Antička Grčka

Antički Grci su prvi koji su pisali o svojim umetnicima, a njihove spise su sakupljali Rimljani koji su kasnije bili poznati narednim generacijama. Ko su bili Grci? Mikenjani su stigli u oblast Egejskog mora oko 2000 g pre n e. Druga plemena koja su se služila grčkim jezikom spustila su se na poluostrvo sa severa oko 1100 g pre n e, pokorila su, ali asimilovala mikensko stanovništvo, a zatim postepeno širila do egejskih ostrva i Male Azije. Upravo ova plemena su toku narednih vekova stvorila grčku civilizaciju. Ističu se tri plemena koja su zauzela kopno, obalu Male Azije i egejska ostrva: Eolci na severu, Dorani na jugu, kikladskim ostrvima, Jonjani sa kolonijama na Atici, Eubeji, na većini egejskih ostrva i obale Male Azije. U VIII v Grci su se nastanili na Siciliji i južnoj Italiji. Osnovno društveno-državno uređenje je polis (grad-država) koji su nasledili od Mikenjana, ali je takođe bilo uslovljeno i geografskom rasuđenosti oblasti koje su nastanjivali.

Antički stilski redovi, arhitektonski tipovi i osnova hrama

Postoje samo dva reda: dorski i jonski, korintski je samo varjanta jonskog stila. Dorski stil je dobio ime po oblasti na grčkom kopnu i može se smatrati osnovnim redom jer je stariji, jasno definisan od jonskog, koji se razvio na egejskim ostrvima i obali Male Azije. Pojam „arhitektonski stilski red“ služi samo za grčku arhitekturu i na onu arhitekturu koja je iz nje proistekla; i to je s’pravom jer nijedan nama pozant arhitektonski sistem u istoriji nije prizveo ništa slično. Dorski hram je jedinstvena celina koja se neizbežno oblikuje u našoj svesti dok posmatramo same spomenike. Dorski stil je zapravo sastavljen od elemenata koji su izvaredno ustaljeni u broju, vrsti i međusobnom odnosu što ih svrststava u jasno prepoznatljivu vrstu.

Dorski red je izraz koji se odnosi na standardne delove i njihov raspored na spoljašnjem delu bilo kog dorskog hrama.

1

Tri glavana dela: 1. Stepenasta platforma (stilobat i sterobat)2. Stubovi3. Enatabaltura-glavni venac horizontalne komponenete koje

leže na stubovimaDorski stub:

1. stablo sa plitkim žlebovima (kanelurama) koje se pri sredini širi2. kapitel

Kapitel: 1. jastučasti deo-ehinus2. četvrtasta ploča-abakus

Entablatura: 1. arhitrav –niz horizontalno složenih kamenih blokova direktno

poduprtih stubovima2. friz sa triglifima i metopama3. gejzon –istureni venac koji može da ima profil koji se zove sima

2

Glavni venac nosi trouglasti zabat (timpanon), krovne elemente: nagnuti venac i završni profil.Čitava građevina je od kamenih blokova spojenih bez upotrebe maltera

Jonski red

1. Stepenasta platforma (stilobat i sterobat)2. Stubovi3. Enatabaltura-glavni venac horizontalne komponenete koje

leže na stubovimaJonski stub:

1. Postolje ili baza stuba2. stablo sa plitkim žlebovima (kanelurama) koje visko i vitko

kapitelKapitel:

1. uvijeni stiliyovani uvojak kose koji se naziva voluta2. četvrtasta ploča-abakus

3

Entablatura: 1. arhitrav –niz horizontalno složenih kamenih blokova direktno

poduprtih stubovima2. friz sa reljefom na kojima su mitološke scene3. gejzon –istureni venac koji može da ima profil koji se zove sima

Glavni venac nosi trouglasti zabat (timpanon), krovne elemente: nagnuti venac i završni profil.

Korinski stil se pojavljuje u helenizmu, a procvat doživljava u antičkom Rimu i ranohrišćanskoj umetnosti. Ovaj stil je kombinacija prethodna dva stila

1. Stepenasta platforma (stilobat i sterobat)2. Stubovi3. Enatabaltura-glavni venac horizontalne komponenete koje

leže na stubovimaKorintski stub:

1. Postolje ili baza stuba

4

2. stablo sa plitkim žlebovima (kanelurama) koje visko i vitko3. kapitel

Kapitel: 1. stilizovana korpa sa biljkom akatus 2 četvrtasta ploča-abakus

Entablatura: 1. arhitrav –niz horizontalno složenih kamenih blokova direktno

poduprtih stubovima2. friz sa reljefom na kojima su mitološke scene3. gejzon –istureni venac koji može da ima profil koji se zove sima

Korinski rad je u početku korišćen u unutrašnjosti hrama, kasnije tek spolja

Osnove hramova

Osnove hramova nisu u direktnoj vezi sa redovima. Razlikuju se po veličini ili lokalnom ukusu, ali osnovne crte tako su slične da ih treba proučiti na tipičnom primeru.

