Α

Ν

Α

Γ

Ε

Ν

Ν

Η

Σ Τ

Σ Ε

Ι Χ

Α Ν

Κ Η

Η

ΓΙΑΝΝΗΣ ΧΑΤΖΙΝΑΣ

ΚΩΣΤΑΣ ΧΑΡΟΣ

ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΙΑΚΗ ΤΕΧΝΗ

Με τον όρο Αναγέννηση προσδιορίζουμε σήμερα την εξαιρετική,

πνευματική και καλλιτεχνική δραστηριότητα η οποία παρατηρήθηκε

κατά τον 15ο και 16ο αιώνα στη Δυτική Ευρώπη και χαρακτηρίζεται από

ορθολογισμό και από έντονο ενδιαφέρον για τη μελέτη και την ερμηνεία

της πνευματικής και καλλιτεχνικής κληρονομιάς της ελληνορωμαϊκής

Αρχαιότητας.

Ως χρονικά όρια της Αναγέννησης ορίζονται συμβατικά το 1401, έτος

του καλλιτεχνικού διαγωνισμού για την κατασκευή και διακόσμηση της

βορινής θύρας του βαπτιστηρίου της Φλωρεντίας και ο 1527, έτος της

λεηλασίας της Ρώμης από τα στρατεύματα του Γερμανού αυτοκράτορα

Καρόλου Ε'.

Η Αναγεννησιακή τέχνη δεν χαρακτηρίστηκε από μία επιστροφή στο

παρελθόν αλλά αντιθέτως οι νέες τεχνικές και ανακαλύψεις βασισμένες

στην επιστημονική γνώση και στη συστηματική παρατήρηση της φύσης

αντικατέστησαν την ατελή εμπειρική γνώση και έδωσαν στους

καλλιτέχνες νέα εφόδια.

Η αρχή του δέκατου έκτου αιώνα είναι η πιο ξακουστή περίοδος της

Ιταλικής τέχνης και μία από τις μεγαλύτερες σε όλη την ιστορία της

τέχνης. Είναι η εποχή του Λεονάρντο Ντα Βίντσι και του Μιχαήλ Άγγελου,

του Ραφαήλ και του Τισιανού και πολλών άλλων καλλιτεχνών.

Η Αναγέννηση χωρίζεται σε τρία μέρη. Την πρώιμη Αναγέννηση στην

Ιταλία από το 1400 ως το 1450 στη Φλωρεντία και από το 1450 ως το

1500 στη Φλωρεντία και στην κεντρική Ιταλία. Την ώριμη Αναγέννηση

στην Ιταλία από το 1500 ως το 1525 και τέλος την Αναγέννηση Στον

βορρά που κράτησε από το 1400 μέχρι το 1525 στις χώρες Φλάνδρα,

Ολλανδία, Γαλλία και Γερμανία.

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

Η στροφή προς την Αρχαιότητα, που ξεκίνησε από τα γράμματα και τη

φιλολογία, έκανε τους Ιταλούς του 15ου αιώνα να προσέξουν τα αρχαία

αρχιτεκτονικά κατάλοιπα που σώζονταν στην Ιταλία, να τα μελετήσουν,

να συνειδητοποιήσουν την αξία τους και να αισθανθούν περιφρόνηση

προς τη μεσαιωνική αρχιτεκτονική. Η ανακάλυψη του συγγράμματος του

Βιτρουβίου περί αρχιτεκτονικής (23π.Χ.), το 1414, συνέβαλε στη

συστηματοποίηση για την αρχαία αρχιτεκτονική, βοηθώντας τους

προοδευτικούς αρχιτέκτονες να σχεδιάζουν τα έργα τους με βάση τις

αρχαίες μορφές. Έχοντας έτσι ειδικές γνώσεις και ένα είδος κλασικής

παιδείας, οι αρχιτέκτονες της Αναγέννησης διαφοροποιήθηκαν βαθμιαία

από τους μα'ί'στορες των μεσαιωνικών κτιρίων. Οι αρχιτέκτονες της

Αναγέννησης έδωσαν ιδιαίτερη σημασία στη μορφή των κτιρίων,

στοχεύοντας στην επίτευξη ομορφιάς και αρμονίας. Ο θαυμασμός τους

προς τα αρχαία πρότυπα τους οδήγησε στην υιοθέτηση μορφολογικών

στοιχείων (ημικίονες, παραστάδες, αετώματα, τοξοστοιχίες κ.ά.) καθώς

και αναλογίες ρωμαϊκών κτιρίων. Σε αντίθεση με τη γοτθική

αρχιτεκτονική όπου δίνεται έμφαση στον κατακόρυφο άξονα ενός

κτιρίου, τα κτίρια της Αναγέννησης χαρακτηρίζονται από :

