Antarktyka i Arktyka

Autorzy: Jolanta Kasprzycka i Aleksandra

Adamek

Antarktyda

Kontynent o powierzchni ok. 13,3 mln km². Znajduje się na półkuli południowej, prawie w całości w strefie podbiegunowej.

Kontynent ze wszystkich stron otoczony jest Oceanem Południowym.

Ogólnie, Antarktyda jest najwyżej położonym kontynentem (średnio 2030 m n.p.m.).

Praktycznie w całości pokryta jest lądolodem o grubości do 4774 metrów.

Średnia roczna temperatura wynosi -55,6°C. Średnie opady roczne wynoszą zaledwie od 30-

50 milimetrów.

Antarktyda jest najbardziej zachmurzonym kontynentem. Rocznie przypada tylko ok. 100 dni bezchmurnych.

Charakterystyczne są również silne i długotrwałe wiatry, wiejące z mroźnego wnętrza kontynentu w kierunku nieco cieplejszych wód oceanicznych.

Nad Antarktydą utrzymuje się niebezpieczna warstwa dziury ozonowej.

Onyx to jedyna rzeka, która płynie latem na długości 30km.

Ok. 95% obszaru Antarktydy pokryty jest największym na kuli ziemskiej lądolodem, o średniej grubości ok. 2300m. Objętość masy lodowej szacowana jest na ok. 30 mln km³.

Lądolód na znacznych obszarach wkracza w obszary morskie, tworząc rozległe lodowce szelfowe. Obszary nie pokryte lodem, zwane są oazami. Pod lądolodem Antarktydy znajduje się ok. 145 jezior.

Powierzchnia Antarktydy bez lodu…

Mapa topograficzna i ultradźwiękowa nie uwzględnia wzrostu poziomu morza po stopieniu lądolodu i następującego, po tym zniknięciu ciężaru wynurzania się kontynentu…

Flora i fauna• Z powodu niesprzyjających warunków Antarktyda była jedynym

kontynentem niezamieszkanym przez ludzi z czasów prehistorii. Świat roślinny i zwierzęcy jest strasznie ubogi gatunkowo. Łącznie w Antarktyce żyje 45 gatunków ptaków, a na samym

kontynencie – dwa gatunki roślin.

Flora: Rachityczna roślinność pojawiła się jedynie na wolnych skrawkach lądu, najczęściej w nadmorskich oazach. Na pewne ślady flory można się natknąć również na skalistych wyniosłościach wyrastających spod powierzchni otaczającego je ze wszystkich stron lodowca.

Fauna: Ciężką zimę są w stanie przetrwać jedynie nieliczne gatunki zwierząt. Latem, gdy wody zaczynają się roić od planktonu i innych mikroskopijnych żyjątek, na wybrzeżach pojawia się spora liczba gości, m.in. ptaki. Najliczniej reprezentowane są oblegające lodowce pingwiny. Doskonale miewają się również ssaki: foki, lamparty morskie, wieloryby i delfiny. Żerują w wodach przybrzeżnych, w których żyje 160 gatunków ryb.

Antarktyda dawniej i dziś…Antarktyda była umieszczana na mapach już w XVI wieku. Jednak XVI-wieczne mapy mogły być kopiami jeszcze

wcześniejszych dokumentów, wykonanych w okresie 900-600 r. p.n.e., kiedy miało miejsce ostatnie ocieplenie klimatu i do obu wysp można było dotrzeć z morza.

Stały ląd Antarktydy odkrył w 1820r. rosyjski admirał Fabian Bellingshausen, ale podobnie jak przypływający w te rejony śmiałkowie trudniący się połowem ryb, fok i wielorybów, nie postawił na nim stopy. Pierwszym człowiekiem, który tego dokonał, był norweski naukowiec Carsten Borchgrevink 23 stycznia 1895r. Tak bardzo chciał on zobaczyć ten ląd, że zaciągnął się na statek wielorybniczy…

Na przełomie XIX-XX wieku o dotarcie do bieguna rywalizowali badacze Robert Falcon Scott i Roald Amundsen.

Wygrał norweg Amundsen przy wykorzystaniu psich zaprzęgów (zabijając niepotrzebne psy na karmę dla pozostałych); motorowe sanie i szetlandzkie kucyki Scotta nie sprawdziły się.

