7. Sınıf Fen Bilimleri 4. Ünite Maddenin Yapısı ve Özellikleri

MADDENİN YAPISI VE ÖZELLİKLERİ

ELEMENTLER VE SEMBOLLERİ

Milattan önce 600 yılında ünlü filozof Thales dünyadaki her şeyin tek bir element olan sudan oluştuğunu söylemiştir. Aristo, milattan önce 350 yılında yeryüzündeki bütün maddelerin dört temel elementten oluştuğunu düşünmüş ve bunların hava, toprak, ateş ve su olduğunu söylemiştir.

17. yüzyılda ünlü bilim insanı Robert Boyle (Rabırt Boyl), dört temel element yaklaşımının doğadaki maddeleri açıklamaya yetmediğini gösterdi ve doğada çok sayıda temel elementin bulunduğunu ileri sürdü. Ona göre element, daha basit maddelere ayrılamayan maddedir. Fransız kimyacı Antoine-Laurent Lavoisier (Antuan-Loran Lavuaziye) temel elementlerin birleşerek maddeleri oluşturduğunu savundu ve birden çok elementin birleşerek oluşturduğu bu maddeleri “bileşik” olarak adlandırdı. Bu düşünceler modern kimyanın temelini oluşturdu. 1950’li yıllara gelindiğinde ise doğadaki pek çok element bulunmuş ve adlandırılmıştı.

ELEMENT:Yapısında aynı cins atom bulunduran, kimyasal yollarla daha basit maddelere ayrıştırılamayan saf maddelere “element” denir. Elementlerin Özellikleri:• Saftırlar.• Homojendirler. • Erime ve kaynama noktaları sabittir. • Özkütleleri(yoğunlukları) sabittir.• En küçük yapı taşları atomdur.• Aynı cins atomlardan oluşurlar. • Fiziksel ve kimyasal yollarla kendisinden daha basit

maddelere ayrıştırılamazlar.

• Elementler sembollerle ifade edilir. (Au, H, O, C, N, Fe, Se, Be, Ni gibi) Semboller her ülkede aynıdır. Elementler doğada atomik ya da moleküler olarak bulunurlar.

• Metal ya da soygaz olan elementler doğada atomik olarak bulunurlar.

• Ametaller ise doğada moleküler olarak bulunurlar. Element Molekülü: Aynı cins atomlardan oluşan moleküllere denir. KarbonC2 , AzotN2 , OksijenO2

BİLEŞİK:En az iki cins elementin kendi özelliklerini kaybederek belirli oranlarda bir araya gelmesiyle oluşan saf maddelere denir.Örneğin; tuz, su, şeker, alkol, amonyak, yemek sodası, demir oksit(pas), …Bileşiklerin Özellikleri:• Saftırlar.• Homojendirler.• Özkütleleri(yoğunlukları) eşittir.• Erime ve kaynama noktaları eşittir.• Kimyasal yolla kendisini oluşturan maddelere ayrılırlar.

• Kendisini oluşturan maddeler sabit oranlarda birleşirler.• Kendisini oluşturan maddelerin kimyasal yapıları değişir.• Kendisini oluşturan elementlerin özelliklerini göstermezler.

H2Yanıcı, O2Yakıcı, H2OSöndürücüdür.• Formüllerle gösterilirler.• Kovalent bileşiklerin(ametalin ametal ile yaptığı bileşiklerin)

yapı taşları moleküllerdir.• İyonik bileşiklerin(metalin ametal ile yaptığı bileşiklerin)

yapıtaşları molekül değildir. Bunlar atom yığını şeklinde dururlar.

Bileşik Molekülü: Farklı cins atomlardan oluşan moleküllerdir. SuH2O, ŞekerC6H12O6

Elementler ve Sembolleri:Günümüzde bilinen element sayısı 120’dir. Bu elementlerin 92 tanesi doğada bulunan, geri kalanı ise laboratuvarlarda yapay olarak elde edilen elementlerdir. Elementlerin sembolü yazılırken;• Sembol ifade edilirken Latince adlarının baş harfleri

büyük yazılır. • Aynı harfle başlayan elementlerin sembollerinin

yazımında ise adının birinci harfi büyük, sonra gelen harflerden biri de küçük yazılır.

No Element Sembol Kullanım Alanı

1 Hidrojen HSuyun, canlıların ve petrol gibi birçok maddenin yapısında bulunur. Roket yakıtı olarak kullanılır.

2 Helyum HeZeplin ve balon gibi hava taşıtlarını şişirmede, roket yakıtlarını sıkıştırmada kullanılır.

3 Lityum Li İlaçlarda, pil üretiminde, seramik ve cam yapımında kullanılır.


4 Berilyum BeUçak ve uzay araçlarının yapımında elektrik ve ısı iletkeni olarak kullanılır.

5 Bor BIsıya dayanıklı renkli cam imalatında, seramiklerde ve roket yakıtlarında kullanılır.

6 Karbon CKömür, petrol, doğalgaz gibi maddelerde ve canlıların yapısında bulunur.


7 Azot NCanlılar için gerekli temel elementlerden biridir. Sıvı azot, soğutma amacıyla kullanılır. Bazı azot bileşikleri ise tarımda gübre olarak kullanılır.

8 Oksijen OCanlıların yaşaması için temel elementtir. Hastaların, dalgıçların, astronotların nefes almasında, hidrojenle birlikte roket yakıtında, kaynak işlerinde kullanılır.

