Օքսիդներ

ՕՔՍԻԴՆԵՐ

Օքսիդներ են կոչվում երկուտարրից կազմված բարդնյութերը, որոնցից մեկը թթվածիննէ:

Գրեթե բոլոր քիմիական տարրերը առաջացնում ենօքսիդներ: Առայժմ ստացված չեն ազնիվ գազերի` He, Ne և Ar-ի օքսիդները: Օքսիդներում թթվածինն ունի -2 ՕԱ: Սակայնգոյություն ունեն միացություններ: Սակայն գոյություն ունենմիացություններ, որոնցում թթվածնի

ՕԱ=-1: Որտեղ թթվածնի ՕԱ -1 է, ապաթթվածնիատոմներն առաջացնում են O-O տիպի կապ, այդմիացություններըհայտնի են որպես պերօքսիդներ, գերօքսիդներ, օզոնոիդներ (H2O2, Na2O2, BaO2, KO2): Եզակիբացառություն են կազմում թթվածնի միացություններըֆտորի հետ (OF2, O2F2), որոնցում թթվածնի ՕԱհամապատասխանաբար հավասար է +2 և +1, այդմիացությունները օքսիդների շարքին չեն դասվում:

Օքսիդները դասակարգվում են ըստտարբեր հատկանիշների, այն է.

1.Ըստ բաղադրությանմետաղների օքսիդներ- Li2O, BaO, Al2O3, Mn2O7, FeO, CrO, ZnO, CaO, Na2O և այլնոչ մետաղների օքսիդներ- Br2O, P2O3, SO2, N2O5, SO3, J2O7, SiO2, CO, Cl2O և այլն2.Ըստ քիմիական հատկություններիհիմնային- Na2O, CaO, Cu2O, CuO, MnO, FeO, CrO, MgO, Li2O և այլնթթվային-SO2, N2O5, SO3, J2O7, SiO2, P2O3, CrO3, Mn2O7, P2O5 և այլներկդիմի(ամֆոտեր)-Al2O3, ZnO, Cr2O3, BeO և այլնանտարբեր(աղ չառաջացնող)- N2O, NO, CO, SiO և այլն

Եթե տարրը թթվածնի հետառաջացնում է միայն մեկմիացություն, ապաայն անվանում են պարզապես տվյալտարրի օքսիդ, օրինակ ZnO-ցինկի օքսիդ, Na2O-նատրիումիօքսիդ, Br2O3-բորի օքսիդ: Եթե քիմաիական տարրը թթվածնիհետառաջացնում է մեկից ավելի օքսիդներ, ապա համաձայնմիջազգային անվանակարգության տարրի անվանումից հետոջակագծերի մեջ , հռոմեկան թվանշանով նշվում է դրա ՕԱ-ը: Օրինակ, Fe2O3, -երկաթի (III) օքսիդ, SO2-ծծմբի (IV) օքսիդ, SO3 -ծծմբի (VI) օքսիդ: Թթվային օքսիդները հաճախանվանվում ենանհիդրիդներ` դիտարկելով դրանք որպես ջրազուրկ թթուներ: Ծծմբական թթուն(H2SO4) կարելի է ներկայացնել H2O*SO3 : Ուստի SO3-ն անվանում են ծծմբական թթվի անհիդրիդ: Համապատասխանաբար, SO2-ծծմբային, CO2-ը` ածխաթթվի, N2O5-ը` ազոտականանհիդրիդներ: Որոշ օքսիդներ ստացել ենհատուկ անուններ` SO2-ծծմբային գազ, CO2 - ածխաթթու գազ ևայլն: Գոյություն ունեն նաև խառը օքսիդներ, որոնցումթթվածնին միացած են միևնույն տարրի ատոմներին, ՕԱ-իտարբեր արժեքներով, օրինակ` երկաթի հարուկ` Fe3O4 (այդօքսիդի քիմիական բանաձևն ավելի ճիշտ է ներկայացնելFeO*Fe2O3), Mn3O4, Pb2O3 և այլն;

Հիմնային կոչվում են այն օքսիդները, որոնցհամապատասխանող հիդրատները հիմքեր են:

Այսպիսի օքսիդներ են մետաղների օքսիդները, որոնցմեջ մետաղի ՕԱ-ը մեծ չէ +3-ից: Հիմնային օքսիդներումկապը իոնական բնույթ ունի կամ ուժեղ բևեռացված է, ինչը պայմանավորում է դրանց ամրությունը, կարծրությունը, դժվարահալությունը: Օրինակ` հիմնային օքսիդներին Na2O, CaO, FeO, համապատասխանում են NaOH, Ca(OH)2, Fe(OH)2 և այլն:

Թթվային կոչվում են այն օքսիդները, որոնցհամապատասխանող հիդրատները թթուներ են:

Ամֆոտեր(երկդիմի) կոչվում ենայն օքսիդները, որոնքցուցաբերում են և’ թթվային, և’ հիմնայինհատկություններ: Օրինակ` Al2O3, ZnO, Cr2O3, BeO և այլն: Թթվային միջավայրում այդ օքսիդները ցուցաբերում ենհիմնային` թթվային հատկություններ:

Անտարբեր(աղ չառաջացնող) օքսիդները` դրանք ոչմետաղների փոքրաթիվ օքսիդներնն են, որոնք ջրի, թթուների, հիմքերի հետ ընդհանրապես չենփոխազդում: Օրինակ` N2O, NO, CO, SiO: Օքսիդներիհատկությունները նպատակահարմար է ուսումնասիրել, օգտվելով Մենդելեևի տարրերի պարբերականհամակարգից, օրինակ III պարբերության տարրերիօքսիդների` (Na2O, MgO), դեպի ամֆոտեր (Al2O3) և ապաթթայինը(SiO2, P2O5, SO3, Cl2O7)

ՕՔՍԻԴՆԵՐԻՍՏԱՑՈՒՄԸ

Օքսիդները հիմանականում ստանում են հետևյալեղանակներով.