I dopiero zdobycie bieguna południowego przez Roalda Amundsena w 1911r. rozpoczęło etap rzeczywistego, stopniowego zapoznawania się z kontynentem…

„Połyskująca biel, lśniący błękit, krucza czerń, ta ziemia w słonecznym świetle wygląda bajkowo.

Wzniesienie za wzniesieniem, szczyt za szczytem – spękany, jak żaden na naszej planecie,

leży dotąd nieoglądany, nietknięty ludzką stopą dziki ląd...”

— Roald Amundsen

Najintensywniejszy okres badań Antarktydy rozpoczął się w 1957r., kiedy zawarto międzynarodowy traktat w sprawie wykorzystania kontynentu wyłącznie w celach pokojowych i naukowych. Od tego czasu badają go 43 stacje należące do 18 państw.

Na biegunie południowym jest usadowiona baza amerykańska Amundsen-Scott.

W 2000r. Antarktyda miała być podzielona na strefy ekonomiczne państw w pobliżu ich baz i miało rozpocząć się wydobycie zasobów naturalnych tego kontynentu (ropa, węgiel, itp.). Traktat Antarktyczny przedłużono do 2049r.

Gospodarka regionu…… połowy ryb i ssaków morskich w okolicznych wodach. Turystyka: 23,2 tys. turystów latem 2004/2005r.

Arktyka - Jest to obszar położony wokół bieguna północnego. Obejmuje ona swym zasięgiem Ocean Arktyczny wraz ze wszystkimi znajdującymi się na nim wyspami, w tym największą wyspą świata – Grenlandią, a także północne obszary Europy, Azji oraz Ameryki Północnej. Za umowną granicę Arktyki przyjmuje się koło podbiegunowe północne, czyli równoleżnik 66°33’N. Przeważająca część tego regionu jest pokryta wieloletnim pływającym lodem morskim, zwanym pakiem lodowym. Znaczną część Grenlandii zajmuje natomiast lądolód o powierzchni ponad 1,8 mln km² i grubości dochodzącej do 3500m. Nazwa pochodzi od greckiej nazwy gwiazdozbioru Wielkiej Niedźwiedzicy. Jest to kraina szczególnie wrażliwa na zmiany klimatyczne, dla klimatologów stanowi więc system wczesnego ostrzegania. Krąg polarny (koło podbiegunowe północne) niemal dokładnie wyznacza granicę występowania dnia polarnego i nocy polarnej, podczas których słońce nie zachodzi lub nie wschodzi przez co najmniej 24 godziny.

Mapa Arktyki – czarna linia oznacza izotermę 10 °C uznawaną często za granicę regionu

Klimat - zróżnicowany, bardzo zależny od szerokości geograficznej i oddalenia od dużych zbiorników wodnych. Najwyższe arktyczne temperatury średnie spotyka się w Arktyce morskiej, a więc na Aleutach, Islandii i północy Europy.Długie, ciemne, o niskiej temperaturze zimy i krótkie lata, stanowią główną cechę klimatu polarnego, poza tym jednak obserwuje się wiele różnic, uwarunkowanych wielkością obszaru. I tak np. w Grenlandii, w dwu miejscach, oddalonych od siebie tylko o 8° szerokości geograficznej, obserwujemy w najostrzejszych miesiącach zimowych aż do 14 °C różnicę średniej temperatury (Godthaab –10 °C, Uperniwiki –24 °C). Wpływ klimatu kontynentalnego na stosunki klimatyczne wysp polarnych ujawnia się w wyższej, średniej temperaturze lata. Na amerykańskim archipelagu arktycznym zima jest znacznie ostrzejsza niż w Grenlandii, temperatura spada miejscami do –60°, średnia zaś temperatura miesiąca najzimniejszego wynosi –40 °C. Podczas gdy Grenlandia ma częste, choć niezbyt bogate opady śnieżne, obficiej występują one tylko w południowo-zachodniej części wyspy, to na Archipelagu Arktycznym powietrze jest tak suche, że opady są nadzwyczaj rzadkie, a wieczny śnieg ustępuje tu miejsca gruzom skalnym, pod którymi ziemia topnieje tylko po wierzchu, pod spodem zaś jest stale zamarznięta. W zachodniej części Spitsbergenu znajdują się większe obszary wolne od śniegu, dzięki ocieplającemu działaniu Prądu Zatokowego. Lato o średniej temperaturze lipca +5 °C można na 78°30' szerokości północnej uznać za stosunkowo ciepłe.