υπεροχή του οριζόντιου άξονα

στατικότητα

συμμετρία

Στις εκκλησίες της Αναγέννησης κυρίαρχο στοιχείο της σύνθεσης ήταν οι

τρούλοι, κάτι που βεβαίως δεν συνέβαινε σε ρωμαϊκά κτίρια. Πολλές

φορές οι τρούλοι έφεραν στο ανώτερο σημείο τους τον φανό, ένα είδος

κορυφώματος, κυκλικό ή πολυγωνικό σε κάτοψη με περιμετρικά

παράθυρα. Πρόκειται για στοιχείο που εμφανίστηκε για πρώτη φορά

στη Αναγέννηση.

ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΙ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΕΣ

Ηγετική φυσιογνωμία στη φλωρεντινή αρχιτεκτονική της πρώιμης

Αναγέννησης ήταν ο αρχιτέκτονας και γλύπτης Φιλλίπο Μπρουνελλέσκι

(1377-1446). Ύστερα από μία άτυχη συμμετοχή στον καλλιτεχνικό

διαγωνισμό του 1401, ταξίδεψε στη Ρώμη, όπου μελέτησε συστηματικά

τα έργα της ρωμαϊκής αρχιτεκτονικής. Έχοντας αποκτήσει βαθιά γνώση

των αρχαίων μορφών

αποτόλμησε πρώτος να

εντάξει στα κτίρια που

σχεδίαζε στοιχεία της

ρωμαϊκής αρχιτεκτονικής

(κίονες με ρωμαϊκά

κιονόκρανα, παραστάδες,

αψίδες). Οι μεγάλες

ικανότητες του στις

κατασκευές αποδεικνύονται και με την προσθήκη τρούλου στον ήδη

κτισμένο καθεδρικό ναό της Φλωρεντίας. Ένας άλλος αρχιτέκτονας της αναγέννησης ήταν ο Λεόν Μπατίστα

Αλμπέρτι (1404-1472) ο οποίος υπήρξε, εκτός από αρχιτέκτονας,

θεωρητικός της αισθητικής, συγγραφέας, ποιητής, μαθηματικός,

μουσικός, νομικός και αθλητής. Στο πρόσωπό του ενσαρκώνεται το

ιδεώδες του ολοκληρωμένου, πολύπλευρου αναγεννησιακού ανθρώπου.

Έγραψε πραγματείες για την αρχιτεκτονική, τη ζωγραφική και τη

γλυπτική, στις οποίες αναπτύσσει μια ορθολογική αισθητική θεωρία

βασισμένη στις πρακτικές της Αρχαιότητας και στην παρατήρηση των

νόμων της φύσης. Μια καινοτομία του Αλμπέρτι ήταν η καθιέρωση της

ιδιότητας του επαγγελματία αρχιτέκτονα, ο οποίος δεν ασχολείται με την

κατασκευή του κτίσματος αλλά μόνο με τον σχεδιασμό του. Η πρόσοψη

του τριώροφου ανακτόρου Ρουτσελλάι, ενός από τα πρώτα

παραδείγματα οργάνωσης όψης κοσμικού κτιρίου με παραστάδες που

ανήκουν σε αρχαίους ρυθμούς.

Στον Αλμπέρτι οφείλεται επίσης και η διαμόρφωση του κατώτερου τμήματος της πρόσοψης του γοτθικού ναού της Santa Maria Novella στη Φλωρεντία καθώς και της κεντρικής πύλης της (1476).

Μεγάλοι αρχιτέκτονες της αναγέννησης:

Galeazzo Alessi, Bartolomeo Ammanati (1511-1592), Ντονάτο Μπραμάντε (1444-1514), Philibert Delorm, Pierre Lescot, Μιχαήλ Άγγελος (1475-1564), Michelozzo (1396-1472), Αντρέα Παλλάντιο (1508-1580), Ραφαήλ (1483-1520), Antonio da Sangallo (1483-1546), Giuliano da Sangallo(1445-1516), Jacopo Sansovino (1486-1570), Mimar Sinan, Τζόρτζιο Βαζάρι (1511-1574), Λεονάρντο ντα Βίντσι (1452-1519)

ΓΛΥΠΤΙΚΗ

Τόσο η περίοπτη γλυπτική όσο και το ανάγλυφο γνώρισαν ιδιαίτερη διάδοση στην εποχή της Αναγέννησης. Χάρη στην αφομοίωση των έργων της αρχαίας γλυπτικής αλλά και στις δικές τους παρατηρήσεις, οι καλλιτέχνες πέτυχαν τη νατουραλιστική απόδοση της ανθρώπινης μορφής και της κίνησης της, ενώ με βάση τις γεωμετρικές αρχές της προοπτικής μπόρεσαν να αποδώσουν την τρίτη διάσταση.