9 Flor FDiş macunları ve deodorantların yapısında bulunur. Ayrıca buzdolabı ve klimaların soğutma sisteminin yapısında kullanılır.


10 Neon NeRenkli reklam panolarının aydınlatılmasında ve televizyon tüplerinde kullanılır.

11 Sodyum NaSofra tuzunun yapısında, kağıt, gıda, tekstil, kimya, sabun, cam ve metal gibi birçok endüstriyel alanda kullanılır.

12 Magnezyum MgHafif bir element olduğundan hava taşıtlarının yapı malzemeleridir. Ayrıca havai fişek yapımında kullanılır. Kurutulmuş meyvelerde bulunur.


13 Alüminyum Al

Mutfak araç ve gereçlerinin, elektrik kablolarının ve içecek kutularının yapımında kullanılır. Ayrıca uçak gövdelerinin yapımında kullanılır.

14 Silisyum Si Kumda, kilde, camın yapısında ve yapı malzemelerinde bulunur.

15 Fosfor PCanlılarda sinir ve kemik dokular açısından önemlidir. Suni gübre yapımında kullanılır.


16 Kükürt S

Barut ve sülfirik asit yapımı ile kuru meyvelerde mikrop öldürücü olarak kullanılır. Ayrıca ilaçların yapısında, böcek öldürücülerde , lastiklerin sertleştirilmesinde kullanılır.

17 Klor ClSofra tuzunun yapısında bulunur. İçme sularında mikrop öldürücü olarak kullanılır. Plastik yapımında bazı yüzeylerin beyazlaştırılmasında kullanılır.

18 Argon Ar Ampullerde ve floresan tüplerinde kullanılır.

No Element Sembol Kullanım Alanı19 Potasyum K Sıvı deterjan, gübre, barut, cam ve lens

yapımında kullanılır.

20 Kalsiyum CaÇimento, alçı, kireç gibi maddeler ile dişlerimizin ve kemiklerimizin yapısında bulunur.

79 Altın Au Yüzük, kolye, bilezik, saat gibi takıların yapımında kullanılır.

No Element Sembol Kullanım Alanı29 Bakır Cu Elektrik kablolarının ve su borularının

yapımında kullanılır.80 Civa Hg Termometre ve lambaların içinde, diş

dolgularının yapımında kullanılır.30 Çinko Zn Galvanizleme işlerinde ve pillerde

kullanılır.

No Element Sembol Kullanım Alanı26 Demir Fe Çelik yapımında, araba ve binaların

yapımında kullanılır.

47 Gümüş AgKuyumculukta, fotoğrafçılıkta, ayna yapımında, madeni paralarda, dişçilikte kullanılır.

53 İyot I Deniz ürünlerinde bulunur. Bazı tuzların yapımında tiroit hastalarının aldıkları ilaçlarda kullanılır.


50 Kalay Sn Bakır kapların kaplanmasında, süper iletken mıknatısların yapımında, lehim yapımında kullanılır.

82 Kurşun Pb Mermi yapımında, ses yalıtımında, x ışını ekipmanlarında, boya yapımında, böcek, ilaçlama yapımında kullanılır.

Vücudumuzda Bulunan Elementler Ve Bulunma Oranları

Elementlerin Yeryüzünde Bulunma Oranları

1. (…..)Elementler aynı tür atomlardan oluşur.

2. (…..)Tüm elementlerin formülü vardır.

3. (…..)Element sembolleri tüm dillerde aynıdır.

4. (…..)Hidrojen elementinin sembolü He’dir.

5. (…..)Böyle simyacılardan farklı bir element tanımı yapmıştır.

6. (…..)Farklı elementlerin atomları aynı olabilir.

7. (…..)Altın ve gümüş takı yapımında kullanılan elementlerdendir.

8. (…..)Elementlerin tamamı atomik yapılıdır.


ATOMUN YAPISI

ATOMUN PARÇACIKLARIAtomların oluşturdukları parçacıklara atom altı parçacıkları adı verilir.Atomda üç temel parçacık bulunur. Bunlar proton, nötron ve elektron dur.Protonlar ve nötronlar atomun merkezinde atom çekirdeği denen bölgede oluşturulur. Atomun çekirdeği atom hacmine göre çok çok küçüktür.Atom çekirdeği atomun kütlesinin tamamına yakını oluşturur.

Elektronlar ise çekirdekten uzakta katman adı verilen bölgelerde çekirdek etrafında 218000000 cm/s gibi çok yüksek hızla dönerler.Elektronlar ile çekirdek arasında ve elektronların kendi aralarında büyük boşluklar vardır. Bu nedenle elektronlar atomun hacmini oluştururlar.Elektronlar büyük hızla döndüğü için çekirdeğe düşmezler. Protonlar tarafından çekildiği için de atom dışına fırlamazlar.

PROTONPozitif yüklü “+” parçacıktır. Atomun çekirdeğinde bulunur. Kütlesi nötronun kütlesine hemen hemen eşittir. Elektronun kütlesi ise yaklaşık 2000 kat büyüktür.Farklı elementlere ait atomların çekirdeğindeki protonların sayıları da farklıdır.Dolayısıyla atomdaki proton sayısı elementin kimliğini belirtir.Proton sayısı farklı olan atomlar farklı elementlerin atomlarıdır.Bir element atomundaki proton sayısı atom numarası olarak adlandırılır.

Atom numarası=Proton sayısıÖrneğin, çekirdeğinde 1 tane proton bulunan hidrojen atomunun atom numarası 1’dir. Çekirdeğinde 7 tane proton bulunan azot atomunun atom numarası ise 7’dir.