Flora - obszar subarktyczny porastają lasy borealne. Obszar Arktyki porasta tundra. Okres wegetacji w Arktyce właściwej trwa tu tylko od czerwca do sierpnia. Na tych obszarach nie może być mowy o istnieniu drzew, pominąwszy małe, złożone z drzew karłowatych, lasy w południowej części Grenlandii. Równiny cechuje roślinność tundry, a więc przede wszystkim mchy i porosty. Na obszarach o większej wilgotności rosną turzyce i trawy. Tworzą one formację roślinną o nazwie tundra pagórkowa. Przy skąpych opadach można bujniejszą roślinność znaleźć najczęściej na zboczach gór, zasilanych w wodę z topniejących lodowców. We florze Spitsbergenu wyróżnia się prawie 120 gatunków roślin, na Nowej Ziemi rośnie ich blisko 200, a na Grenlandii nawet 400. W Arktyce właściwej mogą przetrwać jedynie rośliny o znacznym stopniu specjalizacji, karłowate i o krótkim okresie wegetacji. Na cieplejszych, subarktycznych obszarach częściej występują drzewa, takie jak wierzba, brzoza i olcha, dominują tam jednak drzewa iglaste. Na obszarach o trwałej pokrywie lodowej dochodzi czasem do zjawiska zwanego zakwitem lodu. Jest ono wywołane masowym wystąpieniem glonów i porostów.

Fauna - również świat zwierzęcy musi się dostosować do istniejących warunków klimatycznych, gwałtownych burz i nadzwyczaj niskich temperatur. Zabezpieczenie przed trudnymi warunkami daje zwierzętom znaczna grubość futra i warstwa tłuszczu. Wśród ssaków należy wymienić renifera, żyjącego w dużych stadach na Grenlandii, zające bielaki i niedźwiedzie, lisy polarne, wilki, woły piżmowe; z ptaków żyją tu: nurzyk, alki i puchacz śnieżny. Olbrzymia większość spotykanych na tym obszarze ptaków morskich nie gniazduje tam, a jedynie żeruje w czasie krótkiego okresu obfitości pożywienia. W morzu żyją wieloryby i foki, których liczba jednak w następstwie bezplanowej eksploatacji jest znacznie mniejsza niż pierwotnie.Do najbardziej znanych zwierząt tego obszaru należą:•niedźwiedź polarny•karibu•piesiec•leming•zając bielak•wół piżmowy•walenie•foki•puchacz śnieżny•rybitwa popielata•nurzyk

Renifer Niedźwiedzie polarne

Mimo trudnych warunków przyrodniczych, niektóre obszary Arktyki są zamieszkane przez człowieka. Rdzenną ludność tego regionu stanowią m.in. Eskimosi, żyjący np. na Grenlandii, Lapończycy- w Europie północnej, oraz Nieńcy – w rosyjskiej części Arktyki. Ludność zamieszkująca obszary okołobiegunowe utrzymuje się głównie z rybołówstwa, myślistwa oraz hodowli reniferów.

EskimosiLapończycy

Nieniec

GrenlandiaGrenlandia, która z powodu stosunkowo łatwej dostępności, jest, podobnie jak Spitsbergen, najlepiej zbadanym obszarem Arktyki, leży bliżej kontynentu amerykańskiego niż Europy. Od Europy oddziela Grenlandię Ocean Atlantycki, łączący się tu na rozległej przestrzeni między Grenlandią, Svalbardem z Morzem Arktycznym. Od zachodu oddziela Grenlandię od Ameryki Zatoka Baffina, ku północy zaś wąska Cieśnina Kennedy'ego i kanał Robeson. Powierzchnia Grenlandii wynosi 2 130 800 km². Całą tę olbrzymią przestrzeń zajmuje poza nielicznymi, wolnymi od śniegu skrawkami nabrzeżnymi, ogromna, pokryta jednym potężnym lodowcem wyżyna. Jej przeciętna wysokość wynosi 2000-3000 m. Skały, wchodzące w skład tej wyżyny są pochodzenia archaicznego i paleozoicznego, środkową zaś część wyspy pokrywają trzeciorzędowe bazalty. Wolny od lodu brzeg jest pocięty, zwłaszcza na zachodzie, fiordami i cieśninami, przed którymi leżą liczne wysepki. Ludność tubylczą stanowią Inuici. Wyspa należy do Danii od roku 1721.

KONIEC

Źródła z których korzystałyśmy to strona www.google.pl i www.wikipedia.pl