Θύρα του παραδείσου.(Ανάγλυφο)

Τα υλικά που χρησιμοποιούσαν οι γλύπτες της τότε εποχής ήταν πολύ ακριβά και πολλά εξ' αυτών τα εισήγαγαν από το εξωτερικό. Μεγάλη ζήτηση είχαν τα γλυπτά από ορείχαλκο (μπρούντζο) και από μάρμαρο. Τέλος το ξύλο κι ο πηλός ήταν φθηνότερα και ελαφρότερα στην επεξεργασία τους αλλά είχαν το πλεονέκτημα ότι μπορούσαν να χρωματιστούν.

ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΙ ΓΛΥΠΤΕΣ

Ο Ντονατέλλο (1386-1466) υπήρξε ο μεγαλύτερος Φλωρεντίνος γλύπτης του 15ου αιώνα. Η δημιουργία του χαρακτηρίζεται από ιδιαίτερη πρωτοτυπία και ταυτόχρονα από σφαιρική αντιμετώπιση των καλλιτεχνικών προβλημάτων. Ο Ντονατέλλο πειραματίστηκε με πολλούς τρόπους, αλλά το έργο του συγκεντρώνει πάντοτε τα κύρια χαρακτηριστικά ης καλλιτεχνικής δημιουργίας της Αναγέννησης:

τη φυσιοκρατική αντιμετώπιση της ανθρώπινης μορφής,

την προοπτική απόδοσης του χώρου,

το ενδιαφέρον για την αρχαία τέχνη.

Ο Μιχαήλ Άγγελος (1475-1564), μεγαλοφυής καλλιτέχνης και άνθρωπος με ιδιαίτερα δύσκολο χαρακτήρα, ήταν γόνος αριστοκρατικής αλλά αρκετά φτωχής οικογένειας. Ασχολούταν επίσης με την ζωγραφική και την αρχιτεκτονική όμως θεωρούσε την γλυπτική ανώτερη. Το ενδιαφέρον του Μιχαήλ Άγγελου επικεντρωνόταν στον άνθρωπο, στην έκφραση του εσωτερικού του κόσμου και στην ομορφιά του σώματός του. Μελέτησε την ανατομία του ανθρώπινου σώματος ανατέμνοντας πτώματα και σχεδίαζε από ζωντανά πρότυπα.

Μερικά από τα γλυπτά του είναι τα εξής :

Δαβίδ (5,15 m)

Ο Μωυσής (1513)

Η Αποκαθήλωση

Σημαντικοί γλύπτες της αναγέννησης:

Λορέντζο Γκιμπέρτι (1380-1455), Λούκα ντέλα Ρόμπια (1400-1482)Μπενβενούτο Τσελίνι, Άντριεν ντε Βρις

ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ

Σαφέστατα το πιο πλούσιο προς ανάπτυξη θέμα σχετικά με την αναγέννηση. Οι νέες αισθητικές αντιλήψεις και αναζητήσεις που χαρακτηρίζουν την αρχιτεκτονική και τη γλυπτική της πρώιμης Αναγέννησης, δηλαδή η προσπάθεια για την απόδοση της πραγματικότητας και το ενδιαφέρον για την τέχνη της Αρχαιότητας, σφράγισαν τη ζωγραφική. Τα επιτεύγματα του Μπρουνελλέσκι στον τομέα της μαθηματικής προοπτικής,τα οποία, εφάρμοσε στη γλυπτική Ο Ντονατέλλο, βρήκαν στην τρίτη δεκαετία του 15ου αιώνα πρόσφορο έδαφος και στη ζωγραφική χάρη στον Φλωρεντίνο ζωγράφο Μαζάτσιο. Μετά τα μεγάλα επιτεύγματα των πρώτων δεκαετιών του 15ου αιώνα, οι καλλιτέχνες θέλησαν να πλησιάσουν ολοένα και περισσότερο την πραγματικότητα, απεικονίζοντάς την με πιο πολλές λεπτομέρειες.

ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΙ ΖΩΓΡΑΦΟΙ

Ο Μαζάτσιο (1401-1428) θεωρείται ο μεγαλοφυέστερος ζωγράφος της πρώιμης Αναγέννησης. Το έργο του για την πρώιμη Αναγέννηση είχε τεράστια σημασία και η προσφορά του Μασάτσιο στη ζωγραφική τη εποχής του εντυπωσιάζει ακόμη περισσότερο αν ληφθεί υπόψη ότι το έργο του καλύπτει ένα χρονικό διάστημα πέντε ετών, αφού ο καλλιτέχνης πέθανε σε ηλικία μόλις 17 ετών.

Η εκδίωξη των πρωτόπλαστων απ’ τον παράδεισο.

Με τον Σάντρο Μποτιτσέλλι (1445-1510) κλείνει ο κύκλος των μεγάλων δημιουργών της πρώιμης Αναγέννησης στη Φλωρεντία, του λεγόμενου φλωρεντινού Quattrocento. Το έργο του ζωγράφου αυτού παρουσιάζει τα κύρια τεχνοτροπικά χαρακτηριστικά του δευτέρου μισού του 15ου αιώνα . Διακρίνεται ωστόσο και από μία πλούσια θεματολογία, με έμφαση σε μυθολογικά θέματα, που προδίδει πλατιά ανθρωπιστική παιδεία επηρεασμένη από το περιβάλλον της Αυλής του Λαυρεντίου του Μεγαλοπρεπούς.

Η γέννηση της Αφροδίτης

Ο Λεονάρντο Ντα Βίντσι (1452-1519) ανήκει στις περιπτώσεις των δημιουργών που προηγούνται της εποχής τους. Διέπρεψε κατά την περίοδο της ώριμης Αναγέννησης. Παρότι μεγάλο μέρος χρονολογείται στις τελευταίες δεκαετίες του 15ου αιώνα, περιέχει πολλά από τα νέα στοιχεία της τέχνης του 16ου αιώνα. Η διαφορά που έκανε τον Ντα Βίντσι να ξεχωρίζει από τους

μορφωμένους ανθρώπους της εποχής του, ήταν ότι δεν προσπαθούσε να βρει λύσεις για τα προβλήματα που τον απασχολούσαν μέσα στα αρχαία κείμενα, αλλά είχε για οδηγό του την προσωπική του παρατήρηση και εμπειρία. Έχοντας τεράστιο ενδιαφέρον για τη φύση και για τα μυστήρια που την περιβάλλουν, την πλησίασε με σπάνια παρατηρητικότητα και με επιστημονική μέθοδο. Έκανε

νεκροτομίες και γνώρισε έτσι την ανατομία του ανθρώπινου σώματος, αφήνοντας μας πολυάριθμα ανατομικά σχέδια. Δύο τεχνοτροπικά ευρήματα του Ντα Βίντσι έδωσαν νέες διαστάσεις στην ευρωπαϊκή ζωγραφική.:

το σφουμάτο ένα εύρημα που σχετίζεται με τον χειρισμό του φωτός και της σκιάς.

Η ατμοσφαιρική προοπτική. Ο Ντα Βίντσι παρατήρησε ότι η απόσταση δεν υποδηλώνεται στα ζωγραφικά έργα μόνο με την κεντρική προοπτική, αλλά και με τον κατάλληλο χειρισμό του χρώματος. Έτσι έδωσε βάθος στους πίνακες μετατρέποντας τα περιγράμματα σε φωτεινότερους τόνους.

Τρία από τα διασημότερα του έργα :

Μόνα Λίζα

Ο άνθρωπος του Βιτρούβιου

Ο Μυστικός Δείπνος

Σπουδαίοι ζωγράφοι της Αναγέννησης :

Άλμπρεχτ Αλτντόρφερ (1480-1538), Κρίστοφ Άμμπεργκερ (1505-1562)Ούλριχ Απτ (1460-1522), Τζουζέππε Αρτσιμπόλντο (1527-1593), Αμίκο Ασπερτίνι (1474-1552), Χανς Μπάλντουνγκ (1484-