1) Պարզ և բարդ նյութերի այրումից կամօքսիդացումից.

2) Բարդ նյութերիայրումից կամ օքսիդացումից

Պարզ և բարդ նյութերի այրումից կամ օքսիդացումից.

ա.Տարրերի ուղղակի օքսիդացումով. C+O2=CO2, 2Mg+O2=2MgO

Այս ռեակցիաների արագությունը կախված է արագությունըկախված է տարրի քիմիական ակտիվությունից` միջինակտիվության տարրը օքսիդանում է ինքնաբերաբար կամթույլ տաքացնելիս(հողալկալիական մետաղները), սակավակտիվների փոխազդեցության համար, պահանջվում ենբարձր ջերմաստիճաններ` (Cu, Fe, Hg), իսկ ամենաակտիվալկալիական մետաղները թթվածնի միջավայրումինքնաբոցավառվելով առաջացնում են պերօքսիդներ` 2Na+O2=Na2O2

2.Բարդ նյութերի այրումից կամ օքսիդացումից. ա. Անլուծելի հիմքերի քայքայումից 2Al(OH)3=Al2O3+3H2O Mg(OH)2=MgO+H2O 2CuOH=Cu2O+H2O 2Fe(OH)3=Fe2O3+3H2O Zn(OH)2=ZnO+H2O բ.թթուների քայքայումից H2SiO3=SiO2+H2O 4HNO3=4NO2+O2+2H2O գ. աղերի ջերմային քայքայումից. CaCO3=CaO+CO2

2Cu(NO3)2=2CuO+4NO2+O2

3.Օքսիդիչների հետպարզ նյութերիփոխազդեցությունից Cu+4HNO3=Cu(NO3)2+2NO2+H2O C+2H2SO4=CO2+2SO2+2H2O 2Al+Fe2O3=Al2O3+2Fe 4.Բարձրագույն օքսիդների քայքայումով կամ ցածրագույնի օքսիդացումով. 4CrO3=2Cr2O3+3O2

4FeO+3O2=2Fe2O3

2CO+O2=2CO2

ՖԻԶԻԿԱԿԱՆՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ

Սովորական պայմաններում հիմնային և երկդիմիօքսիդները, որպես կանոն, պինդ նյութեր են, տարբերգույների սպիտակ` Na2O, MgO, CaO և այլն, սև` CuO, մուգդարչնագույն` Fe2O3, մուգ կանաչ` Cr2O3 և այլն: Ակտիվմետաղների օքսիդները ջրում լավ լուծվում են, ավելի ճիշտջոխազդում են ջրի հետ, մնացած մետաղների օքսիդներըջրում չեն լուծվում, օրինակ` CuO, FeO, ZnO, Al2O3, Cr2O3 : Թթվային օքսիդները սովորական պայմաններում կարող ենլինել և’ պինդ(N2O5, SiO2, CrO3), և’ հեղուկ(Cl2O7, Mn2O7, SO3 ևայլն), և’ գազային (SO2, CO2, Cl2O և այլն): Նման օքսիդներըկարող են անգույն կամամենատարբեր գույների լինել, սուրհոտ ունենալ կամ հոտ չունենալ: Որպես կանոն` ջրում դրանքլավ լուծվում են: Կան և ջրում գործնականորեն անլուծելի, անտարբեր օքսիդները ջրում նույնպես չեն լուծվում:

ՔԻՄԻԱԿԱՆՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ

1.Որոշ հիմնային և թթվային օքսիդներ փոխազդում են ջրի հետառաջացնելով հիմք և թթու: BaO+H2O=Ba(OH)2

Na2O+H2O= 2NaOH SO3+H2O=H2SO4

P2O5+3H2O=2H3PO4

2NO2+H2O=HNO3+HNO2

Ամֆոտեր օքսիդները ջրի հետ չեն փոխազդում 2.Հիմնային օքսիդները կարող ենփոխազդել թթվային օքսիդնեի հետառաջացնելով աղեր: CaO+CO2=CaCO3

K2O+SO3=K2SO4

MgO+SiO2=MgSiO3

3.Ամֆոտեր օքսիդները կարող են փոխազդել և’ թթվային, և’ հիմնային օքսիդների առաջացնելովաղեր.

Al2O3+SO3=Al2(SO4)3

Al2O 3+Na2O=2NaAlO2

4.Թթվային և անֆոտեր օքսիդները կարող են փոխազդել հիմքերի հետառաջացնելով աղեր. P2O5+6NaOH=2Na3PO4+3H2O ZnO+2KOH=K2ZnO2+H2O ZnO+2NaOH+H2O=Na2[Zn(OH)4] 5.Ամֆոտեր և հիմնային օքսիդները կարող են փոխազդել թթուների հետառաջացնելով աղեր. CuO+H2SO4=CuSO4+H2O Al2O3+6HCl=2AlCl3+3H2O 6.Oքսիդները կարող ենփոխազդել վերականգնիչների հետ. 3CuO+2NH3=N2+3Cu+3H2O 2NO2+4H2=N2+4H2O P2O5+5C=5CO+2P 7.Քիչ ցնդելի թթվային օքսիդները աղերից դուրս են մղումավելի ցնդելի օքսիդներին. CaCO3+SiO3=CaSiO3+CO2

http://dproc.armweb.info/?p=27








Նյութըպատրաստեց-Համլետ Բաղդասարյանը

Education

Օքսիդներ