NÖTRONNötron yüksüz parçacıktır. Atomun çekirdeğinde bulunur. Kütlesi protonun kütlesine hemen hemen eşittir. Elektronun kütlesinden ise yaklaşık 2000 kat büyüktür. Farklı elementlerin atomlarındaki proton sayısı her zaman farklıdır. Ancak nötron sayısı aynı olabilir.

ELEKTRONNegatif yüklü “–” parçacıktır. Atomun katmanlarında bulunur. Kütlesi nötron ve protonun kütlesinden yaklaşık 2000 kat küçüktür. Atomun kütlesi yaklaşık olarak atomdaki protonların ve nötronların toplam kütlesine eşittir. Çünkü elektronun kütlesi ihmal edilebilecek kadar çok küçüktür.

I. Nötr Atom:Atomda pozitif yüklü protonlar ve negatif yüklü elektronlar vardır.Pozitif yük sayısı negatif yük sayısına yani protonların sayısının elektronların sayısına eşit olduğu atomlara nötr (yüksüz) atom denir.Nötr atom için;

Proton sayısı = Elektron sayısı ’dır.

II. Elektronların Bulunduğu Katmanlar:Katmanlar bir atomdaki elektronların çekirdek etrafında döndüğü bölgelerdir.Katmanlar iki boyutlu halka şeklinde değillerdir. Birden fazla katmana sahip atomlar olabilir.Farklı katmanlarda farklı sayıda elektron bulunabilir.Atomların 1.katmanında en fazla 2 elektron bulunabilir.Atomların 2. ve 3. katmanlarında ise en fazla 8 elektron bulunabilir.

III. Elektronların Katmanlara Yerleştirilmesi (Elektron Dizilimi)Bir atomdaki elektronların katmanlara yerleştirilmesine elektron katman dizilimi denir.Elektron katman dizilimi yapılırken;Elektronlar öncelikle çekirdeğe en yakın katmandan başlanarak sırasıyla yerleştirilirler.Birinci katmana 2 elektron konduktan sonra ikinci katmana geçilir. (Birinci katmana en fazla 2e- yerleştirilir.)İkinci katmana 8 elektron yerleştirildikten sonra üçüncü katmana geçilir. (İkinci katmana en fazla 8e- yerleştirilir.)Üçüncü katmana da 8 elektron yerleştirildikten sonra dördüncü katmana geçilir. (Üçüncü katmana da en fazla 8e- yerleştirilir.)

H1 1 Li3 2 1 Na11 2 8 1 K19 2 8 8 1

Elektron katman dizilimleri yukarıdaki gibi modeller ile gösterildiği gibi aşağıdaki şekilde de gösterilir.Burada “)” katmanları belirtir.

Atom Numarası = Proton SayısıKütle Numarası = Proton Sayısı + Nötron SayısıÇekirdek Yükü İyon Yükü = Proton Sayısı – Elektron Sayısı DeğerlikAtom numarası aynı kütle numarası farklı (proton sayısı aynı nötron sayısı farklı) olan atomlara izotop atom denir.

11H – 2

1D – 31T

(Hidrojen atomunun izotopları)

Atomun Tarihsel GelişimiAtomu tanımlamak ve yapısını belirlemek için tarih boyunca bilim insanları çalışmışlardır. Bu çalışmalar ile edindikleri bilgilere göre atomları tanımlamış ve atom modellerini oluşturmuşlardır.

DEMOCRITUSMilattan önce 400’lü yıllarda maddelerin parçalanamaz taneciklerden oluştuğunu belirtti. Bu taneciklere Yunanca ‘bölünemez’ anlamına gelen ‘ATOM’ adını verdi. Democritus’a göre; bütün maddelerin atomları aynıdır.Maddelerin farklı görünmesinin nedeni atomlarının farklı şekilde dizilmesidir.

JOHN DALTON(1766 – 1844)1819 yılında atomların içi dolu, berk ve bölünemez küreler olduğu fikrini ortaya attı.Dalton’a göre; farklı maddelerin atomları da farklıdır.Bir maddede bulunan bütün atomlar ise aynıdır.

JOHN JOSEPH THOMSON(1856–1940)Atomdan daha küçük negatif yüklü tanecikler olduğunu belirledi. Böylece atomunda parçalanabileceği düşüncesi oluştu. Thomson atomun yapısını üzümlü keke benzetti. Burada kekin hamuru atomun pozitif yüklerini ve kekte dağılmış halde bulunan üzümler de elektronları göstermektedir.

ERNEST RUTHERFORD(1871 – 1937)Thomson’un bulduğu parçacıklardan pozitif yüklerin atomun merkezinde küçük bir bölgede toplandığını belirledi. Bu bölgeye çekirdek adını verdi.Elektronların ise, çekirdek etrafında gezegenlerin etrafında döndüğü gibi dönmesi gerektiğini ileri sürdü. Aksi takdirde çekirdek tarafından çekildiklerinden çekirdeğe düşer demiştir.

NIELS DAVID BOHR(1875 – 1962)Elektronların çekirdek çevresinde rastgele değil de çekirdekten belirli uzaklıklardaki katmanlarda döndüğünü belirtmiştir.

Maria Curie ve Henry Becquerel atomun parçalandığını tespit etmişlerdir.