Jezgro hrama je:1. cela ili naos-prostorija u kojoj je smeštena statua božanstva2. predvorje ili pronaos sa dva stuba i pilastrima (ante); često

postoji i drugo predvorje dodato iza cele da bi projekat do kraja bio simetričan.

U većim hramovima središnji prostor okružen je kolonadom ili peristilom, pa je takva građevina poznata kao peripetalna . Najveći jonski hramovi ponekad imaju i dvostruku kolonadu. Ulaz u grčki hram obično je okrenut ka istoku, prema izlazećem suncu, orjentacija koju možemo da pratimo sve od Stounhendža do savremenih hramova.

5

Mogući uzori

Rani grčki graditelji su imali tri uzora: Egipat, Mikenu, prearhajsku grčku arhitekturu u drvetu ili glinenoj opeci. Mikenski uzor je najopipljivilji iako nije najvažniji. Središnji deo hrama, cela sa pronaosom nedvosmisleno vuče korene od megarona. Ima čudne simbolike u činjenici da je dvorana mikenskih kraljeva pretvorena u boravište grčkih bogova. Čitava mikenska ere je postala deo grčke mitologije, homerovi epovi, poreklo kiklopskih zidina, etc. Jastučasti kapitel na minjosko-mikenskim stubovima slični su sa dorskim ehinusom i abakusom, dok su od Egipćana, Grci preuzeli tehniku klesanja, spajanja kamena, geometriju, arhitektonsko ukrašavanje, etc., dok je orjentalni uticaj stigao na Egejesko more preko Feničana. Međutim, bez obzira na sve morfološke sličnosti, estetski razlozi su bili presudni na razvoj i nastanak klasičnih stilova.

Atina Perikle i Partenon

6

Godine 480. pre n. e., pre nego što su poraženi Persijanci su uništili statue na akropoljskom hramu, svetom brdu iznad Atine, utvrđenom od mikenskog doba. Pod vođstvom Perikla u V veku podizanje akropolja je bio najambiciozniji projekat u Atini. Nadahnuće za izgradnju ovakvog kompleksa verovatno je došlo iz Egipta, kao što je i Periklova ideja da se poduhvat proglasi velikim javnim radovima za koje treba da se štede sredstva verovatno bila egipatskog porekla. Partenon je najveći hram i jedini je završen pre peloponeskog rata (431-404. pre n e). Posvećen je devičanskoj Ateni (Ateni Partenos), boginji i zaštitnici po kojoj je Atina dobila ime. Sagrađen je od blistavog mermera, duž južnog obronka Akropolja i dominira gradom i okolinom. Istorija Partenona je izuzetna kao i njegov umetnički značaj. On je jedino svetilište za koje znamo da je na smenu služilo kao svetilište za četiri različite religije. Njegovi arhitekti bili su Ikrin, Kalikrat i Karpion. Podignut je između 448. i 432. pre n. e. Da bi pokrio ogromne troškove gradnje najvećeg i najraskošnijeg hrama na grčkom kopnu, Perikle je uzeo novac sakupljen od država saveznica za zajedničku odbranu od Persijanaca. (Persijski rat 480-478. pre n. e.) U doba hrišćanstva Partenon je bio vizantijska crkva, a potom katolička katedrala. Devica Marija je zamenila devičansku Atenu. Pod otomanskom vlašću bio je džamija. Godine 1687. pretvoren je u ruševine kada je eksplodiralo skladište baruta koji su Turci postavili celu za vreme opsade. Osnova hrama nije konvencionalna. Cela je neobično široka i nešto je kraća od uobičajenih hramova. Pronaos i njegov kraj na zapadnom kraju se nestali, ali hram ima još jedan niz stubova ispod oba ulaza. Friz iznad stubova više je jonski nego dorski jer umesto triglifa i metopa ima neprekinut friz koji obavija čitavu celu. Osnovni utisak je svečan i uravnotežen što je postignuto prilagođenim proporcijama. Glavni venac je niži u odnosu na svoju širinu i na visinu stubova, a venac je manje izbočen. Stubovi su uži i širi, manji je entazis.Otmenost Partenona postignuta je poboljšanjem dorskog stila i namernim odstupanjem od stroge geometrijske pravilnosti i to iz estetskih razloga. Stepenasto podnožje i entablatura nisu savršeno ravni, već blago zakrivljeni, tako da je sredina malo uzdignuta. Stubovi su nagnuti prema unutra, rastojanje između ugaonih stubova i susednih stubova je manje nego u središnjoj kolonadi, svaki kapitel je zakrivljen prilagođavajući su zakrivljenom arhitavu. Odstupanja na Partenonu su čisto estetske prirode. Primenjen je zlatni presek.

7

8