1545), Φρα Μπαρτολομέο (1474-1517), Ζαν Μπελγκάμπ (Jean Bellegambe) (~1470-1524), Τζιοβάνι Μπελίνι (~1430-1516), Ιερώνυμος Μπος (1450-1516), Σάντρο Μποτιτσέλι (1445-1510), (1415-1475), Ντούτσιο ντι Μπουονινσένια (1260-1318), Καρπάτσιο (1455- 1526), Αντρέα Ντελ Καστάνιο (1421-1457), Τσιμαμπούε (1240-1302), Αντρέα ντι Τσιόνε (1320-1368), Τζάκοπο ντι Τσιόνε (1325-1399), Νάρντο ντι Τσιόνε (1320-1365), Αντρέα Μαντένια (1431-1506), Πιέρο ντι Κόζιμο (1462-1521), Αντόνιο Αλλέγκρι (1489-1534), Άλμπρεχτ Ντύρερ (1471-1528), Φρα Αντζέλικο (1400-1455), Πιέρο ντέλλα Φραντσέσκα (1416-1492), Μιχαήλ Άγγελος (1475-1564), Ραφαήλ (1483-1520), Πάολο Ουτσέλλο (1397-1475), Τζόρτζιο Βαζάρι (1511-1574).

ΜΟΥΣΙΚΗ

Η ζωγραφική και η ποίηση της Αναγέννησης είναι κατάφορτες από μουσικές αναφορές. Τίποτε δεν αποδεικνύει καθαρότερα την κεντρική θέση που κατείχαν οι τέχνες στην πολιτιστική ζωή της εποχής. Η φαντασμαγορία της Αναγέννησης αποκαλύπτεται στη βαρύτιμη μουσική της συνοδεία. Αποκηρύσσοντας το μεσαιωνικό της μυστικισμό η μουσική εξελίσσεται προς την κατεύθυνση της σαφήνειας, της απλότητας και της ειλικρινούς αισθησιακής γοητείας. Οι μουσικοί του δέκατου έκτου αιώνα είχαν εξασφαλίσει τη στήριξη των σπουδαιότερων θεσμών της κοινωνίας τους, της Εκκλησίας, της Πολιτείας και του Κράτους των βασιλικών και αριστοκρατικών αυλών. Κάτι που παρατηρείται έντονα στην Αναγέννηση, είναι πως οι καινούριες κατακτήσεις, ενώ στην αρχή εξαπλώνονται αρκετά σε

όλες τις μουσικές χώρες κυρίως της κεντρικής Ευρώπης, έτσι όπως είχαν ξεκινήσει από τους Γάλλους μουσικούς, μετά από λίγο καιρό υπερνικά η εθνική μουσική ταυτότητα των λαών και οι μουσικοί της κάθε χώρας επεξεργάζονται τις καινούριες μουσικές μορφές με τον τρόπο που επιβάλλει η εθνική μουσική τους συνείδηση.

Ο Τζιοβάννι Πιερλουίτζι ντα Παλεστρίνα ανταποκρίθηκε στην ανάγκη για μία μετασχηματισμένη εκκλησιαστική μουσική κατά τρόπο τόσο υποδειγματικό ώστε να παραμείνει στην ιστορία ο κατεξοχήν καθολικός συνθέτης.

Σημαντικοί μουσικοί της Αναγέννησης:

Κλάουντιο Μοντεβέρντι, Αντριάνο Μπανκιέρι, Χάινριχ Ίζαακ, Άντριαν Βίλαερτ, Τομά Λουί δε Βικτόρια, Ζοσκέν ντε Πρε, Ορλάντο ντι Λάσσο, Ορλάντο Γκίμπονς, Μίχαελ Πρετόριους, Γιάκομπους Γκάλους, Αντρέα Γκαμπριέλι, Τζιοβάννι Γκαμπριέλι, Φραγκίσκος Λεονταρίτης.

ΕΡΓΑ ΣΠΟΥΔΑΙΩΝ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΩΝ

Η Άγια νύχτα. Κορρέτζιο.

Η Ανάληψη της Παναγίας. Κορρέτζιο

Λεπτομέρεια οροφής στον καθεδρικό ναό της Φλωρεντίας. Μιχαήλ Άγγελος.

Αδάμ και Εύα. Ντύρερ

Η Σταύρωση. Γκρυνεβάλντ

Η Ανάσταση. Γκρυνεβάλντ

Παράδεισος και Κόλαση.

Ιερώνυμος Μπος

Ερμής, ο φτερωτός θεός. Giovanni da Bologna

Ο άπιστος Θωμάς. Καραβάτζιο

Η Σχολή των Αθηνών

Ραφαήλ Σάντι