MODERN ATOM TEORİSİGünümüzde atomun yapısı hakkında oldukça fazla bilgi edinilmiştir.Modern Atom Modeli’ne göre çok hızlı hareket eden elektronların takip ettikleri belirli bir yol yoktur. Bu nedenle anlık olarak bulundukları yerler değişir. Yani elektronların atomdaki konumları belirsizdir.Elektronların konumları belirsiz olduğundan Bohr’un belirttiği gibi katmanlardan söz edilemez.

Elektronların hangi tarafa hareket ettiği belirsiz olsa da elektronların bulunabileceği bölgelerden söz edilebilir.Elektronların atomda bulunabileceği bölgeler elektron bulutu olarak adlandırılırlar.

1. (…..)Atomlar kendinden daha küçük parçacıklardan oluşur.

2. (…..)Çekirdek atom hacminin büyük bölümünü oluşturur.

3. (…..)Elektronlar büyük bir hızla çekirdek etrafında dönerler.

4. (…..)Modern atom teorisine göre elektronlar gezegenler gibi belirli yörüngelerde dönerler.

5. (…..)Atomu ilk olarak Democritus tanımlamıştır.

6. (…..)Atomun nötron sayısı element kimliğidir.


ELEKTRONLARIN DİZİLİMİ VE KİMYASAL ÖZELLİKLER

KARARLI ATOMAtomların kararlı olup olmadıkları en dış katmanında bulunan sayısı ile belirlenir.Son katmanlarında bu katmanın alabileceği maksimum sayıda elektronu bulunduran atomlar karalıdır.Periyodik sistemin en sağındaki gruptaki elementlerin yani soy (asal) gazların son katmanları doludur. Bu nedenle soy gazlar kararlıdır. Bileşik oluşturmazlar.

He Ne

Ar

Helyum soy gazının iki elektronu ve bir dolu katmanı vardır.• Tek katmanlı ve 2 elektronu olan atomlar kararlıdır.İkinci ve üçüncü sıradaki neon ve argon soy gazlarının da son katmanları doludur. Yani son katmanlarında sekiz elektron vardır.• İki veya üç katmanlı olup son katmanında 8 elektron

bulunduran atomlar karalıdır.

DUBLET KURALISoy gazlar dışındaki atomlar kararlı hale gelmek için elektron dizilimlerini kendilerine en yakın soy gaz atomunun elektron dizilimine benzetmeye çalışırlar.• Atomların elektron dizilimlerini helyum soy gazına

benzetmelerine Dublet Kuralı denir.OKTET KURALI• İki veya üç katmanlı bazı atomlar son katmanlarını sekize

tamamlayarak elektron dizilimlerini neon veya argon elektron dizilimine benzetirler.

İki veya üç katmanlı atomların son katmanındaki elektron sayılarını sekiz yapmalarına Oktet Kuralı denir.

Atomların Kararlı Hale GelmesiSoygazlar dışındaki atomlar oktede ve dublete ulaşarak kararlı hale gelirler. Elektron alan atom negatif yüklü olur. Artık nötr değildir. Elektron veren atom pozitif yüklü olur. Artık nötr değildir.

İyonlar (Anyonlar Ve Katyonlar)Elektron sayısı proton sayısından farklı olan atomlar yüklü atomlardır. Bu tür yüklü atomlara iyon adı verilir.Negatif yük sayısı yani elektron sayısı proton sayısından fazla olan atomlar negatif “-” yüklüdür.• Negatif yüklü atomlara anyon denir.Pozitif yük sayısı yani proton sayısı elektron sayısından farklı olan atom pozitif “+” yüklüdür.• Pozitif yüklü atomlara katyon adı verilir.İyonların yükleri sembollerinin sağ üst köşesine yazılır. Örneğin -2 yüklü olan oksijen anyonu O-2 şeklinde gösterilir. +2 yüklü magnezyum katyonu ise Mg+2 şeklinde gösterilir.

Element Atom Anyon KatyonHidrojen H – H+

Helyum He – –Lityum Li – Li+

Berilyum Be – Be+2

Bor B – B+3

Karbon C C-4 –Azot N N-3 –

Oksijen O O-2 –Flor F F- –Neon Ne – –

Element Atom Anyon KatyonSodyum Na – Na+

Magnezyum Mg – Mg+2

Alüminyum Al – Al+3

Silisyum Si – Si+4

Fosfor P P-3 –Kükürt S S-2 –

Klor Cl Cl- –Argon Ar – –

Potasyum K – K+

Kalsiyum Ca – Ca+2

ÇOK ATOMLU İYONLARBirden çok atoma sahip olan atom grupları da pozitif ya da negatif yüklü olabilirler.Yüklü atom gruplarına çok atomlu iyonlar adı verilir.Çok atomlu iyonların bazıları aşağıdaki tabloda verilmiştir.Çok Atomlu İyonun Adı Çok Atomlu İyonun Formülü

Hidroksit OH-

Nitrat NO3-

Karbonat CO3-2

Sülfat SO4-2

Fosfat PO4-3

Amonyum NH4+

1. (…..)Soy gaz atomları kararlıdır.2. (…..)Tüm kararlı atomların son katmanlarında 8e- bulunur.3. (…..)Elektron alışverişi yapan atomların katman

sayılarında değişim olabilir.4. (…..)Anyonlarda proton sayısı elektron sayısından fazladır.5. (…..)Pozitif yüklü iyonlar katyon olarak adlandırılır.6. (…..)İyonlar tek atomlu olabileceği gibi atom grupları da

olabilir.7. (…..)Atomlar kararlı hale gelirken proton alışverişi

yapabilir.


