανάσταση το 1821.

Αρβανίτης

Σχέσεις Κλεφτών και ΑρματολώνΣυχνές ήταν οι συγκρούσεις αρματολών και κλεφτών.

Μια ομάδα κλεφτών μπορούσε να έρθει σε συμφωνία με την οθωμανική εξουσία και να πάρει ένα αρματολίκι, να γίνουν δηλαδή υπεύθυνοι για την τήρηση των νόμων.

Όταν η συμφωνία χαλούσε, η ίδια ομάδα μπορούσε να γίνει ξανά κλέφτικη.

Συχνά κλέφτες και αρματολοί συνεργάζονταν με αποτέλεσμα οι λέξεις κλέφτης και αρματολός να σημαίνουν το ίδιο πράγμα.

Ο Διαμαντής Ολύμπιος (1790-1856), γνωστότερος ως Καπετάν Διαμαντής, ήταν κλεφταρματολός από την Πιερία.

Τα κλέφτικα τραγούδιαΤα κλέφτικα τραγούδια ως διακριτό είδος των δημοτικών τραγουδιών πήραν το όνομά τους από το περιεχόμενο των στίχων τους.

Τα κλέφτικα τραγούδια είναι δημιουργήματα μιας συγκεκριμένης περιόδου μετά τον 16ο αιώνα και στα θέματά τους περιγράφεται η δράση των κλεφτών και των αρματολών.

Στους στίχους εγκωμιάζεται η ζωή, τα κατορθώματα, η νικηφόρα μάχη ή ο ένδοξος θάνατός τους.

Πρόκειται κυρίως για περιστατικά ένοπλης αντιπαράθεσης κλέφτικων ομάδων με αρματολικές, αλλά και όψεις από τη ζωή τους γενικότερα.

Πήγαινε στην επόμενη διαφάνεια για να ακούσεις μια παραλλαγή του τραγουδιού «του Βασίλη» που είδαμε στην αρχή