KİMYASAL BAĞ

KİMYASAL BAĞZıt yüklere sahip iyonların bir arada durmasını ve molekülleri oluşturan atomların bir arada birbirlerine yakın durmalarını sağlayan çekim kuvvetleri vardır.• İyonların veya atomların bir arada durmasını sağlayan çekim

kuvvetlerine kimyasal bağ denir.Kimyasal bağlar iyonik ve kovalent bağ olarak iki gruba ayrılır.

Kimyasal Bağ (Atomların bir arada durmasını sağlayan kuvvetler)

İyonik Bağ Kovalent Bağ(Elektron alışverişi sonucu oluşur.) (Elektron ortaklaşması sonucu oluşur.)

İYONİK BAĞAtomlar kararlı hale gelmek için elektron alışverişi yapabilir. Bunun sonucunda pozitif yüklü katyon ve negatif yüklü anyon oluşur. Oluşan bu anyon ile katyon arasındaki elektriksel çekim kuvveti iyonları bir arada tutar.• Pozitif yüklü katyon ile negatif yüklü anyon arasında oluşan

elektriksel çekime iyonik bağ denir.Örneğin, sodyum atomu bir elektronunu klor atomuna verdiğinde kararlı olan Na+ katyonu ve Cl- anyonu oluşur.Zıt yüklü Na+ ve Cl- iyonları birbirini çeker. Bu çekim iyonların bir arada durmasını sağlar. Böylece Na+ ve Cl- iyonları arasında bir kimyasal bağ olan iyonik bağ oluşur.

Zıt yüklü iyonlar iyonik bağlarla birbiri üzerinde birikerek yığıntı oluştururlar.• İyonik bağlarla bir araya gelen zıt yüklü iyonların

oluşturduğu yığına kristal denir.İyonik bağlı bileşiklerin molekülleri yoktur. İyon yığınlarından oluşan kristalleri vardır.İyonik bağ elektron vermeyi tercih eden atomlar ile elektron almayı tercih eden atomlar arasında elektron alışverişi sonucu oluşur.

KOVALENT BAĞBazı atomlar kararlı elektron dizilimine sahip olmak için elektronları ortaklaşa kullanabilir.• İki atomun elektronlarını ortaklaşa kıllanması sonucu

atomların bir arada durmasını sağlayan kuvvete kovalent bağ denir.

Örneğin, hidrojen ve klor atomları birer elektronlarını ortaklaşa kullanarak kararlı soy gaz dizilimlerine ulaşır.

• Kovalent bağ oluşumunda atomun son katmanındaki elektronlar kullanılır.

• Sadece elektron alma eğiliminde olan atomlar kendi aralarında veya diğer atomlarla kovalent bağ yapabilir.

• Kovalent bağla oluşmuş maddelerin en küçük moleküllerdir.• Moleküller kovalent bağlı atomların bir araya gelmesiyle

oluşur.• Elektron ortaklaşması veya elektron alışverişi olmaz ise

atomlar arasında kimyasal bağ oluşmaz. Soy gaz atomları karalı olduğu için elektron alışverişi veya ortaklaşması yapmaz. Bu nedenle soy gazlar kimyasal bağ oluşturmaz.

1. (…..)Kimyasal bağ, yapan atomlar bir arada durur.2. (…..)İyonik bağ yapan atomlar arasında elektriksel çekim

kuvveti vardır.3. (…..)Bir molekülü oluşturan atomlar elektron alışverişi

yapmıştır.4. (…..)Soy gazlar kararlı elektron dizilimine sahip oldukları

için kimyasal bağ yapmazlar.5. (…..)İyonik bağ elektron ortaklaşması ile olur.6. (…..)Elektron verme eğiliminde olan atomlar kovalent bağ

yapar.7. (…..)İyonik bağlı bileşiklerin molekülleri yoktur.


BİLEŞİKLER VE FORMÜLLERİ

BİLEŞİKLERElementler saf maddelerdir. Elementler uygun koşullarda bir araya gelerek yeni saf maddeler oluştururlar.

• Farklı elementlerin belirli oranlarda bir araya gelerek oluşturdukları yeni saf maddelere bileşik denir.

• Bileşikler iki veya daha fazla farklı tür element atomu içerirler.• Bileşiği oluşturan elementler özellikleri yani kimlikleri

kaybederler.• Bileşikler ile oluşturdukları elementlerin kimlik özellikleri

birbirlerinden farklıdır.

Örneğin, hidrojen ve oksijen elementlerinin atomları belirli oranlarda bir araya gelerek su moleküllerini oluşturur. Su bileşiği ne hidrojenin ne de oksijenin özelliklerini gösterir. Kendine özgü kimlik özellikleri vardır.

Bileşiklerin atomların iyonik veya kovalent bağlanmalarına göre gruplandırılırlar.• Kovalent bağla oluşmuş bileşiklerin en küçük birimi

moleküldür.• İyonik bağlanmayla oluşmuş bileşiklerin en küçük birimi

molekül değildir.

• En küçük molekül olan bileşiklere molekül yapılı bileşik adı verilir. İyonik bağlarla iyon yığını oluşturmuş en küçük birimi molekül olmayan bileşikler iyonik yapılı bileşik olarak adlandırılır.

BİLEŞİK FORMÜLLERİBileşikler formüllerle gösterilir. Bileşik formülü yazılırken element sembollerinden yararlanılır. Bir bileşiğin formülü yazılırken;• Bileşiği oluşturan elementlerin sembolleri yazılır.• Bileşiğin en küçük birimindeki element atomlarının sayıları

kendi sembolünün sağ alt köşesine yazılır.• Eğer en küçük birimde element atomunun sayısı bir ise

sembolünün sağ alt köşesine bir şey yazılmaz. Örneğin, yemek tuzunun birimi bir Na+ ve bir Cl- iyonundan oluşur. Dolayısıyla formülü aşağıdaki gibi yazılır.

Na+ + Cl- NaCl

Bir su molekülü iki hidrojen ve bir oksijen atomundan oluşur.

Su molekülüFormülü: H2OAtom sayıları: 2 tane hidrojen atomu, 1 tane oksijen atomu

Bir karbondioksit molekülü ise bir karbon ve iki oksijen atomundan oluşur.

Karbon dioksit molekülüFormülü: CO2

Atom sayıları: 1 tane karbon atomu, 2 tane oksijen atomu

YAYGIN BAZI BİLEŞİKLERGünlük hayatta sıkça karşılaştığımız bazı bileşikler ve özellikleri aşağıda verilmiştir. İnceleyiniz.Su (H2O)Su tüm canlılar için temel ihtiyaç maddesidir. Renksiz ve kokusuz bir bileşiktir. Bir su molekülü 1 tane O atomunun 2 tane H atomuyla kovalent bağ yapmasıyla oluşur.

Karbondioksit(CO2)Karbondioksit renksiz ve kokusuzdur.Dondurma gibi yiyecekleri soğuk tutmak için katı CO2 (kuru buz) kullanılır. Yangın tüplerinde kullanılır. Bitkiler gündüz fotosentezle CO2 alır, O2

verirler. Bir karbondioksit molekülü 1 tane C atomunun 2 tane O atomuyla kovalent bağ oluşturmasıyla meydana gelir.

Basit Şeker(C6H12O6)Basit şeker besin maddelerinde bulunur. Vücudun temel ihtiyaç maddelerindendir. Bir basit şeker molekülünde 6 karbon, 12 hidrojen ve 6 oksijen atomu kovalent bağla bir araya gelmiştir.

Yemek Tuzu (Soyum Klorür) (NaCl)İyonik yapılı bir bileşiktir. En küçük birimi bir Na+ ve bir Cl-

iyonlarından oluşur. Beyaz kristal yapılı bir bileşiktir. İnsan dahil tüm canlıların besin kaynaklarından olan tuz. Ticari bakımdan da önemli bir maddedir.

Amonyak (NH3)Amonyak renksiz ve kötü kokulu bir gazdır. Temizlik maddeleri, gübre, ilaç, boya, parfüm gibi maddelerin üretilmesinde kullanılır. Bir amonyak molekülü 1 tane N atomunun 3 tane H atomuna kovalent bağla bağlanmasıyla oluşur.

Hidrojen KlorürSulu çözeltileri(tuz ruhu) banyo ve tuvalet temizliklerinde kullanılır. Hidrojen klorür(hidrojen asit) insan midesindeki sindirimi sağlayan sıvılarda da bulunur. Bir hidrojen klorür molekülünde 1 hidrojen ve 1klor atomu bulunur. Kükürt Dioksit(SO2)

Asit yağmurlarına neden olur. Şeker endüstrisinde kullanılır. 1 kükürt atomu 2 tane oksijen atomu ile kovalent bağ yaparak kükürt dioksit molekülünü oluşturur.

1. (…..)Bileşiklerde en az iki farklı element atomu bulunur.2. (…..)İyonik bağlı bileşikler molekül yapılıdır.3. (…..)Bileşikler saf maddelerdir.4. (…..)Bileşik oluşturan elementler özelliklerini kaybederler.5. (…..)Molekül yapılı bileşikler iyonlardan oluşur.6. (…..)Amonyak temizlik malzemelerinde kullanılan bir

bileşiktir.7. (…..)Basit şekerin formülü CO2’dir8. (…..)Bileşiklerin formülleri kendini oluşturan elementlerin

sembolleri kullanılarak yazılır.9. (…..)Bileşik formülleri bileşiğin en küçük

birimindeki atom sayısını belirtir.


KARIŞIMLAR

KARIŞIMLARElementler ve bileşikler doğada ve günlük hayatta kullanılan maddelerde genellikle karışımlar halinde bulunurlar. Örneğin; çeşmeden akan su, hava, toprak ve yediğimiz yiyecekler ve giyeceklerin hepsi karışımdır.Birden fazla element veya bileşiğin kimyasal bağ yapmadan bir araya gelerek oluşturdukları maddelere karışım denir.• Karışımlar saf madde değildir.• Karışımlar birden çok element ya da bileşiğin bir araya

gelmesi ile oluşur.• Karışımı oluştururken elementler veya bileşikler belirli

oranlarda bir araya gelmek zorunda değildir.• Karışımlar formüller ile gösterilmezler.• Element veya bileşiklerin karışımlarda

kimlikleri değişmez.

Karışımlar heterojen ve homojen olmak üzere iki gruba ayrılır.

Karışımlar

Homojen karışım Heterojen karışım (Çözelti) (Adi Karışım)

I. Heterojen Karışımlar:Bazı karışımlarda maddeler birbiri içinde her tarafta eşit olmayacak şekilde karışır. Örneğin; çekirdek leblebi ve kuru üzüm kullanılarak kuruyemiş karışımı elde edildiğinde bunlar karışımı elde edildiğinde bunlar karışımın her tarafında eşit miktarda bulunmaz.• Karışımı oluşturan maddeler karışımın her yerine eşit oranda

dağılmamışsa bu tür karışımlara heterojen karışım denir.• Adi karışımlar bir tür heterojen karışımdır. • Çamurlu su, kumlu su, tebeşir tozlu su, ayran, yoğurt ve süt

heterojen karışımlara örnek olarak verilebilir. Bu karışımlar bir süre bekletildiğinde bileşimindeki bazı maddeler dibe çöker.

II. Homojen Karışımlar:Bazı karışımlarda maddeler birbiri içinde her tarafa eşit olacak şekilde karışmıştır. Örneğin; bir miktar şeker, suyla karıştırıldığında oluşan karışımın her tarafında eşit miktarda şeker ve su bulunur. Bu nedenle karışımın her tarafındaki tat aynıdır.• Karışımı oluşturan maddeler karışımın her tarafına eşit

dağılıyorsa bu tür karışımlara homojen karışım denir. • Homojen karışımlar çözelti olarak da adlandırılır. • Çözeltiyi oluşturan maddelerden miktarı çok olana çözücü

denir.• Çözücü madde dışında çözeltiyi oluşturan diğer madde veya

maddelere ise çözünen denir. Çözelti = Çözücü + Çözünenler

Çözeltilerde bir çözücü bulunur. Ancak çözünen birden fazla olabilir.• Örneğin; bir bardak suda hem şeker hem de tuz aynı anda

çözülebilir.Çözeltiler katı, sıvı veya gaz halde olabilir.• Madeni paralar, lehim, pirinç, çelik ve diş dolguları gibi maddeler

homojen karışımlar katı haldeki çözeltilerdir.• Tuzlu su, şerbet ve kolonya gibi karışımlar ise sıvı haldeki

çözeltilere örnektir.• Dünyamızı saran hava, oksijen azot, karbondioksit ve düğer

gazlardan oluşan gaz haldeki bir çözeltidir. Tuzlu su örneğinde olduğu gibi çözücü ve çözünen maddelerin fiziksel halleri farklı olabilir.• Örneğin sıvı haldeki çözeltilerde çözücü sıvıdır.

Çözünen maddeler ise katı, sıvı veya gaz halde olabilir.

Sıvı ÇözeltilerSıvı – Katı Çözeltileri

Sıvı – Sıvı Çözeltileri

Sıvı – Gaz Çözeltileri

Tuzlu Su (Tuz – Su)

Kolonya (Su – Alkol)

Gazoz (Su–Karbondioksit)

Şerbet (Şeker – Su)

Sirke (Su – Asetik Asit)

Deniz Suyu (Su – Oksijen)

ÇÖZÜNME OLAYIBir çözelti oluşurken çözücü ve çözünen maddelerin tanecikleri arasında bir etkileşim olur. Çözücünün tanecikleri, çözünen maddenin taneciklerinin etrafını sararak bu tanecikleri birbirinden ayırır. Daha sonra koparılan çözünen maddenin tanecikleri çözücü tanecikleri içerisinde homojen olarak dağılır. Çözücü ve çözünen maddelerin birbiri içerisinde iyonlarına veya moleküllerine ayrılarak homojen dağılmasına çözünme denir.

I. İyon Yapılı Maddelerin Suda Çözünmesiİyon yapılı maddelerin en küçük birimi pozitif ve negatif yüklü iyonlardır. Bu nedenle suda çözündüklerinde en küçük birimleri olan iyonlarına ayrılırlar.İyon yapılı maddeler suda çözündüğünde iyonlarına ayrışır.

Örneğin; iyon yığınlarının oluşturduğu kristal halde bulunan yemek tuzu (NaCl) suda Na+ ve Cl- iyonlarına ayrılır .çözünme tamamlandığında Na+ ve Cl- iyonları çözeltinin her yerine eşit olarak dağılmış olur.

II. Molekül Halinde ÇözünmeMolekül yapılı maddeler genellikle suda moleküllerine ayrılarak çözülür. Çünkü en küçük birimleri moleküldür.Molekül yapılı maddeler genellikle suda moleküllerine ayrılarak çözünür.Örneğin; molekül yapılı olan basit şeker suya atıldığında birbirine bağlı olan şeker molekülleri su molekülleri tarafından sarılarak birbirinden kopartılır. Daha sonra şeker molekülleri su içerisinde dağıtılır. Böylece şeker suda en küçük birimi olan moleküllerine ayrılmış olur.

ELEKTROLİT VE ELEKTROLİT OLMAYAN ÇÖZELTİLERSaf suda elektrik akımını iletmez. Sulu çözeltilerin elektrik iletkenlikleri ise suda çözünen maddenin durumuna göre değişir.

• Elektrolit Çözeltilerİçinde pozitif ve negatif iyon bulunan sulu çözeltiler elektrik akımı iletir. Bu çözeltilere elektrolit çözelti denir.İyon yapılı maddeler suda çözündüklerinde iyon oluştururlar.İyon yapılı maddelerin sulu çözeltileri elektrik akımı iletir. Yani sulu çözeltileri elektrolittir. • Çeşme, deniz, göl, dere suları ve yağmur birikintilerinde

toprakta bulunan bazı iyon yapılı maddeler çözünmüştür. Bu nedenle bu tür sular elektrik akımını iletir. Yani elektrolittir.

• Elektrolit Olmayan ÇözeltilerSulu çözeltide pozitif ve negatif iyonlar yoksa bu tür çözeltiler elektrik akımını iletmez. Elektrik akımını iletmeyen çözeltilere elektrolit olmayan çözelti denir.• Basit şeker gibi molekül yapılı maddeler suda molekül

halinde çözünür. Yani suda iyon oluşturmazlar.

Çözünme Hızını(Süresini) Neler Etkiler?Belirli miktardaki bir maddenin suda çözünme süresini sıcaklık ve maddenin tane büyüklüğü etkiler.

I. Sıcaklığın Çözünme Hızına EtkisiÇözünme olayında çözünen madde taneciklerinin birbirinde ayrılması ve çözelti içerisinde dağılması su ve çözünen madde taneciklerinin öteleme hareketi ile gerçekleşir.Sıcaklık ne kadar yüksek olursa su ve çözünen madde tanecikleri çözelti içinde o kadar hızlı öteleme hareketi yapar dolayısıyla;• Sıcaklık arttıkça maddelerin suda çözünme hızları da artar• Suda çözünme hızının artması maddenin daha kısa sürede

çözünmesi anlamına gelir.Örneğin, bir kaşık çay şekeri bir bardaktaki sıcak çayda soğuk çaya göre daha hızlı ve daha kısa sürede çözünür.

II. Tanecik Büyüklüğünün Çözünme Hızına EtkisiÇözünme olayında çözücü tanecikleri, ancak çözünen maddenin yüzeyindeki temas edebildiği tanecikleri kopararak içinde dağıtır.• Çözünen maddenin tane boyutu ne kadar küçük olursa,

çözücü tanecikleri o kadar çok çözünen maddenin taneciklerine temas eder. Bu da çözünmenin daha hızlı olmasını sağlar.

Örneğin, bir bardak çayda aynı miktardaki toz şeker küp şekerden daha hızlı yani daha kısa sürede çözünür.• Karıştırma işlemi de çözünme hızını arttırır. Çünkü karışma

işlemi maddelerin birbirine daha kolay dağılmasını sağlar.

Derişik ve Seyreltik ÇözeltilerÇözücü ve çözünenden farklı miktarlarda kullanarak farklı çözeltiler hazırlanabilir.Bir çözücünün aynı miktarları içerisinde aynı çözücüden farklı miktarlarda çözerek de farklı çözeltiler elde edilebilir.Bir maddenin eşit miktarlarda çözücü ile hazırlanmış çözeltilerden;İçinde daha az çözünen bulunan çözelti seyreltik çözeltiİçinde daha çok miktarda çözünen bulunan çözelti ise, derişik çözelti olarak adlandırılır.• Seyreltik veya derişik olma durumu karşılaştırılan çözeltiye

göre değişir.• Bir çözelti başka bir çözeltiye göre derişik iken diğer bir

çözeltiye göre seyreltik olabilir.

Örneğin, iki tane kesme şeker çözülmüş çay, bir tane kesme şeker çözülmüş çaya göre derişiktir. Ancak üç tane kesme şeker çözünmüş çaya göre ise seyreltiktir.

I. Çözelti Nasıl Daha Derişik Yapılır?Bir çözeltiyi daha derişik yapmak için çözeltideki çözünen oranını arttırmak gerekir. • Çözeltide bir miktar daha çözünen madde çözüldüğünde

çözeltideki çözünen oranı artar. Dolayısıyla çözelti daha derişik hale gelir.

Örneğin, şekerli bir çaya bir miktar daha şeker atılıp çözüldüğünde çay daha derişik hale gelir.

• Çözeltiden bir miktar çözücü uzaklaştırıldığında çözeltideki çözünen oranı artar. Dolayısıyla çözelti daha derişik hale gelir.

Örneğin, şekerli su çözeltisinden bir miktar su buharlaştırıldığında çözelti daha derişik hale gelir.

Çözeltiyi daha derişik yapmak için;• Çözeltide bir miktar daha çözünen çözülebilir.• Çözücünün bir kısmı çözeltiden uzaklaştırılabilir.

II. Çözelti Nasıl Daha Seyreltik Yapılır?Bir çözeltiyi daha seyreltik yapmak için çözeltideki çözünen oranını azaltmak gerekir.• Çözeltiye bir miktar daha çözücü eklendiğinde çözeltideki

çözünen oranı azalır. Dolayısıyla çözelti daha seyreltik hale gelir.

• Bir çözeltiye çözücü ekleyerek daha seyreltik hale getirme işlemine seyreltme adı verilir.

1. (…..)Çözeltiler saf maddelerdir.2. (…..)Karışımlar birden çok maddenin kimyasal bağ

oluşturmadan bir araya gelmesiyle oluşur.3. (…..)Maddeler belirli oranlarda bir araya gelerek karışımları

oluştururlar.4. (…..)Bütün karışımlar çözelti değildir.5. (…..)Kolonya su ve etil alkolden oluşan homojen bir

karışımdır.6. (…..)Heterojen karışımlarda karışan maddeler birbiri içinde

eşit dağılmıştır.7. (…..)Derişik çözeltide çözünen madde oranı daha fazladır.8. (…..)Bir çözeltide miktarı fazla olan madde çözünen

olarak adlandırılır.

1-

2-

3- 4-

5-

6-

7-

8-

9- 10-

11-

12- 13-

14- 15-

16- 17-

18-

19- 20-

21-

22-

23- 24-

25-

26-

27-

28-29-

30-

Education

7. Sınıf Fen Bilimleri 4. Ünite Maddenin Yapısı ve Özellikleri